1)Część pierwsza :"Słowne formułowanie myśli"

Rozdział I )Mowa

znak - jest to taki spowodowany przez kogoś dostrzegalny układ rzeczy ,z którym według jakiś wyraźnie ustalonych ,bądź zwyczajowo ukształtowanych reguł wiązać należy myśli o określonej treści

substrat materialny znaku - jest to sam układ rzeczy czy zjawisko bez przypisanych reguł znaczeniowych ,które by nakazywały wiązać z tym substratem myśli o określonej treści

oznaka - oznaką jakiegoś stanu rzeczy czy zdarzenia nazywamy wszystko to ,co współwystępując z owym stanem rzeczy czy zdarzeniem powołuje skierowanie nań czyjejś myśli ,choć nie istnieją reguły znaczeniowe ,które by takie skierowanie myśli nakazywały

funkcje języka:

• funkcja opisowa - wypowiedzi o pewnym kształcie jako środkiem opisu ,że tak jest albo tak a tak nie jest

• funkcja ekspresyjna - polega na wyrażaniu przez wypowiedzi naszych przeżyć różnego rodzaju ,uczuć i pragnień

• funkcja sugestywna - jest wtedy ,gdy wypowiedź w stosunku do jej odbiorcy oddziałuje jako bodziec do określonego zachowania się

• funkcja performatywna - poprzez wygłoszenie tych wypowiedzi w określonym układzie życia społecznego dokonuje się takich aktów o charakterze umownym , konwencjonalnym jak np. nadanie imienia

idiomaty - wyrażenia złożone ,które mają swoiste znaczenia odmienne niż te ,które wyznaczałoby zwykłe znaczenie wyrazów składowych

kategorie synktatyczne - kategorie wyrażeń ,wyróżnianych ze względu na ich rolę w budowaniu wyrażeń złożonych

funktor - jest to wyraz lub wyrażenie ,które nie jest zdaniem ani nazwą ,lecz służy do wiązania nazw czy zdań w wyrażenia bardziej złożone

argumenty funktora - są to wyrazy czy wyrażenia ,które są przez dany funktor wiązane w złożoną całość

rodzaje funktorów:

• funktory zdaniotwórcze - wiążą wyrażenia składowe w zdanie n.p"śpi"(z:n) --> Jan śpi , "ogląda" (z:nn) --> Jan ogląda telewizję ,"nie jest tak,że"(z:z) --> Nie jest tak ,że Jan śpi , "chociaż…to…"(z:zz) --> Chociaż Jan śpi ,to Piotr czuwa

• funktory nazwotwórcze - wiążą wyrażenia składowe w nazwę np."zielony"(n:n) --> zielony trawnik ,"nad"(n:nn) --> most nad rzeką ,"między…a…"(n:nnn) --> most między Warszawą ,a Pragą

• funktory funktotwórcze - wiążą funktory w funktory złożone (przysłówki - z:n:z:n)

• funktory o argumentach zdaniowych - wiążą ze sobą zdania

• funktory o argumentach nazwowych - wiążą ze sobą nazwy

Rozdział II)Nazwy

nazwa - jest to wyraz ,albo wyrażenie ,które nadaje się na podmiot lub orzecznik orzeczenia imiennego w zdaniu

dysygnat - jest to przedmiot dla którego dana nazwa jest znakiem (z punktu widzenia semantyki)

rodzaje nazw :

• nazwy konkretne - takie nazwy ,które są znakami dla rzeczy albo osób ,ewentualnie dla czegoś ,co wyobrażamy sobie jako rzecz lub osobę

• nazwy abstrakcyjne :

• takie nazwy ,które nie są znakami rzeczy czy osób zni vzegoś ,co sobie jako rzecz wyobrażamy

• wskazują one na pewną cechę wspólną wielu przedmiotom (n.p. "białość") ,na pewne zdarzenie czy stan rzeczy (n.p. "płacz") albo na pewien stosunek między przedmiotami (n.p. "braterstwo")

• nazwy indywidualne - to takie nazwy ,które nadajemy poszczególnym ,tym a nie innym przedmiotom ,nie przypisując przez to samo danemu przedmiotowi takich czy innych właściwości wyróżniających go

• nazwy generalne - nazwy ,które nadajemy przedmiotom ze względu na jakieś cechy , które te przedmioty posiadają

• nazwy zbiorowe (kolektywne )- nazwy ,których desygnatami są nie poszczególne rzeczy ,lecz agregaty złożone z poszczególnych rzeczy

• nazwy ogólne - takie ,które mają więcej niż jeden desygnat

• nazwy jednostkowe - takie ,które mają tylko jeden desygnat

• nazwy puste - takie ,które nie mają desygnatów

• nazwy proste - składają się z jednego wyrazu

• nazwy złożone - składają się z wielu wyrazów

treścią jakiejś nazwy generalnej - nazywamy taki zespół cech ,na podstawie którego osoba używająca danej nazwy we właściwy dla danego języka sposób osoba gotowa jest uznać jakiś dowolny przedmiot za dysygnat tej nazwy ,jeśli stwierdzi w nim te cechy łącznie ,a przy stwierdzeniu brak którejś z nich - odmówić dysygnatu tej nazwy

• konstytutywny zespół cech - taki zespół cech ,który już wystarcza do tego ,by odróżnić dysygnaty danej nazwy od innych przedmiotów

• cechy konstytutywne (czasami nazywane cechami istotnymi) - cechy tworzące konstytutywny zespół cech

• cechy konsekutywne - pozostałe cechy względem cech konstytutywnych

• treść leksykalna - zespół cech konstytutynych ,które można uznać za najprościej wyjasniające o co chodzi

supozycje :

• supozycja prosta - nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego przedmiotu tego właśnie rodzaju ,jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy

• supozycja formala - wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów (nazwa staje się abstrakcyjna)

• supozycja materialna - użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego sam

rodzaje zboirów :

• zbiór w sensie kolektywnym (agregat) - zbiór w sensie całość powstała z łącznego ujęcia części

• zbiór w sensie dystrybutynym (klasa) - zbiór w rozumieniu wszystkie z osobna brane przedmioty mające jakąś wspólną cechę

Rozdział III)Stosunki pomiędzy zakresami nazw

stosunki pomiędzy dwoma nazwami S i P (bez nazw pustych) :

