Szczecin, 30.11.2008

Profilaktyka społeczna

Narkomania

Damian Albert

Pedagogika II, Edukacja informatyczna i medialna

Narkomania i jej profilaktyka

Problemy związane z zażywaniem środków odurzających stają się w ostatnim czasie coraz bardziej widoczne. Jednak wraz z upływem czasu zmienia się charakter polskiej sceny narkotycznej. Otwarcie na świat i wiążąca się z tym większa dostępność różnych substancji zmieniających nastrój, z drugiej strony rosnąca groźba zakażenia wirusem HIV powodują spadek zainteresowania tzw. polską heroiną na rzecz innych narkotyków.

Szczególną popularnością ze względu na swoje właściwości cieszą się środki z grupy substancji pobudzających, takie jak: amfetamina czy extasy. Na uwagę zasługuje fakt, iż coraz bardziej aktualne staje się twierdzenie, że narkomania występuje w różnych środowiskach niezależnie od posiadanego statusu społecznego, ekonomicznego itp.
Bardzo niepokojące jest to, ze osobami, które najczęściej podejmują próby narkotyzowania się jest młodzież, a nierzadko również dzieci, które często nie przekroczyły nawet 12 roku życia.

Zdarza się również i tak, że częstokroć również za kierownicę zasiadają osoby naćpane. Warto wiedzieć, iż kierowcy pod wpływem narkotyków to niewyobrażalnie wielki problem. Codziennie po polskich drogach jeździ nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi, którzy wcześniej zażywali marihuanę, amfetaminę lub inne środki odurzające. Stwarzają zagrożenie nie mniejsze niż ci, którzy są pod wpływem alkoholu. Niestety, policja często jest bezradna, bo nie posiada testów, które szybko wykazywałyby, czy ktoś niedawno brał narkotyki. Policyjne testy wymagają oddawanie moczu. Trudno natomiast jest zmusić kierowcę, aby zrobił to na drodze, a tylko w ten sposób można sprawdzić jego stan odurzenia. Tymczasem fala narkomani niestety rozprzestrzenia się w zastraszającym tempie. A wielu narkomanów ma też dostęp do samochodów.

Można by również wyszczególnić oznaki kierowcy pod wpływem środków odurzających, do których należą:

- zwężone lub bardzo szerokie źrenice ( nie zmieniające wielkości pod wpływem światła),

- przekrwione lub szkliste oczy,

- problemy z poruszaniem się (z trudem utrzymuje równowagę),

- nagłe zmiany nastroju ( napady naturalnej wesołości lub jest bardzo ospały, mówi niewyraźnie, bełkotliwie),

- nagłe krwawienia z nosa lub nienaturalny wodnisty katar,

- w samochodzie towarzyszy ostry zapach kleju, rozpuszczalników albo acetonu a może to być jednak również słodkawy zapach palonych ziół,

- w aucie mogą znajdować się także akcesoria do zażywania narkotyków, np. fifki, kawałki opalonej folii aluminiowej, suszonych roślin.

Zjawisko narkomanii, jak się zauważa to najbardziej tragiczny przejaw współczesnej patologii. Można stwierdzić, iż wszelkie szacowanie tego zjawiska, z góry skazane jest na niepowodzenia, dlatego, że nie ma możliwości oceny rzeczywistego zasięgu zjawiska narkomanii w Polsce, gdyż statystyki służby zdrowia informują wyłącznie o osobach uzależnionych, wymagających leczenia i podejmujących leczenie. Określenie rozmiaru narkomanii jest bardzo trudne.

Narkomanię zwykle określa się jako najcięższą postać toksykomanii, która powoduje przewlekłe zatrucie rozwijające się w wyniku świadomego, systematycznego zażywania substancji o swoistym działaniu na układ nerwowy i psychikę człowieka.

Cz. Cekiera pisze, iż „termin toksykomania oznacza używanie i nadużywanie środków naturalnych lub syntetycznych, chemicznych, niekoniecznie pochodnych opium, jednak zawsze szkodliwych dla organizmu ludzkiego. Termin ten jest zakresowo szerszy niż narkomania, którą to nazwę stosuje się przeważnie na określenie nadużywania środków odurzających, tzw. klasycznych narkotyków, pochodnych opium, konopii, koki i grzybów halucynogennych”.

Środki toksyczne wprowadzane są do organizmu różnymi drogami i sposobami, w różnych dawkach i z różnych przyczyn. Może to być narkotyk tradycyjny, jak morfina, kokaina, opium, haszysz, marihuana lub inne substancje zmieniające świadomość, np. amfetamina. Mogą to również być zapisywane przez lekarza leki, a zażywane przez pacjenta w nadmiarze.

Wyodrębnia się trzy rodzaje uzależnień:

a) uzależnienie psychiczne - jest to stan psychiczny powstały w wyniku przyjmowania środka uzależniającego, przejawiający się w różnym stopniu pragnieniem przyjmowania tych środków. Trwałość i nasilenie psychicznej zależności zależy od rodzaju środka narkotycznego, od osobowości, charakteru i struktury psychicznej użytkownika oraz od działających na niego wpływów mikro i makrośrodowiskowych.

b) zależność fizyczną lub fizjologiczną - która polega na tym, że narkotyki w miarę ich zażywania, stają się chemicznym składnikiem wewnętrznych substancji organizmu i wskutek tego komórki i tkanki przyzwyczajają się do nich, narkotyk jest wówczas konieczny do zachowania równowagi biologicznej i chemicznej ustroju. Na nagłe zaś odstawienie środka uzależniony organizm reaguje zaburzeniami; pojawia się wówczas zespół abstynencyjny, polegający na wielu przykrych zmianach w organizmie i psychice człowieka, występują np. poty, brak apetytu, drgawki, dreszcze, bezsenność, wymioty, biegunki.

c) uzależnienie społeczne - wiąże się z zażywaniem środków toksycznych w grupie ludzi; istotą tego zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy; często dla młodzieży wyobcowanej ze środowiska rodzinnego (działa tu silny motyw psychologiczno-społeczny: potrzeba afiliacji, której realizacja pociąga za sobą uzależnienie).

