Układ ustaleniowy
-Jest to zastąpienie pracy statycznej brzuśców pracą struktur obfitujących w tkankę łączną włóknistą zbitą z włóknami kolagenowymi.
-Struktury te są słabo unerwione i unaczynione
-Duże ssaki roślinożerne rzadko odpoczywa leżąc, dlatego niektóre mięśnie są bardzo uścięgnione
-Gdy zwierzęta dłużej stoją to włączają się do pracy jednostki mięśniowe, silnie uścięgnione zastępując statyczną pracę brzuśców
-do układu należy np. mięsień zębaty dobrzuszny klatki piersiowej.
UKŁAD TRAWIENNY
JAMA USTNA
-oddzielona jest od położonej nad nią jamy nosowej podniebieniem twardym,
-u ssaków domowych stała komunikacja między jamą ustną właściwą a jej przedsionkiem istnieje na wysokości brzegu międzyzębodołowego (rozstępu-diastema), u konia przerwa wędzidłowa,
-otwór wejściowy do jamy ustnej to szpara ust a wyjściowy to cieśń gardzieli,
-gruczoły błony podśluzowej:
*gr. wargowe
*gr. policzkowe
*gr. językowe
*gr. ślinowe większe (gr. podjęzykowe, gr. żuchwowy, gr. przyuszny)
-ich przewody uchodzą bezpośrednio do jamy ustnej wł., lub np. gr. przyusznego do przedsionka jamy
Wargi ust
-ruchome fałdy skórno-mięśniowe
-stopień ruchomości różni się u poszczególnych gatunków, największy jest u konia
-u niektórych warga górna wciągnięta jest w obręb płytki nosowo-wargowej (śluzawica u bydła, tarcza ryjowa u świni)- ruchomość ograniczona
-płytka nosowa (lusterko nosowe) psa, kozy, owcy nie ma wpływu na ruchomość warg
-wędzidełko - fałd błony śluzowej, powstaje w miejscu gdzie błona śluzowa warg ust przechodzi w dziąsła, wędzidełko wargi górnej jest lepiej wykształcone niż dolnej.
-na pow.zew. płytki nosowej mięsożernych i małych przeżuwaczy występuje rynienka wargowa
-u bydła i konia na wardze dolnej widnieje podbródek
Policzki
-zasięg policzka rozciąga się od kąta ust do fałdu skrzydłowo-żuchowowego
-gruczoly policzkowe dogrzbietowe i gruczoly policzkowe dobrzuszne
-gruczoly policzkowe środkowe - u przeżuwaczy
-gruczoł jarzmowy (zamiast policzkowych dogrzbietowych) - u mięsożernych
-u przeżuwaczy bł. Śluzowa policzków pokryta brodawkami policzkowymi należącymi do brodawek stożkowatych
Dziąsła
-u przeżuwaczy brak zębów siecznych i kłów, w łuku zębowym górnym występuje opuszka zębowa
Podniebienie
-podniebienie twarde i podniebienie miękkie (żagielek podniebienny),
-szew podniebienia- widoczny u konia i świni, słabiej u psa, ledwo widać u przeżuwaczy a nie ma -
-marszczki podniebienne,
-podniebienie miękkie- jego wolny brzeg obwodowy sięga do podstawy nagłośni
-języczek (występ podniebienia miękkiego) - można zauważyć u świni i człowieka,
Gruczoły jamy ustnej
-u bydła i konia dobowa produkcja śliny to 40-60 litrów
-amylaza ślinowa-ptyalina
-gruczoły jamy ustnej można podzielić na: gruczoły ślinowe mniejsze i gruczoły ślinowe większe,
-gruczoły ślinowe mniejsze - gr. wargowe, gr. językowe, gr. podniebienne,
-gruczoły ślinowe większe - gr. podjęzykowy jednoprzewodowy, gr. podjęzykowy wieloprzewodowy, gruczoł żuchwowy, gruczoł przyuszny,
Gruczoły podjęzykowe
-grupują się w postaci 2 skupisk: gr. podjęzykowy jednoprzewodowy i gr. podjęzykowy wieloprzewodowy
-przewód wyprowadzający gr. podjęzykowego jednoprzewodowego uchodzi na mięsku podjęzykowym
-przewody wyprowadzające gr. podjęzykowego wieloprzewodowego trafiają dom zachyłka podjęzykowego bocznego
-u konia brak przewodu podjęzykowego jednoprzewodowego
Gruczoł żuchwowy
-mieści się w dole zażuchwowym
-przewód tego gruczołu uchodzi do jamy ustnej właściwej na mięsku podjęzykowym
Gruczoł przyuszny
-zlokalizowany u podstawy małżowiny usznej, w górnej części dołu zażuchwowego
-największy jest u konia
-Przewód przyuszniczy uchodzi na brodawce przyuszniczej
Język
-zrąb mięśniowy języka - mięsień językowy własny
-wyróżnia się trzon języka, przedłużający się w wierzchołek języka i nieruchomy korzeń języka
-korzeń języka związany jest z koscią gnykową i dnem jamy ustnej
-na grzbiecie języka może występować bruzda pośrodkowa języka (u mięsożernych i człowieka)
-przeżuwacze na grzbiecie trzonu mają wał języka, u bydła poprzedza go dół języka
-u konia na grzbiecie trzonu występuje chrząstka grzbietu języka
-wierzchołek języka ma powierzchnie dobrzuszną języka na której błona śluzowa tworzy wędzidełko
-pies pod błoną śluzową powierzchni dobrzusznej języka ma twór określany jako podjęzyczek, który może zawierać elementy chrząstkowe,
-brodawki językowe: brodawki mechaniczne i brodawki smakowe
-brodawki mechaniczne występują w dwóch postaciach:brodawki nitkowate (liczniejsze i delikatniejsze), brodawki stożkowate (większe ale mniej liczne)
-brodawki smakowe: brodawki grzybowate, brodawki okolone i brodawki liściaste,
-brodawki grzybowate - powierzchnie boczne, grzbiet trzonu i wierzchołka języka
-brodawko okolone - tam gdzie trzon przechodzi w korzeń
-brodawki liściaste - tuż przed łukiem podniebienno językowym, brak ich u przeżuwaczy
Zęby
-zęby trzonowe i [pierwszy ząb przedtrzonowy są monofiodontyczne (jednopokoleniowe),
-izognatyzm (równoszczękowość) - gdy zęby górne i dolne do siebie pasują idealnie,
-anizognatyzm (nierównoszczękowość),
-zęby tkwią w zębodołach kości siekaczowej, szczęki i żuchwy
-umocowane są ozębną do okostnej zębodołu (tworzą połączenie tzw. wklinowanie)
-siekacze `'I'', kły ''C'', zęby przedtrzonowe `'P'', zęby trzonowe `'M''
-zęby sieczne- charakter zębów haplodontycznych (chwytnych)
-u konia kły występują tylko u samców,
-zęby policzkowe - zęby trzonowe + zęby przedtrzonowe,
-ząb wilczy - ząb przedtrzonowy pierwszy u konia, zmarniały, jeśli w ogóle wyrośnie,
-łamacze u psa - 4-ty przedtrzonowy górny i 1-szy trzonowy dolny
-w zębie wyróżnia się: koronę, korzeń, szyjkę (obszar przykryty dziąsłem),
-materiał z którego powstał ząb wywodzi się z ektodermy i mezodermy
-szkliwo jest tworem ektodermy,
-zębina, cement i miazga są tworami mezodermy,
-zęby krótkokoronowe = zęby brachydontyczne
-szkliwo znajduje się tylko na koronie na zewnątrz
-zęby hypselodontyczne (długokoronowe) rosną przez całe życie,
-szkliwo pokrywa korzeń zęba, znajduje się między zębiną i cementem
-zęby szkliwofałdowe - u roślinożernych
-zęby szkliwoguzkowe - u mięsożernych i wszystkożernych
-zębina - 30% składników organicznych, 70% nieorganicznych w których dominuje apatyt
-cement - u mięsożernych i wszystkożernych występuje tylko w korzeniu i szyjce, u roślinożernych obejmuje cały ząb, pokrywając szkliwo
-miazga zęba znajduje się w jamie zęba, naczynia i nerwy dostają się tu z kanału korzenia zęba
-na wierzchołku korzenia znajduje się otwór wierzchołka korzenia zęba
-na koronach zębów jest powierzchnia przedsionkowa i powierzchnia językowa oraz styczną (między sąsiadującymi koronami)
-uzębienie sekodontyczne - u mięsozetnych, zęby policzkowe mogą tworzyć ostre brzegi do cięcia,
-uzębienie bunodontyczne - u wszystkożernych gdy guzki są tępo zakończone
-uzębienie lofodontyczne - u koniowatych
-uzębienie selenodontyczne - u przeżuwaczy
-rejestr (lejek zęba) u konia, po starciu powstaje gwiazda zębowa utworzona przez zębinę
GARDZIEL
-otworem wyjściowym z jamy ustnej do gardła jest cieśń gardzieli,
-ogranicza ja od góry powierzchnia dobrzuszna podniebienia miękkiego a od dołu grzbiet korzenia jezyka,
-ściany boczne gardzieli tworzą łuki: podniebienno-językowy i podniebienno-gardłowy,
-migdałki są rozmieszczone w ścianach dołów migdałkowych,
GARDŁO
-droga oddechowa - połączenie między jamą nosową i krtanią
-droga pokarmowa - połaczenie między jamą ustną i przełykiem
-podniebienie miękkie przechodzi w fałdy podniebienno-gardłowe zespalające się w 1 łuk podniebienno-gardłowy
-jama gardła ma dwa piętra i oba pozostają w łączności dzięki ujściu śródgardłowemu
-piętro górne przylega do jamy nosowej i łączy się z nią przez nozdrza tylnie, jest to część nosowa gardła i jest przedłużenie drogi oddechowej. Znajduje się tu ujście gardłowe trąbki słuchowej lewe i prawe,
-piętro dolne (3 części)- część przednia gardła (cześć ustna), część krtaniowa gardła, część przełykowa gardła,
-korona krtani utworzona przez nagłośnię i wyrostki rożkowate chrząstek nalewkowatych oraz fałdy nalewkowo-nagłośniowe, wokół korony układa się twór zwany zachyłkiem gruszkowatym,
-w części przełykowej u mięsożernych występuje fałd bł.śl zwany progiem gardłowo-przełykowym,
PRZEŁYK
-3 części: szyjna, piersiowa, brzuszna
-część szyjna sięga od gardła do wpustu doczaszkowego klatki piersiowej,
-część piersiowa - od wpustu doczaszkowego do roztworu przełykowego w przeponie
-część brzuszna - obejmuje ją więzadło żołądkowo-przeponowe i uchodzi do wpustu żołądka
-błony w ścianie przełyku - przydanka lub bł. surowicza, bł. mięśniowa, bł. podśluzowa, bł. śluzowa
-w błonie podśluzowej leżą gruczoły przełykowe
ŻOŁĄDEK
-początek to ujście wpustowe, koniec ujście odźwiernikowe,
-żołądek jednokomorowy (prosty lub złożony) u mięsożernych, świni, i konia,
-żołądek wielokomorowy u przeżuwaczy,
-żołądek jednokomorowy prosty u mięsożernych, błona śluzowa zawiera gruczoły
-żołądek jednokomorowy złożony u konia i świni, ma część bezgruczołową i gruczołową, u konia obie te części oddziela brzeg sfałdowany,
-wpust po lewej stronie ciała zaś odźwiernik po prawej
-zarys dolny żoładka tworzy krzywizna większa żołądka, zaś od strony górnej i prawej jest krzywizna mniejsza żołądka,
-powierzchnia ścienna żołądka kontaktuje się z przeponą
-powierzchnia trzewna - pow tylnia
-część z wpustem to trzon
-dno wystaje ponad trzonem, u konia nazywane workiem ślepym, u świni mniejszy i nazywany uchyłkiem żołądka
-3 błony - surowicza, mięśniowa, śluzowa
-błona śluzowa - gruczoły wpustowe, odźwiernikowe i żołądkowe właściwe, podukują składniki soku żołądkowego - kwas solny i enzymy trawienne a także śluz chroniący błonę śluzową.
