Aktualne Problemy Gospodarcze Świata.
Karolina Durka
1. Pojęcie problemów globalnych
Globalne problemy, określenie stosowane do problemów, które odnoszą się do całej ludzkości, ich skala ma charakter ponadpaństwowy, ponadregionalny, odznaczają się olbrzymią wagą i wiążą z kwestią przetrwania ludzkości, a sposób ich rozwiązywania musi polegać na wspólnych działaniach wszystkich krajów, całej społeczności międzynarodowej.
Generalnie można wyodrębnić trzy typy problemów globalnych. Pierwszy to bariery wspólne dla wszystkich ogniw gospodarki światowej. Takimi problemami są kwestie wyczerpalności surowców naturalnych, a co za tym idzie surowcowo - energetycznego zaplecza gospodarki, a także kwestie zanieczyszczenia środowiska naturalnego.
Drugi rodzaj problemów globalnych to zagrożenia, których występowanie nie jest powszechne, lecz których rozwiązanie zależy od podjęcia działań o charakterze globalnym. Są to na przykład kwestia żywnościowa czy zadłużenie międzynarodowe.
Trzecia grupa problemów to zagrożenia globalne wynikające z określonych układów polityczno - ustrojowych. Najbardziej powszechnym jest tu problem pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. W erze atomowej wybuch konfliktu o zasięgu światowym może stanowić nie tylko oczywistą przeszkodę dla rozwoju społeczno - ekonomicznego, ale przyczynić się do totalnej zagłady ludzkości.
Wymienia się także takie zagrożenia, jak: demograficzny problem oraz narastanie rozpiętości między bogatymi (Północą) i biednymi (Południem), problem siły roboczej, co wiąże się z budową nowego ładu gospodarczego, przestępczość międzynarodowa, terroryzm.
Charakterystyczne jest to, że w zakres globalnych problemów są włączane coraz to nowe kwestie. Jest to wynik narastających współzależności w świecie i komplikowania się stosunków międzynarodowych.
Pojęcie globalizacji
Globalizacja obejmuje rożne obszary życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Oznacza proces wzrostu zależności i postępującej integracji społecznej państw w skali całego globu;
Główną cechą tego procesu jest swobodne przemieszczanie się kapitału na nowe obszary oraz jego koncentracja, połączone z powstawaniem ogromnych międzynarodowych organizacji gospodarczych (koncernów i konsorcjów). Umożliwia to maksymalne zwiększanie zysków przy jednoczesnym obniżeniu kosztów produkcji (materialnych i osobowych). Istotne znaczenie w zmniejszeniu tych kosztów mają udogodnienia podatkowe, stosowanie nowych rozwiązań technologicznych i organizacyjnych;
Globalizacji sprzyja światowa sieć komunikacji. Stwarza ona możliwość wymiany informacji w ciągu ułamków sekund wielu odbiorcom naraz (łączność bezprzewodowa, satelitarna, Internet). Przyczyniają się do niej też rozbudowane sieci transportowe (lądowe, morskie, lotnicze) z centrami logistycznymi koordynującymi przepływ strumieni towarów i minimalizującymi koszty.
Globalizacja gospodarki
Charakterystyczną cechą globalizacji w dziedzinie gospodarki jest powstawanie korporacji transnarodowych. Ponadpaństwowe koncerny zatrudniają już setki milionów ludzi (już 2 koncerny zatrudniają więcej niż milion pracowników). Liczba takich organizacji przekracza 60 tys. , a ich filii 600 tys. Stała tendencją jest przejmowanie mniejszych podmiotów gospodarczych przez większe oraz fuzje korporacji. Powoduje to, że obroty największych firm sięgają setek miliardów dolarów, a miliardowe zyski już nie są wyjątkiem. Co roku aktualną listę 500 największych światowych przedsiębiorstw publikuje amerykański magazyn gospodarczy „Fortune”;
Ożywieniu międzynarodowej wymiany gospodarczej służy założona w 1995 r. Światowa Organizacja Handlu (WTO) oraz Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OCED). W sektorze bankowym do najbardziej znaczących instytucji należą Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, których główne cele to udzielenie pomocy finansowej państwom rozwijającym się oraz krajom Trzeciego Świata i stabilizacja walut oraz gospodarek. Co roku w Davos ( Szwajcaria) odbywa się Światowe Forum Gospodarcze, podczas którego szefowie wielkich organizacji gospodarczych i finansowych wspólnie z politykami omawiają najbardziej istotne i aktualne problemy gospodarki światowej , uwzględniając też aspekty jej globalizacji.