Narkomani to przede wszystkim „populacja ukryta”. Są to ludzie potępieni, wyrzucani poza nawias społeczeństwa, ponieważ z narkomanem kojarzy się często AIDS. Między innymi z tych powodów unikają oni ujawnienia, a to z kolei utrudnia prowadzenie statystyk i obserwowanie procesu rozpowszechniania się tego zjawiska.

Narkomania charakteryzuje się:

- przemnożonym pragnieniem, potrzebą lub wewnętrznym przymusem stałego zażywania środka odurzającego i chęcią zdobycia go wszelkimi sposobami i za wszelką cenę,

- stałym dążeniem do zwiększenia dawki,

- występowaniem zespołu objawów abstynencji w razie przerwy w stosowaniu narkotyku,

- postępującą szkodliwością skutków dla jednostki i społeczeństwa,

- wzrostem liczby osób uzależnionych (liczba uzależnionych systematycznie rośnie i obniża się wiek osób eksperymentujących z narkotykami, jednak osoby zażywające narkotyki pozostają poza bezpośrednim policyjnym rozpoznaniem, gdyż zgodnie z obowiązującym prawem narkomanii są traktowani jako osoby chore, a samo narkotyzowanie się nie podlega karze),

- epidemicznym i grupowych charakterem odurzania się ( młodzież przywiązuje zasadniczo wagę do wpływu grupy rówieśniczej, ustalającej normy zachowania oraz warunkującej uzyskanie akceptacji, tą drogą dochodzi do przyjmowania i przyswajania niepożądanych zachowań),

- koncentracja w dużych miastach (najbardziej zagrożone narkomanią są największe ośrodki miejskie: Warszawa, Katowice, Trójmiasto, Wrocław, Kraków i Szczecin),

- różnorodnością zażywanych środków,

- konfliktami osobistymi i społecznymi osób nadużywających środków narkotycznych,

- buntem przeciw wartościom ogólnie uznanym przez społeczeństwo

- dążeniem do osiągnięcia zadowolenia niezależnie od ujemnych następstw, wynikających z zaburzeń osobowości.

Do równie istotnych przyczyn sięgania po środki odurzające podawane przez młodzież należy: poszukiwanie nowych, mocnych niezwykłych doznań psychicznych, metafizycznych oraz egzystencjalnych, ucieczka przed nudą, szkoła, sytuacją rodzinną oraz problemami. Szukanie odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące ludzkiej egzystencji, zlikwidowanie poczucia dyskomfortu psychicznego, chęć zaliczenia do danej grupy rówieśniczej, chęć dobrej zabawy, relaks i zaspokojenie potrzeby przyjemności, poczucie się wolnym, wyzwalanie nowych, twórczych pomysłów, np. podczas tworzenia muzyki, niwelowanie zmęczenia, stymulacja zabawy, chęć bycia modnym i zaimponowania rówieśnikom, potrzeba czucia się ważnym i potrzebnym grupie.

Istotną przyczyną gwałtownego rozprzestrzenienia się narkomanii jest też dość szybko rosnący w siłę mafijno-kartelowy przemysł narkotyczny, dysponujący olbrzymimi środkami na rozwój produkcji narkotyków, na ich dystrybucję, na promocję, w tym dostarczanie pierwszych, bezpłatnych próbek, na korumpowanie policji, sądów oraz polityków. Nie da się ukryć, iż handel narkotykami przynosi ogromne zyski, np. heroina w detalu jest obecnie 250 razy droższa od złota, a koszt jej produkcji - niewielki

Długotrwałe używanie środków odurzających prowadzi do ogólnego wyniszczenia organizmu, postępujących zmian psychofizycznych utrudniających lub uniemożliwiających funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie.

Skutki, jakie często wywołują owe środki toksyczne to:

- zaburzenia psychiczne (np. u użytkowników substancji halucynogennych i pobudzających mogą występować psychozy, stany lękowe i depresyjne),

- uszkodzenia narządów wewnętrznych (np. używanie substancji lotnych prowadzi do poważnych uszkodzeń wątroby, nerek, układu krwiotwórczego),

- śmiertelne przedawkowania i zatrucia ( występują w przypadku używania opiatów, a także niektórych narkotyków syntetycznych,

- infekcje wirusowe i bakteryjne związane z dożylnym przyjmowaniem niektórych narkotyków ( np. posocznica, wirusowe zapalenie wątroby typu B, HIV),

- zaburzenia zachowania, które prowadzą do systematycznych ryzykownych zachowań lub zachowań niezgodnych z prawem ( np. nielegalna produkcja i sprzedaż narkotyków),

- nieprzystosowanie społeczne (drażliwość, zmiana nastroju),

- nie istnieje dla nich miłość, przyjaźń, lojalność,

- bezczynność, obojętność oraz bierność,

- fałszowanie, wyłudzanie recept, rozboje, znieważenie, gwałty, samobójstwa,

- kradzieże, włamania do szpitali, aptek,

- zachęcanie innych do przyjmowania narkotyków

Należy pamiętać, iż bardzo często zmiany psychiczne i uzależnienie są nieodwracalne.

Współczesne rozmiary narkomanii sprawiają, że musi być ona oceniana i zwalczana jako jedna z najbardziej niebezpiecznych chorób cywilizacyjnych. Konsekwencje narkomanii dotykają nie tylko jednostek, ujemnie wpływają także na życie społeczne, powodując szereg wymiernych strat ekonomicznych i zatracenie wartości nie dających się przeliczyć na pieniądze.