• stosunek zamienności zakresów - istnieją przedmioty ,które są jednocześnie desygnatami nazwy S i P ,lecz lecz nie ma takich desygnatów nazwy S ,które nie byłyby desygnatami nazwy P i nie ma takich desygnatów nazwy P ,które nie są S (np, S = jedno z czterech najludniejszych miast nad Wisłą ,P = miasto nad Wisłą mające uniwersytet)

• stosunek podrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P - istnieją przedmioty które są desygnatami i nazwy S ,i nazwy P , nie ma takich przemiotów ,które byłyby S nie będąc zarazem P ,ale są takie ,które są desygnatami P ,choć nie są S (np. S = wrobel ,P = ptak)

• stosunek nadrzędności zakresu nazwy S względem zakresu nazwy P - istnieją przedmioty które są desygnatami nazwy S i nazwy P ,prócz tego są przedmioty będące desygnatami nazwy S ,które nie są desygnatami nazwy P ,lecz nie ma takich ,które byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S (np.S = lekarz ,P = chirurg)

• stosunek krzyżowania się zakresów - istnieją S ,które są zarazem P ,istneją S ,które nie są P , oraz P ,które nie są S (np. S = student ,P = inwalida)

• stosunek wykluczania się zakresów - istnieją S ,które nie są P ,istnieją P ,które nie są S, natomiast nie istnieją takie przedmioty ,które byłyby desygnatami i nazwy S i zarazem nazwy P (np. S = nos ,P = pięść)

• sprzeczność zakresów 2 nazw zachodzi ,gdy mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do tej pierwszej negatywną np. sędzia i niesędzia

• przeciwieństwo zakresów 2 nazw zachodzi ,gdy nazwy te nie mają wspólnech dysygnatów ,a zakresy obu tych nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej np. słowik i osioł

IV)Definicje

rodzaje definicji :

• definicja sprawozdawcza :

• to definicja ,która wskazuje ,jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku

• ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu ,jakie ma on w danym języku ,a więc jeśli definiowany wyraz nie ma wyraźnej treści ,jest nazwą nieostrą ,to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrość zachować

• definicja projektująca - to definicja .która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość , w projektowanym sposobie mówienia

• jest definicją konstrukcyjną ,jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotyczczasowym znaczeniem tego wyrazu ,gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał

• jest definicją regulującą ,jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu , licząc się z dotychczasowym ,niedostatecznie określonym znaczeniem tego wyrazu

• definicja sprawozdawcza :

• to definicja ,która wskazuje ,jakie znaczenie ma czy też miał kiedyś definiowany wyraz w pewnym języku

• ma odtwarzać takie znaczenie wyrazu ,jakie ma on w danym języku ,a więc jeśli definiowany wyraz nie ma wyraźnej treści ,jest nazwą nieostrą ,to definicja sprawozdawcza musi tę nieostrość zachować

• definicja projektująca - to definicja .która ustala znaczenie jakiegoś słowa na przyszłość , w projektowanym sposobie mówienia

• jest definicją konstrukcyjną ,jeżeli ustala znaczenie pewnego wyrazu na przyszłość nie licząc się z dotyczczasowym znaczeniem tego wyrazu ,gdy jakieś w ogóle przedtem posiadał

• jest definicją projektującą ,jeśli ustala na przyszłość wyraźne znaczenie pewnego wyrazu licząc się jednak z dotychczasowym ,niedostatecznie określonym ,znaczeniem tego wyrazu

części definicji :

• definiendum - wyrażenie ,którego sens nie jest znany lub którego sens nie jest wyraźny

• definiens - wyrażenie ,którego sens jest znany i za pomocą którego kreślamy nienane definiendum

• spójka definicyjna o charakterze równości ,łącząca wyrażenie definiowane z wyrażeniem definiującym

rodzaje stylizacji :

• stylizacja przedmiotowa (definicja realna) - zdanie ,które zawiera jednoznaczną charakterystykę jakiegoś przedmiotu czy przedmiotów pewnego rodzaju ,wskazując cechy im i tylko im wspólne np."bursztyn jest naturalną żywicą skamieniałą"

• stylizacja metajęzykowa (definicje nominalne) - dostarcza informacje o tym ,jakie inne wyrażenie jest wyrażeniem równoznacznym z wyrażeniem definiowanym np. "słowo materialista znaczy to samo ,co wyrażenie :człowiek ,który uznaje istnienie jedynie materii"

• stylizacja semantyczna (definicja stylizacji semantycznej) - zdanie ,które głosi ,że pewien wyraz czy wyrażenie oznacza pewien przedmiot lub odnosi się do przedmiotu określonego rodzaju ,do rzeczy ,wyrażeń itd. np."słowo słód oznacza wszelkie zboże sztucznie kiełkowane"

błędy definicyjne :

• definiowanie "ignotum per ignotum" - nieznane przez nieznane

• błędne koło :

• definiowanie "idem per idem" - w definicji równościowej wyraz definiowany nie może występować w części stanowiącej definiens ("to samo przez to samo")

• błędne koło pośrednie - jeżeli wyraz A definiujemy używając wyrazu B , wyraz B za pomocą wyrazu C,a w końcu okazuje się ,że ów wyraz C wymaga zdefiniowania przez wyraz A

• krzyżowanie się zakresów definiendum i definisa (w przypadku definicji sprawozdawczej - muszą być zamienne) :

• definicja za szeroka - jeżeli zakres definiensa obejmuje także jakieś przedmioty nie należące do zakresu definiendum ("Prokurator jest to pracownik prokuratury")

• definicja za wąska - zakres definiensa nie obejmuje wszystkich przedmiotów należących do zakresu definiendum

• błąd przesunięcia kategorialnego :

• zakresy defieniensa i definiendum wykluczają się - w definiensie podajemy jako określenie rodzajowe genus zasadniczo odmienny od tego ,który należałoby wskazać ,by właściwie określić obiekty definiowane przy przyjęciu dotychczasowego znaczenia definiendum (np. "czerń to tyle co rzecz czarna" --> czerń nie może być rzeczą bo to jest cecha różnych czarnych rzeczy)

• definiens ma podawać znaczenie definiendum w możliwie najprostszy sposób (poręczone przepisami prawnymi)