-błona mięśniowa: zew podłużna, wew okrężna, skośna
-błona surowicza - jest dziełem otrzewnej trzewnej
-żołądek przeżuwaczy jest żołądkiem wielokomorowym złożonym
-3 przedżołądki: żwacz, czepiec, księgi - ich błona śluzowa bezgruczołowa pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim
-żołądek właściwy - trawieniec - ma błonę śluzowa typu gruczołowego
-żwacz jest największym przedżołądkiem, pojemność nawet 100lm jego błona śluzowa twprzy brodawki żwacza przypominające kształtem listki wierzby, na pow zew bruzdy a odpowiadaja im wew filary
-ujście żwaczowo - czepcowe
-czepiec - błona śluzowa tworzy grzebienie czepca, które tworzą komórki czepca, przypominają wyglądem plaster pszczeli,
-rynienka przełykowa-służy młodym do transportu pokarmu płynnego z pominięciem przedżołądków
-ujście czepcowo - księgowe
-księgi - ich błona tworzy fałdy zwane blaszkami ksiąg
-ujście księgowo - trawieńcowi ograniczają żagle trawieńca
-trawieniec - błona układa się w fałdy spiralne trawieńca
JELITO CIENKIE
-błona surowicza jelita przechodzi w jego krezkę
-krezka dwunastnicy, krezka jelita czczego, krezka jelita biodrowego
Dwunastnica
-3 odcinki: cześć doczaszkową, cz. zstępującą, cz. wstępującą,
-część doczaszkowa kończy się zgięciem doczaszkowym dwunastnicy
-część zstępująca tworzy zgiecie doogonowe dwunastnicy
-część wstępująca - w zgięciu dwunastniczo-czczym dwunastnica przedłuża się w jelito czcze.
-na granicy miedzy dwunastnicą a jelitem czczym przyczepia się fałd dwunastniczo-okrężniczy
-bańka dwunastnicy - występuję u konia, pozostaje w łączności z wątrobą i trzustką
Jelito czcze
-najdłuższy odcinek jelita
-treść pokarmowa występuje tu jako płynna papka
-początek wyznacza fałd dwunastniczo-okrężniczy
Jelito biodrowe (kręte)
-najkrótszy odcinek jelita cienkiego
-fałd biodrowo-ślepy - łączy jelito biodrowe z jelitem ślepym
-łączność zarówno z jelitem ślepym jak i z okrężnicą
JELITO GRUBE
-nie ma tu trawienie, z wyjątkiem konia
-błona śluzowa - gruczoły jelitowe zastąpione kryptami jelitowymi
-błona podśluzowe z nerwami i naczyniami
-błona mięśniowa - okrężny wew i podłużny zew (u konia i świni ten drugi formuje taśmy)
-fałdy półksiężycowate - u konia i świni
-błona surowicza
-odcinki: j.ślepe, okrężnica, odbytnica, kanał odbytowy zakończony odbytem
Jelito ślepe
-oddziela go od okrężnicy ujście biodrowe
-wyrostek robaczkowy u większości nie występuje, tylko u królika jest
-u psa ma kształt świderkowaty
-u kota kształt przecinka
-u świni kształt stożka
-u przeżuwaczy kształt walcowaty
-największe jest u konia (kształt przecinka), długość ok. 1 m, pojemność ok. 30 litrów
-podstawa jelita ślepego - 2 krzywizny mniejsza i większa
-w krzywiźnie mniejszej jest ujscie biodrowe i ujście ślepo-okrężnicze
-trzon jelita ślepego - główna część
-wierzchołek jelita ślepego
Okrężnica
-okrężnica wstępująca, poprzeczna, zstępująca i esowata (uchodząca do odbytnicy)
-taki układ spotyka się tylko u człowieka i mięsożernych a u tych drugich brakuje ok.esowatej
-po za tym u każdego gatunku budowa okrężnicy jest nietypowa i gatunkowo zmienna
-u przeżuwaczy okrężnica wstępująca tworzy tarczę jelitową
-w jej skład wchodzą: pętla początkowa ok., pętla spiralna ok. (najdłuższa), pętla końcowa ok.
-okrężnica wstępująca konia to inaczej okrężnica gruba
Odbytnica
-w swej końcowej części tworzy bańki odbytnicy
-warstwa wewnętrzna czyli okrężna błony mięśniowej gładkiej, przyczynia się do powstania mięśnia zwieracza wewnętrznego odbytu
KANAŁ ODBYTOWY I ODBYT
-od błony śluzowej odbytnicy oddziela błonę śluzową odbytu kresa odbytowo-odbytnicza
-od tej kresy rozpoczyna się pas słupowy odbytu, który przechodzi w strefę pośrednią
-strefa pośrednia graniczy ze strefą skórną
-w strefie skórnej występują zatoki przyodbytowe z gruczołami tychże zatok
-m. zwieracz wewnętrzny odbytu jest gładki i m. zwieracz zewnętrzny odbytu jest poprzecznie prążkowany
WĄTROBA
-jest narządem endodermalnym
-składniki organiczne dostają się do wątroby z krwią żyłą wrotną,
-powierzchnia przeponowa, skierowana do przodu
-powierzchnia trzewna skierowana do tyłu, posiada ona wyciski: przełykowy, żołądkowy, dwunastniczy, okrężniczy, nerkowy (brak u świni), czepcowy i księgowy (u przeżuwaczy), jelita ślepego (u konia).
-żyła wrotna i tętnica wątrobowa
-żyła wrotna - krew czynnościowa ze składnikami pokarmowymi dla całego organizmu
-tętnica wątrobowa - krew odżywcza przeznaczona dla potrzeb samej wątroby
-podstawowa jednostka strukturalna wątroby to zrazik wątroby
-środek zrazika zajmuje żyła ośrodkowa
-triada wątrobowa: przewodzik żółciowy międzyzrazikowy, tęt. międzyzrazikowa, ż. międzyzrazikowa,
-przewodziki żółciowe międzyzrazikoweprzewodziki żółcioweprzewód wątrobowy prawy i lewyprzewód wątrobowy wspólny opuszcza wątrobę i łączy się z przewodem pęcherzykowym tworząc przewód żółciowy uchodzący do dwunastnicy
-na powierzchni trzewnej znajdują się wrota wątroby
-przez wrota wchodzi do wątroby żyła wrotna, tętnica wątrobowa i nerwy, a opuszczają ją drogi żółciowe i naczynia chłonne
-na brzegu dogrzbietowym znajdują się wyciski: przełykowy i ż. głównej doogonowej
-4 płaty: ogoniasty, czworoboczny, lewy, prawy
-na płacie ogoniastym: wyrostek ogoniasty, wyrostek brodawkowaty i wycisk nerkowy
-płat lewy podzielony na dwa płaty wtórne (oprócz przeżuwaczy) - lewy boczny i przyśrodkowy
-płat prawy -też podzielony na prawy boczny i prawy przyśrodkowy (brak u przeżuwaczy i konia)
Pęcherzyk żółciowy
-leży w dole pęcherzyka żółciowego w obrębie płata prawego wątroby,
-brak pęcherzyka u konia, jeleniowatych, słonia, szczura i myszy
-dno, trzon, szyjka pęcherzyka żółciowego
-szyjka przedłuża się w przewód pęcherzykowy który łącząc się w przewodem wątrobowym tworzy przewód żółciowy
Więzadła wątroby
-wątroba łączy się z żołądkiem i dwunastnicą za pośrednictwem: więzadła wątrobowo-żołądkowego i więzadła wątrobowo-dwunastniczego
-powierzchnia przeponowa wątroby umocowana z przeponą jest dzięki więzadła wieńcowego
-wątrobę z przeponą łączą więzadła trójkątne lewe i prawe
-więzadło obłe wątroby = wiezadło sierpowate wątroby + żyła pępkowa
TRZUSTKA
-część zewnątrzwydzielnicza produkuje sok trzustkowy
-część wewnątrzwydzielnicza tworzy wyspy trzustki produkujące hormony (insulina i glukagon)
-budowa zrazikowa
-płat prawy, płat lewy i trzon trzustki
-w stosunku do żyły wrotnej może zachowywać się dwojako:
--obudowywać żyłę tworząć pierścień trzustki (u konia i świni)
--obejmować żyłę od dołu tworząc wcięcie trzustki (u psa i przeżuwaczy)
-u psa i konia przewód trzustkowy uchodzi na brodawce większej dwunastnicy
-przewód dodatkowy trzustkowy uchodzi u psa na brodawce mniejszej dwunastnicy
-u świni i bydła zachował się tylko przewód trzustkowy dodatkowy
OTRZEWNA
-jedna z błon surowiczych organizmu, obok opłucnej i osierdzia
-otrzewna trzewna i otrzewna ścienna
-pomiędzy nimi jest jama otrzewnej niewielką ilością płynu otrzewnej który łagodzi skutki tarcia między narządami
-otrzewna tworzy krezki, sieci, fałdy i więzadła
-krezka powstaje w miejscu przejścia otrzewnej ściennej
-żołądek podczas rozwoju płodowego ma dwie krezki - krezka dogrzbietowa przekształca się w sieć większą, a dobrzuszna w sieć mniejszą
-np., fałd płciowy, więzadło żołądkowo-śledzionowe, więzadło wątrobowo-żołądkowe
UKŁAD ODDECHOWY
-nos zewnętrzny jama nosowa gardło krtań tchawica oskrzela
-część oddechowa czyli właściwy miąższ płuc składa się z oskrzelików oddechowych, przewodzików pęcherzykowych i pęcherzyków płuca
NOS ZEWNĘTRZNY
-składa się z: grzbietu nosa, nasady nosa i wierzchołka nosa
-zakończenie jamy nosowej stanowią nozdrza tylnie prowadzące do gardła
-przegroda nozdrzy przedłuża się w przegrodę nosa
-rusztowanie kostne nosa stanowią: k. nosowa, k. czołowa, szczęka, k. podniebienna, k. sitowa, k. lemieszowa
JAMA NOSOWA
-w przedsionku nosa jest ujście przewodu nosowo-łzowego prowadzący łzy z woreczka łzowego
-w przedsionku u konia występuje również uchyłek nosa
-jama nosowa właściwa ma dwa różne obszary, okolicę węchową i okolicę oddechową
-okolica węchowa jest w odcinku tylno-górnym jamy nosowej
-z okolicą węchową związany jest narząd lemieszowo-nosowy (funkcja narządu węchu ustnego lub narządu tropienia, przewód siekaczowy)
-okolica oddechowa- znajdują się tu gruczoły nosowe o charakterze surowiczym i śluzowo-surowiczym,
-małżowiny nosowe: dogrzbietowa, dobrzuszna i środkowa
-dzięki małżowinom jama nosowa zostaje podzielona na 4 przewody: dogrzbietowy, dobrzuszny, środkowy i wspólny nosa
-przewodem dobrzusznym nosa należy prowadzić sondę żołądkową u konia
ZATOKI PRZYNOSOWE
-szczękowa, czołowa, klinowa, podniebienna, łzowa
Zatoka szczękowa
-znajduje się pomiędzy blaszkami szczęki
-u mięsożernych brak tej zatoki, występuje tylko niewielki zachyłek szczękowy,
-u konia jest najobszerniejszą ze wszystkich zatok
Zatoka czołowa
-zatoka czołowa u konia i mięsożernych pneumatyzuje tylko kość czołową
-u przeżuwaczy i świni obejmuje jeszcze k. ciemieniową, miedzyciemieniową, potyliczną i skroniową
-u pustorogich wkracza dodatkowo do możdżeni
Zatoka klinowa
-nie występuje u psa i małych przeżuwaczy
-u kota leży w kości przedklinowej
-u świni zajmuję kość podstawnoklinową i przedklinową
-u bydła zajmuje k. przedklinową
-u konia brak lub słabo wykształcona
Zatoka podniebienna
-nie występuje u mięsożernych i świni
Zatoka łzowa
-istnieje tylko u świni i przeżuwaczy
KRTAŃ
-przeprowadza powietrze z gardła do tchawicy oraz pełni funkcję głosotwórczą
-rusztowanie chrząstki: tarczowata, pierścieniowata, nagłośniowa i parzysta nalewkowata
-największa tarczowata, płytka prawa i lewa, od nich odchodzą rogi przednie i tylnie
-u konia występuje wcięcie tarczowate tylnie a u bydła wcięcie tarczowate przednie
-po tarczowatej wielkością dominuje chrząstka pierścieniowata, zbudowana z płytki i łuku chrząstki pierścieniowatej
-dość ruchome są nalewkowate, na nich znajdują się wyrostki: głosowy, rożkowaty i mięśniowy
-chrząstka tarczowata, pierścieniowata i nalewkowate są zbudowane z chrząstki szklistej
-chrząstka nagłośniowa zbudowana z chrząstki sprężystej . Wraz z błoną śluzową tworzą nagłośnię, która zamyka wejście do jamy krtani w trakcie połykania
-w nagłośni wyróżnia się podstawę i wierzchołek
-wnętrzne krtani stanowi jama krtani (przedsionek, głośnia i jama podgłośniowa)
-głośnia(aparat głosotwórczy) to chrząstki nalewkowate, fałdy głosowe i szpara głośni.