Celem strategii profilaktycznych skoncentrowanych na środkach odurzających jest przede wszystkim redukcja ich dostępności (podaż, reklama, cena i wielkość dawek, etykiety). Strategie profilaktyczne skoncentrowane na kosztach mają na celu pomagać jednostkom rozwijać się i zachowywać zdrowy styl życia, poczucie kompetencji. Natomiast strategie profilaktyczne skoncentrowane na środowisku powinny uwzględniać różnorodne czynniki środowiskowe (prawne, ekonomiczne, rodzinne, kulturowe, polityczne, geograficzne, religijne, etniczne).

Profilaktyka, jak i terapia, w zakresie narkomanii muszą być równie złożone, jak sama narkomania, mająca charakter wielopostaciowy i dynamiczny.

Według Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z 24 kwietnia 1997r. przeciwdziałanie narkomanii obejmuje: działalność zapobiegawczą; leczenie, rehabilitację osób uzależnionych; nadzór nad substancjami, których używanie może prowadzić do narkomanii; zwalczanie niedozwolonego obrotu, wytwarzania, przetwarzania, przerobu i posiadania substancji, które mogą być wykorzystane jako narkotyki; nadzór nad uprawami roślin zawierających substancje, których używanie może prowadzić do narkomanii. Zadania w zakresie przeciwdziałania narkomanii są realizowane przez organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, ale także przez:

- szkoły i i placówki objęte systemem oświaty oraz szkoły wyższe;

- zakłady opieki zdrowotnej i inne jednostki organizacyjne działające w dziedzinie ochrony zdrowia;

- jednostki wojskowe i policję, kluby sportowe;

- zakłady poprawcze, areszty śledcze i zakłady karne.

W realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania narkomanii mogą uczestniczyć w szczególności stowarzyszenia, organizacje społeczne, fundacje, kościoły i inne związki wyznaniowe, medyczne, samorządy zawodowe, rodziny osób uzależnionych oraz grupy samopomocy osób uzależnionych i ich rodziny.

Wśród instytucji pomagających w zjawisku narkomani warto przywołać:

- Departament Zdrowia Polityki Społecznej na szczeblu wojewódzkim - departament ten powinien doinformowywać społeczeństwo za pomocą ulotek rozdawanych na przykład u lekarzy, w szkołach. Organizować zajęcia informacyjne w szkołach, które byłyby przeprowadzane przez osoby kompetentne i dobrze poinformowane, aby jakiekolwiek pytanie nie dawało powodu do zastanowienia się nad tym, kto posiada większą wiedzę na temat narkotyków i narkomanii. Informacje te powinny być kierowane nie tylko do dzieci i młodzieży, ale również do rodziców, którzy potrzebują takich informacji, gdy zachodzi podejrzenie, że ich dziecko ma problem ze środkami odurzającymi.

- Departament Edukacji, Kultury i Turystyki na szczeblu wojewódzkim jak i Wydział Edukacji Kultury i Sportu na szczeblu powiatu - zadaniem ich powinno być dążenie do zwiększanie aktywności fizycznej dzieci i młodzieży, co spowodowałoby, że dzieci zaczną rozwijać swoje zainteresowania. Kolejnym problemem, jakim powinny zająć się te instytucje jest zmniejszenie i zmiana struktury zażywania narkotyków, a również zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych narkotykami. Powinni też zainteresować się zwiększeniem skuteczności edukacji zdrowotnej społeczeństwa oraz działań w zakresie promocji zdrowia. W tym powinna być wliczona systemowa edukacja seksualna społeczeństwa, ale również promocja zdrowia psychicznego oraz zapobieganie występowaniu zaburzeń psychicznych. Jak wiadomo wiele ludzi sięga po narkotyki w momencie pojawienia się problemów życiowych, dlatego taką formą pomocy dla nich powinno być stworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym włączenie się lub całkowity powrót do czynnego życia W ramach bezpieczeństwa instytucje te powinny zainteresować się również inicjowaniem przedsięwzięć na rzecz organizacji czasu wolnego dla dzieci i młodzieży.

- Wydział Polityki Społecznej - instytucja ta powinna zajmować się pomocą społeczną również w kwestii narkomanii, gdyż wiele rodzin dotkniętych narkomanią nie ma pieniędzy ani możliwości, aby podjąć się procesowi leczenia. Niekiedy nie chodzi tylko o pieniądze, ale również o rady, które niekiedy są bezcenne. Instytucja ta powinna się też zajmować nadzorem pedagogicznym nad placówkami opiekuńczo - wychowawczymi jak i ośrodkami adaptacyjno - opiekuńczymi. Jest to bardzo ważna rzeczy gdyż w wielu tych placówkach znajdują się dzieci mające problemy z narkomanią i nie tylko. Wtedy potrzebna jest opieka pod kątem pedagogicznym, która może pobudzić osobę do myślenia i działania w dobrym kierunku. Instytucja ta powinna również informować ludzi w zakresie zagrożenia HIV jak i AIDS, ale także o sytuacja epidemiologicznych. Informacje to powinny zostać przelane na papier, które następnie będą rozdawane w różnych ośrodkach zdrowia jak i szkołach. Powinny być tez organizowane spotkania młodzieży, gdzie zostaną oni poinformowani o globalnym fakcie narkomanii.

