GERONTOLOGIA i GERIATRIA
Wiek podeszły 65 lat.
Wybór arbitralny.
Kanclerz Otto von Bismarck.
Wiek emerytalny.
Degradacja, zmiany pozycji społecznej i stanu majątkowego.
Depresja i przyspieszanie procesów starzenia i występowanie chorób.
Nieporozumienie w polskim piśmiennictwie, w którym pojawiają się prace przyjmujące granice wieku od 50 r. np. kardiolodzy do 70 r.(Pędich)
Starzenie się
I etap - tj. zaraz po urodzeniu, zahamowane tempo podziału komórkowego z okresu płodowego.
II etap - proces dojrzewania płciowego 16-20 lat, po którym następuje wyhamowanie rozwoju narządów i ich funkcji, ustanie wzrostu, stabilizacja funkcji nerwowo endokrynnej; pozostaje jedynie wzrost włosów, paznokci i regeneracja zużytych komórek.
W dalszym okresie życia to manopauza u kobiet i zanik grasicy w całej populacji w wieku 60 lat.
Prawdziwe starzenie się organizmu następuje po 30-35 roku życia (np. nikt nie pobił rekordu świata w dyscyplinach siłowych po ukończeniu 35 r.ż.)
Proces starzenia jest mierzalny ubytkiem sił fizycznych, zdolnością do wysiłku i następuje w tempie 1% rocznie bez uchwytnych zaburzeń homeostazy, ilości komórek i ich funkcji oraz metabolizmu.
Zespół genów MHC (major histokompability complex)
Nazwany supergenem życia, warunkuje procesy śmierci komórek na degeneracji (martwicy), apoptozy, procesy odbudowy komórek przez ich podział oraz procesy naprawy (reperacji nici DNA jądrowego).
Zaburzenie między tymi procesami prowadzi do starzenia się tkanek i narządów.
Nie znamy natomiast momentu wystąpienia procesu starzenia się w samej komórce, nie wiemy jakie zmiany są pierwotne a jakie wtórne.
Podziały komórkowe jako testy oceny długości życia organizmów.
Hayfliek 1959, a później inni rozpoczęli badania podziałów komórki.
Wszystkie komórki organizmu z wyjątkiem neuronów i komórek mięśni podlegają podziałowi
u człowieka około 50 razy,
u kurczęcia 25 razy (żyje 15 lat),
u żółwia z wysp Galapagos 110 razy,
średni czas przeżycia 175 lat.
Komórki nowotworowe są nieśmiertelne w hodowli.
Liczba podziałów komórkowych limituje czas przeżycia sklonowanych zwierząt (ludzi) ssaków, ptaków.
Sklonowanych komórek kurczęcia po dokonanych 15 podziałach pozwala przeżyć jedynie pozostałym 10 podziałom.
Stary bogaty człowiek i klonowanie nie gwarantuje długiego życia (obawy etyczne bezzasadne).
Niektórzy podważają ocenę konsekwencji wynikających z badań Hayfliek'a. Wskazują na przedłużony w czasie podział komórek macierzystych w wyniku manipulacji genetycznych.
Brak markerów biologicznych, biochemicznych do określenia wieku ssaków, w tym wieku człowieka opieramy jedynie na metryce urodzenia, często w przekazie ustnym (stąd długowieczni staruszkowie).
Telomery 1973 Calvin i Harley.
Telomer stanowi zakończenie chromosomu po każdym podziale komórki. Telomer uważany jest za zegar molekularny odmierzający wiek komórki.
Komórki nowotworowe wytwarzają enzym telomerazę zapobiegający skracaniu chromosomów i czynią ją nieśmiertelną.
Obecnie są już wykorzystywane w transplantologii.
Teorie starzenia
Do najszerzej akceptowanych należą:
1) teoria kodu genetycznego, MHC zaprogramowanego procesu starzenia na wzór apoptozy zaprogramowanej śmierci komórki, ale apoptozą można manipulować, a procesem starzenia nie
2) teoria neurohormonalna immunologiczna, kierowana przez CUN proces produkcji hormonów zostaje stopniowo osłabiony i zaburzony wskutek pierwotnego starzenia układu nerwowego.
Apoptoza
Ze względu na częste mylenie pojęć o apoptozie, należy nieco szerzej opisać ten proces.
Większość komórek w organizmie ginie śmiercią apoptotyczną tj. genetycznie zaprogramowaną śmiercią komórki.
Martwa komórka jest usuwana z organizmu przez fagocytozę i inne komórki żerne.
Natomiast w wyniku działania szkodliwych czynników zewnętrznych, komórki giną śmiercią nekrotyczną, a cząstki rozpadłej komórki stają się z reguły antygenami indukującymi produkcję przeciwciał - tworząc kompleksy immunologiczne.
Śmierci apoptotycznej nie towarzyszy stan zapalny w tkance - śmierć komórki zaczyna się od jądra i prowadzi do jej obumierania, procesowi nekrozy towarzyszy odczyn zapalny, a nekroza uszkodzonej śmiertelnie komórki następuje od zewnątrz od błony komórkowej i prowadzi do jej powiększenia i rozpadu, przy okazji wydziela różne cytokiny.
Apoptoza jest mechanizmem służącym do usuwania starych komórek, ich wymiany na nowe powstające w wyniku podziałów komórkowych ale także bierze udziałw procesie starzenia tj. w starczym zaniku tkanek i narządów przy niedostatku regeneracji zawsze prowadzido niedoboru komórek określonego klonu i w rezultacie do atrofii.
Proliferacja i apoptoza są ze sobą ściśle związane. Wielkość procesu apoptozy jest ściśle związana z wielkością proliferacji (np. jest ona największa w procesach nowotworowych).
