NIESTEROIDOWE LEKI PRZECIWZAPALNE

NLPZ

Zastosowanie:

- choroby tkanki łącznej
- choroby zwyrodnieniowa stawów
- zespoły reumatyczne towarzyszące zakażeniom
- nowotwory
- choroby poza stawowe układu ruchu

Działanie NLPZ :

• p/zapalne

• p/bólowe

• p/gorączkowe

Nie powodują przyzwyczajenia i rzadko prowadzą do nadużywania, a stosowane nawet w dużych dawkach nie wywierają działania narkotycznego.

Mechanizm rozwoju stanu zapalnego - stan zapalny jest nieswoistą reakcją obronną na różnego rodzaju bodźce fizyczne, chemiczne i biologiczne

• może być wywołany:
  - zakażeniem
  - reakcjami immunologicznymi
  - urazami mechanicznymi
  - zmianami zwyrodnieniowymi
  - miejscowym drażnieniem tkanek
  - rozwojem zmian nowotworowych

• stan zapalny ma początkowo charakter ostry, a następnie przewlekły
  1. w fazie wczesnej (ostrej) pod wpływem bodźców fizycznych, chemicznych i biologicznych dochodzi do degranulacji pierwotnych komórek efektorowych (tj.tucznych, nabłonkowych i płytek krwi)
  
  - komórki uwalniają madiatory magazynowane w gotowej postaci w ziarnistościach komórek takich jak: histamina, bradykinina, serotonina i płytkowy czynnik prozapalny (PAF)
  
  - uwalniane mediatory działają na wtórne komórki efektorowe napływające z krwi i limfy do miejsca reakcji zapalnej (na makrofagi i granulocyty) mające zdolność fagocytozy uszkodzonych komórek i toksyn oraz limfocyty T i B odpowiedzialne za cytotoksyczny odczyn komórkowy
  - ponadto monocyty i makrofagi w tkankach objętych procesem zapalnym uwalniają cytokiny (interleukiny i interferon), które są sygnałem dla innych komórek informujących o odczynie zapalnym
  
  2. W objętej reakcją zapalną tkance (faza późna) dochodzi do zwiększenia syntezy prostaglandyn (Pg), które wraz z histaminą i bradykininą powodują rozkurcz oraz wzrost przepuszczalności naczyń krwionośnych przez co jest ułatwiona migracja komórek z krwi do objętej zapaleniem tkanki oraz następuje wyzwolenie impulsów bólowych
  
  - utrzymywanie się stanu zapalnego prowadzi do powstania zmian wytwórczych (przerost tkanek) jak również może dojść do zmian wstecznych w postaci martwicy tkanek
  

Mechanizm działania NLPZ

• związany jest z hamowaniem syntezy prostanoidów, które należą do grupy eikozanoidów (produktów powstających w wyniku przemian 20-węglowych wielonienasyconych kw.tłuszczowych)

• Do prostanoidów zaliczamy: Prostaglandyny, prostacykliny i tromboksany, które powstają z kwasu arachidonowego uwalnianego z błon komórkowych przez fosfolipazę A₂

• większość produktów metabolizmu kw.arachidonowego bierze udział w wywoływaniu wczesnych i późnych objawów zapalenia

• największą rolę w reakcjach zapalnych odgrywają Pg, a kluczowym enzymem w ich syntezie jest CYKLOOKSYGENAZA (COX)
  * wyróżniamy dwie izoformy COX₁ i COX₂

• COX₁ - enzym konstytutywny, którego aktywność w komórce jest związana z udziałem w regulacji homeostazy komórkowej i ma znaczenie fizjologiczne

• COX₂ - ulega aktywacji pod wpływem stanu zapalnego nazywany jest wtedy formą wzbudzoną

Większość dotychczasowych NPLZ wykazywała większe powinowactwo do COX₁ (np.kw.acetylosalicylowy, indometacyna) i dlatego przy stosowanie tych leków występują groźne objawy niepożądane głównie związane z ich działaniem wrzodotwórczym.