Centrum Organizacji i Promocji Zdrowia - do zadań tej organizacji powinno należeć informowanie młodych ludzi jak łatwo można sobie zniszczyć zdrowie na przykład przez narkotyki, ale i jak trudno potem je odzyskać. Jaki jest skutek narkotyków na nasz organizm i że nie jest to tylko na okres używania ich, ale ciągnie się to przez całe życie, a niekiedy nawet powoduje przedwczesną śmierć. Centrum Organizacji i Promocji Zdrowia powinno także wskazywać inne możliwości zaspokojenia czasu jak i radzenia sobie z własnym organizmem po długo trwałym zażywaniu narkotyków

- Kuratorium Oświaty - do jego zadań profilaktycznych powinno należeć między innymi rozszerzenie form skutecznego nadzoru pedagogicznego nad osobą uzależnioną w zakresie profilaktyki. Jego zadaniem powinno również być opracowanie we współpracy z innymi podmiotami odpowiednich postępowań szkół i placówek w stosunku do dzieci uzależnionych. Powinien on się również zainteresować programami edukacyjnymi w zakresie wiedzy prawnej oraz na rzecz profilaktyki. Powinno również zachęcać nauczycieli, uczniów, rodziców, pracowników administracji szkolnej oraz sojuszników do tworzenia bezpiecznych środowisk, w których dziecko będzie mogło się spokojnie uczyć, ale i bawić jak i wypoczywać. Jego zadaniem powinno też być wspieranie organizacji pozarządowych a w szczególności dziecięcych i młodzieżowych, którzy realizują program profilaktyczny. Powinno też mobilizować dyrektorów szkół jak i nauczycieli do powiększania swojej wiedzy na temat narkomani jak i jej profilaktyki, aby mogły samodzielnie rozpoznać jak i zareagować na ten tak globalny problem.

- Stowarzyszenie Profilaktyki i Terapii Dzieci i Młodzieży - realizuje on program pomocy terapeutycznej w systemie ambulatoryjnym dla osób uzależnionych i zagrożonych uzależnieniem od środków psychoaktywnych. Oferta tego Ośrodka skierowana jest do grupy osób uzależnionych i zagrożonych uzależnieniem, które pozostają aktywne, czyli uczą się studiują, pracując szukają dla siebie jednocześnie wsparcia i pomocy, ale nie są zdecydowane na wyjazd do ośrodka stacjonarnego. Kierunek pracy ośrodka jest zgodny z polityką Krajowego Biura do spraw Narkomanii przy Ministerstwie Zdrowia w zakresie wczesnej terapii i profilaktyki. Pacjenci otrzymują pomoc psychologiczną, wsparcie oraz optymalizację swoich możliwości psychicznych. Celem pracy terapeutycznej jest nie tylko niesienie doraźnej pomocy podopiecznym, ale również trwała zmiana ich motywacji, perspektyw życiowych, stosunku do siebie i praktycznych umiejętności życiowych. Zatem program tego ośrodka jest nastawiony na pomoc osobą z problemami osobowościowymi i problemami przystosowań społecznych. Ośrodek towarzyszy i wspiera w trudnym okresie zmian związanych z dorastaniem. Celem jest wykształcenie mechanizmów radzenia sobie z własną rzeczywistością wewnętrzną i otoczeniem. Jak również celem jest wytworzenie w procesie terapii własnych strategii zabezpieczających w kryzysach emocjonalnych i konfrontacji ze światem realnym oraz polepszenie jakości relacji z ludźmi.

- Towarzystwo Zapobiegania Narkomanii - celem Towarzystwa jest przeciwdziałanie uzależnieniom od narkotyków, ale i nie tylko. Do podstawowych zadań Towarzystwa należy:

a) kształtowanie właściwych postaw społecznych poprzez m.in. informowanie społeczeństwa o charakterze zjawiska uzależnień, szczególnie od narkotyków, alkoholu, nikotyny oraz możliwościach przeciwdziałania tym uzależnieniom,

b) rozwijanie współpracy z organami administracji rządowej i samorządowej w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom od narkotyków, alkoholu, nikotyny i innych środków psychoaktywnych,

c) przedstawianie organom administracji rządowej i samorządowej wyników działalności społecznej oraz wskazywanie potrzeb i trudności w przeciwdziałaniu uzależnieniom od narkotyków, alkoholu, nikotyny i innych środków psychoaktywnych,

d) występowanie do organizacji społecznych, instytucji państwowych, rządowych i samorządowych o pomoc w realizowaniu potrzeb życiowych i zdrowotnych osób uzależnionych i zagrożonych uzależnieniem oraz osób po przebytej rehabilitacji i resocjalizacji,

e) podejmowanie wspólnych przedsięwzięć z różnymi organizacjami społecznymi, organami administracji rządowej i samorządowej, a także organizowanie różnorodnych form społecznych i instytucjonalnych działań dla przeciwdziałania uzależnieniu od narkotyków, alkoholu, nikotyny i innych środków psychoaktywnych,

f) współpraca z instytucjami odpowiedzialnymi za profilaktykę, leczenie, resocjalizację i zwalczanie przestępstw wynikających z uzależnienia od narkotyków, alkoholu, nikotyny i innych środków psychoaktywnych,

g) inicjowanie uchwalania aktów prawnych i opiniowania ich projektów zmierzających do ograniczenia uzależnienia od narkotyków, alkoholu, nikotyny i innych środków psychoaktywnych,

h) ułatwianie osobom uzależnionym i zagrożonym uzależnieniem oraz ich otoczeniu dostępu i korzystania z odpowiedniej pomocy,

i) inicjowanie społecznych ruchów dzieci, młodzieży, rodziców i innych osób dorosłych
zainteresowanych realizacją celów programowych Towarzystwa.

- Katolicka Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Dzieciom KARAN - jest organizacją pożytku publicznego, która prowadzi działalność w zakresie promocji zdrowego stylu życia, pomocy rodzinie, przeciwdziałania występowaniu wszelkich patologii społecznych w środowisku dzieci i młodzieży, w tym głównie uzależnienia od różnego rodzaju środków narkotycznych i pogłębianiu wartości moralno duchowych. Jest pierwszą i największą organizacją pozarządową o profilu katolickim, nastawioną na wszechstronną i systemową pomoc osobom uzależnionym od środków zmieniających świadomość oraz dzieciom i członkom rodzin dysfunkcyjnych.