Upośledzenie apoptozy może być przyczyną rozwoju wielu typów nowotworów, chorób z autoagresji.
Nadmierne pobudzenie apoptozy może leżeć u podstaw takich zaburzeń jak zespoły neurodegeneracyjne (choroba Alzheimera, Parkinsona).
Wielu badaczy pokłada nadzieje, że szczegółowe poznanie sekwencji zjawisk w komórce apoptycznej pozwoli na poznanie biochemicznego procesu starzenia się.
Ponieważ istnieją udane próby manipulacji apoptozą (zwalnianie lub przyspieszanie), być może będzie można manipulować procesem starzenia.
MIANOWNICTWO
Staruszek i staruszka - konotacje zabarwienia pogardliwe lekceważące.
Wiek podeszły to pełna dojrzałość.
Papież i homilie, listy pasterskie.
Postęp techniczny i nieporadności.
Bezrobocie, walka o miejsca pracy nasilają konflikt.
Beproduktywność.
Nienawiść pokoleniowa.
Islam. Stary to mądry.
Stopniowy zanik grasicy sterującej odpornością komórkową prowadzi do osłabienia funkcji obronnej układu immunologicznego ze wszystkimi znanymi konsekwencjami (infekcje, nowotwory).
1) Najstarsza teoria zużycia - jak maszyna bez pełnej regeneracji
2) Podobna do niej teoria oparta na przekonaniu - żyjesz szybko umierasz młodo
3) Atrakcyjną teorią jest teoria akumulacji odpadów, z których powstaje Lipofuscyna kumulowana głównie w komórkach sercowych i m. serca (są leki usuwające jej nadmiar)
4) Teoria usieciowienia, która zakłada, że wraz z wiekiem różne białka w tym głównie kolagen ulegają usieciowieniu hamując procesy metaboliczne komórki i utraty elastyczności tkanek (zmarszczki), stwardnienie naczyń
5) Blisko niej jest teoria błędów i ich naprawy.
Ciągłe odtwarzanie białek komórkowych ulegających degradacji przebiega z błędami w kopiowaniu białek.
Powstające odpady białkowe w komórce, hamują prawidłową ich funkcję doprowadzając do zmętnienia białek, tym mechanizmem tłumaczy się m.in.
powstawanie telomerów i zaćmy.
Teoria najbardziej akceptowana (nie przez wszystkich) to teoria wolnych rodników.
W wyniku ciągłych przemian biochemicznych uwolniony wolny tlen szybko wchodzi w reakcję z różnymi cząsteczkami komórki, w wyniku czego powstają wysoko reaktywne cząsteczki zwane wolnymi rodnikami. Są one nietrwałe i łączą się natychmiast z różnymi cząsteczkami komórki będącej w pobliżu.
Tak powstały element uszkadza komórkę, której białko połączyło się z wolnym rodnikiem i może uszkodzić nawet DNA.
Obecnie wolnym rodnikom przypisuje się wielką rolę w patogenezie chorób naczyniowo-sercowych, układu nerwowego, Alzheimer i inne.
Istnieje wiele leków tzw. wymiataczy antyoksydantów do ich neutralizacji.
Naturalnymi wymiataczami są dysmutaza podtlenkowa, katalaza, peroksydaza itp.
Okazało się, że aktywność tych enzymów u ludzi między 80-90 r.ż., u większości z nich jest prawidłowa. Zaprzecza to roli tych enzymów w procesie starzenia, których aktywność wraz z wiekiem miała ulegać zmniejszeniu.
Ostatnia modna teoria tj.
glikozylacji nieenzymatycznej białek.
Chociaż żadna z wymienionych i inne nie wymienione teorie nie wyjaśniają w pełni mechanizmu procesu starzenia, to jednak każda z nich ma swój udział w tym procesie.
Pozostaje nadal problemem otwartym, które z tych zmian opisywane w teoriach są pierwotne, a które wtórne.
(problem wtórny i czy pierwotny)
Długowieczność * Mitologia * Księga Rodzaju
Enoch żył 365 lat
Matuzalem - 969
Noe - 950
Abraha - 175
Izaak - 180
Jakub - 140
Mojżesz - 120
Józef - 110
W Księdze Rodzaju napisano, że Bóg ustanowił granice wieku człowieka na 120 lat.
Ale wg Księgi Psalmów 70 - 80 lat.
Legendy starożytności podają dłuższe przeżycia, mityczny - Feniks żył 1000 lat.
W kulturze zachodniej Eden raj na ziemi, w tym raju ludzie żyją najdłużej (raj nieśmiertelności).
Do końca XIX wieku było dużo opisów, zarówno w literaturze medycznej jak i niemedycznej
o osobach długo żyjących np. w Anglii i USA.
W cyrku pokazywano osobników, którzy przeżyli 160 - 170 lat.
W naszym stuleciu opisywano krainy długowieczności, przodowały w tym kraje byłego ZSRR
Należały do nich:
Azerbejdżan - mężczyźni 147 lat
Indianie z Kolumbii - 167 lat mężczyźni
Abchazja Osetia
w Ekwadorze w wiosce Vilcabamba
Hunza w masywie Karakorum
w Kaszmirze okres życia ma trwać od 100 - 150 lat
W Gruzji 100-latków miało żyć od 3 -15 na 10 tys. mieszkańców, na Kaukazie 4,5 osoby na 10 tys. mieszkańców.
Już w początkach naszego wieku zaczęto szczegółowo badać prawdziwość danych o osobach długo żyjących.
Długo żyjący to z reguły ludzie z okolic analfabetów.
W Rosji - represje, dezerterzy (zwłaszcza w części azjatyckiej), w okresie rewolucji i poboru do wojska masowo zamieniano metryki syna na ojca w ucieczce przed wcieleniem do wojska.