Rozdział V)Zdanie

zdanie w sensie logicznym - wyrażenie ,które jednoznacznie stwierdza ,że tak a tak nie jest albo ,że tak a tak jest (można o nim powiedzieć ,że jest prawdziwe albo fałszywe) ;tylko zdania oznajmujące ;musi być przez nas rozumiana w jedym znaczeniu

zdarzenie - fakt ,że rzecz czy osoba R w momencie T wykazywała własność W ,a w innym momencie T1 tej własności nie wykazywała

stan rzeczy - to fakt ,że rzecz czy osoba R w okresie od momentu T do momentu T1 nieprzerwanie wykazywała własność W

wartość logiczna zdania - prawdziwość albo fałszywość zdania

• zdanie prawdziwe - zdanie ,które opisuje rzeczywistość taką jaka ona jest

• zdanie fałszywe - zdanie ,które opisuje rzeczywistość inaczej jak się ona ma

• zdanie analityczne - zdanie ,którego prawdziwość jest oczywista ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów ,zdanie ,któremu nie można zaprzeczyć bez naruszenia reguł określających w danym języku znaczenie użytych w nim słów

wypowierdź niezupełna - takie wyrażenie ,które samo przez się nie jest zdaniem w sensie logicznym ,lecz o tyle spełnia rolę zdania w sensie logicznym ,o ile słuchacz zdaje sobie sprawę z penych domyślnych uzupełnień wypowiedzi ,pominiętych przez mówiącego

funkcja zdaniowa - takie wyrażenie zawierające zmienne ,które to po dokonaniu odpowiednich podstawień na miejsce zmiennych staje się zdaniem w sensie logicnym

• kwantyfikator ogólny - znak oznaczający ,że dla wszystkich podstawień w miejsce zmiennej zdanie w sensie logicznym jest prawdziewe (pi)

• kwantyfikator szczegółowy - znak oznaczający ,że dla wszystkich podstawień w miejsce zmiennej zdanie w sensie logicznym jest fałszywe (sigma)

rodzaje zdań logicznych :

• zdanie wewnętrznie kontradyktoryczne - zdanie ,którego fałszywość jest oczywista ze względu na samo znaczenie użytych w nim słów

• zdanie syntetyczne - zdanie ,którego wartość logicznej nie możemy poznać bez odwołania się do doświadczenia

• zdanie złożone - takie zdanie ,w obrębie którego występuje część będąca odrębnym zdaniem (składa się z funktora zdaniotwórczegao uzupełnionego przez 1 lub 2 argumenty zdaniowe)

• zdanie egzystencjalne - zdania orzekające o istnieniu przedmiotów jakiegoś rodzaju

• zdanie proste - zdanie ,którego żadna część nie jest odrębnym zdaniem (nie ma funktorów zdaniotwórczych od argumentów zdaniowych)

• zdania atomiczne - zdanie orzekające ,że jakieś indywiduum czy jednostka oznaczona nazwą indywidualną ,przynależy albo nie nie przynależy alba nie przynależy do określonej klasy A

• zdania subsumcyjne - zdanie orzekające ,że jakaś klasa A w całości czy w części zawiera się lub nie w jakiejś klasie B

• zdanie ogólno - twierdzące - "Każde S jest P"

• zdanie ogólno - przeczące - "Żadne S nie jest P"

• zdanie szczegółowo - twierdzące - "Niektóre S są P"

• zdanie szczegółowo - przeczące - "Niektóre S nie są P"

Rozdział VI )Funktory prawdziwościowe a spójniki międzyzdaniowe mowy potocznej

1.Pojęcie funktora prawdziwościowego

funktor prawdziwościowy - jest to taki funktor zdaniotwórczy o argumentach zdaniowych , przy którym na podstawie samej tylko wartości logicznej jego argumentów zdaniowych , można określić jaka jest wartość logiczna całego zdania zbudowanego przy pomocy tego funktora :

funktory prawdziwościowe od jednego argumentu zdaniowego :

p (argument zdaniowy)	f1 (p)	f2 (p)	f3 (p)	f4 (p)
1	1	1	0	0
0	1	0	1	0

f3 (p) - funktor negacji :

p	Np
1	0
0	1

funktory prawdziwościowe od 2 argumentów zdaniowych :

• funktor koniunkcji - oznaczamy znakiem

p	q	p q
1	1	1
1	0	0
0	1	0
0	0	0

• funktor alternatywy nierozłącznej - oznaczany jest znakiem \/

p	q	p\/q
1	1	1
1	0	1
0	1	1
0	0	0

• funktor alternatywy rozłącznej - oznaczony jest znakiem

p	q	p q
1	1	0
1	0	1
0	1	1
0	0	0

• funktor dysjunkcji - oznaczamy znakiem /

p	q	p/q
1	1	0
1	0	1
0	1	1
0	0	1

• funktor równoważności - znaczamy znakiem =

p	q	p=q
1	1	1
1	0	0
0	1	0
0	0	1

• funktor implikacji - oznaczamy znakiem

• poprzednik - zdanie przed znakiem

• następnik - zdanie po znaku

p	q	p q
1	1	1
1	0	0
0	1	1
0	0	1

relacje pomiędzy funktorami :

• p q = (p = q)

• p q = (p q)

• p q = p\/q

negacja ("Nie" , "Nieprawda ,że" itd.):

• myślenia :

• para zdań względem siebie sprzecznych - taka para zdań ,w którym jedno jest negacją drugiego("Wszyscy studenci lubią logikę" - "Nie jest tak ,że każdy student lubi logikę")

• podstawowe zasady zasada sprzeczności :

• 2 zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba prawdziwe

• p : (p p)

• zasada wyłączonego środka :

• 2 zdania względem siebie sprzeczne nie mogą być oba prawdziwe

• p : p\/ p

• zasada podwójnego przeczenia :

• negacja negacji jakiegokolwiek zdania ma taką samą wartość logiczną ,jak to zdanie ,które zostało podwójnie zanegowane

• p : p = ( p)

• para zdań względem siebie przeciwnym - zdania ,które mają taką właściwość ,że prawdziwość któregokolwiek z nich przzesądza o fałszywości drugiego ("Jan jest niewidomy" - "Jan jest lotnikiem")

koniunkcja (""i" , "oraz" , "a")

• znaczenia słowa "i" :

• znaczenie koniunkcyjne - A jest B i C (przedmiot czy przedmioty A należą do klasy B oraz do klasy C)