Szanse i zagrożenia globalizacji
Następuje upowszechnianie dorobku cywilizacyjnego. Możliwe staje się poznawanie wcześniej izolowanych czy odległych kultur;
Ubogie społeczeństwa Trzeciego Świata mogą korzystać z pomocy humanitarnej, na którą przeznacza się część zysków ponadnarodowych korporacji;
Rosnące zależności między państwami zaczynają wręcz wymuszać pokojową koegzystencję między nimi;
Upowszechnia się demokracja;
Ma miejsce rozwój badań w zakresie nowych technologii;
Następuje obniżenie konkurencyjności gospodarki światowej i koncentracja zysków w państwach najbogatszych;
Pogłębia się przepaść między Północą a biednym Południem ;
Wzrasta znaczenie wielkich korporacji, które swoim interesom podporządkowują wiele społeczności i rządów słabszych państw, a nawet wywierają wpływ na decyzję podejmowane przez społeczność międzynarodową;
Państwa tracą część swojej suwerenności;
Zanika kulturowa różnorodność w wyniku zalewu społeczeństw przez zuniformizowaną kulturę masową
2. Problem wyczerpalności surowców naturalnych i energii
Problemem, który dotyka całość globu ziemskiego, a jego rozwiązanie wykracza poza możliwości poszczególnych państw, jest zapewnienie ludzkości wystarczającej dla jej rozwoju ilości surowców oraz pochodnej od niej energii. Beztroskie korzystanie z różnych surowców i energii powoli zmierza ku końcowi. Zasoby nieodtwarzalne, czyli surowce energetyczne, tj.: węgiel kamienny, węgiel brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny, torf, łupki i piaski bitumiczne, pierwiastki promieniotwórcze, są na kuli ziemskiej ograniczone. Zużycie surowców i energii rośnie. Energia i surowce będą drożeć w miarę ich wyczerpania się. Stałe rozwiązywanie tego problemu ma wielkie znaczenie w dłuższej perspektywie by skutki braków w tej dziedzinie nie wstrząsnęły porządkiem ekonomicznym i politycznym krajów, regionów i całego świata.
Dynamiczny rozwój gospodarczy świata oraz wzrost liczby ludności postawił pytanie o rozmiary zasobów surowcowych, jakimi dysponujemy. W 1972 r. ukazał się pierwszy raport Klubu Rzymskiego pod tytułem „Granice wzrostu”, który był próbą odpowiedzi na nie. Było to studium wysoce pesymistyczne. Autorzy przewidywali, że zasoby Ziemi będą się bardzo wyczerpywać. Jednym z powodów publikowania takich opini, był kryzys surowcowo-energetyczny, którego przyczyny obok doraźnych politycznych i ekonomicznych aspektów wynikały ze strukturalnego zachwiania między możliwościami wzrostu produkcji ropy naftowej, surowców mineralnych oraz żywności w stosunku do potrzeb.
Najpoważniej jednak traktuje się kwestie wystarczalności surowców energetycznych. Dynamiczny rozwój ludzkiej cywilizacji jest, jak dotąd, przede wszystkim energochłonny. Problem energetyczny to korzystanie z takich źródeł jak węgiel kamienny i brunatny, ropa naftowa, gaz ziemny. Drugą grupę stanowią pewne rodzaje sił przyrody: wiatr, promienie słoneczne, energia wodna, przypływy i odpływy morza, ciepło gejzerów.
Współczesne oceny zasobów ropy są zdecydowanie bardziej optymistyczne od tych z Raportu Rzymskiego. Już na Światowym Kongresie Nafty w 1983 roku brano pod uwagę stały spadek jej zużycia do 2,5% w pierwszej dekadzie XXI wieku. Równocześnie rozpoznane i przewidywane zasoby miały wystarczyć co najmniej do połowy tego stulecia. Od tego czasu geologowie zgłaszają wciąż nowe możliwości-na terenie Ameryki Łacińskiej, Chin, Syberii, pod dnem mórz. Pozostaje jednak nadal kwestia trudności w eksploatacji. Funkcje ropy może tez spełniać gaz, tyle że występuje on w podobnych do niej ilościach i warunkach, oraz w dużym zakresie węgiel, którego zasoby są oceniane, jako olbrzymie. Z tym że i jego łatwo dostępne pokłady mogą się szybko wyczerpać.
Sprawa gospodarowania surowcami, ich oszczędzania rysuje się coraz ostrzej. Wiele kłopotów powodują ruchy cen surowców i energii, gdyż interesy eksporterów i importerów są rozbieżne, ma miejsce często spekulacja, sztuczne obniżanie popytu lub podaży.
Kraje bronią się szukając technologii energooszczędnych, zastępowania surowców naturalnych zamiennikami pochodzenia chemicznego. Sprawy surowców i cen energii są szczególnie ważne dla krajów bez własnych zasobów w tej dziedzinie. Wymagają one również współpracy międzynarodowej. Międzynarodowe organizacje i eksperci poszczególnych krajów zgodnie powtarzają, Ze podstawowym kierunkiem działań powinno być promowanie oszczędności zużycia i surowca i energii. Podnosi się pomysł opodatkowania energii. Jej zużycie mogłoby wówczas podlegać ściślejszej kontroli na Północy, a rozwój krajów Południa miałby się opierać na jej czystej postaci, niepowodującej zanieczyszczeń. Klub Rzymski wskazuje tu na możliwe rezerwy w wielu rozwiniętych krajach, podając przykład USA i Kanady, które zużywają dwa razy więcej energii na jednego mieszkańca niż reprezentujące ten sam standard życia kraje Europy Zachodniej. Rozwiązaniem instytucjonalnym miałoby być powołanie z inspiracji ONZ w każdym członkowskim kraju Rady Efektywności Energetycznej, mającej za zadanie kontrolę prac na rzecz oszczędzania energii.
3. Choroby cywilizacyjne i ich przyczyny
Choroby cywilizacyjne to choroby związane z rozwojem cywilizacji. Do ich głównych przyczyn zalicza się mechanizację, urbanizację, chemizację rolnictwa, zanieczyszczenie środowiska , siedzący tryb życia, stres oraz szybkie tempo życia codziennego. Wszystkie te czynniki są przyczyną m.in. Chorób układu krążenia, alergii, nerwic, chorób psychicznych, nowotworów oraz uzależnień.
CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE
Stres a choroby cywilizacyjne
Stres jest jednym ze stanów naturalnych organizmów. Pojawia się w określonych sytuacjach, np. śmierci bliskiej osoby czy zagrożenia. Działa mobilizująco i pobudzająco (przyspieszeniu ulegają procesy myślowe, tempo działań). Problem pojawia się wtedy, gdy stres towarzyszy człowiekowi zbyt często, czemu sprzyja życie w wysokorozwiniętych społeczeństwach. Do głównych przyczyn stresu w społeczeństwach rozwiniętych zalicza się środowisko pracy (m.in. wysoki poziom wymagań wobec jednostki), życie pod presją czasu, tłok czy hałas. Specjaliści zdrowia publicznego zwracają uwagę, że czynniki stresogenne potęgują zachorowalność na choroby układu krążenia i przyczyniają się do wzrostu śmiertelności, mimo coraz lepszej opieki zdrowotnej.
CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE
Promieniowanie a zdrowie
Duże obawy o zdrowie populacji ludzkiej wiążą się z wykorzystaniem energetyki jądrowej, szczególnie po wypadku w elektrowni jądrowej w Czarnobylu. Awarie w elektrowniach jądrowych nie występują często, jednak potencjalne zagrożenie dla zdrowia i życia jest ogromne. Znacznie częściej człowiek styka się z promieniowaniem elektromagnetycznym wytwarzanym m.in. przez telewizory, komputery. Jego szkodliwość jest uzależniona od stopnia natężenia. Trzeba zdawać sobie jednak sprawę, ze promieniowanie elektromagnetyczne (w tym jonizujące) towarzyszy nam praktycznie wszędzie. Ważne jest zatem umiejętne korzystanie z urządzeń je emitujących (np. telefonów komórkowych).
CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE
Choroby zakaźne
Po wyeliminowaniu ospy z listy groźnych dla populacji ludzkiej chorób nadal niebezpieczna pozostaje cholera. Wciąż potrafi ona zdziesiątkować kilkaset, a nawet kilkadziesiąt tysięcy ludzi w jednym ognisku choroby (Peru, Rwanda). Groźna jest także dżuma, (choć tu roczne żniwo jest znacznie mniejsze-sięga 2 tys.) oraz choroba wywołana wirusem Ebola. Okresowo pojawiają się zagrożenia pandemią grypy, która może zagrażać życiu wielu tysięcy osób.
CHOROBY CYWILIZACYJNE I EPIDEMIE
AIDS
Od początku lat 80. Cały świat z niepokojem śledzi rozprzestrzenianie się zachorowań na AIDS. Wciąż centrum tej choroby znajduje się w Afryce okołorównikowej, gdzie żyje 2/3 spośród ponad 40 mln osób zarażonych wirusem HIV. Tam też zmarło do tej pory już ponad 16 mln ludzi. Drugi obszar, gdzie wirus HIV szybko się rozprzestrzenia, to Azja Południowo-Wschodnia - blisko 20% ogółu zarażonych i kilka milionów zgonów w wyniku AIDS. Wirus HIV dotarł już na wszystkie kontynenty i tylko profilaktyka może skutecznie ograniczyć jego rozprzestrzenianie, dopóki nie uda się wytworzyć szczepionki czy leku przeciwko AIDS. Jest to szczególnie ważne w wypadku młodzieży, bo połowa zarażonych wirusem HIV to właśnie osoby w wieku 15-24 lat.
4. Problemy demograficzne współczesnego świata
Do demograficznych problemów globalnych należy zjawisko, wędrówek i uchodźstwa politycznego. Obserwuje się, że narasta presja migracji ludności z krajów biednych do krajów europejskich i USA, przed czym już dziś bronią się liczne kraje, wprowadzając różnorodne ograniczenia. Coraz więcej uchodźców szuka lepszego życia w Europie, a forsujący zieloną granicę mieszkańcy byłego bloku socjalistycznego, Azjaci i Afrykanie to już nie tylko sezonowy problem polityczny. Już dzisiaj wiadomo, że np. na Białorusi i Ukrainie czeka na przerzut do Europy Zachodniej około 3 mln. osób, w Turcji - 1 mln. ludzi. Potencjalnym źródłem uchodźców są wciąż Bałkany (obywatele Rumunii, Bułgarii, którzy masowo próbują osiąść nawet w Polsce). Kwestia uchodźstwa była doceniona stosunkowo wcześnie, o czym świadczy przyjęta w 1951 r. Konwencja o statusie uchodźców, Protokół dotyczący statusu uchodźców z 1967 r., oraz Statut Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców 1950 r. Dziś największe skupiska uchodźców znajdują się w krajach Trzeciego Świata.
Problemy demograficzne wiążą się z wyżywieniem ludzkości, nowym ładem gospodarczym, konfliktami politycznymi, przemieszczeniem się ludności biednej do zasobnych części świata, ekologicznymi problemami wywołanymi rozrostem ludności i miast. Jest to przede wszystkim wynikiem wzrostu popytu na różnorakie dobra materialne, a zwłaszcza energię i żywność.
Również problem siły roboczej jest stale obecny w życiu gospodarczym krajów. Współcześnie rysuje się on jako jeden z głównych problemów globalnych XXI wieku. Zrodziło się nowe zjawisko - ,,pracownika na czarno” za niską płacę, poza legalnym zatrudnieniem. Szuka się rozwiązań tego poważnego społecznie i ekonomicznie problemu, z jednej strony - jak wysokie może być obciążenie zatrudnionych na fundusz socjalny, w tym zasiłki dla bezrobotnych, a z drugiej strony - czy nie skracać czasu zatrudnienia, aby stworzyć więcej miejsc pracy.