-w skład fałdu głosowego wchodzi więzadło głosowe i mięsień głosowy
-fałd przedsionkowy zawiera więzadło przedsionkowe i mięsień przedsionkowy
-błona śluzowa bocznych części krtani wypukla się tworząc kiszonkę krtani, której brak u przeżuwaczy
TCHAWICA
-część szyjna i część piersiowa
-u parzystokopytnych przed rozwidleniem na oskrzela, oddaje oskrzele tchawicze (podąża do płata doczaszkowego płuca prawego)
-rusztowanie tworzą chrząstki tchawicze zespolone więzadłem pierścieniowatym
-chrząstki tchawicze nie są zamknięte, zespala je tkanka łączna oraz mięsień tchawiczy
OSKRZELA
-oskrzela główne oskrzela płatowe oskrzela segmentowe gałęzie segmentów płucnych oskrzeliki
-chrząstkom tchawiczym odpowiadają tu chrząstki oskrzelowe
-gruczoły oskrzelowe, im oskrzela stają się mniejsze tym mniej jest gruczołów a w oskrzelikach nie ma ich wcale
PŁUCO
-charakter gruczołu cewkowo-pęcherzykowego
-podstawa płuca skierowana do tyłu, wierzchołek płuca skierowany do przodu
-powierzchnia żebrowa i powierzchnia przyśrodkowa (część kręgowa i śródpiersiowa)
-na podstawie płuca powierzchnia przeponowa
-brzeg dogrzbietowy i brzeg ostry (brzeg dobrzuszny i brzeg podstawny)
-płuco lewe: płat doczaszkowy (część doczaszkowa i doogonowa), płat doogonowy
-płuco prawe: płat doczaszkowy (część doczaszkowa i doogonowa u przeżuwaczy taki podział), płat środkowy, płat dodatkowy, płat doogonowy
-u konia brak płata środkowego
-korzeń płuca to struktura złożona, utworzona przez: oskrzele główne, t. płucną, żyły płucne, gałąź oskrzelową, tętnicę oskrzelowo-przełykową, gałąź oskrzelową żyły oskrzelowo-przełykowej
-drzewo pęcherzykowe: oskrzeliki oddechowe, przewodziki pęcherzykowe, pęcherzyki płuca
OPŁUCNA
-dzieli się na opłucną ścienną i opłucną płucną
-oddziela je jama opłucnej w której jest płyn opłucnej
-opłucna płucna w opłucną ścienna przechodzi na korzeniu płuca
-w opłucnej ściennej wyróżnią się: opłucną żebrową, śródpiersiową i przeponową
-miedzy 2 blaszkami opłucnej śródpiersiowej znajduje się śródpiersie i znajduja się tu takie narządy jak serce pokryte osierdziem, naczynia wchodzące i wychodzące z serca, część piersiowa tchawicy i przełyku, grasica, nerwy, węzły chłonne i inne
UKŁAD MOCZOWO-PŁCIOWY
NARZĄDY PŁCIOWE
Nerka
-z reguły kształt fasolowaty, ale prawa nerka konia ma kształt sercowaty, a nerki była o nieregularnym owalu
-na brzegu przyśrodkowym jest wnęka nerkowa prowadząca do zatoki nerkowej
-przez wnękę do nerki wnika tętnica nerkowa a opuszcza ją moczowód, ż. nerkowa i naczynia chłonne
-nerka pokryta jest torebką tłuszczową a do miąższu przylega torebka włóknista
-w miąższu wyróżnia się korę nerki i rdzeń nerki
-w korze leżą ciałka nerkowe, kanaliki nerkowe kręte (tworzące część skłębioną), kanaliki nerkowe proste, początkowe odcinki pętli nefronu i cewek zbiorczych (tworzące część promienistą)
-rdzeń zawiera część pętli nefronu, cewki zbiorcze, oraz przewody brodawkowe
-rdzeń ukształtowany jest w postaci piramid nerkowych
-szczyt każdej piramidy czyli brodawka nerkowa otoczona jest kielichem nerkowym mniejszym lub miedniczką nerkową i zawiera ujścia przewodów brodawkowych
-Nerka wielopłatowa - u niedźwiedzia i delfina
-Nerka wielobrodawkowa pobrużdżona - u bydła, brak miedniczki nerkowej a każdą brodawkę obejmuje kielich nerkowy
-Nerka wielobrodawkowa gładka - u człowieka i świni, brodawki objęte kielichami nerkowymi
-Nerka jednobrodawkowa gładka - u psa, kota, konia, małych przeżuwaczy, brodawki zespoliły się w jeden twór i powstał grzebień nerkowy
-z nefronu mocz spływa do cewek zbiorczych a te zespalają się w przewody brodawkowe uchodzące na polu sitowym brodawki nerkowej
-z przewodów brodawkowych mocz spływa do kielichów nerkowych bądź do miedniczki nerkowej
-u konia błona śluzowa zawiera gruczoły miedniczki nerkowej zawierające śluz, zawarta w nim mucyna powoduje ze mocz konia się pieni
Moczowód
-wychodzi z wnęki nerkowej
-część brzuszna moczowodu układa się pozaotrzewnowo
-część miednicza biegnie w fałdzie płciowym
Pęcherz moczowy
-szczyt pęcherza zwrócony do przodu
-trzon pęcherza
-szyjka pęcherza skierowana do tyłu
-otrzewna pokrywa pęcherz oraz buduje więzadła boczne pęcherza i więzadło pośrodkowe pęcherza
-tętnice pępkowe tworzą więzadła obłe pęcherza
-ogół mięśni pęcherza to mięsień wypieracz moczu
-słupy moczowodowe przedłużają się w fałdy moczowodowe
Cewka moczowa męska
-rozpoczyna się ujściem wewnętrznym cewki moczowej na szyjce pęcherza
-kończy się ujściem zewnętrznym cewki moczowej na żołędzi prącia
-początkowy odcinek cewki jest krótki i jest tylko drogą moczową jest to część przedsterczowa
-następnym odcinek jest znacznie dłuższy to cewka moczowo-płciowa, wyprowadza mocz lub nasienie
-granice między cewką moczową a moczowo-płciową wyznacza wzgórek nasienny
-część cewki moczowo-płciowej leżąca w jamie miednicy to część sterczowa a część po za miedniczą to część prąciowa
Cewka moczowa żeńska
-rozpoczyna się też ujściem wewnętrznym cewki moczowej a kończy ujsciem zewnętrznym które otwiera się do przedsionka pochwy
-włókna okrężne tworzą mięsień zwieracz pęcherza moczowego
NARZĄDY PŁCIOWE MĘSKIE
-jądro, najądrze, nasieniowód, cewka moczowa męska, moszna, gruczoły płciowe dodatkowe, prącie
Jądro
-budowa cewkowa
-pełni rolę gruczołu dokrewnego
-koniec głowowy i ogonowy, powierzchnia boczna i przyśrodkowa, brzeg najądrzowy i wolny
-pod otrzewną jest błona biaława jądra
-od błony białawej w głąb jądra wnikają przegródki jądra dzielące miąższ na płaciki
-przegródki zbiegają się wewnątrz jądra tworząc śródjądrze
-płaciki wypełnione są cewkami nasieniotwórczymi krętymi (u buhaja nawet łącznie 4,5km)
-z płacików wychodzą cewki nasieniotwórcze proste i kierują się do śródjądrza tworząc sieć jądra
-w cewkach nasieniotwórczych krętych wytwarzane są plemniki
-cewki nasieniotwórcze proste są pierwszym odcinkiem wyprowadzający plemniki
-nabłonek płciowy to komórki podporowe + komórki nasienne
-komórki śródmiąższowe tworzą gruczoł śródmiąższowy, który produkuje androgeny np. testosteron
-cewki nasieniotwórcze proste przechodzą w przewodziki wyprowadzające jądra na terenie głowy najądrza
Najądrze
-jest magazynem plemników
-głowa najądrza, trzon i ogon
-wnętrze głowy stanowi układ przewodzików wyprowadzających jądra które tworzą przewód najądrza
-przewód ten tworzy ogon i trzon
Nasieniowód
-jest przedłużeniem przewodu najądrza
-wchodzi w skład powrózka nasiennego
-uchodzi do cewki moczowej męskiej na wzgórku nasiennym
-przed ujściem do cewki tworzy bańkę nasieniowodu, której gruczoły produkują wydzielinę pobudzającą plemniki do ruchu i wchodzącą w skład nasienia
-patologiczne zatrzymanie zstępowania (z jamy brzusznej do moszny) jąder to wnętrostwo
-wytworem błony kurczliwej jest przegroda moszny
Powrózek nasienny
-w skład wchodzą: nasieniowód, tętnica i żyła jądrowa, naczynia chłonne, współczulny splot jądrowy
-żyła jądrowa tworzy splot wiciowaty
-nasieniowód po wyjściu z kanału pochwowego biegnie w fałdzie płciowym
Aparat więzadłowy jądra
-koniec ogonowy jądra i ogon najądrza łączy więzadło własne jądra
-ogon najądrza z dnem wyrostka pochwowego łączy więzadło ogona najądrza, które przecina się w czasie kastracji
-mosznę z osłonkami powięziowo-surowiczymi łączy więzadło moszny
Gruczoły płciowe dodatkowe
-parzysty gruczoł pęcherzykowy, gruczoł krokowy, parzysty gruczoł opuszkowo-cewkowy
*gruczoł pęcherzykowaty (nasienny - taka nazwa u człowieka)
-po bokach szyjki pęcherza
-u konia i przeżuwaczy zespala się z końcowym odcinkiem nasieniowodu tworząc przewód wytryskowy
-u świni przewód gruczołu i nasieniowodu uchodzą oddzielnie
-u psa i innych mięsożernych brak tego gruczołu dlatego też nie ma przewodu wytryskowego
-wydzielina jego to materiały odżywcze i źródło energii dla plemników
*gruczoł krokowy
-trzon i część rozsiana gruczołu krokowego (wbudowana w ścianę cewki moczowej)
-trzon gruczołu krokowego ogiera wykształcony jako 2 płaty (prawy i lewy), które połączone są cieśnią gruczołu krokowego
-najlepiej gruczoł ten rozwinięty jest u psa
*gruczoł opuszkowo-cewkowy
-w sąsiedztwie cewki moczowej
-brak go u psa, ale występuje u kota
Prącie
-prącie ustalone - umocowane jest do ściany brzucha, przed moszną
-prącie zwisające - u naczelnych
-prącie kota skierowane jest do tyłu
-korzeń, trzon, żołądź
-z zewnątrz jest pokryte błoną biaława
-ciało jamiste (parzyste)
-bruzda dogrzbietowa prącia - ślad złączenia 2 ciał jamistych
-bruzda cewkowa, po stronie brzusznej - tam gdzieś ciało gąbczaste
-prącie włóknisto-sprężyste - u przeżuwaczy i knura
-prącie mięśniowo-jamiste - u psa i ogiera
-zgrubiała część żołędzi prącia ogiera przybiera postać korony żołędzi
-na żołędzi znajduje się dół żołędzi z którego wystaje wyrostek cewki moczowej
-prącie buhaja posiada zgięcie esowate prącia
NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE
-jajniki, jajowody, macica, pochwa, przedsionek pochwy, srom, łechtaczka
Jajnik
-podwieszony na krezce jajnika
-brzeg krezkowy i wolny, powierzchnia przyśrodkowa i boczna, koniec jajowodowy i maciczny
-na brzegu krezkowym znajduje się wnęka jajnika
-koniec maciczny łączy się z rogiem macicy więzadłem jajnika własnym
-z zewnątrz nabłonek płciowy, później błona biaława
-jajnik ma budowę dwuwarstwową: kora jajnika(warstwa miąższowa) i rdzeń (warstwa naczyniowa)
-pod błona białawą leżą pęcherzyki jajnikowe pierwotne, głębiej dojrzewające i dojrzałe
-ciałko żółte - w czasie ciąży ciałko żółte prawdziwe lub ciążowe, jeśli rzekome nie zniknie to nazywane jest przetrwałym, które nie dopuszcza do następnej owulacji i sprawia że samica jest niepłodna
-rdzeń odżywia warstwę miąższową
-kieszonka jajnika - krezka jajnika, krezka jajowodu i więzadło jajnika własne
-u klaczy występuje dół jajnika który nie jest pokryty otrzewną i tylko w jego obrębie dojrzewają pęcherzyki jajnikowe i odchodzi do owulacji
Jajowód
-między jajnikiem a rogiem macicy
-lejek, bańka, cieśń jajowodu i część maciczna
-lejek rozpoczyna się ujściem brzusznym które otwiera się do jamy otrzewnej
-Gdyby komórka jajowa nie została wprowadzona do jajowodu a doszłoby do jej zapłodnienia, zaczęłaby się wówczas rozwijać ciąża pozamaciczna, tzw. ciąża pierwotna brzuszna
-część maciczna zakończona jest ujściem macicznym jajowodu
-długość jajowodu: u klaczy 25-30, u krowy 25-28, u świni 15-30, u suki 6-9cm
Macica
-leży prawie całkowicie w jamie brzusznej, tylko szyjka macicy wkracza na obszar jamy miednicy
-macica podwieszona jest na więzadle szerokim macicy, na jego powierzchni bocznej jest więzadło obłe macicy, które rozpoczyna się na rogu macicy a kończy w kanale pachwinowym (u suki nie)
-macica dwurożna przegrodowa - jest tu przegroda (żagiel macicy), u mięsożernych, przeżuwaczy i świni
-macica dwurożna bezprzegrodowa - u koni
-macica podwójna - u królika i torbaczy
-macica pojedyncza - u naczelnych
-w macicy dwurożnej wyróżnia się: szyjkę, trzon i rogi macicy
-w obrębie szyjki macicy wyróżnia się część pochwową szyjki i część przedpochwową szyjki
-u świni zabezpieczenie w postaci opuszek szyjowych
-długość trzonu macicy jest odwrotnie proporcjonalna do długości rogów macicy
-w przedniej części trzonu macicy klaczy, między ujściami rogów znajduje się dno macicy
-u krowy rogi połączone są dwupoziomowym więzadłem międzyrożnym - dogrzbietowym i dobrzusznym
-najdłuższe rogi posiada macica świni
-w błonie śluzowej u samic przeżuwaczy występują brodawki maciczne
Pochwa
-przednia część nosi nazwę sklepienia pochwy
-na granicy między pochwą i przedsionkiem pochwy znajduje się ujście pochwy
-granice te wyznacza błona dziewicza oraz ujście zewnętrzne cewki moczowej
-charakterystyczny dla świni i przeżuwaczy jest uchyłek podcewkowy
Przedsionek pochwy
-gruczoły przedsionkowe: mniejsze i większe
-u suki, świni i klaczy tylko gruczoły przedsionkowe mniejsze
-u przeżuwaczy i mniejsze i większe
-u suki i klaczy występują spoty żylne o nazwie opuszki przedsionka
Srom
-wargi sromu łączą się w spoidle dogrzbietowym i dobrzusznym warg
Łechtaczka
-dwie odnogi łechtaczki, które zespalają się w trzon łechtaczki, zakończony żołędzią łechtaczki
-odnogi i trzon utworzone są przez ciało jamiste łechtaczki
-u suki i klaczy występuje tez ciało gąbczaste łechtaczki (w żołędzi)
Błony płodowe i łożysko
-proces zapłodnienia zachodzi w bańce jajowodu
-blastomery morulablastocystagastrula
-powstawanie moruli to bruzdkowanie (4-9dni)
-4 błony płodowe: pęcherzyk żółtkowy, owodnia, omocznia, kosmówka
-najpierw powstaje pęcherzyk żółtkowy
-pełni on funkcji krwiotwórcze i udział w tworzeniu łożyska żółtkowo-kosmówkowego które później zastąpione jest łożyskiem omoczniowo-kosmówkowym
-z trofoblastu powstaje kosmówka
-kosmówka bierze udział w tworzeniu łożyska
-bezpośrednio zarodek okrywa owodnia utworzona z ektodermy i mezodermy
-owodnia zapewnia wodne środowisko życia, chroni przed urazami mechanicznymi, amortyzuje uciski i wstrząsy
-omocznia wykształca się na końcu, tworzą ja mezo- i endoderma
-w jej ścianach powstają wyspy krwiotwórcze
-mezodermalna część kosmówki zrasta się z mezodermalną częścią omoczni tworząc kosmówkę omoczniową
-omocznia unaczynia kosmówkę
-jama omoczni gromadzi mocz pochodzący od płodu
-2 typy łożysk ze względu na zespolenie kosmówki z błoną śluzową macicy: nieinwazyjne (rzekome) i inwazyjne (prawdziwe)
-ze względu na liczbę warstw tworzących barierę łożyskową:
nabłonkowo-kosmówkowe - najgrubsze, u klaczy i świni;
łączno-kosmówkowe - u przeżuwaczy;
śródbłonkowo-kosmówkowe - u mięsożernych;
krwio-kosmówkowe - u naczelnych;
-w zależności od umiejscowienia kosmków na kosmówce wyróżnia się następujące typy łożysk:
rozproszone - u klaczy i świni
liścieniowate - u przeżuwaczy
popręgowe - u mięsożernych
tarczowe - u naczelnych
GRUCZOŁY DOKREWNE
-wspólna cecha morfologiczna wszystkich gruczołów dokrewnych to brak przewodów wyprowadzających
GRUCZOŁ TARCZYCOWY - TARCZYCA
-leży tylnie w stosunku do krtani, na początkowych chrząstkach tchawicznych
-wydzielanie jodotyronin - tyroksyny, trijodotyroniny i kalcytoniny
-kalcytonina reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową
-w tarczycy są 2 płaty - prawy i lewy i łącząca je cieśń
-cieśń gruczołowa występuje u bydła, świni i mięsożernych
-cieśń włóknista jest u konia, czasem mięsożernych, owcy i kozy
GRUCZOŁY PRZYTARCZYCOWE
-leżą po każdej stronie gruczołu tarczowego jako gruczoł przytarczycowy zewnętrzny
-lub w samym miąższu tego gruczoły jako gruczoł przytarczycowy wewnętrzny
-wytwarzają głównie parathormon regulujący poziom wapnia w surowicy krwi
PRZYSADKA
-na powierzchni dolnej podwzgórza z którym połączona jest lejkiem
-2 zasadnicze części różniące się pochodzeniem, budową histologiczną i funkcja
-przysadka gruczołowa (płat przedni)
-przysadka nerwowa (płat tylni)
SZYSZYNKA
-związana z nadwzgórzem międzymózgowia
-wytwarza melatoninę która wpływa na czynność hormonalną podwzgórza i działa hamująco na rozwój płciowy osobnika. Odpowiada też za biologiczne rytmy sezonowo dobowe
NADNERCZE - GRUCZOŁ NADNERCZOWY
-kora i rdzeń
-kora wytwarza sterydy (kortykoidy)
-wpływają one na stan równowagi elektrolitów oraz metabolizm węglowodanów
-rdzeń wytwarza adrenalinę i noradrenalinę
NAUKA O NACZYNIACH
-układ krążenia składa się z układu sercowo-naczyniowego i układu chłonnego
-układ sercowo-naczyniowy: krew, serce, naczynia krwionośne (tętnice, żyły, naczynia włosowate)
-układ chłonny: narządy chłonne (węzły chłonne, śledziona, grasica), naczynia chłonne, chłonka
UKŁAD SERCOWO-NACZYNIOWY
Krew
-agranulocyty a wśród nich limfocyty i monocyty
-granulocyty obojętno-, kwaso-, i zasadochłonne
-osocze zawiera wodę, białka, glukozę i inne
Serce
-okryte osierdziem
-leży w śródpiersiu środkowym, dobrzusznym
-umocowane do mostka więzadłem mostkowo-osierdziowym (u psa funkcje tą pełni więzadło przeponowo-osierdziowe)
-ku górze i do przodu skierowana jest podstawa serca
-do tyłu w stronę mostka i przepony kieruje się koniuszek serca
-powierzchnia uszkowa i powierzchnia przedsionkowa
-granicę miedzy przedsionkami i komorami od zewnątrz wyznacza bruzda wieńcowa
-granicę między dwoma komorami stanowią bruzdy międzykomorowe
-na powierzchni uszkowej jest bruzda międzykomorowa przystożkowa
-na powierzchni przedsionkowej jest bruzda międzykomorowa podzatokowa
-u przeżuwaczy na powierzchni uszkowej jest trzecia bruzda `dodatkowa'
-we wszystkich bruzdach układają się naczynia
-serce pokryte z zewnątrz osierdziem surowiczym (dwublaszkowe)
-blaszka wewnętrzna to blaszka trzewna (nasierdzie)
-blaszka zewnętrzna to blaszka ścienna
-pomiędzy blaszkami jest jama osierdzia z płynem osierdzia
-do blaszki ściennej osierdzia przylega osierdzie włókniste a do tego opłucna osierdziowa
-pod nasierdziem jest mięsień sercowy (śródsierdzie)
-między przedsionkami i komorami występują pierścienie włókniste
-ośrodkiem początkowym, nadrzędnym, narzucającym rytm pracy całemu sercu jest węzeł zatokowo-przedsionkowy - znajduje się on w okolicy ujścia żyły głównej doczaszkowej do prawego przedsionka
-węzeł przedsionkowo-komorowy leży w okolicy zatoki wieńcowej, od tego węzła odchodzi pęczek przedsionkowo-komorowy biegnący w przegrodzie międzykomorowej
-pęczek ten składa się z pnia i odnóg pęczka przedsionkowo-komorowego
-wymienionym węzłom towarzyszom zwoje
-wewnętrzną powierzchnię przedsionków, komór, zastawek, strun ścięgnistych mięśni brodawkowatych wyściela wsierdzie (najsilniej rozwinięte w lewej komorze serca)
-od zastawek przedsionkowo-komorowych odchodzą struny ścięgniste
-w ujściu przedsionkowo-komorowym prawym jest zastawka przedsionkowo-komorowa prawa (trójdzielna). Złożona z 3 płatków: płatek kątowy i ścienny (na ścianie serca) oraz przegrodowy
-mięśnie brodawkowate: małe, tętniczy i wielki