• znaczenie enumeracyjne - A i B są C (przedmiot czy przedmioty A oraz przedmiot czy przedmioty B należą do klasy C)

• znaczenie syntetyzujące - A i B razem wzięte to C (A - żołnierz ,B - poeta)




alternatywa nierozłączna ,alternatywa rozłączna ,dysjunkcja

• funktor alternatywy nierozłącznej - "lub"("Nabywca otrzymał części zamienne lub bon na bezpłatną naprawę")




• funktor alternatywy rozłącznej - "albo"("Nabywca otrzymał części zamienne albo bon na bezpłatną naprawę")

• funktor dysjunkcji - "bądź…bądź…"("Nabywca otrzymał bądź części zamienne ,bądź bon na bezpłatną naprawę")

równoważność ("zawsze i tylko wtedy ,gdy …")

• spójnika "zawsze i tylko wtedy ,gdy …" używa się w mowie potocznej do połączenia takich 2 zdań o tej samej wartości logicznej ,które są ze w jakiś sposób powiązane treściowo

• nie każde 2 zdania rownoważne są równoznaczne :

• x : x A = x B

• "Sekcja zwłok noworodka x ujawni powietrze w płucach zawsze i tylko gdy noworodek urodził się żywy "

implikacja i stosunek wynikania ("jeżeli …to…")

• spójnika "jeżeli …to …" używa się w mowie potocznej do połączenia takich 2 zdań o tej samej wartości logicznej ,które są ze w jakiś sposób powiązane treściowo

• ze zdania p wynika zdanie q wtedy i tylko wredy ,gdy :

• implikacja zbudowana ze zdania p jako poprzednika i ze zdania q jako następnika jest prawdziwe oraz

• prawdziwość tej implikacji opiera się na jakimś związku między tym ,co głosi zdanie p,a tym ,co głosi zdanie q

• rodzeje związków między p i q :

• związek przyczynowy - "Jeśli długo padają deszcze ,to gliniaste drogi stają się trudne do przebycia"

• związek strukturalny - "Jeśli patrzę w kierunku Gwiazdy Polarnej , to po lewej ręce mam las ,za którym schowało się słońce"

• związek tetyczny - "Jeśli kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę ,to według art.145 kod. cyw. obowiązany jest do jej naprawienia"

• wynikanie logiczne :

• jeżeli z poprzednika implikacji wynika jej następnik ,to poprzednik nazywamy racją ,a następnik implikacji zazywamy następstwem

• możliwości wartości logicznej racji i następstwa zdania "Jeśli Piotr jest bandytą ,to Piotr jest przestępcą" :

• racja prawdziwa i następstwo prawdziwe

• racja fałszywa i następstwo prawdziwe

• racja fałszywa i następstwo fałszywe

Rozdział VII)Podstawowe pojęcia dotyczące relacji

stosunki (relacje) - zdania mające budowę x R y (przedmiot x pozostaje w stosunku R do przedmiotu y)

• poprzednik stosunku - wszystko to ,o czym w opisie stosunku może być mowa na pierwszym miejscu

• następnik relacji - wszysko to ,o czym w opisie stosunku może być mowa na drugim miejscu

• dziedzina - przedmioty ,które aktualnie są poprzednikami danego stosunku i tworzą pewną klasę

• przeciwdziedzina - przedmioty ,które aktualnie są następnikami danego stosunku i tworzą pewną klasę

• stosunek odwrotny - jeżeli w każdym przypadku ,gdy pewien stosunek R1 zachodzi między jakimś poprzednikiem x a następnikem y ,zachodzi również stosunek R2 między tym y a tym x mówimy ,że stosunek R2 jest stosunkiem odwrotnym względem stosunku R1

rodzaje stosunków :

• stosunek symetryczny - taki stosunek ,który w każdym przypadku ,jeśli zachodzi między pewnym poprzednikiem ,a następnikiem ,to zachodzi rónież pomiędzy następnikiem ,a poprzednikiem

• stosunek asymetryczny - taki stosunek ,który w każdym przypadku ,jeśli zachodzi między pewnym poprzednikiem ,a następnikiem ,to nie zachodzi rónież pomiędzy następnikiem ,a poprzednikiem

• stosunek niesymetryczny - taki stosunek ,który nie jest ani stosunkiem symetrycznym ani stosunkiem niesymetrycznym

• stosunek wynikania (pomiędzy zdaniami) :

• stosunek wynikania - stosunek niesymetryczny ,bo jeśli ze ze zdania p wynika zdanie q ,to wcale nie wiadomo stąd ,czy ze zdania q wynika zdanie p

• stosunek równoważności - stosunek symetryczny ,bo jeśli w każdym przypadku ,w którym zdanie p jest równoważne zdaniu q ,zdanie q jest rónoważne zdaniu p

• stosunek przechodni - stosunek ,który ma taką własność ,że w każdym przypadku ,jeśli zachodzi on między jakiś x a jakimś y oraz między tymże y a jakimś z ,to zachodzi on również między x a z ,niezależnie od tego jakie x,y,z wzięto pod uwagę

• stosunek atranpozytywny - stosunek ,który ma taką własność ,że w każdym przypadku ,jeśli zachodzi on między jakiś x a jakimś y oraz między tymże y a jakimś z ,to nie zachodzi on między x a z ,niezależnie od tego jakie x,y,z wzięto pod uwagę

• stosunek spójny w danej klasie przedmiotów - taki stosunek ,który zachodzi w jednym lub drugim kierunku między między każdymi dowolnie wybranymi elementami tej klasy

• stosunek porządkujący w danej klasie przediotów - taki stosunek ,który pozwala ustawić wszystkie przedmioty należące do danej klasy w jeden szereg ,w którym każdy przedmiot będzie zajmować określone ,to ,a nie inne miejsce .Aby jakiś stosunek był stosunkiem porządkującym w pewnej klasie przedmiotów ,musi on być zarazem :

• stosunkiem asymetrycznym

• stosunkiem przechodnim

• stosunkiem spójnym w danej klasie

Rozdział X)Pytania i odpowiedzi

rodzaje pytań :

• pytania niezawisłe - pytania takie po których stawia się znak zapytania (nie są zdaniami w sensie logicznym)

• pytania zawisłe - pytania są zdaniami w sensie logicznym stwierdzającymi fakt ,że ktoś zapytał bądź zapyta