Celem Fundacji jest:

- udzielanie wszechstronnej pomocy dorosłym, młodzieży i dzieciom z rodzin potrzebujących pomocy, w których są osoby uzależnione oraz zagrożone uzależnieniem,

- przygotowanie do życia i zawodu dorosłych, dzieci, młodzieży z rodzin, w których są osoby uzależnione oraz wychowanków zakładów wychowawczych i domów dziecka oraz ochrona ich zdrowia, rozwoju, kształcenia i wychowania,

- propagowanie wzorca trwałej i zdrowej moralnie rodziny i społeczeństwa,
- udzielanie pomocy prawnej osobom objętym celami Fundacji,

- organizowanie wakacyjnych form wypoczynku dla dorosłych, młodzieży i dzieci objętych celami Fundacji.

Katolicka Fundacja Pomocy Osobom Uzależnionym i Dzieciom KARAN realizuje swoje cele poprzez:

- udział w realizacji wszelkich inicjatyw z organizacjami krajowymi i zagranicznymi na rzecz dorosłych, młodzieży i dzieci objętych celami Fundacji,

- współpracę ze środowiskami i organizacjami krajowymi i zagranicznymi w zakresie walki z patologiami społecznymi,

- świadczenie pomocy rzeczowej i finansowej dla osób objętych celami Fundacji,

- organizowanie zbiórek, aukcji, wystaw, odczytów i szkoleń, prowadzenie działalności wydawniczej celu zapobiegania patologiom społecznym,

- organizowanie zajęć w zespołach, ośrodkach resocjalizacyjnych i terapeutycznych dla osób objętych celami Fundacji,

- organizowanie kolonii i obozów terapeutycznych dla osób dorosłych, młodzieży i dzieci, organizowanie ośrodków resocjalizacyjnych.

- Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej - centralna placówka doskonalenia nauczycieli inicjuje i kreuje systemowe rozwiązania na rzecz wspierania rozwoju dziecka w systemie edukacji. Misją pracowni jest inicjowanie i koordynacja doskonalenia psychologów, pedagogów i nauczycieli w zakresie wczesnej profilaktyki, resocjalizacji, interwencji indywidualnej, diagnozy i pomocy dla uczniów zagrożonych m.in. uzależnieniem.

Do zadań tej organizacji należy:

- opracowywanie programów oraz wdrażanie nowych metod pracy profilaktycznej, terapeutycznej i resocjalizacyjnej, inicjowanie i koordynacja dokształcania i doskonalenia zawodowego psychologów, pedagogów i nauczycieli w zakresie wczesnej profilaktyki, interwencji, indywidualnej diagnozy i pomocy dla uczniów zagrożonych m. in. uzależnieniem,

- określanie i rekomendowanie standardów działań profilaktycznych i terapeutycznych adresowanych do dzieci i młodzieży szkolnej,

- określanie i rekomendowanie standardów działań resocjalizacyjnych adresowanych do dzieci i młodzieży przebywającej w placówkach będących w gestii resortu edukacji,

- prowadzenie banku informacji o programach profilaktycznych i terapeutycznych, formach i metodach wczesnej interwencji, placówkach i specjalistach realizujących zadania z zakresu psychoprofilaktyki,

- współudział w tworzeniu Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii oraz realizacja wybranych zadań Programu,

- udzielanie specjalistycznych konsultacji dla wizytatorów i innych pracowników nadzoru pedagogicznego nad szkołami i placówkami,

- opracowywanie narzędzi i metod diagnozy niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży, monitoring warunków i klimatu wychowawczego szkoły w aspekcie istniejących zagrożeń patologiami społecznymi,

- koordynowanie i prowadzenie doskonalenia kadr, zajmujących się problematyką wychowania resocjalizującego w szkołach i placówkach, m.in. w zakresie pracy
terapeutyczno - resocjalizacyjnej,

- opracowywanie i realizacja projektów i programów informacyjnych, badawczych i edukacyjnych, w zakresie profilaktyki zagrożeń, uzależnień, profilaktyki HIV/AIDS, rozpoznawania a także przeciwdziałania niedostosowaniu społecznemu, demoralizacji itp.

- Program Stowarzyszenia Anonimowych Narkomanów - utworzony został przez narkomanów w lipcu 1973r. w USA na bazie programu AA. W skład stowarzyszenia wchodzą kobiety i mężczyźni, których głównym problemem są narkotyki. Uczą się nowego patrzenia na problem uzależnienia (jako chorobę) i nowego pojmowania wolności. W programie ważne jest spełnianie 3 warunków: uczciwości, braku uprzedzeń i dobrej woli. Obowiązuje zasada całkowitej abstynencji. Warunkiem leczenia jest uznanie swe bezsilności wobec nałogu. Spotkania prowadzą narkomani, mogą to być spotkania otwarte lub zamknięte.

Reasumując celem profilaktyki narkomanii jest przede wszystkim dostarczenie młodzieży informacji o substancjach zmieniających świadomość człowieka, zapoznanie z mechanizmem powstawania uzależnienia oraz przekazanie wiedzy na temat skutków zażywania narkotyków. Ważna jest również nauka asertywnych postaw i zachowań wobec propozycji zażywania narkotyków.

Cele te są realizowane w oparciu o następujące metody i formy pracy z uczniami:

1. Przeprowadzenie cyklu zajęć warsztatowych w klasach i grupach wychowawczych obejmującego następujące tematy:

- Narkotyki - środki uzależniające. Działanie, motywy i skutki ich zażywania. Gdzie szukać pomocy?

- Typy uzależnień - fizyczne, psychiczne, społeczne.

- „Nie biorę” - ćwiczenie asertywności.