Działania niepożądane leków hamujących selektywnie COX₂ (CELEKOKSIB, MELOKSAM, NABUTON, ETODOLAK) są zwykle słabiej nasilone. A bierze się to stąd, że hamowanie COX₁ prowadzi do zmniejszenia stężenia prostaglandyn w tkankach zdrowych.

Pg₂ w :

• żołądku

• bierze udział w ochronie komórki błony śluzowej

• hamuje syntezę kwasu solnego

• reguluje wydzielanie śluzu oraz prawidłowe ukrwienie żołądka

• nerkach
  - reguluje procesy filtracji i resorbcji

• obwodowo rozszerza naczynia krwionośne

• podwzgórzu jest czynnikiem gorączkotwórczym wytwarzanym pod wpływem antygenów bakteryjnych lub interleukiny pierwszej
  - hamowanie przez NLPZ syntezy Pg w podwzgórzu obniża podwyższoną temperaturę ciała

NLPZ przez hamowanie aktywności COX₁ lub COX₂ blokują rozwój procesu zapalnego poprzez blokowanie syntezy cyklicznych nadtlenków kw.arachidonowego, czyli tym samym blokowanie powstających z nich Pg, prostacyklin i tromboksanów.

Związki te biorą udział w indukowaniu stanu zapalnego, zwiększają przepuszczalność naczyń powodując obrzęki oraz zwiększoną wrażliwość receptorów bólu na działanie acetylocholiny, serotoniny i bradykininy.

PRZECIWAGREGACYJNE DZIAŁANIE NLPZ

Większość NLPZ hamuje agregację płytek krwi co związane jest z blokowaniem cyklooksygenazy płytkowej co prowadzi do zmniejszenia syntezy cyklicznych endonadtlenków, a w konsekwencji do spadku stężenia tromboksanu w płytkach.

Tromboksany należą do najsilniej agregacyjnie działających na płytki krwi czynników endogennych.

Najlepszym takim działaniem wykazuje się kwas acetylosalicylowy, który jest jedynym nieodwracalnym inhibitorem COX₁ i stosowany systematycznie w małych dawkach (75-150mg/dobę) powoduje całkowite zahamowanie syntezy tromboksanu w płytkach krwi na cały okres ich życia.

Kwas acetylosalicylowy stosowany jest powszechnie jako lek wspomagający w chorobie niedokrwiennej serca głównie na tle miażdżycowym.

Działania niepożądane NLPZ:

Na skutek hamowania Pg NLPZ zaburzają czynność przewodu pokarmowego, nerek, OUN.

• W obrębie przewodu pokarmowego mogą powodować:

• powstawanie owrzodzeń żołądka

• krwawienia

• w nerkach
  - zmniejszają przepływ krwi powodując zatrzymanie w organizmie sodu i wody

• w OUN
  - mogą czasami powodować powstawanie zaburzeń psychicznych o różnym stopniu nasilenia

• niezależnie od hamowania syntezy Pg NLPZ mogą wywoływać ciężkie powikłania wynikające z ich działania alergizującego , uszkodzenie układu krwiotwórczego, wątroby i skóry

Nasilenie działań niepożądanych zwiększa się proporcjonalnie do wielkości podawanych dawek oraz długości okresu stosowania.

PODZIAŁ NLPZ POD WZGLĘDEM CHEMICZNYM

1. Pochodne kwasu salicylowego
   KW.ACETYLOWY
   SALICYLAMID
   SALICYLAN SODU

2. Pochodne kwasu fenylooctowego
   DIKLOFENAK

3. Pochodne kwasu fenylopropionowego
   NAPROKSEN
   IBUPROFEN
   KETOPROFEN

4. Pochodne kwasu fenamowego
   KW.MEFENAMOWY

5. Pochodne kwasu piranokarboksylowego
   ETODOLAK

6. Pirolopirole
   KETOROLAK

7. Indole
   INDOMETACYNA
   SULINDAK

8. Pochodne pirazolonu
   FENYLBUTAZON
   AZOPROPAZON

9. Oksykany
   PIROKSIKAM
   MELOKSIKAM

10. Pochodne naftylobutanonu
    NABUMETAN

11. Chinazolinony
    PROKWAZON

12. Koksiby
    SELEKOKSIB
    ROFEKOKSIB (wycofany)

13. Inne
    NIMESULID
    DYSMUTAZA PONADTLENKOWA

AD.1 Pochodne kwasu salicylowego

KWAS ACETYLOWY = Acard, AlkaSeltzer, Aspiryny, Polocard, Upsarin, Polopiryna S, Aspimag, Ascodan