• pytania do rozstrzygnięcia - to takie pytania ,na które należy udzielić odpowiedzi "tak" albo "nie" (jest tak zbudowane ,że przed jakimś zdaniem oznajmującym stawiamy partykułę pytajną)

• pytanie do uzupełnienia - takie pytania ,w których odpowiedź polegać ma odpowiednim wypełnieniu luki (niewiadomej pytania) ,która by powstała w pytaniu ,gdyby usunąć partykułę pytajną

• zakres niewiadomej pytania - zbiór tych wyrażeń ,które można wstawić na miejsce niewiadomej pytania zgodnie z tym ,czego pytanie dotyczy

• pytania podchwytliwe - pytania ,w których pytający zmierza do uzyskania odpowiedzi ,z której w sposób niepostrzeżony dla odpowiadającego wynika coś ,czego odpowiadający zeznać nie chciał

• pytania sugestywne - pytania ,które mogą niepostrzeżenie narzucić odpowiadającemu jakąś określoną odpowiedź wtedy gdy nie jest on pewny jak odpowiedzieć na pytanie

budowa pytania :

• partykuła pytajna - kto? ,kiedy? itd.

• osnowa pytania (datum quaestionis) - ta część odpowiedzi ,która zawarta jest w postawionym pytaniu

• założenia pytania - twierdzenia ,które zakłada się stawiając jakieś pytanie (pytanie ,które opiera się na fałszywych założeniach jest pytaniem niewłaściwie postawionym)

rodzaje odpowiedzi :

• odpowiedź właściwa - na dane pytanie do uzupełnienia nazywamy każde zdanie powstałe przez uzupełnienie osnowy pytania jakimś wyrażeniem należącym do zakresu niewiadomej tego pytania

• odpowiedź niewłaściwa - nazywamy odpowiedź ,która niewiadomą pytania zastąpiono wyrażeniem nie należącym do zakresu niewiadomej pytania

• odpowiedź całkowita - odpowiedź ,która stanowi odpowiedź właściwą ,albo nie jest odpowiedzią właściwą ,ale z której jakaś odpowiedź właściwa wynika

• odpowiedź częściowa - odpowiedź ,która choć nie kieruje nas na tę czy inną odpowiedź właściwą ,to jednak tyle jest warta ,że pewne odpowiedzi właściwe pozwala wykluczyć

Rozdział XI)Przyczyny nieporozumień

homonim - słowo o wielu znaczeniach

rodzaje wieloznaczności słów i zwrotów językowych :

• pomieszanie supozycji :

• supozycja prosta - nazwa może być używana w wypowiedzi jako znak dla poszczególnego przedmiotu tego właśnie rodzaju ,jako znak dla określonego desygnatu tej nazwy

• supozycja formala - wyraz może być nazwą dla całego gatunku przedmiotów (nazwa staje się abstrakcyjna)

• supozycja materialna - użycie jakiegoś wyrazu jako znaku dla niego sam

• podwójna rola znaczeniowa zwrotów czasownikowych :

• znaczenie aktualne - zwrot czasownikowy oznacza ,że dana czynność jest czy była wykonywana w tym momencie ,o którym mówimy

• znaczenie potencjalne - zwrot czasownikowy znaczy tyle ,że w okresie czasu ,który mamy na myśli ,ktoś czy coś ma zdolność czy skłonność do wykonywania danej czynności

• wieloznaczności związane ze słowami okazjonalnymi (ja ,ty ,oni)

konsekwencje wieloznaczności słów :

• błąd ekwiwokacji - polega na tym ,że pewna osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie używa pewnego słowa wieloznacznego w coraz to innym znaczeniu ,mylnie uznając ,że słowa są jednoznaczne

• logomachia (spór słowny) - dyskusja ,w której każdy nadaje inne znaczenie użytym słowom

rodzaje wieloznaczności wypowiedzi złożonych :

• zdania nie są zdaniami w sensie logicznym

• problemy z określeniem czy wypowiedź ma charakter szczegółowy czy ogólny

• nieporozumienia co do tego ,czy wypowiedź dotyczy elementów pewnej klasy ,czy agregatów złożonego z tych elementów

• wieloznaczność budowy składniowej wypowiedzi złożonej

• nieporozumienia spowodowane nieumiejętnym posługiwaniem się słowami "tylko" lub "nie"

• nieporozumienia ,gdy pewna wypowiedź wieloznaczna nabiera różnych znaczeń w zależności od sposobu jej wygłoszenia

konsekwencje wieloznaczności wypowiedzi złożonych :

• amfibologia - błąd amfibologii popełnia osoba ,która wygłasza wypowiedź wieloznaczną ze względu na składnię tej wypowiedzi ,nie zdając sobie sprawy z tej wiloznaczności sprawy

• błąd figuralnego myślenia - polega na tym ,że ktoś pewne zwroty obrazowe sformułowane przez siebie czy przez kogoś innego bierze w znaczeniu dosłownym i wysnuwa dziwne i fałszywe konsekwencje

2)Część druga :"Uzasadnianie twierdzeń"

Rozdział XII)Uzasadnianie bezpośrednie

postulat racji dostatecznej - domaga się abyśmy niczemu bezpodstawnie nie dawali wiary ,ale byśmy za prawdziwe przyjmowali tylko takie zdania ,które zostały przez innych lub przez nas samych należycie uzasadnione

uzasadnienie bezpośrednie - sądy wyrażane w zdaniach ,które podajemy za prawdziwe są uzasadnione naszymi doznaniami lub są oparte bezpośrednio oparte na doświadczeniu

uzasadnienie pośrednie - sądy wyrażane w zdaniach ,które podajemy za prawdziwe są uzasadnione w ten sposób ,że są wywnioskowane z innych zdań przyjętych poprzednio za prawdziwe

wrażenie - każdy z elementów niezróżnicowanych ,jednorodnych ,na jakie rozłożyć można treść każdego meldunku o otaczającym świecie ,otrzymanego za pośrednictwem organów zmysłowych

spostrzeżenie - przeżycie składające się z :doznania wrażeń i pewnego przeświadczenia odnoszącego się do tych wrażeń (doznanie wrażeń to odbicie jakiegoś fragmentu rzeczywistości w czyjejś świadomości)