W Anglii, w roku 1937 wprowadzono obowiązkowo świadectwa urodzin.
USA rejestracja zgonów, rejestrację osobową wprowadzono w 1933, a w Rosji w 1932.
Długo żyjący osobnicy w USA występujący w cyrkach (Ameryka Płd.), przy sprawdzaniu ich daty urodzenia, okazywało się, że brak jest jakiejkolwiek dokumentacji pisanej (powszechny analfabetyzm).
Daty urodzenia były jedynie w przekazie ustnym i nie były wiarygodne (Thoms, Miedwiediew).
Jak jest naprawdę w Polsce ?
Obecnie żyje nieco ponad 2 tys. 100-latków.
W USA w 2000 r. żyje około 100 tys. 100 latków,
w 1990 r. - 22 na 100 tys. mieszkańców
w Belgii - 5 na 10 tys.
w Szwecji - 7 na 10 tys.
Dane te nie są w pełni udokumentowane, aczkolwiek możliwe, ale wśród wielu badaczy zwłaszcza w USA budzą wątpliwość.
Wiek powyżej 120 lat przeżycia jest dotąd nie w pełni udokumentowany i dotyczy kilkunastu osób udokumentowanych.
Pomimo nagromadzenia dużej wiedzy o procesach starzenia się narządów i całego organizmu, nie znamy ani kolejności przebiegu procesów starzenia, ani nie możemy mówić czy proces jest pierwotny, czy wtórny.
Z wymienionych powyżej powodów grupa 150 badaczy gerontologów z Baltimor w 1958 objęła stałym badaniem 1500 mężczyzn w wieku od 17 do 96 lat, w 1978 dodatkowo objęto badaniami 700 kobiet.
Byli to ochotnicy, u których co 2 lata przeprowadzono badania wykonując około 100 testów.
Większość z tej grupy badanych obserwowano minimum przez 13 lat.
Badania zakończono wnioskami:
Ogólne wnioski wynikające z BLSA
nie ma żadnych dowodów, że pojedynczy czynnik lub pojedynczy zegar biologiczny determinuje stopień starzenia się równocześnie wszystkich narządów
wiek kalendarzowy jest bardzo grubym miernikiem stopnia starzenia się organizmu. W badaniach 85-latkowie potrafią wypadać równie dobrze jak ludzie 50-letni
pewne funkcje są niezmienne - np. czynność serca w spoczynku lub osobowość
niektóre stopniowe zmiany nie są związane z wiekiem, lecz ze schorzeniami, takimi jak procesy zwyrodnieniowe choroba Alzheimera, Parkinsonizm, miażdżyca i inne
niektóre ubytki są nieodłączną częścią starzenia się takie jak czas reakcji na bodziec i pogarszanie się krótkiej pamięci
gwałtowne ubytki, w wyniku udaru mózgu czy zawału mięśnia serca, są ich skutkiem, a nie starzenia się
zmiany pierwotne mogą prowadzić do zmian wtórnych, a zmiany wtórne mogą pojawiać się na skutek uruchamiania mechanizmów kompensacyjnych, np. z wiekiem wzrasta objętość minutowa serca podczas wysiłku
zmiana trybu życia, np. przejście na dietę niskocholesterolową lub rzucenie palenia, może wpływać na występowanie lub progresję, schorzeń wiązanych z wiekiem ale nie wpływają na sam przebieg procesu starzenia się
długoterminowa obserwacja zmian w poszczególnych narządach pozwala odróżnić ubytki związane z wiekiem od ubytków powstałych na skutek zmian chorobowych.
Komentarz
Szybkość, z jaką starzeje się dany osobnik, może znacznie odbiegać od prędkości ocenionej
na podstawie uśrednionych wartości.
Nie istnieje żaden schemat, którym można by było objąć starzenie się poszczególnych
narządów naszego organizmu.
Starzenie się zależy od wielu wzajemnie na siebie oddziaływujących czynników genetycznych i środowiskowych oraz warunków życia.
Wybrane cechy fizjologiczne, anatomiczne i metaboliczne procesu starzenia
Zmiany związane z wiekiem są bardzo zindywidualizowane.
Wiele ubytków dotyczących sprawności funkcjonowania naszego organizmu związanych
jest z procesami chorobowymi, a nie z samym starzeniem się.
Wiek kalendarzowy jest bardzo niedokładnym sposobem oceny starzenia się organizmu,
ale zarazem bardzo dokładnym miernikiem czasu liczonego przyjęciami urodzinowymi
i prezentami.
Proces starzenia się nacechowany jest
przeróżnymi zmianami metabolicznymi komórki zarówno jakościowych jak i ilościowych,
co musi doprowadzać do zmian zewnętrznych i narządowych wewnętrznych.
Zmiany w wyglądzie
a) z wiekiem dochodzi do stopniowego zmniejszania wzrostu poczynając od 30-35 roku życia
(nawet do 0,2 cm rocznie), dotyczy to obu płci
b) z wiekiem kończyny stają się coraz szczuplejsze a tułów coraz masywniejszy
c) występują znane zmiany w uzębieniu (zmienia się sposób żucia)
Zmiany wagi, zmiany metaboliczne
a) do 55 roku życia stale zwiększa się waga ciała a następnie ma tendencję spadkową z powodu ubytków tkanki łącznej, kostnej, mięśniowej i wody
b) wbrew poglądowi że ludzie szczupli żyją dłużej, najdłuższe przeżycie obserwowano u osób o 20% powyżej wartości średniej wagi ciała (wg tab. wzrost /waga)
c) z każdym rokiem powyżej 30 lat zapotrzebowanie organizmu na liczbę kalorii zmniejsza się 12 kalorii rocznie
Zmiany w obrębie układu sercowo-naczyniowego
a) wzrastają czynniki ryzyka choroby wieńcowej.