• jest nieodwracalnym inhibitorem COX₁ wykazującym działanie p/zapalne, p/bólowe, p/gorączkowe

• w małych dawkach pobudza procesy utleniania w tkankach co powoduje pobudzenie ośrodka oddechowego i zwiększenie wentylacji płuc

• w większych dawkach pobudza czynność ośrodek oddechowego bezpośrednio co może doprowadzić do zasadowicy oddechowej

Zastosowanie:

• bóle głowy

• nerwobóle

• bóle mięśniowe

• bolesne miesiączkowanie

w większych dawkach:

• choroba gośćcowa (RZS)

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• dyskopatie

w małych dawkach:

• przeciwagregacyjnie

• w chorobie niedokrwiennej serca

Działania niepożądane:

• zaostrzenie choroby wrzodowej

• pojawienie się krwi utajonej w kale po 7 dniach stosowania u 70%

• nudności, wymioty

• bóle żołądka

• nadżerki błony śluzowej

• zatrzymanie sodu i wody

• u dzieci może wywołać niebezpieczny dla życia zespół Reye'a

Przeciwwskazania:

• nadkwaśność

• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy

• uszkodzenie wątroby i nerek

• nadwrażliwość na salicylany

• astma oskrzelowa

• u dzieci poniżej 11r.ż.

SALICYLAMID

• wchodzi w skład SCORBOLAMIDU

• wykazuje słabsze działanie p/zapalne, p/gorączkowe i dlatego jest stos.w większych dawkach

• mechanizm działanie, działania niepożądane, przeciwwskazania jak w kwasie acetylosalicylowym

AD.2 Pochodne kwasu fenylooctowego

DIKLOFENAK = Apo-Diclo, Diclofenac, Feloran, Majamil, Naklofen, Olfen, Voltaren

• odwracalny inhibitor głównie COX₁ , ale ma także powinowactwo do COX₂

• wykazuje silne działanie przeciwbólowe, ale ma słaby wpływ na agregację płytek krwi i słabe działanie gorączkowe gorączkowe

• zmniejsza stężenie kwasu arachidonowego w osoczu przez zwiększenie jego wydalania z moczem

Zastosowanie:

• reumatyczne zapalenie stawów

• zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa

• bolesne miesiączkowanie

• naczyniowe bóle głowy

• w stanach zapalnych nie mających podłoża reumatycznego np.okulistyce

Działania niepożądane;

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe o mniejszym nasileniu niż po stosowaniu kwasu acetylosalicylowego czy indometacyny

P/wskazania:

• czynna choroba wrzodowa

AD.3 Pochodne kwasu fenylopropionowego

KETOPROFEN = Fastum, Ketonal, Profenid

• odwracalnie hamuje COX₁

Zastosowanie:

• reumatoidalne zapalenie stawów

• pierwotne zesztywniające zapalenie kręgosłupa

• zapalenie stawów na tle łuszczycy

• podczas odkładania w stawach pirofosforanów wapnia - pseudodna

• bolesne miesiączkowanie

• naczyniowe bóle głowy

Działania niepożądane;

- zaburzenia funkcji układu pokarmowego

NAPROKSEN = Aleve, Anapram, Naproxen, Sanaprox

• wykazuje silne działanie p/zapalne, p/ bólowe, p/gorączkowe związane z hamowaniem COX₁

Zastosowanie:

• reumatoidalne zapalenie stawów

• przenika przez barierę łożyskową

• może być stosowany miejscowo w postaci maści lub żelu

• wywołuje zaburzenia żołądkowo-jelitowe

IBUPROFEN = Advil, Dolgit, Ibufen, Ibumedin, Ibuprom, Nurofen, Ardinex, Deep Relief