Stały wzrost ludności na kuli ziemskiej z możliwością jej podwojenia około połowy XXI w. stawia przed nami szereg pytań: czy i jak ludzkość zapewni wszystkim dostateczną ilość wyżywienia, zlikwiduje głód, zapewni wykształcenie, ochronę zdrowia i miejsca pracy. Dotyczy to głównie Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej. Eksplozja demograficzna jako problem globalny wymaga ingerencji wszystkich podmiotów gospodarki światowej. Narasta problem zabezpieczenia społecznego, emerytur, opieki medycznej.
Demograficzne problemy globalne próbują rozwiązywać organizacje regionalne i międzynarodowe - ONZ, OECD i WHO. Podejmowane są akcje kontroli i regulacji urodzin, które napotykają sprzeciwy religijne; tworzone są programy pomocy, których celem jest zagospodarowanie niezamieszkanych terenów, zapobieganie społecznym i ekologicznym skutkom przeludnienia, ograniczenie migracji, czemu sprzyja ustawodawstwo migracyjne obowiązujące w wysoko rozwiniętych krajach Zachodu.
5. Ekologiczne następstwa postępu cywilizacyjnego.
Zanieczyszczenia powietrza
Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza jest emisja do atmosfery związków węgla, siarki i azotu, spowodowane rozwojem przemysłu i komunikacji. Gazy te tworzą warstwy utrudniające oddawanie ciepła przez powierzchnię Ziemi, powodując efekt cieplarniany. Jednocześnie są niszczone warstwy ozonu (głownie w wyniku emisji freonu), co ułatwia przenikanie promieni słonecznych - zwłaszcza ultrafioletowych;
Z powodu efektu cieplarnianego w ciągu najbliższych 50 lat temperatura na Ziemi może się podnieść nawet o 5 stopni. Niesie to ze sobą niebezpieczeństwo topnienia lodowców, zwiększenia ilości wody w oceanach i zatopienia znacznych obszarów lądu, np. w Egipcie, Bangladeszu czy Chinach;
Zagrożeniem dla atmosfery są także pyły, których emisja towarzyszy produkcji przemysłowej i energetyce konwencjonalnej.
Zanieczyszczenia wody i gleby
Degradacja gleby stanowi istotny problem z powodu potrzeby wyżywienia zwiększającej się populacji. Konieczne jest utrzymanie gleb w takim stanie, aby umożliwić produkcję rolniczą zwłaszcza w krajach Afryki i Azji Południowo-Wschodniej;
Istnieje niebezpieczeństwo zalania przez oceany części pól uprawnych. Redukcja powierzchni lasów oraz przemysł wydobywczy powodują erozję gleb, zmiany ukształtowania terenu, a także obniżenie poziomu wód głębinowych;
Problemem towarzyszącym degradacji gleb jest brak wody. Dotyczy to zarówno wody pitnej, jak i potrzebnej do produkcji rolnej i przemysłowej. Ochrona zasobów wodnych przed zanieczyszczeniami jest konieczna głównie w krajach uprzemysłowionych, a jej gromadzenie (np. w Afryce) to wciąż nierozwiązany problem wywołujący wiele konfliktów.
6. Problem wojny, pokoju i zbrojeń
Jednym z aktualnych problemów gospodarki światowej jest zapewnienie światu i poszczególnym jego częściom pokoju, wyeliminowania wojen i groźby zniszczenia życia na ziemi.
Na problem ten składa się wiele różnych spraw, jak: ·zbudowanie globalnego, wzajemnego bezpieczeństwa państw i odejście od klasycznego podejścia poszukiwania bezpieczeństwa pojedynczego państwa, ·- likwidacja broni jądrowej, zakaz jej produkcji, doświadczeń z tą bronią oraz zakaz jej rozprzestrzeniania, ·- likwidacja przemytu materiałów rozszczepialnych oraz technologii produkcji broni nuklearnej i rakietowej, ·- zapobieganie proliferacji technologii produkcji rakiet ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia w przyszłości bezpieczeństwa międzynarodowego w skali globalnej
- zakaz produkcji, używania i posiadania broni chemicznej, bakteriologicznej, ·- dążenie do radykalnego zmniejszenia ilości broni konwencjonalnej, zapobieganie zagrożeniom typu „low tech”, czyli broni niewymagającej zaawansowanej technologii, ·- redukcja wydatków wojskowych, ·- wycofanie wojsk stacjonujących na obcych terytoriach, ·- dążenie do rozwiązywania konfliktów tylko w sposób pokojowy, metodami politycznymi, ·- wyeliminowanie wojny i groźby użycia siły ze sfery stosunków międzynarodowych.
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech współczesnych stosunków międzynarodowych był wyścig zbrojeń. Motywami wyścigu zbrojeń było dążenie do osiągnięcia przewagi militarnej nad rzeczywistym lub potencjalnym przeciwnikiem, wiara w skuteczność zbrojnego rozstrzygnięcia konfliktu. Koszty światowych zbrojeń można tylko oceniać szacunkowo. Trudności z zestawieniem wydatków wojskowych spowodowały powstanie wyspecjalizowanych instytutów prowadzących prace nad tym problemem. Do najbardziej znanych zalicza się: Agencję Kontroli Zbrojeń i Rozbrojenia (ACDA) z USA, Międzynarodowy Instytut Studiów Strategicznych (IISS) z Londynu, Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem w Sztokholmie (SIPRI).