Cholesterol narasta do 65 r. życia.
Ciśnienie tętnicze krwi wzrasta ponad normę aż u 60-70 % populacji po 65 r. życia.
Wzrasta stężenie lipoprotein w surowicy.
Zwiększa się liczba osób z cukrzycą, otyłością, rozedmą płuc co powoduje gwałtowne
przyspieszenie procesów miażdżycowych
b) serce osoby w wieku podeszłym bez zmian miażdżycowych jest w równym stopniu wydajne jak serce osoby młodej, pod warunkiem że nie jest chore.
Zmiany w szybkości reagowania
a) po 70 r. życia wydłuża się czas reakcji na dźwięk, spadek zdolności postrzegania drobnych ruchów.
Zmniejsza się reakcja na różne bodźce,
b) pogarsza się krótka pamięć.
Wydłuża się czas zapamiętywania tekstów ustnych i pisanych.
Pogarsza się znacznie pamięć wzrokowa.
Słownictwo - zasób słów nie zmniejsza się z wiekiem.
Większość populacji między 70-80 rokiem życia wykazuje całkowitą zdolność do zapamiętywania i syntezy nowych treści i pojęć.
Przykłady Uniwersytetu III wieku - matury, doktoraty, aktorzy, artyści, pisarze, politycy i inni.
Zmiany dotyczące aktywności seksualnych (temat w Polsce wstydliwy)
a) seks jest przekazem genetycznej psychologicznej i duchowej energii.
Działa podobnie jak Jogging zapobiegawczo i stymulująco.
Poprawia samopoczucie i oszczędza na lekarstwach
b) aktywność seksualna spada z wiekiem ale zdolność do prokreacji u mężczyzn utrzymuje się nawet do 100 lat, chociaż liczba i jakość plemników ulegają zmniejszeniu i osłabieniu (przykłady z życia w religii islamu - wielożeństwo).
Udane starzenie się i udany seks idą w parze
Wg badań ankietowych w USA 33% mężczyzn i kobiet po 70 roku życia przyznaje się do uprawiania seksu 1 x na tydzień.
Zmiany w obrębie narządów zmysłów
a) ostrość wzroku spada
b) następuje stopniowy spadek zdolności słyszenia dźwięków bez względu na ich częstotliwość.
1/3 ludzi powyżej 65 roku życia cierpi na zaburzenia słuchu utrudniające normalne funkcjonowanie w społeczeństwie
c) smak ulega osłabieniu a także powonienie
d) zaburzenia snu - modny obecnie bezdech, chrapanie, w miarę starzenia się
Komentarz na nadchodzące stulecie
W roku 1900 średni okres przeżycia w krajach uprzemysłowionych wynosił 47-49 lat.
W 2000 roku wynosi 77-80, Szwecja, USA, Polska 69 m., 77 k.
Przyrost średniej przeżycia populacji wynosił około 30 lat w XX wieku.
Czy w następnym stuleciu średnie przedłużenie życia wyniesie 30 lat ? (raczej nie)
Przewidywane wydłużenie życia po wyeliminowaniu przyczyn zgonów z 1978 (co nas czeka).
Wydłuży się średnio o 10-15 lat życia, czyli w niektórych krajach będzie on wynosił 90-95 lat, dotyczy to relatywnie niewielkiej liczby krajów wysoko uprzemysłowionych.
Zahamowany zostaje dobór naturalny, co w przyszłości będzie skracać średni wiek przeżycia całych populacji. Pojawienie się nowych nieznanych chorób (AIDS) także skracać będzie okres przeżycia.
Osiągnięcie 115-120 lat przeżycia populacji prawdopodobnie nie będzie osiągalne w XXI wieku.
Wynika to także z ewolucji przedłużania życia w historii ludzkości, które nigdy poza ostatnim
stuleciem nie osiągało 30 lat.Ale kontrolowane zwiększenie podziałów komórkowych po manipulacji genetycznej (sztuczna hodowla narządów, odczytanie mapy genetycznej ludzkiego DNA wyzwoliło nowe niespotykane dotądnadzieje ludzkości.
Czy jesteśmy w stanie przedłużyć życie ludzkie ?
Wg współczesnej wiedzy, maksymalna długość życia człowieka wynosi 115-120 lat.
Po tym czasie człowiek umiera z przyczyn naturalnych, czyli ze starości.
Postęp medycyny, który eliminuje śmiertelne choroby wieku podeszłego, przedłuża i utrzymuje przy życiu jednostki z genetycznie uwarunkowanymi patologiami i ta grupa ludzi reprodukuje potomstwo z genetycznymi defektami.
GERENTOLOGIA
nauka o procesach starzenia żywych organizmów
Geriatria
jest to nauka o chorobach w wieku podeszłym, zarówno tych, które występują wcześniej przed nadejściem okresu wieku podeszłego jak i tych co występują tylko w wieku podeszłego.
Geriatria w skrócie jest to pediatria dla ludzi w wieku podeszłym przez analogię należy uznać że wszystkie schorzenia niezależnie od daty ich powstania obejmujące populację ludzi wieku podeszłego należą do grupy chorób geriatrycznych.
Tak jak relatywnie dominującą dawniej była grupa dzieci i młodzieży i wymusiła wydzielenie z nauk klinicznych odrębnej specjalizacji i dziedziny nauk klinicznych pediatrii.
Obecnie wzrastająca grupa ludzi w wieku podeszłym wymusza także wydzielenie chorób niejednorodnych (różnego typu) wieku podeszłego w oddzielną dziedzinę “nauki” gerontologię i geriatrię.