• wykazuje stosunkowo słabe działanie p/bólowe, p/zapalne, p/gorączkowe

Zastosowanie;

• reumatoidalne zapalenie stawów

• w zespole bolesnego barku

• bóle lędźwiowe

• rwa kulszowa

• bolesne miesiączkowanie

• stosowany w postaci maści i kremów miejscowo łagodzi stany zapalne

Działania niepożądane:

• są mniej nasilone niż innych NLPZ

AD.4 Pochodne kwasu fenamowego

KW.MEFENAMOWY = Mefacit

• słaby lek p/zapalny o stosunkowo silnych własnościach p/bólowych

• wykazuje najsłabsze ze wszystkich NLPZ działanie p/agregacyjne

Zastosowanie:

• stosuje się krótko do 7 dni

• w łagodzeniu bólów menstruacyjnych

• bóle migrenowe

• ból po ekstrakcji zęba

AD.5 Pochodne kwasu piranokarboksylowego

ETODOLAK

• działa p/zapalnie oraz słabo p/bólowo i p/gorączkowo

• inhibitor COX

Zastosowanie:

• długotrwałe leczenie reumatoidalnego zapalenia stawów

• ostre bóle okołostawowe

• bóle korzonkowe

• słabo hamuje syntezę Pg w przewodzie pokarmowym przez co w mniejszym stopniu niż inne NLPZ uszkadza błonę śluzową żołądka

AD.6 Pirolopirole

KETOROLAK

• silne działanie p/bólowe, p/zapalne, p/gorączkowe

• nieselektywnie hamuje COX zmniejszając syntezę Pg i tromboksanów

• podany pozajelitowo może łagodzić bóle wymagające stosowania leków opioidowych

• silnie hamuje agregację płytek

• zwiększa ryzyko krwawień

• nie może być stosowany przed operacjami chirurgicznymi

Działania niepożądane:

• podobne do innych NLPZ

• nie może być stosowany dłużej niż 5 dni ze względu na możliwość wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego

• może działać toksycznie na nerki, gdyż zwiększa resorbcję sodu i wody

• wykazuje również działanie addycyjne z p/bólowymi lekami narkotycznymi

AD.7 Indole

INDOMETACYNA = Elmetacin, Metindol, Indocin

• silny selektywny inhibitor COX₁

• wykazuje silne działanie p/zapalne, ale ma dlatego wiele groźnych działań niepożądanych

Zastosowanie:

• w przypadku braku skuteczności innych NLPZ

• leczenie zespołu BARTTERA, który jest zaburzeniem gospodarki wodno-elektrolitowej i hormonalnej, w którym dochodzi do podwyższonego stężenia aldosteronu, reniny i sodu

• reumatoidalne zapalenie stawów

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• zespół Reitera, który polega na ostrym zapaleniu stawów, spojówek i cewki moczowej

• w dnawym zapaleniu stawów

• w leczeniu gorączki wywołanej zmianami nowotworowymi

• migrenowe bóle głowy

Działania niepożądane:

• są natychmiastowe od początku stosowania leku

• owrzodzenia błony śluzowej żołądka

• krwawienia i przebicia ściany żołądka

• nudności, wymioty

• zapalenie błony śluzowej jamy ustnej

• ze strony OUN: zawroty głowy, zmęczenie, depresja, drżenia, zaburzenia słuchu

• uczulenia

• bardzo rzadko uszkodzenia szpiku

SULINDAK = Sudaclin

• prolek, który dopiero w wątrobie przekształcany jest do siarczku, który jest związkiem aktywnym - nie działa u ludzi z uszkodzoną wątrobą

Zastosowanie:

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• zwyrodnieniowe zapalenie kręgosłupa

• zapalenie ścięgien

• w napadach dny moczanowej

AD.8 Pochodne pirazolonu

FENYLOBUTAZON = Butapirazol

• inhibitor COX₁ o silnym działaniu p/bólowym i p/gorączkowym

• ze względu na dużą toksyczność jest stosowany w przypadku braku skuteczności innych leków

Zastosowanie;