-w ujściu przedsionkowo-komorowym lewym jest zastawka przedsionkowo-komorowa lewa (dwudzielna, mitralna) . 2 płatki: przegrodowy i ścienny
-mięśnie brodawkowate- poduszkowy, podprzedsionkowy
-w ujściu aorty zastawka typu półksiężycowatego, 3 płatki półksiężycowate: przegrodowy,prawy,lewy
-w ujściu pnia płucnego - zastawka pnia płucnego. 3 płatki półksiężycowate: prawy, lewy, pośredni
-w pierścieniu włóknistym aorty są chrząstki serca które u bydła przekształcają się w kości serca
-wnętrze przedsionka prawego podzielone jest przez grzebień graniczny
-do przedsionka prawego uchodzą: żyła główna doczaszkowa, żyła główna doogonowa, żyły nieparzyste i żyły serca
-między ujściami znajduje się guzek międzyżylny
-na terenie przedsionka prawego jest zatoka wieńcowa do której uchodzą żyła wielka i żyła średnia serca
-do przedsionka lewego uchodzą żyły płucne
Naczynia krwionośne
Tętnice:
-błona wewnętrzna utworzona ze śródbłonka i cienkiej warstwy tkanki łącznej
-błona środkowa, najgrubsza, z włókien mięśniowych przebiegających okrężnie
-błona zewnętrzna składa się z tkanki łącznej
Żyły:
-błona wew. ze śródbłonka i tkanki łącznej, tworzy zastawki żylne (budowa podobna do zastawek półksiężycowatych serca), najwięcej ich występuje w kończynach
-błona środkowa jest cienka, zawiera włókna mięśniowe gładkie
-błona zewnętrzna, najgrubsza, z wł. kolagenowych i mięśniowych gładkich o przebiegu podłużnym
Naczynia włosowate:
-ściany zbudowane z jednej warstwy komórek śródbłonka
Naczynia krwioobiegu małego
-pień płucny, tętnice płucne, sieć naczyń włosowatych płuc i żyły płucne
-pień płucny prowadzi krew odtlenowaną z komory prawej i dzieli się na tętnicę płucną prawą i lewą
-żyły płucne zawierają krew utlenowaną i zmierzają do przedsionka prawego
Naczynia krwioobiegu dużego
*Tętnice:
-t. główna ma początek w komorze lewej serca (3 odcinki: aorta wstępująca, łuk aorty i aorta zstępująca)
-aorta wstępująca, najkrótszy odcinek, odchodzą od niej 2 tt. wieńcowe prawa i lewa, prowadzące krew odżywczą do serca
-łuk aorty, na pograniczu łuku i aorty wstępującej jest więzadło tętnicze łączące t. główną z pniem płucnym. 2 typy odgałęzień od łuku (poj u przeżuwaczy i konia - pień ramienno-głowowy)(podwójny u mięsożernych i świni - pień ramienno-głowowy i t. podobojczykowa lewa)
-t. szyjna wspólna prowadzi krew do głowy i szyi, odchodzi ona od pnia ramienno-głowowego
-t. szyjna wewnętrzna jest ostatnim odgałęzieniem t. szyjnej i bierze udział w unaczynieniu mózgowia
-t. szyjna zewnętrzna jest przedłużeniem t. szyjnej wspólnej
-pień językowo-twarzowy odchodzi od t. szyjnej zewnętrznej i oddaje t. twarzową i t. językową
-t. skroniowa powierzchowna jest ostatnim odgałęzieniem w. szyjnej zewnętrznej
-t. szczękowa - przedłużenie t. szyjnej zewnętrznej, o niej odchodzą t. zębodołowa dolna, t. oczna zewnętrzne, t. policzkowa, t. podoczodołowa
-do kończyny piersiowej krew tętnicza doprowadzana jest t. pachową która jest przedłużeniem t. podobojczykowej lewej lub prawej
-t. pachowa oddaje t. nadłopatkową i podłopatkową
-t. pachowa przedłuża się w t. ramienną,
-t. ramienna oddaje t. głęboka ramienia, t. poprzeczną łokcia i t. międzykostną wspólną
-t. ramienna przedłuża się w t. pośrodkową
-od tętnicy pośrodkowej odchodzą t. głęboka przedramienia, t. promieniowa i gałęzie do nadgarstka i śródręcza
-aorta zstępująca - wyróżnią się w niej aortę piersiową i brzuszną
-aorta piersiowa - odchodzą od niej t. oskrzelowo-przełykowa, tt. międzyżebrowe dogrzbietowe i t. przeponowa doczaszkowa
-po przejściu przez roztwór aortowy w przeponie aorta brzuszna przedłuża się w aortę brzuszną
-tt. zaopatrujące ścianę brzucha: t. przeponowa doogonowa, t. brzuszna doczaszkowa, tt. lędźwiowe
-t. krezkowa doczaszkowa - krew dla jelita cienkiego i części grubego
-t. krezkowa doogonowa - krew dla okrężnicy i odbytnicy
-aorta brzuszna dzieli się na dwie tt. biodrowe zewnętrzne prowadzące krew do kończyn miedniczych, dwie tt. biodrowe wewnętrzne prowadzące krew do narządów i ściany miednicy
-t. ogonowa pośrodkowa - tu można badać bydłu tętno
-t. udowa jest przedłużeniem t. biodrowej zewnętrznej, oddaje ona t. okalającą udo boczną, t. dopiszczelową, t. doogonową uda i t. zstępującą kolana
- u psa na t. udowej bada się tętno
-t. udowa przedłuża się w t. podkolanową
-t. podkolanowa oddaje t. piszczelową doogonową i przechodzi w t. piszczelową doczaszkowa
*Żyły:
-krew wraca do serca systemem żż. serca, żż. nieparzystych, ż. główną doczaszkowa i doogonową
-duże żyły serca: ż. wielka serca (towarzyszy t. wieńcowej prawej) i żyła średnia serca (towarzyszy t. wieńcowej lewej)
-żż. najmniejsze serca i żż. prawe serca uchodzą samodzielnie do przedsionka prawego
-aorcie piersiowej towarzyszą: ż. nieparzysta prawa i lewa
-do nich uchodzą m.in. żż. międzyżebrowe dogrzbietowe i ż. oskrzelowo-przełykowa
-z głowy krew spływa za pośrednictwem żż. szyjnych zewnętrznych i żż. szyjnych wewnętrznych
-w koniczynie piersiowej żyły tworzą dwie magistrale: głęboką, która odpowiada magistrali tętniczej i powierzchowna, utworzona przez żyły biegnące podskórnie (tę reprezentuje ż. odpromieniowa i ż. odpromieniowa dodatkowa)
-żyła Głowna doogonowa zbiera krew z części ciała zaopatrywanych przez aortę brzuszną
-w koniczynie miedniczej: ż. odstrzałkowa (bocznie) i ż. odpiszczelowa (przyśrodkowo)
UKŁAD CHŁONNY
-otwarty jest
Chłonka
-płyn ustrojowy składający się z elementów komórkowych (najważniejsze limfocyty) i osocza
Naczynia chłonne
*naczynia chłonne włosowate
-nie występują w układzie nerwowym ośrodkowym, wątrobie, śledzionie, rogówce, soczewce oka i łożysku
*Naczynia chłonne większe niż włosowate
-zaopatrzone są w zastawki
-naczynia chłonne gębickie, naczynia chłonne powierzchowne, pnie chłonne, przewody chłonne
-pnie chłonne występują najczęściej w liczbie sześciu: pnie tchawicze, pnie lędźwiowe, pień jamy ciała, pień jelitowy
-prawy i lewy pień tchawiczy uchodzą do żyły szyjnej zewnętrznej
-pnie lędźwiowe uchodzą do zbiornika mleczu
-pień jelitowy i jamy ciała również uchodzą do zbiornika mleczu
-Przewody chłonne są końcowymi naczyniami chłonnymi i chłonka odprowadzana jest do układu żylnego
-2 przewody chłonne - przewód piersiowy i przewód chłonny prawy (nie zawsze występuje)
-przewód piersiowy rozpoczyna się rozszerzeniem czyli zbiornikiem mleczu, wpada do żyły głównej doczaszkowej, zbiera chłonkę prawie z całego ciała
Narządy chłonne
-węzły chłonne, grasica, śledziona
Węzły chłonne
-kształt ziarna fasoli
-do wnętrza wnikają beleczki
-w torebce i beleczkach występują włókna mięśniowe gładkie
-kora i rdzeń
-przestrzenie między grudkami i pasmami chłonnymi to zatoki chłonne
-naczynia chłonne doprowadzające i odprowadzające
-odprowadzające wychodzą przez wnękę węzła
-u świni jest inne ułożenie grudek w węźle niż u pozostałych gatunków, grudkowy w części centralnej a pasmowy po obwodzie
-u przeżuwaczy mogą występować węzły krwiolimfatyczne (brak naczyń odprowadzających i doprowadzających)
-w węzłach rozmnażają się limfocyty
-mogą występować pojedynczo lub tworzyć ośrodki chłonne
-u psa 60, świni 190, bydła 300, konia 8000
-ośrodki chłonne:
*na głowie - przyuszniczy, żuchwowy, zagardłowy
*na szyi - szyjny powierzchniowy, szyjny głęboki
*na kończynie piersiowe - ośrodek pachowy
*na klatce piersiowej - piersiowy dogrzbietowy, piersiowy dobrzuszny, śródpiersi owy, oskrzelowy
*na brzuchu i miednicy - lędźwiowy, biodrowo-krzyżowy, kulszowy, krezkowy doczaszkowy i doogonowy
*na kończynie miedniczej - pachwinowo-udowy, biodrowo-udowy, podkolanowy
-dostępne do badania są przyuszniczy, żuchwowy, szyjny powierzchniowy, podbiodrowy, , pachwinowy powierzchniowy, podkolanowy
Śledziona:
-w niej rozpadają się stare erytrocyty
-gospodarka żelazem
-jest filtrem biologicznym i magazynem krwi
-powierzchnia ścienna i powierzchnia trzewna, brzeg doczaszkowy i doogonowy, koniec dogrzbietowy i dobrzuszny
-na powierzchni trzewnej jest wnęka śledziony
-grudki chłonne tworzą tzw. miazgę białą śledziony a zatoki śledzionowe wypełnione krwią tworzą miazgę czerwoną śledziony
Grasica:
-wszystkie inne narządy chłonne są jej podporządkowane
-tu limfocyty uczą się rozpoznawać ciała obce
-limfocyty T- grasico zależne
-płat szyjny prawy i lewy, płat piersiowy prawy i lewy
-w miąższu wyróżnia się rdzeń i kore
UKŁAD NERWOWY
-droga którą przebywa pobudzenie od receptora do efektora to łuk odruchowy
-część komórek glejowych ma pochodzenie ektodermalne i jest to tzw. makroglej lub neuroglej
-część ma pochodzenie mezodermalne i tworzą one mezoglej lub mikroglej
-do makrogleju należą astrocyty, oligodendrocyty, ependymocyty
-do mikrogleju należą komórki mikrogleju
-astrocyty są składnikami bariery krew-mózgowie
-komórki ependymy tworzą nabłonek wyśle łający komory mózgowia, kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego i sploty naczyniówkowe komór; uczestniczą w wytwarzaniu płynu mózgowo-rdzeniowego.