2. Spotkanie z terapeutą uzależnień pracującym z narkomanami.

3. Psychoterapię indywidualną i grupową dla osób uzależnionych.

Tak, więc najważniejsze zasady i formy profilaktyki społecznej i medycznej w zapobieganiu narkomanii to:

- fachowe informowanie społeczeństwa o tym, czym jest narkomania,

- powiadamianie o tym, jakie są mechanizmy jej powstawania oraz jaką groźbę stanowi ona dla życia i zdrowia jednostki i dla grupy społecznej,

- dążenie do spowodowania, aby stosunek do ludzi cierpiących na uzależnienie od środków narkotycznych stał się bardziej ludzki,

- przybliżanie społeczeństwu zjawisko narkomanii za pomocą środków masowego przekazu oraz dążenie do eliminowania sensacyjność podawanych faktów i scen,

- uprawianie działalności wychowawczej w postaci opracowań naukowych,

- stwarzanie dostępu do dokumentacji filmowej, poprzez próby docierania do młodzieży i kształtowanie ich postawy wobec patologii,

- uporządkowanie przepisów prawnych w tym zakresie,

- stworzenie specjalistycznego lecznictwa i bazy leczniczej,

- zapewnienie szkolenia dla wychowawców, pedagogów, nauczycieli i rodziców.

Nałóg narkotyczny należy traktować jako pewną jednostkę chorobową. W procesie kuracji odwykowej wyodrębnia się fazę leczenia ściśle medycznego oraz fazę specjalnego postępowania wychowawczego (resocjalizującego bądź terapeutycznego). Istotnie konieczna jest też współpraca rodziców narkomana z lekarzem we wspólnej walce z nałogiem.

Pełną kurację odwykową można przedstawić w kilku etapach:

I - odtrucie tzw. detoksykacja organizmu za pomącą zabiegów leczniczych. Odtrucie polegające na usuwaniu wchłoniętej do organizmu trucizny, podtrzymując podstawowe czynności życiowe lub też usuwając truciznę, która już została wchłonięta do narządów i tkanek. Narkotyki odstawia się stopniowo lub zmniejsza dawki, bądź stosuje się zamiennik. Dochodzi wówczas do zregenerowania sił fizycznych pacjenta.

II - usunięcie następstw zatrucia organizmu - dotyczy uszkodzeń narządów wewnętrznych np. wątroby, nerek, płuc. Działania medyczne mają polegać na wzmocnieniu organizmu.

III - terapia substytucyjna - ten rodzaj terapii polega na zastępowaniu dożylnych narkotyków doustnymi preparatami przepisywanymi przez lekarza, które dają te same efekty farmakologiczne. Odbywa się to zazwyczaj w specjalnie do tego celu powołanym ośrodku ambulatoryjnym gdzie pacjentom podawany jest preparat o długotrwałym działaniu, np. metadon. Usuwa on skutecznie objawy abstynenckie. W przeciwieństwie np. do heroiny pobieranej dożylnie, farmakologiczne działanie doustnego preparatu utrzymuje się ponad dobę. Pozwala to tym samym wyeliminować sekwencyjnie powtarzające się zmiany nastroju- pojawianie się stanu euforii i następującego później "głodu"- które są immanentną cechą przyjmowania narkotyku drogą dożylną. Osoba uzależniona uwalnia się od przykrych doznań abstynenckich ("głodu") i dzięki temu osłabia się jej motywacja do zażywania narkotyków dożylnych. Wraz ze zmniejszonym używaniem narkotyków dożylnych, ograniczeniu ulegają zagrożenia związane ze stosowaniem brudnych igieł. Niewątpliwą wadą tego typu terapii jest to, że pacjent pozostaje uzależniony od narkotyku.

IV - terapia ukierunkowana na abstynencję - wymogiem podjęcia terapii jest całkowite odstawienie wszelkich środków psychotropowych. Opiera się ona na założeniu mówiącym o trudnościach osoby, która sięga po narkotyki w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. Zmierza ona do budowania uczciwej, otwartej relacji pomiędzy terapeutą i poszczególnymi osobami w grupie. Dobrze prowadzona terapia pozwala nabyć kompetencję społeczną, czyli umiejętność radzenia sobie w życiu społecznym i poczucie samowystarczalności.
Główną wadą tego typu terapii jest wysoki wskaźnik przerywania leczenia. Szacuje się, że ok. 75% pacjentów przerywa leczenie w ciągu pierwszego miesiąca- wynika to w głównej mierze z niskiej motywacji do zerwania z uzależnieniem.

V - terapia poznawczo - behawioralna - głównym celem tej terapii jest proces uczenia w tworzeniu mechanizmu uzależnienia. Przyjmuje się, że mechanizm uczenia można również wykorzystać w celu zerwania z nałogiem. Terapia uczy jak rozpoznawać, unikać, radzić sobie. Dotyczy ona rozpoznawania sytuacji, w których prawdopodobieństwo sięgnięcia po narkotyk jest bardzo wysokie. Kolejny etap terapii uczy jak unikać takich sytuacji, zaś ostatni etap- jak efektywnie radzić sobie w takich sytuacjach.

Wśród głównych zaletami tej terapii jest:

- dobra postawa teoretyczna,

- nakierowanie na określony cel poprzez niezwłoczne nauczenie kontroli własnego zachowania

- krótkoterminowość,

- wykazywanie wysokiej efektywności,

- możliwość łatwej adaptacji do indywidualnych bądź grupowych potrzeb,

- możliwość łączenia z farmakoterapią,

- możliwość łączenia z innymi programami terapeutycznymi.

VI - właściwe postępowanie odwykowe - dominują tu działania wychowawcze, których celem jest wywołanie u pacjenta negatywnego nastawienia do nałogu.