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• zapalenie okołostawowe

• dyskopatie

• napady dny moczanowej, gdyż zwiększa wydalanie kwasu moczowego

Działania niepożądane:

• mogą uszkodzić szpik

• mogą spowodować śmiertelną niedokrwistość aplastyczną

• bardzo niekorzystnie wpływają na przewód pokarmowy: owrzodzenia, krwawienia, biegunki, wymioty

• czasem dochodzi do poważnych odczynów uczuleniowych: wysypka, owrzodzenie jamy ustnej i gardła

• bóle szyi, głowy, mięśni i stawów

• może dojść do uszkodzenia nerek razem z krwiomoczem

• lek ten nie powinien być stosowany dłużej niż 6 dni

AD.9 Oksykany

PIROKSIKAM = Feldene, Hotemin, Piroxicam, Flamexin

• p/zapalnie, p/bólowo

• inhibitor głównie COX₁

Zastosowanie:

• reumatyczne zapalenie stawów

• zwyrodnienia kręgosłupa

• ostry napad dny

• nie przenika do mleka

Działania niepożądane:

• uszkodzenia przewodu pokarmowego

• uszkodzenia nerek

• powoduje zespół podobny do grypy

MELOKSIKAM = Lutrol, Movalis, Aglan, Aspicam, Meloxic

• silne działanie p/bółowe, p/zapalne, p/gorączkowe związane z selektywnym hamowaniem COX₂

• wywołuje mniejsze działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego

Działania niepożądane:

• nudności, wymioty

• biegunki

• bóle brzucha

• bóle i zawroty głowy

• zaburzenia snu i nastroju

• wysypki

• atak astmy

• fotodermatozy

• uszkodzenie szpiku i wątroby - bardzo rzadko

• leczenie tym preparatem należy natychmiast przerwać w przypadku pojawienia się krwawień z przewodu pokarmowego oraz zmian na skórze i błonach śluzowych

AD.10 Pochodne naftylobutanonu

NABUMETON = Relifex, Nabuton, Coxalgan, Rodanol S

• prolek o dużym powinowactwie do COX₂

• jego długi okres półtrwania pozwala na podawanie go 1/dobę wieczorem

Zastosowanie:

• reumatoidalne zapalenie stawów

• zesztywniające zapalenie kręgosłupa

AD.11 Chinazolinony

PROKWAZON

• lek o silnych właściwościach p/zapalnych, p/bólowych i p/gorączkowych poprzez blokowanie COX₁

Zastosowanie u dorosłych i dzieci:

• reumatoidalne zapalenie stawów

• zesztywniające zapalenie kręgosłupa

• zwyrodnienie stawu barkowego i biodrowego

• zapalenie torebki stawowej i kaletki maziowej

• rwa kulszowa

• ostry napad dny moczanowej

Działania niepożądane:

• owrzodzenia żołądka i dwunastnicy

• biegunki

• odczyny alergiczne

• bóle i zawroty głowy

AD.12 Koksiby

CELEKOKSIB = Celebrex

• należy do pochodnych pirazolonu hamujących selektywnie COX₂

• silne działanie p/bólowe i p/zapalne

Zastosowanie:

• reumatoidalne

• zwyrodnieniowe

Działania niepożądane:

• są łagodne i przemijające, dotyczą głównie zaburzeń żołądkowo-jelitowych

ROFEKOKSIB = Vioxx WYCOFANY

• działa wybiórczo i silniej hamująco na COX₂ niż celekoksib

Działania niepożądane:

• dotyczą przewodu pokarmowego

• retencja jonów w organizmie

• może powodować aktywność Aspat i Alat

• zapalenia skóry

• obniżenie nastroju

• fotodermatozy

• świąd

• przy jego długotrwałym stosowaniu wzrasta ryzyko wystąpienia zawału i udaru mózgu

AD.13 Inne

NIMESULID = Aulin, Nimesil, Coxtral, Minesulin

• selektywny inhibitor COX₂

• wykazuje działanie p/zapalne, p/bólowe

Zastosowanie:

• choroby zwyrodnieniowe stawów

• zesztywniające zapalenie stawów

Działania niepożądane:

• ze strony przewodu pokarmowego

• rzadziej powoduje bóle i zawroty głowy

• senność

Może być stosowany u osób uczulonych na salicylany.