-oligodendrocyty tworzą osłonkę mielinową układu nerwowego ośrodkowego
-w półkulach mózgu i móżdżku istota szara leży obwodowo w stosunku do istoty białej, a rdzeniu odwrotnie
-zespoły komórek nerwowych w istocie szarej ukł.nerw. ośrodkowego noszą nazwę jąder nerwowych
lub ośrodków nerwowych
-natomiast ich skupiska po za ukł.nerw. ośrodkowym to zwoje
-układ nerwowy ze względów topograficznych dzieli się na ośrodkowy i obwodowy
-ze względów czynnościowych dzieli się na somatyczny i autonomiczny
UKŁAD NERWOWY OŚRODKOWY - CENTRALNY
-w skład wchodzi rdzeń, mózgowie i ich opony
Rdzeń kręgowy
-nie jest tak długi jak kanał kręgowy (kończy się na wysokości kręgów lędźwiowych lub krzyżowych
-część szyjna, piersiowa, ogonowa,
-na swym przebiegu ma 2 zgrubienia: zgrubienie szyjne i lędźwiowe
-zgrubienie szyjne jest tam gdzie od rdzenia kręgowego odchodzą nerwy splotu szyjnego i ramiennego
-zgrubienie lędźwiowe tam gdzie wychodzą nerwy splotu lędźwiowego i krzyżowego
-za zgrubieniem lędźwiowym rdzeń zwęża się w stożek rdzeniowy którego przedłużeniem jest
nić końcowa
-ogon koński - nić końcowa + nerwy rdzeniowe zgrubienia lędźwiowego i stożka rdzeniowego
Rdzeń ma segmenty (neuromery, neurotomy)
-istota szara w rdzeniu układa się w literę H, ramiona górne to rogi dogrzbietowy a dolne dobrzuszne
-w rogach dogrzbietowych są przede wszystkim jądra czuciowe a w dobrzusznych jądra ruchowe
-rogi dogrzbietowe i dobrzuszne połączone są istotą pośrednią ośrodkową która układa się wokół kanału ośrodkowego
-kanał ośrodkowy wysłany komórkami ependymy i wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym, w części krzyżowej rozszerza się tworząc komorę końcową
-do rogów dogrzbietowych dochodzą korzenie dogrzbietowe na których znajdują się zwoje rdzeniowe
-korzenie dobrzuszne i dogrzbietowe łączą się tworząc nerw rdzeniowy
-na powierzchni zewnętrznej dogrzbietowej rdzenia: bruzda pośrodkowa dogrzbietowa,
bruzda boczna dogrzbietowa, bruzda pośrednia dogrzbietowa
-na dobrzusznej: szczelina pośrodkowa dobrzuszna, bruzdy boczne dobrzuszne
Opony rdzenia kręgowego:
-wraz z kanałem kręgowym chronią rdzeń
-opona twarda, pajęczynówka, opona miękka
-opona twarda rdzenia tworzy worek wyściełający kanał kręgowy, tworzy nić końcową opony twardej
-między oponą twardą i okostną kanału kręgowego jest jama nadtwardówka, która zabezpiecza rdzeń przed uciskiem
-opona twarda i pajęczynówka ograniczają jamę podtwardówkową, w której jest płyn móz-rdz
-pajęczynówka - na jej powierzchni są ziarnistości pajęczynówki biorące udział w odpływie płynu móz-rdz do żył
-od opony miękkiej jest oddzielona jamą podpajęczynówką z płynem móz-rdz
-opona miękka - tworzy tzw. więzadło ząbkowane podwieszające rdzeń
Mózgowie
-pokryte oponami mózgowymi, które są przedłużeniem opon rdzenia
-kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne, rdzeń przedłużony (rdzeniomózgowie)
Kresomózgowie (mózg):
-półkule które oddziela szczelina podłużna mózgu
W szczelinie znajduje się sierp mózgu
-z zewnątrz półkule pokrywa płaszcz nowy
-istota szara - kora (ok. 95% powierzchni półkuli)
-są tu ośrodki zapamiętywania, uczenia się, myślenia abstrakcyjnego, wyciągania wniosków
-korę dzieli się na:
*czołową - kora ruchowa
*ciemieniową - czucie somatyczne
*skroniową - słyszenie, uczenie się, pamięć, emocje
*potyliczną - kora wzrokowa
-na powierzchni występują bruzdy, szczeliny i zakręty
-w istocie białej są włókna nerwowe kojarzeniowe czyli asocjacyjne no: włókna łukowate mózgu
-ciało modzelowate - największe skupienie włókien spoidłowych (komisuralnych)
-w półkuli znajduje się komora boczna
-najstarszą częścią kresomózgowia jest węchomózgowie
-w węchomózgowie wyróżnia się opuszkę węchową
-od opuszki odchodzi konar węchowy, który dzieli się na pasmo węchowe boczne i przyśrodkowe
-oba pasma ograniczają trójkąt węchowy w którym znajduje się drugi ośrodek węchowy
-hipokamp leży na dnie komory bocznej, ma część przedspoidłową, nadspoidłową, zaspoidłową
-stopa hipokampa = róg Ammona
-częścią kresomózgowia jest ciało prążkowane - skupiska istoty szarej
-w skład ciała prążkowanego wchodzą: jądro ogoniaste, przedmurze, jądro soczewkowate
Międzymózgowie:
-zawiera komorę trzecią, która otacza zrost międzywzgórzowy
-w międzymózgowiu wyróżnia się podwzgórze, niskowzgórze, wzgórzomózgowie
-do podwzgórza należą: ciało suteczkowate, guz popielaty (nawiązuje kontakt z przysadką), skrzyżowanie wzrokowe; wszystkie te struktury zawierają dużo jąder
-jądro przykomorowe (syntetyzuje oksytocynę), jądro nadwzrokowe (wytwarza wazopresynę), jądro skrzyżowania
-z podwzgórzem ma ścisły kontakt przysadka
-niskowzgórze- w nim jest istota biała i jądra istoty szarej (np. jądro niskowzgórzowe)
-wzgórzomózgowie- w jego skład wchodzą: wzgórze, zawzgórze, nadwzgórze
-wzgórze - jądro donosowe wzgórza, jądro dobrzuszne donosowe i doogonowe, poduszka, jądro boczne doogonowe
-zawzgórze - reprezentowane przez ciało kolankowe boczne i przyśrodkowe
-nadwzgórze - zawiera szyszynkę, u podstawy szyszynki jest uzdeczka
Śródmózgowie:
-od międzymózgowia do mostu
-wyróżnia się tu: odnogi mózgu, nakrywkę śródmózgowia, pokrywę śródmózgowia
-granice między pokrywką a nakrywką wyznacza wodociąg śródmózgowia łączący komorę 3 z 4
-odnoga + nakrywka = konar mózgu, oddzielone od siebie istotą czarną
-uszkodzenie tej struktury (istoty czarnej) prowadzi do choroby Parkinsona
-w nakrywce znajdują się jadra ruchowe n. okoruchowego i bloczkowego, jadra czerwienne
Tyłomózgowie wtórne:
-w skład wchodzi most i móżdżek oraz komora czwarta
-w części dogrzbietowej mostu jest wstęga przyśrodkowa, wstęga boczna, wstęga trójdzielna
-móżdżek ma 3 części: robak, 2 półkule móżdżku
-istota biała leży ośrodkowo i tworzy ciało rdzenne
-istota szara leżąca obwodowo tworzy korę móżdżku
-zakręty, szczeliny móżdżku
Rdzeń przedłużony:
-od przodu sąsiaduje z mostem a potem przechodzi w rdzeń kręgowy
-zaznaczają się piramidy, oliwki
-powierzchnia dogrzbietowa rdzenia tworzy dno komory IV
Opony mózgowia
*Opona twarda mózgowia:
-wyściela jamę czaszkową
-tworzy fałdy, jednym z nich jest sierp mózgu, drugim namiot błoniasty móżdżku, przepona siodła, u konia i człowieka jeszcze sierp móżdżku
-między oponą twardą a pajęczynówką znajduje się jama podtwardówka
*Pajęczynówka mózgowia:
-pozbawiona naczyń
-między nią a opona miękką jest jama podpajęczynówka z płynem móz-rdz
*Opona miękka:
-przylega do mózgowia i przylega do jego bruzd
-sploty naczyniówkowe tworzące płyn móz-rdz
Płyn mózgowo-rdzeniowy
-wypełnia kanał ośrodkowy rdzenia kręgowego, komory mózgowia, jamę podtwardówkową i jamę podpajęczy nówkę
-główne zadanie to ochrona rdzenia kręgowego i mózgowia, amortyzowanie wstrząsów
-bierze udział w chłodzeniu, zwłaszcza mózgowia
UKŁAD NERWOWY OBWODOWY
-nn. rdzeniowe, nn. czaszkowe, zwoje nerwowe
Nerwy rdzeniowe:
-odchodzą odcinkowo od segmentów rdzenia
-dzielą się na: nn. szyjne, piersiowe, lędźwiowe, krzyżowe, ogonowe
-n. rdzeniowy powstaje przez połączenie korzenia dobrzusznego z dogrzbietowym
-zwoje rdzeniowe leżą poza rdzeniem, ale na terenie kanału kręgowego
-n. rdzeniowy dzieli się na udającą się do skóry i mięśni nadosiowych gałąź dogrzbietową, przeznaczoną do struktur podsiowych w tym kończyn gałąź dobrzuszną i niewielką gałąź oponową
-w ten sposób tworzą się sploty nerwowe
-ważniejsze sploty nerwowe: szyjny, ramienny, lędźwiowy i krzyżowy
-splot szyjny - gałęzie dobrzuszne: n. przeponowy
-splot ramienny - gałęzie dobrzuszne: n. nadłopatkowy, podłopatkowe, pachowy, mięśniowo-skórny, promieniowy, łokciowy, pośrodkowy; gałęzie dogrzbietową: n. międzyżebrowy
-splot lędźwiowy - gałęzie dobrzuszne: n. biodrowo-brzuszny, biodrowo-pachwinowy, skórny boczny uda, udowy, zasłonowy
-splot krzyżowy - gałęzie dobrzuszne: n. pośladkowy doczaszkowy, pośladkowy doogonowy, skórny doogonowy uda, sromowy, odbytnicze doogonowe, kulszowy,
Nerwy czaszkowe:
Nerwy węchowe
Nerw wzrokowy
Nerw okoruchowy
Nerw bloczkowy
Nerw trójdzielny
Nerw odwodzący
Nerw twarzowy
Nerw przedsionkowo-ślimakowy
Nerw językowo-gardłowy
Nerw błędny
Nerw dodatkowy
Nerw podjęzykowy
UKŁAD NERWOWY AUTONOMCZNY
-funkcjonuje, w przeciwieństwie do somatycznego, poza świadomością ludzi i zwierząt
-większość neuronów tego układu leży na obwodzie w zwojach autonomicznych
-dzieli się na cześć współczulną i przywspółczulną
-pobudzenie części współczulnej powoduje mobilizację organizmu i przygotowanie do sytuacji niekorzystnych, np. w stresie. Dochodzi wówczas do podwyższenia ciśnienia krwi, przyspieszenia akcji serca i czynności oddechowych, rozszerzenia źrenic, więcej potu
-pobudzenie części przywspółczulnej następuje podczas wyciszania się organizmu np. w trakcie snu, odpoczynku, po posiłku. Obserwuje się wtedy zwolnienie akcji serca i oddechów, zwężenie źrenic, spadek ciśnienia krwi, wzmożenie perystaltyki jelit i żołądka, a także wzmożenie czynności wydzielniczej gruczołów trawiennych