• spostrzeżenie zewnętrzne - zmysłowe ,dotyczące świata zewnętznego

• spostrzeżenie wewnętrzne -czyli introspekcyjne ,w którym zwracamy się ku przebiegom zachodzącym w naszej własnej świadomości

obserwacja - jest to dochodzenie na podstawie rozmyślnego spostrzegania do sądów ,które mają być odpowiedzią na pewne ,w danej chwili stawiane sobie pytanie

eksperyment - jesy to złożona czynność polegająca na tym ,że wytwarzamy przedmiot czy zjawisko w tym celu ,by je obserwować ,i tej obserwacji dokonujemy

Rozdział XIII)Wnioskowanie dedukcyjne i jego podstawy logiczne

A)Pojęcia ogólne

wnioskowanie - jest to proces myślowy polegający na tym ,że ktoś przyjmując pewne zdanie lub kilka zdań za prawdziwe dochodzi na tej podstawie do przeświadczenia o prawdziwości innego zdania

przesłanki - zdania ,na których podstawie uznajemy inne zdania za prawdziwe ,czyli te zdania od których zaczyna się wnioskowanie

• przesłanka entymematyczna - domoślna przesłonka wnioskowania (zatrzymana w umyśle)

funkcja zdaniowa - funkcja zdaniowa zbudowana ze stałych logicznych oraz ze zminnych

prawo logiczne - taka funkcja logiczna ,która przy dokonywaniu wszelkich składnych podstawień za występujące w niej zmienne zmienia się w zdanie prawdziwe

rodzaje praw logicznych :

• prawo transpozycji :

• p ,q :(p q) ( q p)

• ponieważ :Jeżeli p ,to q ,więc : Jeżeli nie jest tak że q ,to nie jest tak ,że p

• "Jeżeli pada deszcz ,to jest mokro" --> "Jeżeli nie jest tak ,że jest mokro ,to nie jest tak ,że pada deszcz"

• prawo kontrapozycji zdań typu S a P :

• S ,P :S a P = nie - P a nie - S

• ponieważ :S a P ,więc nie - P a nie - S

• "Każdy samochód jest pojazdem" --> "Każdy nie - pojazd jest nie - samochodem"

wynikanie logiczne - z pierwszego zdania zdania drugiego ,jeśli jakieś zdanie powstaje przez właściwe podstawienie jakichś wyrażeń na miejsce zmiennych występujących w poprzedniku prawa logicznego o postaci implikacji ,a inne zdania powstają przez przez takie samo podstawienie w następniku takiego prawa

wnioskowanie dedukcyjne - takie wniskowanie ,z którego przesłanek wynika logicznie jego wniosek (przesłanka czy koniunkcja przesłanek jest racją ,a wniosek następstwem wynikającym z tej racji)

wnioskowanie dedukcyjne entymematyczne - wnioskowanie ,w którym z wypowiedzianych przesłanek wniosek nie wynika logicznie ,ale wynika on logicznie z koniunkcji przesłanek wypowiedzianych i pewnych przesłanek domyślnych

B)Prawa logiczne ze zmiennymi zdaniami

• pierwsze prawo de Morgana (dotyczy negowania koniunkcji) :

• p ,q : (p q) = ( p + q)

• ponieważ :nie jest tak że zarazem p i q

więc :nie jest tak ,że p - lub - nie jest tak ,że q

i odwrotnie

• "Jeśli nieprawda ,że Jan jest miły i usłużny ,więc nie jest tak ,że Jan jest miły ,lub nieprawda , że Jan jest usłużny"

• drugie prawo de Morgana (dotyczy negowania alternatywy) :

• p ,q : (p \/ q) = ( p q)

• ponieważ :nie jest tak ,że :p lub q

więc :nie jest tak ,że p i nie jest tak ,że q

i odwrotnie

• "Nieprawda ,że oskarżony był członkiem SS lub był pracownikiem Gestapo , wynika ,że nieprawda ,że oskarżony był członkiem SS i nieprawda ,że był on pracownikiem Gestapo"

• prawo negowania implikacji :

• p ,q : (p q) (p q)

• ponieważ :nie jest tak ,że jeżeli p to q

więc :jeżeli p ,to nie jest tak ,że q

• zdanie nieprawdziwe - "Jeśli 1 listopada jest piątek ,to 2 listopada jest niedziela" to wynika ,że :"1 listopada jest piątek ,to 2 listopada nie jest niedziela"

transpozycja - jakiegoś zdania warunkowego nazywamy takie zdanie warunkowe ,które powstaje z poprzedniego przez przestawienie poprzednika z następnikiem oraz zanegowanie każdego z nich

prawo transpozycji :

• prawo transpozycji :

• p ,q :(p q) ( q p)

• ponieważ :Jeżeli p ,to q ,więc : Jeżeli nie jest tak że q ,to nie jest tak ,że p

• "Jeżeli pada deszcz ,to jest mokro" --> "Jeżeli nie jest tak ,że jest mokro ,to nie jest tak ,że pada deszcz"

sylogizm - wypowiedź o postaci zdania warunkowego mającego w poprzedniku koniunkcję 2 zdań ,w których powtarza się pewien składnik wspólny ,następnik zaś jest zdaniem zbudowanym ze składników nie powtarzających się w poprzedniku

prawo sylogizmu hipotetycznego :

• p ,q ,r :((p q) (q r)) (p r)

• ponieważ :jeżeli p ,to q ,

i jeżeli q ,to r ,

więc : jeżeli p to r

• "Jeżeli dany prostokąt ma boki równe ,to dany prostokąt jest kwadratem i jeśli jest kwadratem ,to jest figurą ,której przekątne są prostopadłe"

modus ponendo ponens :

• p ,q :((p q) p) q

• ponieważ :jeżeli p ,to q

i p

więc :q

• "Warszawianom wiadomo ,że w ich mieście ,jeżeli tramwaj nosi numer 5 ,to z Placu Wolności jedzie na Dworzec Główny ,i stwierdziwszy ,że dany tramwaj jest 5 ,wsiadają do niego na Placu Wolności pewni są tego ,że dojadą na Dworzec Główny"

modus ponendo tollens :

• p ,q :((p q) p) q

• ponieważ :bądź p ,bądź q

i p

więc :nie jest tak ,że q

• "Jeśli wiadomo ,że z pewnej porcji gliny zostanie zrobiony wazownik ,bądź zostanie zrobiona figurka i wiadomo ,że zostanie zrobiony wazonik to wnioskujemy ,że nie zostanie zrobiona figurka

modus tollendo tollens :