Ostatecznym celem, zgodnie z rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego ONZ, jest rozbrojenie powszechne i całkowite. Organem zajmującym się całością spraw związanych z rozbrojeniem jest Genewski Komitet Rozbrojeniowy, powołany do życia przez 10 państw w 1959 r. na genewskiej konferencji ministrów spraw zagranicznych.
W 1961 powstał Komitet Rozbrojeniowy 18 państw (utworzony przez rezolucję Zgromadzenia Ogólnego ONZ). Od 1969 działa pod nazwą Konferencji Komitetu Rozbrojeniowego (26 państw-członków, od 1974 - 31 państw). Od 1978 nastąpiła zmiana nazwy na Komitet do spraw Rozbrojenia (40 państw członkowskich). W 1984 przekształcony w Konferencję Rozbrojeniową.
Począwszy od 1988r. istnieje tendencja spadkowa w wydatkach wojskowych krajów NATO i byłych krajów socjalistycznych. Tylko nieliczne kraje odnotowały tu niewielki wzrost.
Praktycznie od lat pięćdziesiątych zaczęła się rozwijać również cywilna energetyka jądrowa w wysoko uprzemysłowionych krajach świata. W mniejszych państwach powstały liczne reaktory badawcze - zwykle wybudowane przy pomocy zagranicznych specjalistów. Stopniowo wzrastała liczba siłowni jądrowych, równocześnie rozrastał się przemysł jądrowy pracujący dla potrzeb wojskowych - reaktory produkujące pluton i zakłady go przetwarzające. Największe zagrożenia w funkcjonowaniu całego przemysłu jądrowego widziano głównie w możliwości wystąpienia poważnych awarii w elektrowniach lub zakładach przeróbki paliwa jądrowego.
Zwiększenie się liczby państw dążących do wykorzystania energii jądrowej (nawet w celach pokojowych) powodowało podniesienie się ryzyka przeniknięcia surowców nuklearnych do niepożądanych kręgów. Zdawać sobie należy sprawę, iż nie wszystkie państwa świata opierają się na ogólnoludzkich wartościach i demokratycznym systemie prawnym. Wiele państw jest niezwykle niestabilnych politycznie i skłóconych z sąsiadami. Taka sytuacja powoduje zrozumiałe dążenie przez nie do posiadania ładunków jądrowych dających im absolutną przewagę nad sąsiadami. Ilościowe rozprzestrzenienie się broni jądrowej spowodować może też łatwość jej przeniknięcia do struktur pozapaństwowych np. organizacji terrorystycznych.
W latach 60 - tych po długich międzynarodowych konsultacjach przyjęto międzynarodowy układ zmniejszający w jakimś stopniu niebezpieczeństwo przedostania się broni nuklearnej do dużej ilości państw, a równocześnie nieograniczający rozwoju cywilnej energetyki jądrowej. Był to tak zwany :
TRAKTAT O NIEPROLIFERACJI ( NIEROZPRZESTRZENIANIU ) BRONI JĄDROWEJ I TECHNOLOGII JĄDROWYCH ( NON - PROLIFERATION TREATY - NPT )
Układ ten został uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1968 roku, a wszedł w życie w 1970 roku i do końca 1996 roku podpisało go 186 państw. W 1995 dokonano jego bezterminowego przedłużenia. Jednym z ważniejszych stwierdzeń jest to, które mówi, że: Pod pojęciem nieproliferacji kryją się następujące zakazy :
- Zakaz uzyskiwania broni jądrowej w jakikolwiek sposób przez państwo, które jej nie posiada.
- Zakaz udostępniania innym państwom broni jądrowej, urządzeń, surowców i informacji technicznej potrzebnej do stworzenia broni jądrowej.
- Zakaz rozpowszechniania broni jądrowej w ramach struktur wojskowych, których członkiem jest państwo posiadające broń nuklearną.
Od 1958 roku w Wiedniu działa Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej - której jednym z podstawowych zadań jest czuwanie nad bezpieczeństwem cywilnych zakładów jądrowych ( m.in. reaktorów ). Jej prace przyczyniły się w dużym stopniu do zmniejszania możliwości dostania się materiałów rozszczepialnych w niepowołane ręce i ewentualnego ich wykorzystania do celów militarnych ( i terrorystycznych ). Z chwilą wprowadzenia w życie Traktatu o nieproliferacji broni jądrowej na barkach MAEA zaczął spoczywać obowiązek kontroli jego sygnatariuszy. Kontrole obejmują instalacje jądrowe, produkty w nich powstające i surowce. Agencja wspiera również pokojowe wykorzystanie energii jądrowej .
W chwili obecnej kilkadziesiąt państw świata dysponuje rozwiniętym przemysłem jądrowym - pod pojęciem, którego kryją się czynne reaktory produkujące energię elektryczną, zakłady odzyskiwania plutonu z prętów paliwowych i wzbogacania uranu. Istnieje także grupa państw, które nieoficjalnie zbudowały broń jądrową, były bliskie jej wyprodukowania lub ich przywódcy mieli wielkie ambicje jej posiadania. Wymieniane są tutaj : Korea Północna, Korea Południową, Iran, Irak, Argentyna, Brazylia, Japonia, RPA, Tajwan, Izrael.
Obecnie bardzo ważna jest działalność na rzecz bezpieczeństwa międzynarodowego, na rzecz kontroli zbrojeń, należy przygotować społeczeństwa do życia w pokoju, wzajemnej tolerancji, pokojowego współżycia i współpracy.