DYSMUTAZA

• enzym występujący w wielu komórkach

• bierze udział w unieczynnianiu wolnych rodników ponadtlenkowych powstających w stanie zapalnym

• działa miejscowo p/zapalnie

• wyizolowana z wątroby bydlęcej pod nazwą ORGOTEINA wchodząca w skład preparatu PERONORM jest podawana dostawowo w stanach zapalnych stawów

LEKI PRZECIWREUMATYCZNE

Większość leków przeciwreumatycznych wykazuje zdolność do hamowania odczynów immunologicznych.

Podział leków przeciwreumatycznych

1. Leki pierwszego rzutu - NLPZ

2. Leki drugiego rzutu, które modyfikują proces zapalny, działają powoli i długo, po których stosowaniu poprawa kliniczna dotyczy ~50% pacjentów
   a) sulfasalazyna
   b) sole złota
   c) D-penicylamina
   d) lewamizol
   e) metotreksat
   f) pochodne chinoliny

3. Leki trzeciego rzutu
   a) glikokortykosteroidy
   b) leki immunosupresyjne
   c) leki immunomodulujące

4. Antybiotyki stosowane wówczas, gdy podłożem stanu zapalnego jest zakażenie bakteryjne

Grupy 2 i 3 charakteryzują się dużą toksycznością, nie działają p/bólowo i p/gorączkowo, a ich działanie lecznicze rozwija się powoli. Te grupy leków są stosowane wyłącznie, gdy NLPZ okazały się nieskuteczne.

AD.2

1. SULFASALAZYNA = Sulfasalazin EN, Salazopyrin EN

Wykazuje działanie p/zapalne, które zależy od obecności jej dwóch metabolitów:

• kwas 5-aminosalicylowy, którego działanie p/zapalne jest skutkiem hamowania syntezy Pg i leukotrienów
  - sulfapirydyna, która jest stosowana w leczeniu zakażeń jelitowych

2. sole złota

SOLGANAL

• są to najskuteczniejsze leki w terapii reumatoidalnego zapaleniu stawów

• po wchłonięciu sole te są wychwytywane przez komórki wątroby, nerek, skóry i tkanki łącznej

• hamują proliferację (namnażanie) limfocytów i zmniejszają wytwarzanie toksycznych rodników tlenowych

Działania niepożądane:

• złuszczające zapalenie skóry

• owrzodzenie jelit, jamy ustnej, rogówki

• zapalenie nerwów

• uszkodzenie nerek

• zmiany w obrazie krwi

Przeciwwskazania:

• choroby nerek, wątroby

• uszkodzenie szpiku

• ciąża

3. D-PENICYLAMINA = Cuprenil

• otrzymywana przez hydrolizę penicyliny

Mechanizm działania:

• chelatuje jony miedzi

• uwalnia glutation

• hamuje syntezę DNA i RNA

• hamuje biosyntezę białek

• hamuje migrację krwinek białych

• hamuje transformację limfocytów

• prawdopodobnie hamuje syntezę Pg

4. LEWAMIZOL = Decaris

Zastosowanie:

• reumatoidalne zapalenie stawów

• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

• widoczną poprawę polegającą na zmniejszeniu obrzęków i bólu uzyskuje się u leczonych przez okres od 3-6 miesięcy

Działania niepożądane:

• zmiany w obrazie krwi

• nudności

• bóle głowy

• objawy grypopodobne

5. METOTREKSAT = Trexan,

• antagonista kwasu foliowego, wpływa przez to na syntezę DNA

• hamuje proliferację limfocytów i syntezę leukotrienów

• wolno działa (od 2-8 tygodni rozpoczyna się działanie), stosowany w małych dawkach

6. pochodne chinoliny

CHLOROCHINA = Arechin

• hamuje enzymy lizosomalne i biosyntezę kwasów nukleinowych oraz proces zapalny w początkowym okresie chorób układu ruchu w:
  - reumatoidalnym zapaleniu stawów
  - zapalenie stawów
  - zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa

• leki te są mało toksyczne, a w większych dawkach mogą wywoływać:
  - bóle brzucha i głowy
  - nudności , wysypki
  - pojawienie się strontów w rogówce co powoduje zaburzenia widzenia (wymagana kontrola okulistyczna)

AD.3

1. glikokortykosteroidy

Działanie p/zapalne tej grupy leków jest wynikiem hamowania fosfolipazy A₂ oraz wpływu na procesy towarzyszące rozwojowi zapalenia oraz działania immunosupresyjnego.

Jako inhibitory fosfolipazy A₂ obniżają uwalnianie z błon kwasu arachidonowego zmniejszając syntezę Pg, leukotrienów oraz tromboksanów.

Ponadto hamują proliferację fibroblastów oraz syntezę kolagenu i elastyny opóźniając w ten sposób powstawanie ziarniny i gojenie się ran.

We wczesnej fazie procesu zapalnego stabilizują błony komórkowe zmniejszając uwalnianie z lizosomów proteaz i hydrolaz oraz zmniejszając syntezę i uwalnianie kinin chroniąc w ten sposób komórki przed uszkodzeniem przez czynniki cytotoksyczne.

Przeciwdziałają tworzeniu się obrzęków, zmniejszają odczucia bólowe i obniżają gorączkę.

Zastosowanie:

• w terapii zaawansowanej chorobie reumatycznej

• zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa z towarzyszącymi zmianami

• chorobie zwyrodnieniowe stawów

Ich stosowanie ze względu na liczne działania niepożądane i p/wskazania jest ograniczone.

Działania niepożądane:

• osłabienie odporności organizmu na infekcje lub uszkodzenia

• otyłość

• obrzęki

• skłonność do krwawień

• wybroczyny, owrzodzenia żołądka i dwunastnicy

• cukrzyca

• zaburzenia elektrolitowe

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi

• osteoporoza

• uczynnienie utajonych ognisk zapalnych

• osłabienie mięśni

• zaburzenia psychiczne

• zaćma, jaskra

• powikłania zakrzepowo-zatorowe

• zaburzenia miesiączkowania

• zmiany na skórze

• zahamowanie wzrostu u dzieci

Przeciwwskazania:

• zakażenia drobnoustrojami (np.gruźlica)

• nadciśnienie tętnicze

• choroby serca

• cukrzyca

• niewydolność nerek

• choroba wrzodowa

• okres 8 tygodni przed i 2 tygodnie po szczepieniach ochronnych

LEKI PRZECIWGORĄCZKOWE

Obniżają podwyższoną temperaturę ciała spowodowaną pobudzeniem ośrodka termoregulacji OUN.

Nie obniżają temperatury w normotermii oraz gorączce spowodowanej czynnikami obwodowymi.

Mechanizm działania - hamowanie syntezy Pg w OUN

Mechanizmy regulacji temperatury ciała

• temperatura ciała jest regulowana przez leżący w podwzgórzu ośrodek termoregulacji, który składa się z części przedniej i tylnej

• pobudzenie części przedniej powoduje utratę ciepła wywołaną:
  - rozszerzeniem naczyń skórnych (zwiększony przepływ krwi w skórze) co zwiększa wymianę ciepła z otoczeniem oraz
  - zwiększeniem wydzielania potu

• część tylna odpowiada za zatrzymanie oraz wytwarzanie ciepła

• realizacja zatrzymania ciepła odbywa się przez:
  - skurcz naczyń skórnych (zmniejszona wymiana ciepła z otoczeniem)
  - zmniejszenie wydzielania potu
  - drżenie mięśni
  - zwiększony rozpad glikogenu

• mechanizm wzrostu temperatury ciała w stanach chorobowych związany jest z uwalnianiem przez bakterie i grzyby pirogenów pod wpływem których uwalniane są pirogeny z krwinek białych (leukocytów)

• pirogeny leukocytarne wywołują zwiększenie syntezy Pg w podwzgórzu co hamuje stymulację części przedniej ośrodka termoregulacji (utraty ciepła) z czego wynika przewagą części tylnej (wytwarzanie ciepła)

• w rzadkich przypadkach wzrost temperatury może być wywołany zatruciem np.aromatycznymi związkami nitrowymi lub stosowaniem leków np.inhibitorów MAO, blokerów receptorów muskarynowych, metyloksantyn dużych dawek salicylanów.