VII - resocjalizacja - ma prowadzić do normalnego życia społecznego (proces ten powinien dokonywać się w odpowiedniej społeczności leczniczo-wychowawczej),

VIII - terapia szpitalna - jest to terapia prowadzona w szpitalu, która wykorzystuje możliwości zespołu lekarzy, pielęgniarek i innych specjalistów przygotowanych do pracy socjalnej, psychologii i poradnictwa. Jest to terapia najbardziej wszechstronna. Pacjent przebywa tam w ochronnym środowisku. Terapia ta ma za zadanie poprawienie stosunków między ludzkich, ale także stawia sobie wiele innych celów miedzy innymi wyjście z narkomanii. W celach tych ma pomagać właśnie zespół specjalistów. Cała ta teoria musi się skupić na pacjencie i jego otoczeniu, aby jego powrót do rzeczywistości był długotrwały.

IX - terapia rezydencyjna - jest ona dobra dla ludzi z niewielkim uzależnieniem, gdyż występuje w niej mniej osób pomagających, czyli lekarzy i pielęgniarek, a środowisko stanowi mniejszą ochronę dla pacjenta. W tej terapii głównym zadaniem jest przywrócenie pacjentowi dobrej samooceny. Trzeba mu na nowo przedstawić mocne jego strony, ale również wcześniejsze zainteresowania.

X - terapia dzienna - jest to terapia, która obejmuje ten sam zakres działania, co terapia rezydencyjna z tym, że terapia ta ma miejsce w ciągu dnia, a na noc pacjent wraca do domu. Nie jest to dobra terapia, gdy potrzebne jest oddzielenie pacjenta od rodziny lub osób uzależnionych. Osoba poddana terapii będąca w początkowej fazie powrotu do zdrowia nie potrafi kontrolować popędu do zażywania narkotyków. Terapia ta również realizuje program przywrócenia pacjentowi jego dobrych stron i zalet. Stara się, aby jego nastawienie do świata i myślenie było jak najbardziej pozytywne.

XI - terapia pustynna - jest to terapia skoncentrowana na Chrystusie „na pustyni” w ciągu pięćdziesięciu dwóch dni. Jest tam personel o odpowiednim przygotowaniu, w połączeniu z licencjonowanymi terapeutami. Wszyscy oni stwarzają unikalne środowisko dla młodych ludzi, którzy potrzebują dodatkowej korzyści płynącej z otwartej przestrzeni. Podczas kilku ostatnich dni programu, gdy omawia się problemy rodzinne, obecni są rodzice. Terapia ta ma za zadanie odseparowanie osoby uzależnionej od czynników zewnętrznych, które mogłyby decydować o podjętych decyzjach albo mieć na nie wpływ. Terapia ta jest nacechowana samodzielnością w życiu, człowiek musi pojąć, że nie ma takiej osoby, która za niego będzie podejmować decyzje bądź wykonywać różne zadania a tym bardziej rzeczy, które będą mu w tym wszystkim pomagały. Osoba uzależniona musi zrozumieć, że najlepszym doradcą jest ona sama.

XII - dom specjalny - jest to terapia, która odbywa się w odosobnieniu, ale mniej ochronnym środowisku. Wszyscy pacjenci są na drodze wyzdrowienia i większość z nich jest aktywna, czyli chodzi np. do szkoły, ale również do poradni lub na spotkania anonimowych narkomanów. Zastosowana tu terapia nie chce doprowadzić do odizolowania pacjenta od świata zewnętrznego, chce tutaj umacniać wszelkie potrzeby, aby człowiek nie poczuł się, że może istnieć bez wielu składników tego życia.

XIII - opieka nad pacjentem w domu - terapia ta odbywa się po szkole lub pracy i dobrze służy niektórym pacjentom. Program terapii musi być ściśle opracowany, żeby mógł skończyć się powodzeniem zwłaszcza w stosunku do młodych ludzi, którzy nie są jeszcze zdecydowani czy naprawdę chcą przestać brać narkotyki. Terapia ta działa najlepiej wobec młodzieży w eksperymentalnym stadium przyjmowania narkotyków tych, którzy nie są jeszcze uzależnieni. Ta terapia sięga swoim programem przede wszystkim do ustalenia konkretnych celów dla osoby uzależnionej. Wszystko po to, aby pacjent poczuł, że chce wyjść z nałogu i że w życiu ma jeszcze sporo spraw do zrealizowania. Cele te muszą być tak atrakcyjnie sformułowane, aby osoba uzależniona mogła uznać, że sięganie po narkotyki nie jest wcale tak wspaniałe i konkurencyjne w stosunku do innych rzeczy, które można robić w życiu.

Ograniczenie narkomanii jest trudne, gdyż zyski z handlu, produkcji, przemytu narkotyków są ogromne. Skala zjawiska wzrasta, obejmując coraz młodsze dzieci, sytuację utrudnia fakt, iż wykrywalność uzależnienia we wczesnym stadium jest sporadyczna ze względu na wielość stosowanych środków, brak wiedzy opiekunów. Medyczne metody leczenia nie przynoszą jednak większych skutków.

Używanie kokainy w Europie i w Polsce:

Kokaina zajmuje drugie miejsce, po konopiach indyjskich, wśród najczęściej używanych nielegalnych narkotyków w Europie. Najnowsze europejskie dane mówią, że 7,5 mln młodych osób używało kokainy co najmniej raz w życiu, 3,5 mln w ostatnim roku, a 1,5 mln w ostatnim miesiącu.