Wzrastające okresy średniego przeżycia populacji w Polsce mężczyzna 69 lat, kobieta 76-77.
W Skandynawii średni okres przeżycia 22-24% dla całej populacji około 80 i więcej, w USA 78-80 lat razem dla kobiet i mężczyzn.
Z roku na rok automatycznie wzrasta ilość tej populacji nawet do 25% całej społeczności.
Dlatego wyodrębnienie lub utworzenie geriatrii jako oddzielnego przedmiotu nastąpiło dopiero w latach 50-tych i od tego czasu rok rocznie zwiększa się koncentracja badań z gerontologii i geriatrii bowiem zwiększa się liczba chorych z tej populacji.
W Polsce pierwszy podręcznik wydano w latach 80-tych.
Obecnie dysponujemy dużym podręcznikiem 1500 stron - przekład z angielskiego oraz nowym krótkim polskim pt. “Zarys geriatrii”.
Od 3 lat wydawane jest czasopismo Kwartalnik „Geriatria Polska”
Organ Polskiego Towarzystwa Geriatrycznego.
Od kilku lat istnieje subspecjalizacja z geriatrii, trwa 2 lata dla specjalistów II stop. chorób wewnętrznych.
W Polsce istnieje 4 kliniki i 2 Oddziały Wojewódzkie Geriatrii.
W Akademii Medycznej we Wrocławiu powołano Zakład Gerontologii, na Kierownika powołano Profesora dr hab. Zenona Szewczyka, specjalistę z zakresu chorób wewnętrznych
i nefrologii (w l. 1970-98 kierownika Katedry i Kliniki Nefrologii).
Wykłady fakultatywne prowadzone są dla studentów VI roku medycyny.
Dla studentów IV roku Wydziału Pielęgniarstwa Stacjonarnego i Zaocznego oraz dla lekarzy rodzinnych.
W 10 Uniwersytetach w Polsce istnieją zakłady geriatryczne zajmujące się psychologią,
socjologią, fizjologią ludzi w podeszłym wieku.
Prowadzony jest Uniwersytet III wieku mający na celu jak najdłużej podtrzymywać
aktywność umysłową tej populacji.
Zdolność zapamiętywania i syntezy faktów utrzymywana jest do 80 roku życia i dłużej.
Znane z życia codziennego postacie nie tylko długo żyjące ale aktywnie i twórczo pracujące
Picasso, Chaplin, Miłosz, Waldorf, Jan Nowak, Jeziorański, Giedroyć itp., to przykład długo
utrzymujących się możliwości twórczych.
Znane są również przypadki zdawania egzaminów maturalnych, obrony doktoratów, prac magisterskich przez ludzi po 65 roku życia.
Jest to dowodem ukrytych możliwości intelektualnych u ludzi w wieku podeszłym, którzy mogą i powinni być aktywni dla dobra rodziny i społeczeństwa oraz dla poprawy komfortu życia.
Środowisko ludzi w wieku podeszłym jest podzielone w ocenie swojej sytuacji, szans życiowych i celów życia.
Przeważa pogląd o spokojnej, zasłużonej, wypracowanej starości, maksymalnie wygodnej, mało aktywnej i spokojnym czekaniem na swój koniec, najlepiej w domach “złotej jesieni”.
Przeciwny pogląd reprezentuje druga część tej populacji prowadząca aktywny tryb życia fizycznego i umysłowego, z planami na przyszłość, marząca o jak najdłuższym okresie życia o pełnej aktywności fizycznej i umysłowej do końca swoich dni.
Z tej grupy wywodzą się z reguły aktywne i twórcze jednostki.
O dziwo podobne poglądy prezentują środowiska naukowo-medyczne a obecnie Kas Chorych.
Pierwszy pogląd to brak szczególnych zainteresowań ludźmi w wieku podeszłym, uznając że trzeba poddać się losowi bez aktywnej ingerencji w ten ostatni okres życia, oczekiwać na jej koniec, mówią o godnej śmierci nie wykluczając eutanazji.
Stąd bierze się obojętność i niechęć do pełnej akceptacji g e r i a t r i i jako oddzielnej dyscypliny nauk medycznych nakierowanej głównie na populację ludzi w wieku podeszłym i prewencję hamowania procesu starzenia, przykład - liczba studentów, którzy zapisali się na wykłady z geriatrii, 60-ciu z 200.
Argumentując taki pogląd pozornie logicznym wywodem, że etiologia wielu chorób jest jednakowa w każdym wieku np. choroby infekcyjne niezależnie od wieku chorego, ale ich objawy, dynamika, przebieg i rokowania pomimo tych samych możliwości terapeutycznych są przecież odmienne u dzieci, ludzi w średnim i podeszłym wieku np. zapalenia płuc zwłaszcza wirusowe.
Największa śmiertelność występuje u niemowląt i ludzi po 80 r. życia.
Podobnie różny przebieg choroby, leczenie i rokowanie występuje u chorych na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze itp.
U człowieka w podeszłym wieku mogą wystąpić:
- zmiany miażdżycowe
- z reguły niedotlenienie wielu narządów,
- nadciśnienie tętnicze (70% populacji),
- zaburzenia gospodarki węglowodanowej,
- cukrzyca lub nietolerancja glukozy,
- zaburzenia gospodarki lipidowej,
- wysoki cholesterol,
- kwasy tłuszczowe,
- często zaburzenia mentalne nie spotykane u młodszej populacji,
- zaburzenia w układzie kostno-stawowym, ograniczające poruszanie się chorego.
Przykłady te można mnożyć rozszerzając o zaburzoną funkcję układu dokrewnego (hormony) i inne.