• p ,q :((p q) p) q

• ponieważ :jeżeli p ,to q

i nie jest tak ,że q

więc :nie jest tak ,że p

• "Obawiam się ,że pada deszcz .Wiadomo ,że jeżeli pada deszcz to jest mokro na dworze ,a wyglądając na ulicę spostrzegam ,że chodniki nie są mokre ,wnioskuję więc ,że nie pada deszcz"

modus tollendo ponens :

• p ,q :((p q) p) q

• ponieważ :p lub q

i nie jest tak ,że p

więc q

• "Jeśli wiadomo ,że dane przestępstwo popełnił Jan lub popełnił Piotr i stwierdzono ,że Jan go nie popełnił to wnioskujemy ,że popełnił je Piotr"

prawo eksportacji i importacji :

• p ,q ,r :((p q) r) = (p (q r))

• "Wiadomo ,że karabin jest gotowy do strzału i ktoś naciska na spust ,to pada strzał . Wnosić , więc można ,że jeżeli karabin jest gotowy do strzału ,to jeżeli ktoś naciska na spust to pada strzał"

• prawo eksportacji :

• ponieważ :jeżeli zarazem p i q to r

więc :jeżeli p ,to jeśli q ,to r

• prawo importacji :

• ponieważ :jeżeli p ,to jeśli q ,to r

więc :jeżeli zarazem p i q ,to r

dylemat - wzór wnioskowania z "założenia dwojakiego"

prawo dylematu konstrukcyjnego :

• p ,q ,r :((p r) (q r) (p + q)) r

• ponieważ :jeżeli p ,to r

i jeżeli q ,to r

i p lub q

więc :r

• "Jeśli Jan pojedzie koleją ,to będzie w Wawie jutro rano i jężeli Jan poleci samolotm jutro rano i wiadomo ,że Jan pojedzie do Wawy koleją lub samolotem więc możemy wnioskować , że będzie tam jutro rano"

prawo dylematu konstrukcyjnego złożonego :

• p ,q ,r ,s:((p q) (r s) (p r)) (q s)

• jeżeli p to q

i jeżeli r to s

i p lub r

więc :q lub s

• "Jeżeli pójdę do kawiarni to wypiję kawę i jeżeli pójdę do restauracji to wypiję herbatę ,a wiadomo ,że pójdę do kawiarni lub do restauracji to możemy wnioskować ,że wypiję kawę lub herbatę"

system aksjomatyczny - ogół twierdzeń teorii zdań

• aksjomat :

• zdanie przyjmowane bez dowodu

• zbudowane są ze słów przyjmowanych za wyrazy pierwsze i wyznaczają znaczenie tych słów

• do systemu wolno przyjmować jedynie twierdzenia wyprowadzone według określonych reguł dowodowych czy to bezpośrednio z aksjomatów ,czy z twierdzeń poprzdnio w ten sposób wyprowadzonych z aksjomatów

• mają być względem siebie :

• niezależne

• niesprzeczne

• stanowić układ zupełny

• reguły dowodowe :

• reguła podstawiania - jeżeli jako aksjomat albo twierdzenie przyjęto do systemu jakąś funkcję ,to wolno też przyjąć funkcję ,która powstaje z pierwszej przez podstawianie w niej na miejsce określonej zmiennej jakiejś dowolnej funkcji sformułowanej w języku danego systemu

• reguła zastępowania - jeżeli jako aksjomat albo twierdzenia przyjęto do systemu jakąś funkcję ,to wolno też przyjąć funkcję ,która powstaje z pierwszej przez zastąpienie jakiegoś jej fragmentu wyrażeniem równoważnym

• reguła odrywania - jeżeli jako aksjomat albo twierdzenie systemu przyjęto do sytemu jakąś funkcję o postaci implikacji i przyjęto też jej poprzednik ,to wolno też przyjąć do systemu jej następnik

C)Prawa logiczne ze zmiennymi nazwami

termin rozłożony w danym zdaniu - jeśli z samej budowy zdania subsumpcyjnego widać ,że w zdaniu tym mowa o wszystkich desygnatach któregoś z terminów tego zdania

• zdanie ogólno - twierdzące - "Każde S jest P" S a P

• zdanie ogólno - przeczące - "Żadne S nie jest P" S e P

• zdanie szczegółowo - twierdzące - "Niektóre S są P" S i P

• zdanie szczegółowo - przeczące - "Niektóre S nie są P" S o P




konwersja - jakiegoś zdania subsumpcyjnego nazywamy zdanie powstałe zeń w ten sposób , że termin ,który poprzednio był orzecznikiem ,stawiamy na miejscu podmiotu

obwersja - jakiegoś zdania subsumpcyjnego nazywamy zdanie powstające zeń przez wpisanie na miejsce na miejsce dotychczasowego orzecznika nazwy w stosunku do tego ostatniego negatywnej ,przy jednoczej zmianie jakości zdania (z twierdzącego na przeczące lub odwrotnie)

kontrapozycja - jakiegoś zdania subsumpcyjnego nazywamy zdanie powstające zeń przez przestawienie i zanegowanie obu jego terminów

sylogizm kategoryczny - taki sylogizm ,w którym podstawowym elementem w budowie wzoru są nazwy stanowiące terminy zdań kwadratu logicznego

• rodzaje terminów :

• termin mniejszy - termin ,który występuje jako podmiot wniosku

• termin większy - termin stanowiący orzecznik wniosku

• termin średni - termin ,który powtarza się w przesłankach ,a nie powtarza się we wniosku

• rodzaje przesłanek :

• przesłanka mniejsza - występuje termin mniejszy

• przesłanka większa - występuje termin większy

• tryb sylogistyczny - każda odmiana wzoru sylogizmu kategorycznego (jest 256 różnych trybów) :

• tryb słuszny - przy każdym podstawieniu za S ,M ,P daje prawdziwą implikację

• tryb niesłuszny - tryb nie stanowiący prawa logicznego

• reguły sylogizmu :

• termin średni musi być przynajmniej w jednej przesłance terminem rozłożonym

• przynajmniej jedna z przesłanek musi być zdaniem twierdzącym

• jeśli jedna z przesłanek jest zdaniem przeczącym ,to i wniosek jest zdaniem przeczącym