Używanie kokainy w Europie:

Jak wynika z danych Europejskiego Centrum Monitorowania Narkotyków i Narkomanii (EMCDDA) w niektórych krajach Unii Europejskiej wzrasta konsumpcja kokainy i cracku. Wedle najnowszych informacji z roku 2005, kokainę zażywało ok. 4, 5 mln dorosłych Europejczyków, (co stanowi 1, 3% ogółu dorosłej populacji). W ostatnim dziesięcioleciu zjawisko używania kokainy wskazało trend wzrostowy, przy czym występują różnice pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Używanie kokainy jest zjawiskiem częstszym wśród młodych dorosłych (czyli osób w wieku 15-34 lata). Jeśli chodzi o zażywanie narkotyków przez młode osoby w ostatnim roku, wskaźnik jednokrotnego zażycia kokainy w Hiszpanii (5,2%) i Wielkiej Brytanii (4,9%) jest obecnie zbliżony do wskaźnika występującego w USA (4,8%), natomiast średnia UE jest zdecydowanie niższa (2,4%). Polska znalazła się w statystykach dotyczących używania kokainy znacznie poniżej średniej europejskiej. W naszym kraju do tej pory używanie kokainy było problemem niszowym. Wskazują na to najnowsze wyniki badań ESPAD z 2007 roku przeprowadzonych wśród młodzieży szkolnej oraz ogólnopolskie badania ankietowe z 2006 roku. Wśród uczniów II klas szkół ponadgimnazjalnych w 2007 roku 1,4% respondentów używało cracku „kiedykolwiek w życiu”, a 2,5% używało kokainy (w roku 2003 było to odpowiednio 1,4% i 2,4%). Kokaina jest sprzedawana na tzw. torby (0,4-0,5 grama). Ceny wahają się w zależności od źródła i jak niektórzy badani podkreślali, znajomości, od 100 do 150 zł. Większość osób uznała, że kokaina jest dla nich łatwo dostępna. Część badanych zaznaczyła, że są miasta w Polsce, gdzie dostęp do kokainy jest ograniczony. Zdaniem badanych w warszawskich klubach nie ma problemu z dostaniem narkotyku. Natomiast jakość sprzedawanej tak kokainy pozostawia wiele do życzenia. Badani raczej unikali kupowania kokainy w klubach. Najczęstszą formą dokonywania zakupu jest kupowanie na telefon. W takim wypadku kokaina dostarczana jest w dowolne miejsce. Jest to charakterystyczne właśnie dla tej substancji. Przy zamawianiu innych narkotyków najczęściej trzeba je odebrać w miejscu wyznaczonym przez dilera.

BIBLIOGRAFIA:

1. Cz. Cekira, Ryzyko uzależnień. Lublin 1994.

2. J. Kwaśniewska i inni, Między wolnością a nałogiem. Kielce 1999.

3. J. Moczydłowska i I. Pełszyńska, Profilaktyka w szkole dla młodzieży niedostosowanej społecznie. Rzeszów 2004.

4. K. Szczutowska, Psychospołeczne problemy niedostosowania społecznego, Bydgoszcz 1993.

5. K. Ostaszewski, Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych. Warszawa 2003.

6. M. Jarosz, Wybrane zagadnienia patologii społecznej. Warszawa 1975.

7. M. Szpringer, Profilaktyka społeczna. Kielce 2004.

8. Twoje Imperium 14/2002.

9. http://www.narkomania.org.pl/czytelnia/65

Notatka dla grupy

Oznaki kierowcy pod wpływem narkotyków:

• zwężone lub bardzo szerokie źrenice ( nie zmieniające wielkości pod wpływem światła),

• przekrwione lub szkliste oczy,

• problemy z poruszaniem się (z trudem utrzymuje równowagę),

• nagłe zmiany nastroju ( napady naturalnej wesołości lub jest bardzo ospały, mówi niewyraźnie, bełkotliwie),

• nagłe krwawienia z nosa lub nienaturalny wodnisty katar,

• samochodzie towarzyszy ostry zapach kleju, rozpuszczalników albo acetonu a może to być jednak również słodkawy zapach palonych ziół,

• w aucie mogą znajdować się także akcesoria do zażywania narkotyków, np. kawałki opalonej folii aluminiowej, suszonych roślin.

Trzy rodzaje uzależnień:

1. uzależnienie psychiczne - jest to stan psychiczny powstały w wyniku przyjmowania środka uzależniającego, przejawiający się w różnym stopniu pragnieniem przyjmowania tych środków. Trwałość i nasilenie psychicznej zależności zależy od rodzaju środka narkotycznego, od osobowości, charakteru i struktury psychicznej użytkownika oraz od działających na niego wpływów mikro i makrośrodowiskowych.

2. b) zależność fizyczną lub fizjologiczną - która polega na tym, że narkotyki w miarę ich zażywania, stają się chemicznym składnikiem wewnętrznych substancji organizmu i wskutek tego komórki i tkanki przyzwyczajają się do nich, narkotyk jest wówczas konieczny do zachowania równowagi biologicznej i chemicznej ustroju. Na nagłe zaś odstawienie środka uzależniony organizm reaguje zaburzeniami; pojawia się wówczas zespół abstynencyjny, polegający na wielu przykrych zmianach w organizmie i psychice człowieka, występują np. poty, brak apetytu, drgawki, dreszcze, bezsenność, wymioty, biegunki.

3. c) uzależnienie społeczne - wiąże się z zażywaniem środków toksycznych w grupie ludzi; istotą tego zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy; często dla młodzieży wyobcowanej ze środowiska rodzinnego (działa tu silny motyw psychologiczno-społeczny: potrzeba afiliacji, której realizacja pociąga za sobą uzależnienie).

Twoje Imperium 14/2002, s. 9.

Cz. Cekiera. Ryzyko uzależnień, Lublin 1994. s. 17.

M. Szpringer, Profilaktyka społeczna, Kielce 2004, s. 131.

M. Szpringer, Profilaktyka społeczna, Kielce 2004, s. 132.

K. Ostaszewski, Skuteczność profilaktyki używania substancji psychoaktywnych, Warszawa 2003, s. 69.

M. Szpringer, Profilaktyka społeczna, Kielce 2004, s. 219.

J. Moczydłowska i I. Pełszyńska, Profilaktyka w szkole dla młodzieży niedostosowanej społecznie, Rzeszów 2004, s. 36.

http://www.narkomania.org/czytelnia/65

1

---