W przeciwieństwie do okresu „zimnej wojny” dziś nikt nie ma złudzeń, że - jakakolwiek broń jest używana we wszystkich konfliktach zbrojnych i wojnach - to nie zbrojenia są źródłem konfliktów i zbrojeń. Jest rzeczą pewną, że ograniczenie, redukcja i eliminacja określonych typów broni, zwłaszcza broni masowego rażenia może sprzyjać kształtowaniu się nowego typu stosunków między państwami, może zmniejszyć też - straty i cierpienia wśród ludności cywilnej. Instrumenty kontroli zbrojeń mogą też przyczynić się do zmniejszenia napięć związanych z brakiem zaufania, sprzyjać obniżaniu wydatków wojskowych i zapewnić stabilność na uzgodnionym między państwami niższym poziomie zbrojeń. W ten sposób kontrola zbrojeń może umacniać bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe.
Wykonanie tych postulatów nie jest łatwe. Działalność w tym kierunku napotyka i będzie napotykać szereg trudności. Tzw. ,,kompleks militarno przemysłowy” jest zainteresowany wysokimi wydatkami wojskowymi, straszeniem zagrożeniami wojennymi. Są to siły, które żyją z napięć, produkcji uzbrojenia i sprzętu wojskowego i które łatwo nie zrezygnują z mechanizmów przynoszących duże zyski. W coraz większej mierze niezbędna jest polityka bezpieczeństwa, która miałaby charakter kompleksowy i niezbędne jest również współdziałanie wszystkich sił działających na rzecz pokoju, rozbrojenia i pokojowego współżycia narodów. Wszystkie działania powinny być skoncentrowane na budowie takiego świata, w którym wojny będą niepotrzebne.
7. Nowy Międzynarodowy Ład Ekonomiczny w perspektywie końca XX wieku i początku XXI wieku
Ład międzynarodowy - porządek światowy wyznaczany przez stan stosunków miedzy państwami i innymi podmiotami stosunków międzynarodowych. Jest to termin umowny, trudno, bowiem mówić w praktyce o ukształtowanym ładzie międzynarodowym. Stosunki międzynarodowe zawsze zawierają elementy anarchii i porządku. Można wskazać na różne formy ładu międzynarodowego, np. hegemonię lub dominacje jednego państwa, podział wpływów czy wykształcenia się dwóch tylko potęg.
W zakres ładu międzynarodowego wchodzi głównie system bezpieczeństwa międzynarodowego, po II wojnie światowej wyznaczany był on przez równowagę sił, przede wszystkim w zakresie broni jądrowej, a także ład gospodarczy, ład informacyjny, ład ekologiczny, kulturalny.
Kwestia wzrostu gospodarczego krajów Trzeciego Świata od początku ich niepodległego bytu nie mogła pozostać tylko ich sprawą wewnętrzną. Tak, więc już w latach 50-tych zaczął się zarysowywać problem przyjęcia globalnej strategii rozwoju, w której odpowiednie miejsce znalazłby przyspieszony rozwój nowo wyzwalających się krajów. Sam fakt podjęcia problemu krajów rozwijających się świadczy o uświadomieniu sobie przez wszystkie kraje świata niemożności utrzymania bez zmian starego układu. Organizacje, które powstają wówczas i maja na celu inicjowanie i stymulowanie głębokich przeobrażeń w gospodarce światowej to m.in. Konferencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD), Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju przemysłowego (UNIDO), Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP), Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Edukacji, Nauki i Kultury (UNESCO). Można tu także zliczyć instytucje tj. Światowa Organizacja Handlowa, MFW, Grupa Banku Światowego oraz GATT.
Pojęcie Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego pojawiło się, jako kategoria stosunków międzynarodowych w 1973 roku. Z ideą nowego ładu wystąpił na IV Konferencji Krajów niezaangażowanych w Algierze prezydent Algierii Bumedien. Pełny kształt znalazła jednak ta koncepcja na IV Specjalnej Sesji Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w 1974 roku w ogłoszonej tam Deklaracji o Ustanowieniu Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego i dołączonym do niej Programie Działania, a także w Karcie Ekonomicznych Praw i Obowiązków Państw, uchwalonej na XXIX Sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Dokumenty te dotyczą postulatów związanych z:
· zasadą suwerenności każdego państwa w dysponowaniu swoimi bogactwami naturalnymi oraz prawem do odzyskania kontroli nad nimi i ogólnie nad działalnością ekonomiczną,
· postulaty zmniejszenia rozpiętości w rozwoju ekonomicznym między Północą i Południem (m.in. poprzez redystrybucję dochodów w skali świata, zapewnienie wszelkiej pomocy rozwojowej tym krajom)
· postulaty odnoszące się do zmian w proporcjach udziału poszczególnych krajów i grup krajów w sferze decyzyjnej.
Postulaty wysuwane od ponad trzech dekad obejmowały przede wszystkim jeden aspekt zmiany struktury ekonomicznej świata, tj. żądania krajów rozwijających się, dotyczące ich modelu stosunków z krajami rozwiniętymi. Fakt takiego wąskiego potraktowania hasła Nowego Ładu Ekonomicznego wynikał przede wszystkim ze wzrostu znaczenia politycznego krajów Trzeciego Świata na arenie międzynarodowej i ukształtowania się specyficznego „jednolitego frontu” zasadniczej grupy tych krajów, stanowiących potężny, bardzo zdywersyfikowany moloch, na płaszczyźnie „najmniejszego wspólnego mianownika” ich interesów ekonomicznych.