-Część współczulna składa się z ośrodków współczulnych, pnia współczulnego ze zwojami przykręgowymi, zwojów przedkręgowych i włókien współczulnych
-ośrodki czyli jądra współczulne zlokalizowane są w rogach bocznych istoty szarej rdzenia
-Pień współczulny leży wzdłuż kręgosłupa pod trzonami kręgów (oprócz części szyjnej)
-pień z n. błędnym tworzą pień błędno-współczulny
-na pniu układają się zwoje pnia współczulnego nazywane zwojami przykręgowymi (szyjny doczaszkowy, szyjny doogonowy, szyjny środkowy, piesiowe, lędźwiowe, krzyżowe)
NARZĄDY ZMYSŁÓW
-impulsy przekazywane układowi nerwowemu ośrodkowemu a przede wszystkim korze mózgu
-w każdym narządzie można wyróżnić: receptor, obwodowe drogi przewodzące, ośrodki podkorowe i korowe połączone centralnymi szlakami przewodzącymi
-receptory można podzielić na eksteroreceptory i interoreceptory
-eksteroreceptory przyjmują bodźce ze środowiska zewnętrznego
-interoreceptory przyjmują bodźce chemiczne lub mechaniczne z narządów wewnętrznych
NARZĄD WZROKU
-oko składa się z gałki ocznej i n.wzrokowego wraz z jego pochewkami
Gałka oczna
-od tyłu odchodzi nerw wzrokowy
-krążek nerwu wzrokowego- tylnie od niego leży plamka, która jest obszarem siatkówki odbierającym obraz z najwyższą rozdzielczością
-w przedniej części gałki jest rogówka a za nią soczewka
-między rogówką i soczewką jest tęczówka
-tęczówka dzieli przestrzeń w przedniej części gałki ocznej na komorę przednią i tylnią
-przez źrenicę przepływa ciecz wodnista z komory tylniej do przedniej
-soczewka i tęczówka przymocowane są do gałki dzięki obwódce rzęskowej i ciałku rzęskowemu
Ściana gałki zbudowana z 3 warstw: błony włóknistej , błony naczyniowej, błony wewnętrznej
BŁONA WŁÓKNISTA
-najbardziej zewnętrznie, twarda, mocna struktura
-dzieli się na położoną tylnie twardówkę i bardziej przednio rogówkę
Twardówka:
-barwa biała,
-uboga w naczynia
-sztywność twardówki utrzymuje kulisty kształt gałki
-główny składnik - włókna kolagenow
-3 warstwy: blaszka nadtwardówkowa, istota właściwa twardówki, blaszka brunatna twardówki (w niej melanocyty)
-w tylnej części twardówki znajduje się pole sitowe twardówki przez które wychodzą z gałki ocznej włókna nerwu wzrokowego
-zatoka żylna twardówki - tu odpływa ciecz wodnista
Rogówka
-idealnie przezroczysta, pozbawiona naczyń, dobrze unerwiona
-ma 5 warstw: nabłonek przedni rogówki, blaszka graniczna przednia (wł. kolagenowe), istota właściwa rogówki (tk.ł.wł. + korneocyty), blaszka graniczna tylna, nabłonek tylny rogówki
-na styku rogówki i twardówki jest rąbek rogówki
BŁONA NACZYNIOWA GAŁKI OCZNEJ
-warstwa środkowa
-obficie unaczyniona, z komórkami barwnikowymi
-tęczówka, ciało rzęskowe, naczyniówka
Tęczówka
-jest tu źrenica
-tęczówka z rogówką połączona w kącie tęczówkowo-rogówkowym więzadłem grzebieniastym kąta tęczówkowo-rogówkowego
-komora przednia gałki - ograniczona przednią powierzchnią tęczówki i tylną rogówki
-komora tylna gałki - leży tylnie od tęczówki
-komory połączone źrenicą, wypełnione są cieczą wodnistą
-ciecz wodnista wytwarzana przez ciało rzęskowe
-w zrębie tęczówki 2 mięśnie- rozwieracz i zwieracz źrenicy
Ciało rzęskowe:
-zgrubienie błony naczyniowej gałki ocznej
-obwódka rzęskowa - utrzymuje soczewkę we właściwym położeniu
-silnie unaczynione wyrostki rzęskowe i występujące między nimi fałdy rzęskowe wytwarzają ciecz wodnistą
Naczyniówka:
-bogata w sieć naczyń krwionośnych
-występuje tu błona odblaskowa
BŁONA WEWNĘTRZNA GAŁKI OCZNEJ - SIATKÓWKA
-właściwy receptor bodźców świetlnych
-graniczy z błoną naczyniową i ciałem szklistym
-główna część siatkówki to - część wzrokowa siatkówki
-pozostałe 2 części to: część rzęskowa siatkówki i część tęczówkowa siatkówki (nie biorą udziału w odbieraniu bodźców, pozbawione neuronów, część ślepa siatkówki)
-część wzrokowa siatkówki zbudowana z warstwy barwnikowej i nerwowej
-warstwa barwnikowa - komórki barwnikowe
-warstwa nerwowa - wyróżnia się warstwę nerwowo-nabłonkową, warstwę zwojową siatkówki, warstwę zwojową n. wzrokowego
-warstwa nerwowo-nabłonkowa składa się z pręcików (wrażliwe na światło i kolor czarny i biały), znajdują się na obwodzie siatkówki) i czopków (w obrębie centralnej części plamki)
-plamka - obszar siatkówki odbierający obraz z największą rozdzielczością
-krążek nerwu wzrokowego - miejsce gdzie skupiają się neuryty tworzące nerw wzrokowy, nie bierze udziału w procesie widzenia
UKŁAD OPTYCZNY GAŁKI OCZNEJ
-w skład wchodzą: rogówka, ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste
*Soczewka:
-pozbawiona naczyń krwionośnych i chłonnych
-brak w niej barwnika
-cała komórka wypełniona jest białkiem - krystaliną
-z zewnątrz soczewkę otacza torebka soczewki
-akomodacja oka
-pod torebką jest kora soczewki zbudowana z płaskich, długich komórek - włókien soczewki, które leżą wokół jądra soczewki
*Ciało szkliste:
-największą przestrzenia gałki jest komora ciała szklistego gałki ocznej a komorę tę wypełnia ciało szkliste
-ciało to galaretowata substancja przesycona cieczą szklistą
-zrąb szklisty tworzą włókna kolagenowe
Narządy dodatkowe oka
-powieki, spojówki, narząd łzowy, mm. gałki ocznej, powięzie oczodołowe
Powieki
-od wewnątrz pokryte spojówką powiek
-charakterystyczne struktury powiek to tarczka dolna i górna
-gruczoły tarczkowe są wewnątrz tarczek, są w odmianą gruczołów łojowych, łój powiekowy zapobiega spływaniu łez na policzki
-między powieką górną i dolna jest szpara powiek
-obie powieki łączą się w kącie bocznym oka i kącie przyśrodkowym oka
-na krawędzi przedniej powiek wyrastają rzęsy
-na krawędzi tylnej powiek są ujścia przewodów gruczołów tarczkowych
Spojówka
-wyściela wewnętrzne powierzchnie powiek jako spojówka powiek
-pokrywa od zewnątrz przednią część twardówki jako spojówka gałki ocznej
-przestrzeń między spojówką powiek i gałki ocznej to worek spojówki
-w przyśrodkowym kącie oka spojówka tworzy fałd półksiężycowaty spojówki (powiekę III)
-w fałdzie tym znajduje się chrząstka na której leży gruczoł powierzchniowy
-u świni występuje też gruczoł głęboki
Narząd łzowy
-składa się z części wydzielającej łzy - gruczołu łzowego i części odprowadzającej łzy z worka spojówki do jamy nosowej
-gruczoł łzowy jest na k. czołowej, składa się z kilkunastu zrazików gruczołowych od których odchodzą przewodziki odprowadzające
-łzy gromadzące się w przyśrodkowym kącie oka w jeziorku łzowym wpływają przez punkty łzowe znajdujące się na brzegach powiek do kanalików łzowych
-kanaliki uchodzą do woreczka łzowego który łączy się z jamą nosową przewodem nosowo-łzowym
-przewód ten otwiera się do przedsionka nosa ujściem nosowo-łzowym
Mięśnie gałki ocznej
-m. wciągacz gałki, mm. proste - dogrzbietowy, dobrzuszny, boczny, przyśrodkowy;
mm. skośne - dogrzbietowy i dobrzuszny
Powięzie oczodołowe
-należy do nich okostna oczodołu i powięzie mięśniowe
-okostna oczodołu - od zewnątrz pokrywa ją ciało tłuszczowe zewnętrzne okostnej oczodołu a wewnątrz niej jest gałka oczna wraz z jej mięśniami, naczyniami, nerwami i podwięziami a także ciało tłuszczowe wewnętrzne okostnej oczodołu
-powięzie mięśniowe - można podzielić na dwa zespoły- powięź powierzchniową i głęboką
NARZĄD PRZEDSIONKOWO-ŚLIMAKOWY (UCHO)
-3 części: ucho zewnętrzne, środkowe, wewnętrzne
-narząd statyczny ma związek tylko zuchem wewnętrznym
Ucho zewnętrzne
-małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny
*Małżowina uszna
-zbudowana z chrząstki małżowiny usznej która jest chrząstką sprężystą
-obrąbek stanowi brzeg czółenka
-wypukła powierzchnia czółenka nosi nazwę grzbietu małżowiny usznej a wklęsła muszli małżowiny
-małżowina spoczywa na ciele tłuszczowym małżowiny usznej
-chrząstka małżowiny łączy się z chrząstką przewodu słuchowego zew. dzięki chrz. Pierścieniowatej
*Przewód słuchowy zewnętrzny
-budowa chrzęstno-kostna
-przewód kończy się pierścieniem bębenkowym, do którego przymocowana jest błona bębenkowa
Ucho środkowe
-błona bębenkowa, jama bębenkowa, kosteczki słuchowe, błona śluzowa jamy bębenkowej,
trąbka słuchowa
*Błona bębenkowa:
-zrośnięta z młoteczkiem
*Jama bębenkowa:
-brak gruczołów śluzowych
-na ścianie błędnikowej tej jamy znajduje się okienko przedsionka zakryte przez strzemiączko oraz okienko ślimaka zasłonięte przez błonę bębenkową wtórną
-między obydwoma okienkami występuje wzgórek
*Kosteczki słuchowe
-młoteczek, kowadełko, strzemiączko
-są pomostem między błoną bębenkową a okienkiem przedsionka
-w błonie bębenkowej tkwi rękojeść młoteczka (tu przyczepia się m. napinacz błony bębenkowej)
-z głową młoteczka połączony jest trzon kowadełka
-odnoga krótka kow. tkwi w ścianie jamy bębenkowej
-odnoga długa kow. łączy się stawowo ze strzemiączkiem
-głowa strzemiączka łączy się z kowadełkiem natomiast jego podstawa zakrywa okienko przedsionka
*Błona śluzowa jamy bębenkowej
-pozbawiona gruczołów, słabo unaczyniona