Podział leków

1. Pochodne kwasu salicylowego

• lek przeciwgorączkowy u dzieci poniżej 12 r.ż.

• u dzieci młodszych może wystąpić ryzyko pojawienia się zespołu Rey'a (dochodzi do infekcji wirusowej powodującej wystąpienie wymiotów, stłuszczenia wątroby co doprowadza do śpiączki, a 75% kończy się śmiercią)

• z powodu licznych działań niepożądanych nie stosuje się tego kwasu jako leku p/gorączkowego u dzieci

2. Pochodne paraaminofenolu

FENACETYNA

• lek p/bólowy i p/zapalny

• hamuje syntezę Pg

• w organizmie ulega biotransformacji do paracetamolu

• stosowany w mieszankach p/bólowych

• stosowanie prowadzi do ostrych lub przewlekłych zatruć

Działania niepożądane:

• methemoglobinemia

• różne rodzaje niedokrwistości głównie hemolityczna

• uszkodzenie wątroby

• zapalenie nerek i kłębuszków nerkowych

PARACETAMOL - Apap, Panadol, Paracetamol, Efferalgan

• główny lek p/gorączkowy i p/bólowy

Mechanizm działania - związany z ośrodkowym i obwodowym hamowaniem syntezy Pg

Działania niepożądane:

• zaburzenia w obrazie krwi

• niedokrwistość

• uszkodzenie nerek

• zaburzenia gastryczne

• w większych dawkach uszkodzenie wątroby

• Stosowanie razem z kwasem acetylosalicylowym może wywołać uszkodzenie nerek

• alkohol nasila jego toksyczne działanie głównie na wątrobę co może doprowadzić do groźnych dla życia powikłań

PROPACETAMOL

• analog paracetamolu przeznaczony do stosowania dożylnego dla osób, które nie mogą stosować paracetamolu doustnie

• jest szybko metabolizowany do paracetamolu

• może zaburzyć wyniki stężenia kwasu moczowego w surowicy oraz stężenia glukozy

Działania niepożądane:

• rzadko wysypka

• zawroty głowy

• spadek ciśnienia krwi

• wstrząs anafilaktyczny

3. Pochodne pirazolonu

AMINOFENAZON = Piramidon, Pabialgin, Veramid

• p/gorączkowo i p/bólowo

Mechanizm działania - hamowanie COX₁

Zastosowanie:

• łagodzenie bólów głowy, mięśniowych, menstruacyjnych i nerwobólów

• podawany nie dłużej niż przez 5 dni (może spowodować zmiany w obrazie krwi)

• często w mieszankach p/bólowych stosowany jest razem z barbituranami, które nasilają jego działanie p/bólowe

Działania niepożądane:

• zmiany w obrazie krwi

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• działanie rakotwórcze jego metabolitów

PROPYFENAZON = Gardan P, Pabialgin P

• p/bólowo i p/gorączkowo

• jest bezpieczniejszy, gdyż dołączono do niego grupę propylową, która zmniejsza działanie rakotwórcze

• stosowany jest krótkotrwale ze względu na możliwość wywołania zmian w obrazie krwi

METAMIZOL = Pyralgina, Scopolan (lek złożony)

• p/gorączkowo, silnie p/bólowo, słabo rozkurczająco

Mechanizm działania - hamowanie aktywności COX i syntezy Pg

Działania niepożądane:

• uszkodzenie błony śluzowej żołądka

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• uszkodzenie wątroby, nerek i układu krwiotwórczego

• czasem reakcje alergiczne

FENAZON = Antotalgin

Mechanizm działania - hamuje syntezę Pg

• dobrze przenika do tkanek

• stosowany miejscowo w postaci kropli do ucha

1

19

19

---