Od początku lat 90-tych pojawiło się pytanie o kształt nowego ładu międzynarodowego i możliwości jego stworzenia. Nierealne są koncepcje hegemonii lub rządu światowego, stąd dominuje pogląd o konieczności uzyskania równowagi i stabilizacji w świecie przez wielowymiarowe działania, wzmacnianie systemu organizacji międzynarodowej, powiększanie liczby trwałych powiązań miedzy państwami opartych na współpracy, odpowiedzialność za rozwój sytuacji przez wielkie mocarstwa, które w optymistycznym wariancie kreowałyby wokół siebie strefę stabilizacji przez regionalną integrację i rozwiązywanie konfliktów z wyprzedzeniem oraz zgodnie z prawem międzynarodowym. Pesymistyczny wariant, w którym porządek światowy oparty jest na współzawodnictwie, eskalacji konfliktów, protekcjonizmie, próbie sił i zdobycia absolutnej przewagi, musi oznaczać nieuchronnie niemożność rozwiązania globalnych problemów i łatwe do przewidzenia skutki dla międzynarodowego i regionalnego pokoju.
Koncepcje stworzenia Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego, którymi były kraje rozwijające się, nie zmierzały do większej racjonalności gospodarowania w skali świata, ale jedynie do zdobycia lepszej pozycji przez kraje zaliczane do Trzeciego Świata.
Dochodzimy tu do momentu, w którym należałoby zastanowić się nad pojęciem Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego. Czy jest to model stosunków krajów dotąd krzywdzonych z krajami wykorzystującymi je, czy też jest to problem globalny, to znaczy model całości stosunków gospodarczych świata.
Wydaje się, że we współczesnym świecie, w którym podział na bogatą Północ i biedne Południe staje się - ze względu na duże zróżnicowanie w obrębie tej ostatniej grupy oraz na pojawienie się problemów transformowanych gospodarek krajów Europy Wschodniej jedynie słusznym i racjonalnym podejściem do Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego, jest uznanie go za model całościowy, racjonalizujący gospodarkę światową. Należy więc przyjąć, że Nowy Międzynarodowy Ład Ekonomiczny to określony układ sił pomiędzy podmiotami gospodarki światowej, który znajduje swoje odbicie w całości wzajemnych powiązań ekonomicznych oraz w mechanizmach regulujących te powiązania. Takie rozumienie Nowego Ładu niezbyt odpowiada pierwotnym autorom tej koncepcji. Rozkłada bowiem akcenty na różne grupy krajów, ustanawiając coraz więcej krajów Europy Wschodniej i Azji (b. Republiki ZSRR - dziś niepodległe państwa) w kolejce po pomoc i kapitały ze strony krajów uprzemysłowionych.
Dotychczasowa koncepcja Nowego Międzynarodowego Ładu Ekonomicznego jest praktycznie pasmem porażek, przerywanym rzadkimi sukcesami. Do osiągnięć można zaliczyć ustalenia odnoszące się do Ogólnego Systemu Preferencji, Zintegrowanego Programu Surowcowego, kodeksu postępowania korporacji międzynarodowych i kodeksu transferu technologii, a także prawa morza. Poszukiwanie rozwiązań dla dotychczas podejmowanych problemów, jak międzynarodowy kryzys zadłużeniowy, nadwyżki w handlu, protekcjonizm itd., jest w dalszym ciągu aktualne i podejmowane u progu nowego wieku. Należy jednak dostrzec wyłaniające się nowe tematy, które zdeterminują kształt międzynarodowego porządku na początku stulecia.
8. Problem terroryzmu
Definicja terroryzmu
Jest kilka sposobów definiowania terroryzmu. Ogólnie tym mianem określa się użycie siły lub przemocy wobec ludzi, aby ich zastraszyć i wymusić określone zachowania. Można go też zdefiniować precyzyjniej, jako brutalny atak dokonany z premedytacją w określonych celach politycznych, uderzający w bezbronne ofiary-ludność cywilną, żołnierzy nieuzbrojonych lub niepełniących służby, personel wojskowy lub ośrodki wojskowe niebędące w stanie gotowości bojowej. W wypadku terroryzmu międzynarodowego jest to forma agresji wobec obywateli lub terytorium więcej niż jednego państwa. Inne definicje tego pojęcia uwzględniają zakonspirowany charakter grup terrorystycznych, mocodawcę (w wypadku terroryzmu państwowego i sponsorowanego), obiekt ataku terrorystycznego. W każdej sytuacji należy jednak uwzględnić czynnik psychologiczny - zastraszenie, wymuszenie lub propagandę, a także rozbicie więzi społecznych.
Organizacje terrorystyczne
PODZIAŁ ORGANIZACJI TERRORYSTYCZNYCH:
OGÓLNY:
Grupy separatystyczno-nacjonalistyczne;
Grupy religijne;
Grupy „czystej ideologii”, np. ultraprawicowe, skrajne lewicowe;
Grupy pojedynczych celów-z pogranicza przemocy politycznej;
Grupy popierane lub sponsorowane przez państwo.
ZE WZGLĘDU NA REALIZOWANE CELE STRATEGICZNE:
Grupy rewolucyjne- zmierzające do obalenia porządku politycznego;
Grupy subrewolucyjne- zmierzające do uzyskania ustępstw politycznych od władz państwa lub społeczności międzynarodowej;
Grupy para polityczne- ugrupowania z pogranicza przemocy politycznej i bandytyzmu, ukierunkowane na wąski zakres wymuszanych zmian.