Z przytoczonych powyżej przykładów wynika jasno że człowiek po 65 roku życia jest człowiekiem innym o zmienionych parametrach fizjologicznych - czynnościowych, mentalnych.
Dlatego te choroby pod względem etiopatogenezy muszą mieć inny przebieg i rokowanie w porównaniu z populacją młodszą.
Z tych kilku przykładów widać, że populacja ludzi w wieku podeszłym wraz z całą sferą psychiczną jest populacją odrębną i wymaga odrębnego potraktowania.
Te same choroby z punktu widzenia etiopatogenezy występują przecież u innego człowieka o zwolnionej przemianiematerii, o zwolnionych procesach metabolicznych co warunkuje odmienny bieg choroby i jej rokowanie.
Jeżeli przyjmiemy, że do 100 lat życia człowiek nie ma prawa umrzeć z powodu starości, to zarówno sami zainteresowani, jak i środowisko medyczne winny bardzo aktywnie włączyć się w działania mające na celu zachowanie pełnego komfortu życia, a głównie najdłuższego utrzymania aktywności umysłowej i fizycznej.
Winno podejmować się działania zapobiegające dezaktywacji fizycznej i umysłowej i w ten sposób hamować procesy starzenia, które znacznie skracają życie i prowadzą jedynie do wegetacji i wszelkich ograniczeń świadomego bytu.
Obecnie przeważa pogląd, że walka o dalsze wydłużanie okresu przeżycia bez możliwości
jego aktywizacji fizycznej i umysłowej i poprawy komfortu życia, traci sens.
Dlatego obecnie propaguje się organizacje życia dla ludzi w wieku podeszłym na własny rachunek poza luksusowymi domami starców “Złotej Jesieni” na własnym gospodarstwie wymuszające na tej drodze aktywność fizyczną i psychiczną.
Zmiany dotyczące aktywności seksualnych (temat w Polsce wstydliwy)
a) seks jest przekazem genetycznej psychologicznej i duchowej energii.
Działa podobnie jak Jogging zapobiegawczo i stymulująco.
Poprawia samopoczucie i oszczędza na lekarstwach
b) aktywność seksualna spada z wiekiem ale zdolność do prokreacji u mężczyzn utrzymuje się nawet do 100 lat, chociaż liczba i jakość plemników ulegają zmniejszeniu i osłabieniu (przykłady z życia w religii islamu - wielożeństwo).
Natomiast od środowisk medycznych wymagać będzie się, a warunki ekonomiczne wymuszać będą lepsze opanowanie problematyki geriatrii jako działu medycyny dla ludzi w wieku podeszłym.
Niedostatki w tej dziedzinie widoczne są chociażby na przykładzie braku specjalistów w tej dyscyplinie na całym Dolnym Śląsku - 1 specjalista.W obecnej organizacji służby zdrowia brak jest miejsca dla tego typu specjalistów.
Brak Klinik, Oddziałów, brak pielęgniarek przeszkolonych w zakresie geriatrii.
Udane starzenie się i udany seks idą w parze Wg badań ankietowych w USA 33% mężczyzn i kobiet po 70 roku życia przyznaje się do uprawiania seksu 1 x na tydzień.
Ze względów dydaktycznych i pewnych działań priorytetowych populacje ludzi w wieku podeszłym niektórzy dzielą na 2 podgrupy:
1. młodszych starych 65-80 lat
2. starszych starych powyżej 80 r.ż.
Uzasadnienie
Grupa młodszych starych 65-80 lat w razie choroby w większości przypadków prawidłowego leczenia rokuje zatrzymanie procesu choroby, a w wielu przypadkach nawet powrót do aktywności zarówno psychicznej jak i fizycznej.
Z grupy starszych starych rekrutuje się z reguły większość chorych z ograniczeniem ruchomości wymagających opieki osoby 2-giej.
Pytanie czy istnieją choroby występujące tylko w wieku podeszłym teoretycznie nie,
ale praktycznie tak.
Teoretycznie nie ponieważ wszystkie choroby występujące w wieku podeszłym mogą
występować także we wcześniejszym okresie życia przed osiągnięciem 65 r. życia, ale występują nie tak silnie zagęszczone.
W miarę upływu lat liczba chorób wzrasta.
Prawie u 80% ludzi między 65-75 r.ż. występują równocześnie 4 różne choroby.
Do najczęstszych należą:
1. przewlekłe choroby stawów, w tym zwyrodnienia oraz reumatoloidalne ich zapalenie ok. 40-50%
2. nadciśnienie tętnicze głównie skurczowe obejmuje 60-70%
3. osteoporoza i inne choroby kości
4. miażdżyca z niedokrwieniem narządów (serca, mózgu, naczynia obwodowe)
Wielochorobowość jest wyróżnikiem chorób geriatrycznych.
Występuje również nasilenie chorób takich jak:
1. choroby płuc (rozedma, astma, nieżyty oskrzeli)
2. choroby gałki ocznej w tym zaćma, jaskra, zmiany naczyniowe
3. zapalenie nerwów, nerwobóle
4. cukrzyca II typu
5. choroby wątroby
6. przerost prostaty
Z wymienionych grup rekrutują się osoby:
- z ograniczeniem mobilności,
- pozostający w dużym procencie w łóżku,
- lub nie opuszczających mieszkanie,
- wypełniający Domy Opieki.
Ograniczenie mobilności jest wyraźną cechą starości.
Czy wobec tego istnieje potrzeba tworzenia geriatrii i specjalizacji z tego zakresu?
Jak już podawałem taka specjalizacja już istnieje jako ogólny dział medycyny klinicznej
obejmujący wszystkie chorobywieku podeszłego tj. po ukończeniu 65 lat.