• jeśli obie przesłanki są zdaniami twierdzącymi ,to i wniosek musi być twierdzący

• jeśli jakiś termin ma być terminem rozłożonym we wniosku ,to musi on być terminem rozłożonym i w przesłance

błędy we wnioskowaniach dedukcyjnych :

• błąd materialny - popełniamy ,gdy bierzemy we wnioskowaniu przesłanki fałszywe , mylnie uważając je za prawdziwe

• błąd formalny - polega na tym ,że ktoś uważa swoje wnioskowanie za wnioskowanie dedukcyjne ,a w rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek (nie jest prawem logicznym)

Rozdział XIV)Wnioskowanie uprawdopodobniające

wnioskowanie redukcyjne - takie ,w którym z wniosku tego wnioskowania wynika przesłanka choć z przesłanek tego wnioskowania nie wynika jego wniosek ("Prawdą jest ,że zawsze ,jeśli w doniczce jest zbyt sucho ,to kwiaty w niej marnieją.Natomiast nie jest prawdą ,że w każdym przypadku gdy kwiaty w niej marnieją marnieją z powodu braku wody")

wnioskowanie indukcyjne - to takie wnioskowanie ,w którym na podstawie wielu przesłanek jednostkowych ,stwierdzających ,że poszczególne przedmioty pewnego rodzaju mają pewną cechę ,przy braku stwierdzeń przeciwnych ,dochodzimy do wniosku ogólnego ,że każdy przedmiot tego rodzaju taką cechę posiadał ("Jeżeli Warszawa ,Łódź ,Kraków i Wrocław ma tramwaje i nie ma w Polsce innych ponadpółmilionowych miast ,to wiadomo ,że wszytkie miasta ponad pół milionowe miasta w Polsce mają tramwaje")

• indukcja zupełna - jeśli wiadomo ,że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych

• indukcja niezupełna - jeśli nie wiadomo ,że nie ma innych przedmiotów danego rodzaju oprócz tych ,które zostały wymienione w przesłankach jednostkowych

kanony indukcji eliminacyjnej - pewne ogólne wskazówki ,jak wykrywać związek między występowaniem zjawisk pewnego rodzaju ,a występowaniem zjawisk innego rodzaju

• kanon jedynej zgodności - jeżeli zjawisko Z występowało jednocześnie z różnymi innymi zjawiskami podejrzanymi o związek z tym zjawiskiem ,a wśród tych zjawisk stale występowało zjawiskop X ,podczas gdy inne nie występowały stale to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

• kanon jedynej różnicy - jeżeli zjawisko Z stale występowało ,gdy występowało zjawisko X i stale nie występowało gdy zjawiska X nie było ,choć inne poprzednio występujące zjawiska zachodziły również i w tych przypadkach - to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

• kanon zmian towarzyszących - jeśli zjawisko Z ulega zmianom odpowiednio do zmian , które zachodzą w zjawisku X ,podczas gdy inne towarzyszące zjawiska pozostają bez zmiany ,to prawdopodobnie zjawisko X ma istotny związek ze zjawiskiem Z

wnioskawanie z analogii :

• wiedząc ,że S1 jest P ,S2 jest P … Sn jest P

• znając przedmiot S1 ,który ma cechy A ,B ,C ,D i jest P ,wnioskujemy ,że przedmiot S2 , który też ma cechy A ,B ,C ,D przynależy do klasy P

Rozdział XV)Myślenie kierowane z góry postawionymi zadaniami

myślenie spontaniczne - dokonując wnioskowan nie stawiamy sobie określonych celów do osiągnięcia

myślenie kierowane z góry postanowionymi zadaniami - wnioskowanie mające z góry wyznaczony cel ,do którego ma zmierzać

rodzaje zadań :

• rozstrzygnięcia - "Czy prawda ,że p ?"

• wyjaśnienia - "dlaczego jest prawdą ,że p ?"

dowodzenie - jest to czynnośc myślowa polegające na tym ,że uważając jakieś zdanie za wątpliwe ,szukamy dlań racji wśród zdan poprzednio uznanych za prawdziwe ,by z poprawności owej racji wnioskować o prawdziwości owego pierwszego zdania

• dowodzenie wprost (Czy q ?) - wiadomo ,że jeśli p to q i wiadomo ,że p więc na pewno też q

• dowodzenie nie wprost (Czy q ?) - przypuśćmy ,że nie q ,wiadomo ,że jeżeli nie q ,to r i wiadomo ,że nie r więc na pewno q

• błady w dowodzeniu :

• błąd materialny

• bład formalny

• bład petitio principii - polega na przyjmowaniu za przesłankę zdania niepewnego o nie zbadanej jeszcze wartości logicznej bezpodstawnie przyjętego za prawdziwe

• błędne koło w dowodzeniu - polega na przyjęciu za przesłankę tego ,co dopiero ma być wywnioskowane w danym dowodzeniu

• błąd ignotario elenchii - polega na tym ,że dowodzi się czegoś innego niż to ,co mabyć dowiedzione

sprawdzenie - jest to czynnośc ,która polega na tym ,że uważając jakieś zdanie za wątpliwe szukamy jego następstw ,by z ich prawdziwości wnosić o prawdopodobieństwie owego wątpliwego zdania albo z fałszywości następstwa wnosić o fałszywości owego pierwszego zdania

wyjaśnianie - jest to czynność myślowa polegająca na wskazaniu racji dla zdania ,które stwierdziliśmy

hipoteza wyjaśniająca -stawiana na gruncie posiadanej wiedzy jest to takie zdanie o nie ustalonej jeszcze wartości logicznej ,które przyjmujemy tymczasowo za prawdziwe ze względu na to ,że owo zdanie w koniunkcji ze zdaniami posiadanej wiedzy stanowi rację dla zdań o faktach stwerdzonych w doświadczeniu

• postępowanie :

• stwierdzamy ,że prawdziwe jest zdanie Z o pewnym fakcie

• mamy jakąś wiedzę W (ustaliliśmy ,że pewne zdania są prawdziwe)

• chcemy ustlić zdanie ,które stanowi rację dla zdania Z

• z samych zdań tworzących wiedzę W zdanie Z nie wynika

• ale ze zdania H(hipoteza) i zdań łącznie zdanie Z wynika

---