-pokrywa ściany jamy bębenkowej, kosteczki słuchowe i ich połączenia oraz więzadła, mięśnie, naczynia, nerwy, które się tam znajdują
*Trąbka słuchowa
-przewód łączący jamę bębenkową z gardłem
-wyróżnia się: część kostną trąbki i część chrząstkową trąbki
-na granicy obu części światło trąbki zwęża się tworząc cieśń trąbki słuchowej i ujście gardłowe trąbki
-krzyk, połykanie, ziewanie powodują otwieranie się trąbki
-u konia występuje zachyłek trąbki słuchowej nazywany też workiem powietrznym
Ucho wewnętrzne
-mieści się w części szklistej k. skroniowej,
-znajduje się w nim błędnik kostny i leżący wewnątrz niego błędnik błoniasty a przestrzeń między nimi wypełnia przychłonka
*Błędnik kostny
-składa się z: przedsionka, kanałów półkolistych kostnych, ślimaka i przewodu słuchowego wewnętrznego
*Błędnik błoniasty
-utworzony przez zawiły układ przewodów, przestrzeni i pęcherzyków, wysłanych nabłonkiem zmysłowym wypełnionym śródchłonką
-można go podzielić na błędnik przedsionka i błędnik ślimaka
-błędnik przedsionka (część statyczna) utworzony przez: łagiewkę, przewody półkoliste, woreczek
-błędnik ślimaka (część słuchowa) zawiera wiele struktur m.in. narząd spiralny
POWŁOKA WSPÓLNA
-skóra wraz z pochodnymi
SKÓRA
-może w swoich naczyniach magazynować krew podobnie jak wątroba czy śledziona
-złożona z: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej
-zawarta w niej tkanka tłuszczowa tworzy podściółkę tłuszczową
Naskórek
-nabłonek pochodzenia ektodermalnego
-pomiędzy komórkami nabłonka znajdują się komórki nienabłonkowe (melanocyty, komórki dendrytyczne, komórki czucia dotyku)
-wyróżnia się tu 6 głównych warstw: podstawna, kolczysta, ziarnista, jasna, rogowa, złuszczająca
-warstwa podstawna - granicząca ze skórą właściwą, pojedynczy pokład kom. walcowatych, komórki te produkują inne komórki naskórka
-warstwa kolczysta - z komórek wielobocznych tworzących zazwyczaj kilka pokładów
-warstwa ziarnista - 2-6 pokładów kom. wielobocznych i spłaszczonych, pojawiają się ziarnistości zawierające keratohialinę, która wytwarza substancje rogową, czyli keratynę
-warstwa jasna - zbudowana z 1-2 warstwa bardzo płaskich komórek, warstwa ta nie występuje w skórze owłosionej
-warstwa zrogowaciała - najważniejsza z punktu widzenia ochrony przed urazami, znaczna liczba pokładów komórek martwych, zupełnie zrogowaciałych
-warstwa złuszczająca - najbardziej zewnętrzna
-hormon przysadki, melanotropina, powoduje intensywniejsze zabarwienie skóry, natomiast glikokortykosteroidy wydzielane przez korę nadnerczy hamują syntezę melaniny
Skóra właściwa
-pochodzenie mezodermalne
-tkanka łączna włóknista zbita
-kolagen 70% suchej masy skóry
-włókna kolagenowe po zerwaniu lub przecięciu ulegają regeneracji
-włókna sprężyste zaledwie stanowią 3% masy skóry
-zerwane włókna sprężyste nie ulegają regeneracji, dlatego nie występują w bliznach
-wyróżnia się 2 warstwy: brodawkową i siatkowatą
-warstwa brodawkowa - zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zawierającej oprócz fibrocytów, włókien kolagenowych i sprężystych dużą iść włókien siateczkowatych. Sieć naczyń odgrywa dużą rolę w termoregulacji, są tu tez liczne włókna nerwowe
-warstwa siatkowata - utworzona z bardzo gęstej sieci grubych włókien kolagenowych, silnie unaczyniona, są tu też włókna mięśniowe gładkie
Tkanka podskórna:
-zbudowana z tkanki łącznej wł. luźnej w której występuje zmienna ilość tkanki tłuszczowej
-podściółka tłuszczowa
-u mięsożernych obszary skóry o rozwiniętej dobrze podściółce tłuszczowej występują na opuszkach palcowych, gdzie tworzą tzw. kępki dotykowe
-podściółka tłuszczowa zwykle jest obfitsza u zwierząt poddanych kastracji
-dobrze rozwinięta tkanka podskórna powoduje powstanie fałdów skóry
-u bydła: fałd szyjny dobrzuszny pośrodkowy, u owiec: fałdy poprzeczne szyi
-mm. skórne które wprawiają skórę w ruch np. podczas odpędzania się przed owadami,
mm. przywłosowe
POCHODNE SKÓRY
-włosy, gruczoły łojowe, gruczoły potowe, sutki, opuszki, pazury, paznokcie, kopyta, rogi
Włosy
-powstają ze sznurów komórek naskórka
-cebulka (opuszka włosa)
-tkanka łączna znajdująca się w sąsiedztwie tej opuszki wrasta w nią tworząc brodawkę włosa
-3 grupy włosów: pokrywowe, długie i czuciowe
-włosy pokrywowe: 2 kategorie - wełniste (delikatne, cienki rdzeń) i szczeciniaste (mocne, gruby rdzeń, pokrywają skórę świń, włosy uszne, nozdrzy, rzęsy, broda kozłów). Włosy pokrywowe układają się skośnie
-włosy długie: u kopytnych, tworzą grzywę, grzywkę i ogon oraz szczotkę śródręczną i śródstopową
-włosy czuciowe: nadoczodołowe, podoczodołowe, jarzmowe, wargowe górne i dolne, bródkowe, nadgarstkowe (u kota na kończynie piersiowej)
-linienie - opuszka rogowacieje i oddziela się od brodawki
Gruczoły łojowe
-powstają z naskórka
-mieszczą się w skórze właściwej
-gruczoły typu pęcherzykowatego
-pod względem mechanizmu wydzielanie należą do typu holokrynowego
-nie występują na opuszkach palcowych, płytce nosowo-wargowej i brodawkach sutków
Gruczoły potowe
-pochodne naskórka
-gruczoły o ekrynowym wydzielaniu tzn. pot przechodzi przez błonę komórkową nie uszkadzając jej
-należą tu: gruczoły opuszki, gruczoły płytki nosowo-wargowej, gruczoły nadgarstkowe
-gruczoły o apokrynowym wydzielaniu tzn. podczas wydzielania odpada część kom. gruczołowej
-wydzielina tych gruczołów jest gęstsza niż ekrynowych, bezwonna, szubko ulega rozłożeniu przez florę bakteryjną skóry, dając nieprzyjemny zapach
-u owcy pot miesza się z łojem tworząc tłuszczopot
-słabo rozwinięte gruczoły potowe mają mięsożerne, występują tylko na opuszkach
Sutek
-sutki to skupienia gruczołów apokrynowych mających budowę pęcherzykowo-cewkową
-2 zasadnicze części: trzon sutka i brodawkę sutkową
-trzon pokryty jest skórą pod którą leży powięź powierzchowna i głęboka
-powięź głęboka tworzy przegrodę która pełni funkcję aparatu podwieszającego sutków
-każdy płat skupia pęcherzyki i cewki, tworzące miąższ sutka noszący nazwę gruczołu sutkowego
-w płatach rozpoczynają się przewody wyprowadzające zwane przewodami pęcherzykowymi które prowadzą do przewodów mlecznych
-przewody mleczne tworzą zatoki mleczne występujące i na trzonie i na brodawce, dlatego wyróżnia się w nich część gruczołową i brodawkową
-zatoki mleczne uchodzą do przewodu brodawkowego otwierającym się na brodawce ujściem brodawkowym
-wymię klaczy - 2 sutki mające 4 gruczoły sutkowe, każda z dwóch brodawek zakończona Est dwoma ujściami brodawkowymi
-krowa - ma 4 gruczoły sutkowe w 4 sutkach tworzących wymię
-u owcy i kozy, tylko 2 gruczoły sutkowe, tworzące wymię. Każda z 2 brodawek zakończona jest jednym przewodem brodawkowym i pojedynczym ujściem brodawkowym
-liczba sutków jest ważną cecha użytkową lochy - 14
-u suki 8-10
-u kotki 8
-u świni i mięsożernych jest w każdym sutku kilkanaście gruczołów sutkowych
Opuszki
-u mięsożernych w opuszkach są gruczoły potowe
-opuszki: nadgarstkowe i stepowe, śródręczne i śródstopowe oraz palców
-opuszka nadgarstkowa - tylko u mięsożernych i konia (u konia nosi też nazwę kasztana)
-opuszka stępowa - tylko u konia
-opuszka śródręczna i śródstopowa - u wszystkich mięsożernych i konia, lecz u konia są słabo rozwinięte i noszą nazwę ostróg - śródręczne i śródstopowej
-opuszka palcowa - u wszystkich gatunków zwierząt (u konia nosi nazwę opuszki kopytowej)
Pazur
-pazur I palca w kończynie piersiowej jest tworem szczątkowym
-pazury można porównać do torebek rogowych, które ochraniają wierzchołki palców
-w pazurze puszka rogowa jest wytworem warstwy podstawnej naskórka i odżywiającej ją skóry wł.
-na puszkę rogową pazura składa się ściana rogowa i podeszwa rogowa
-ściana rogowa jest wypukła i haczykowato zagięta, zbudowana z 3 warstw
-warstwa zewnętrzna bardzo cienka i utworzona z cewek naskórkowych, tworzy je warstwa podst. nask. I skóra wł. wału
-warstwa środkowa - gruba, też tworzą cewki naskórkowe wytwarzane przez warstwe podst. nask. i skórę wł. korony
-warstwa wewnętrzna - zbudowana z blaszek naskórkowych
-podeszwę rogową tworzą cewki naskórkowe
Kopyto
-zbudowane z puszki kopytowej i elementów które ją wytwarzają (kom. warstwy podstawnej naskórka związane ze skórą właściwą obwódki, korony, podeszwy i opuszki palcowej)
-puszka kopyta - homolog warstwy zrogowaciałej naskórka, w skład wchodzą: ściana rogowa, podeszwa rogowa, opuszka rogowa
-w ścianie rogowej wyróżnia się 3 warstwy (budowa podobna jak w pazurze). Na brzegu podeszwowym warstwa wewnętrzna tworzy warstwę białą kopyta (linia, strefa biała)
-podeszwa rogowa - ma postać półksiężycowatej płytki rogowej
-opuszka rogowa- część boczna i przyśrodkowa. Wierzchołki opuszki przechodzą w strzałkę rogową.
Rogi
-u przeżuwaczy pustorogich
-kostne wyrostki (możdżenie)
-możdżeń wraz z pochwą rogową tworzy róg
-w rogu wyróżnia się podstawę, trzon i wierzchołek
-u przeżuwaczy pełnorogich np. jeleniowatych naskórek nie wytwarz pochwy rogowej i dlatego tę formę rogów nazywa się porożem