Z tej ogólnej geriatrii wyrastają nowe kierunki medycyny klinicznej (b. ważne).
Już istnieją:
1. Nefrologia geriatryczna
2. Neurochirurgia geriatryczna
3. Psychiatria geriatryczna
4. Neurologia geriatryczna
5. Kardiologia geriatryczna
6. Farmakologia geriatryczna
W Polsce jak już wspomniałem istnieje niedorozwój gerontologii i geriatrii co stwarza szansę dla Państwa.
Na świecie są w trakcie tworzenia dalsze subspecjalizacje geriatryczne odpowiadające subspecjalizacjom medycyny zachowawczej i zabiegowej.
Jest prawdą że wiele funkcji narządowych, enzymów białek, składników morfologicznych
ulega niewielkiej zmianie lub osłabieniu, a niektóre z nich nie ulegają zmianom jak:
wartości badań dodatkowych niezmienione
1. Morfologia krwi
2. Wit. A (nie dokarmiać)
3. OB.
4. Immunoglobulina IgM, IgG, IgA w surowicy
5. Mocznik w surowicy
6. Kreatynina w surowicy
7. Aktywność fosfatazy sodowej
8. Hormony tarczycy Tyroskyna nie zmienia się T3 i TSH nawet ulega zmniejszeniu
9. Wiele innych znaczników procesów życiowych jest nie zmienionych.
Ale także prawdą jest, że wiele procesów biologicznych ulega zwolnieniu, łatwo traci swą
wydolność ponieważ wiele komórek i tkanek, narządów pracuje na granicy wydolności.
Np. jeżeli u człowieka stężenie potasu w surowicy jest 3,5 do 5 mg, to u człowieka w podeszłym wieku zmiana tych norm jest niebezpieczna dla życia.
Niewielkie zachwianie ich funkcji szybko prowadzi do ich niewydolności to także stanowi wyraźnie wyróżnik dla tej populacji.
Te wszystkie wartości badań laboratoryjnych muszą być ustalone i znane przez lekarza także ze względu na ekonomizację terapii i prawidłowe leczenie.
Przerost prostaty u mężczyzn obejmuje 70% populacji.
Są to choroby często występujące równolegle to one przyspieszają procesy starzenia i śmierć.
Walka ze starością
tj. w zasadzie walka z chorobami nawiedzającymi ludzi w wieku podeszłym.
W tej walce z wielochorobowością w wieku podeszłym należy szukać szansy dla realizacji celów dla gerontologów i geriatrów, którzy są niezbędni w realizacji tych celów.
Cukrzyca II typu obejmuje 30% populacji ale aż 60% ma nietolerancje węglowodanów jako zwiastun cukrzycy.
Zmiany zwyrodnieniowe stawów i osteoporoza ok. 40-50% skutek zaburzeń hormonalnych.
Wiek podeszły cechuje wielochorobowość i wymaga dużej wiedzy aby skutecznie pomóc choremu i uniknąć polipragmazji.
Badania geriatrów zmieniły rozpoznania cukrzycy
Przykład - do niedawna wartości graniczne stężenia cukru wynosiły 80-110 mg% a nawet 100. Wszystkie wartości powyżej 110mg% na czczo i powyżej 140 mg% po 2 godz. po jedzeniu uznawane były jako pewny test diagnostyczny dla cukrzycy II typu i podejmowano leczenie często nawet insuliną.
Okazało się o czym jeszcze nie wszyscy wiedzą, że podane wartości należy skorygować.
Stężenie cukru w surowicy krwi u osób po 65 r. wynosi na czczo do 140 w 2 godz. po posiłku do 180 dopiero wzrost stężenia powyżej tych wartości upoważnia nas do rozpoznania cukrzycy i podejmowania leczenia.
Wartości powyżej 110 mg% na czczo i wyższe wymagają testowania i potraktowania jako nietolerancji glukozy podobnie jak hypercholesterolemię, ale nie cukrzycę (Taton, podręcznik) i należy podjąć leczenie jedynie zachowawcze - dietę, ruch itp..
Wartości patologiczne RR
Granice fizjologicznej wielkości ciśnienia tętniczego krwi od 1992 roku zostały ustalone na poziomie 140/90, w tym także za nadciśnienie przyjęto przekroczenie tych granic tylko jednego ciśnienia skurczowego lub rozkurczowego.
Zmniejszająca się wielkość fizyczna poszczególnych narządów, a co za tym idzie zmniejszająca się ich funkcja i wydolność prowadzi do wykorzystania wszelkich rezerw organizmu wynikających zarówno z faktu ich podwójnej ilości (nerki, płuca) jak i zdolności zwiększania ich siły poprzez rozrost np. mięśnie, serce oraz pełnego wykorzystania zapasów szpik kostny oraz DNA komórkowe zapas dochodzący do 40% istniejących wartości.
Na tych kilku przykładach widać, że niezbędne są szerokie badania populacji ludzi w wieku podeszłym ponieważ dynamika patologii przebiegu chorób ma zupełnie inny charakter w populacji ludzi wieku podeszłego w odróżnieniu od młodszej populacji obejmującej te same choroby.
Do tego należy dodać całą gamę chorób i zaburzeń z zakresu centralnego układu nerwowego,
zaburzeń funkcjonalnych zmysłów i chorób psychicznych itp.
Ta wymuszona homeostaza może łatwo ulec załamaniu w wyniku niewielkich nawet bodźców wewnętrznych i zewnętrznych np. gorączka, alergia, odwodnienie, niedożywienie, upały, odmrożenia, przedawkowania leków, oparzenia, zatrucia truciznami.