FRAKCJA CZERWONEJ ARMII (RAF)
Frakcja Czerwonej Armii to lewackie ugrupowanie terrorystyczne działające na terenie Niemiec od końca lat 60. Do końca lat 90. XX w. Pierwszymi przywódcami organizacji byli Andreas Baader i Ulrike Meinhof. Celem ataków organizacji były banki, przedsiębiorstwa, urzędy, wysocy urzędnicy państwowi. Najbardziej spektakularnymi akcjami RAF były zajęcie w 1975 r. ambasady RFN w Sztokholmie oraz zamordowanie prokuratora generalnego RFN S. Bubacka. W latach 80. działalność organizacji znacznie osłabła. Ostatni z zamachów miał miejsce w 1991 r., po czym w następnym roku ogłoszono zaprzestanie ataków na ludzi. W 1998 r. Organizacja ogłosiła zakończenie działalności.
IRLANDZKA ARMIA REPUBLIKAŃSKA
Irlandzka Armia Republikańska (IRA) powstała w 1919 r. Jako zbrojne ramię ruchu Sinn Fein. Organizacja głosiła konieczność obalenia rządów brytyjskich w Irlandii Północnej i połączenie jej z Republiką Irlandii. Dodatkowo jej działalność była wymierzona przeciwko religii protestanckiej (mającej też wymiar państwowy). Przez kilkadziesiąt lat aktywności, korzystania ze wsparcia zagranicznych organizacji terrorystycznych (np. libijskich, palestyńskich), IRA podsycała niepokój w przedstawicielach legalnej władzy brytyjskiej, zabijając polityków, żołnierzy i policjantów brytyjskich, ale i zwykłych ludzi np. w obiektach handlowych. Ostatecznie w 2005 r. Zawiesiła swoją działalność terrorystyczną i jej mocodawcy próbują zrealizować swoje cele sposobami politycznymi - stało się to jednak możliwe dopiero w wyniku powszechnego oburzenia i protestów podzielonych religijnie społeczności - katolików i protestantów. Na tym przykładzie widać, że edukacja obywatelska może przeciwdziałać terroryzmowi.
HAMAS
Hamas to palestyńska organizacja fundamentalistyczna działająca od lat 80. XX w. na obszarach okupowanych przez Izrael. Jej założycielem i przywódcą duchowym był szejk Ahmed Jassin. Celem organizacji jest zniszczenie państwa Izrael i usunięcie Żydów z Palestyny. Działalność Hamasu nasiliła się szczególnie w czasach obu intifad ( intifada to określenie powstania palestyńskiego przeciw izraelskiej okupacji). Wtedy to terroryści dokonali wielu zamachów na wojskowych i cywilów izraelskich. Oprócz działalności militarnej organizacja prowadzi działalność charytatywną, czym zyskuje sobie poparcie szerokich rzesz Palestyńczyków. W styczniu 2006 r. Ugrupowanie wygrało wybory parlamentarne w Autonomii Palestyńskiej i utworzyło rząd. Przywódcy organizacji oświadczyli, że chcą utrzymania rozejmu z Izraelem. Mimo to ponownie doszło do zaostrzenia konfliktu między Autonomią a Izraelem, który nie uznał rządu Hamasu.
AL-KAIDA
Przykładem organizacji terrorystycznej o podłożu religijnym jest Al-Kaida - symbol terroryzmu muzułmańskiego. Została założona w 1988 r. . Przez Osamę bin Ladena. Początkowo miała na celu przeciwstawienie się sowieckiej inwazji na Afganistan. Potem za głównego wroga uznała świat zachodni. Jednocześnie atakuje jego sojuszników w świecie arabskim - w Arabii Saudyjskiej, Jordanii i Egipcie. Al-Kaida zmierza do zakwestionowanie porządku światowego, stosując bezwzględne metody. Jest sprawcą największego w historii zamachu - 11 września 2001 r. w wyniku ataku na World Trade Center w Nowym Jorku zginęło blisko 3 tys. osób. Obecnie najwięcej ataków tej organizacji ma miejsce w Iraku. Zdecydowana walka z tym ugrupowaniem ze strony USA oraz jej sojuszników wypływa także z przypuszczeń, że terroryści Al Kaidy są zdolni do użycia bomby atomowej oraz broni biologicznej i chemicznej. Rozproszenie tej kilkutysięcznej organizacji w wielu krajach muzułmańskich i krajach Zachodu utrudnia jej rozbicie.
KRAJ BASKÓW I WOLNOŚĆ (ETA)
Kraj Basków i Wolność to nazwa baskijskiej organizacji terrorystycznej założonej w 1959 r. Jej celem było stworzenie niepodległej Baskonii. Główną metodą walki były akcje terrorystyczne wymierzone we władze Hiszpanii. Okres największej aktywności organizacji przypadł na lata 70. XX w.
W 1973 r. ETA zamordowała premiera Hiszpanii Carrero Blanco. W latach 80. Władze Hiszpanii przystąpiły do bezwzględnej rozprawy z organizacją, na co ETA odpowiedziała nasileniem terroru. Na początku 2006 r. Organizacja ogłosiła zawieszenie broni, które jednak zerwała w grudniu tego samego roku. Dotychczas w przeprowadzonych przez nią zamachach zginęło ponad 800 osób.