Organizm pozbawiony zapasów energetycznych odpowiada głęboką reakcją patologiczną nawet śmiertelną, np. zaburzeniami elektrolitowymi, zatrzymaniem akcji serca, niewydolnością krążenia, płuc, wątroby, nerek itp.
Istnieje szereg objawów psychicznych i somatycznych w patologii wieku podeszłego bez wyraźnych przyczyn chorobowych, a są one wynikiem li tylko procesów starzenia się.
Objawy psychiczne to:
- depresja, apatia, osłabienie,
- zmęczenie na przemian z pobudzeniem
psychomolarycznym,
- niepokój, lęk, zaburzenia zapamiętywania,
- bezsenność lub nadmierna senność.
Wszystkie wymienione objawy występują również u ludzi młodszych ale z reguły są one związane ze ściśle określonymischorzeniami narządowymi.
Najczęściej spotykane objawy somatyczne w wieku podeszłym bez uchwytnych izolowanych
chorób narządowych.
Należą do nich:
Bóle, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, jadłowstręt, nudności, zaparcia, drętwienia,
parestezje, bóle mięśni, zaburzenia rytmu serca i przewodzenie, zaburzenia słuchu, wzroku, zaćma, osłabienie smaku, węchu.
Także te objawy występują w młodszym wieku ale są z reguły związane z konkretnymi chorobami narządowymi.
Zasady leczenia chorych w wieku podeszłym (zioła)
1. Dawkowanie wg ulotki, zaczynamy od połowy dawki należnej
2. Stosować leki o przedłużonym działaniu 1x, 2x dziennie
3. Nie kumulować leków w tej samej godzinie, nadciśnienie - 3 leki
4. Ustalenie optymalnego dawkowania w warunkach szpitalnych (stężenie leków w surowicy krwi, cyklosporyny - digoksyna i inne)
5. Częsta kontrola działań ubocznych leków np. leki moczopędne kontrola elektrolitów w surowicy
6. Beta Blokery EKG, Bloki brodycardia, blok węzła zatokowego to zgon
7. Hormony - zaburzenia hormonalne, odporność np. sterydy 45 gr. encortornu kończy się zgonem
8. Czytać ulotki leków i objawy uboczne np. uczulenie, wieczny katar hipopotasemia - zaburzenia rytmu zgon
9. Prof.. Giliński teoria 3 leków o różnym punkcie uchwytu.
Zdrowe starzenie się - opóźnianie starzenia
W USA, w Chicago powstał w 1993 r.
Instytut Academy of Anti-Aging Medicine.
Jak nazwa wskazuje reprezentuje on medycynę przeciwdziałającą starzeniu.
Wyrósł z ruchu na rzecz przedłużenia życia, rozwinął się w latach 60.
Od 1999 r. Akademia ta przygotowuje do specjalizacji i nadaje tytuł:
Specjalisty Medycyny Przeciwdziałającemu Starzeniu.
Rektor Akademii dr Romuald Klatz uważa, że tak jak powstała medycyna sportowa obejmująca bardzo wiele luźno powiązanych dziedzin medycyny, tak przyszedł czas aby powołać Akademię a co za tym idzie i specjalistów przeciwdziałających starzeniu.
Szkolenie trwa 2, 3 lata;
I część egzaminu zdało już 500 lekarzy.
Na czym polega specjalizacja?
W jej skład wchodzą elementy:
1. Dieta,
2. Ćwiczenia,
3. Wczesne wykrywanie schorzeń zwyrodnieniowych,
4. Podawanie leków wpływających na metabolizm.
Wśród tych leków:
ludzki hormon wzrostu, antyoksydanty, wit. C- duże dawki 300mg, Melatonina, Scyalina.
Nowa generacja leków przeciw zwyrodnieniowych
Vioxx, Celebrex, grupa tzw. Celekoksibów
Dieta z ograniczeniem kalorii, alkoholu, niekonwencjonalne leki, które nie przeszły rutynowych badań dopuszczających do obrotu.
Nie czekać 30 lat, leczyć natychmiast w oparciu o własne doświadczenia.
Szczególnie przydatne są Wit. B, B2, B12, C, PP.
Prasteron hormon kory nadnerczy.
Inne czynniki to glukoza, potas, magnez, żelazo, wapń.
Różne pierwiastki śladowe, których niedobór odbija się szczególnie na zaburzeniach procesów psychicznych.
Do Akademii Czyragowski należy 8500 lekarzy.
Melatonina
- wydaje się o tyle interesującym lekiem, że nie opisanożadnych szkodliwych działań ubocznych.
Melatonina - hormon szyszynki do niedawna uważano jako nieznaczący, zbędny.
Generalnie:
- opóźnia procesy starzenia, (wzmacnia organizm, wspomaga zwalczanie wielu chorób),
- zapewnia zdrowy sen (chyba nie wszystkim),
- łagodzi zaburzenia zmiany czasu.
Polecany jest głównie jako lek nasenny.
Szczegółowo:
- wzmacnia system immunologiczny,
- powoduje wzrost odporności na infekcję bakteryjną i wirusową,
- wzrost odporności na nowotwory.
Melatonina
to najsilniejszy przeciwutleniacz antyoksydant, daje nadzieje na dłuższe i zdrowe życie, mimo, że zastosowano go w 1960 r. do chwili obecnej nie jest dokładnie przebadana wg wymogów i zasad oceny nowego leku przed jego upowszechnianiem.
Procedura badania nowego leku kosztuje ok. 1 miliarda dolarów, są to pieniądze, których się nie odzyska ponieważ budowa chemiczna jest powszechnie znana i lek produkowany jest równocześnie przez wiele firm a wyniki badań są wykorzystywane przez wszystkich bezpłatnie.
6