WYKŁAD I (01.10.2007 r.)

gerontologia - nauka o starzeniu się człowieka i o starości; czerpie z różnych nauk; jest dla tych, którzy się jeszcze nie narodzili

starzenie się - proces biologiczny, psychiczny (intelekt + psychika) i społeczny (zmiana ról społecznych); umieranie, niszczenie, rozwijanie

Starzenie biologiczne, intelektualne i społeczne różnią się od siebie:

• biologiczne - rozpoczyna się w wieku 25 lat

• intelektualne nie ma określonej daty

• społeczne - ważną datą jest 18 rok życia, w którym stajemy się „dorośli”

Gerontologia jest wypadkową tych różnych starości - III wiek jest przyjmowany z ukończeniem 60 lub 65 roku życia.

inwolucja - zwój

WYKŁAD II (15.10.2007 r.)

Starzenie:

• nie dotyczy całej natury

• jest nieuniknioną konsekwencją praw natury

• jest procesem fizjologicznym

• jego procesu nie można zatrzymać, a jedynie wpływać na jego tempo

• aby jego konsekwencje były mniej dokuczliwe należy żyć zgodnie z naturą

• by było znośne, nie wystarczy sprawność fizyczna i zdrowie ale potrzebna jest także farmakologia

• nie musi się wiązać z chorobą

WYKŁAD III (22.10.2007 r.)

Demograficzny próg starości:

• 60 lat - 12%

• 65 lat - 7%

Starzenie społeczeństw - fakty:

• ludzie 60 + :

• rok 2000 - 600 mln

• rok 2025 - 1,2 bln

• rok 2050 - 2 bln

• z tego w krajach rozwiniętych

1. rok 2000 - 65%

2. rok 2025 - 75%

• ludzie 80 + - to najszybciej zwiększająca się grupa populacyjna, w tej grupie proporcje kobiet i mężczyzn wynoszą 2 : 1

Zdrowe starzenie

Do 2020 r. ludzie powyżej 65 roku życia powinni móc cieszyć się pełnią zdrowia i odgrywać aktywną rolę w społeczeństwie. W szczególności zaś:

• oczekiwana długość życia powinna wzrosnąć o 20% z równoczesnym zmniejszeniem niepełnosprawności osób powyżej 65 roku życia

• wzrosnąć powinna liczba osób powyżej 80 roku życia cieszących się na tyle dobrym zdrowiem by zachować niezależność i godność z możliwością samodzielnego zamieszkiwania

Zasada wzajemnej zależności:

• model XIX w. - wnuczęta - opiekunowie dziadków

• model XX w. - dorosłe dzieci - opiekunowie swoich rodziców

• model XXI w. - stare dzieci - opiekunowie bardzo starych rodziców

Wydłuża się czas życia, a zmniejsza pracy ludzie już nie tylko chcą chleba, ale również igrzysk

WYKŁAD IV (29.10.2007 r.)

człowiek stary - zmniejszenie masy ciała, komórek zewnętrznych i wewnętrznych, odwodnienie, odwapnienie,

odtłuszczenie upośledzenie funkcji poruszania i gospodarczych zmiana postawy

zmniejszona wydolność organizmu zmniejszona odporność zwiększone ryzyko

zachorowań zmiana obrazu choroby wydłużenie czasu choroby

Ok. 25 roku życia powinna występować szczytowa masa ciała.

Metabolizm = faza anaboliczna (budowa komórki) + faza kataboliczna (rozpad)

I faza życia - A > K

II faza życia - A = K

III faza życia - A < K

błąd przesady - wszystko choroba

błąd nie docenienia - wszystko starość

Rehabilitacje:

• medyczna

• społeczna

• zawodowa

WYKŁAD V (05.11.2007 r.)

rehabilitacja - przywracanie utraconej funkcji

Rodzaje rehabilitacji:

• kinezyterapia - terapia ruchem

• psychoterapia

• ergoterapia - zajęciowa

• fizykoterapia

• fizjoterapia

• balneoterapia (hydroterapia) - terapia wodą (kąpiele)

• ludoterapia (muzykoterapia, sztukoterapia, ...)- terapia zabawą

WYKŁAD VI (12.11.2007 r.)

Mity o ludziach starszych:

• mieszkają w krajach rozwiniętych

• wszyscy są tacy sami

• mężczyźni i kobiety starzeją się tak samo

• są słabi

• nic nie wnoszą do społeczeństwa

• są ciężarem finansowym dla społeczeństwa

Proces biologicznego starzenia organizmu i mózgu człowieka rozpoczyna się już we wczesnym okresie

życia. Jednak większość z nas nie traktuje tego zjawiska zbyt poważnie - aż do czasu kiedy osiągamy 45 - 50 lat.

WYKŁAD VII (26.11.2007 r.)

Rozdział 3:

kryzys - to przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, wywołany przez krytyczne wydarzenie, wymagający

istotnych zmian i rozstrzygnięć. Może przebiegać w różnych płaszczyznach:

• emocjonalnej

• biologicznej

• poznawczej

• zmiany zachowania

L. Sugermann wyróżnia etapy trwania kryzysu:

• szok

• podniecenie lub rozpacz

• zwątpienie w siebie

• ujawnianie emocji

• badanie sytuacji

• poszukiwanie sensu

• przezwyciężenie

Ze względu na czas trwania kryzysy dzielimy na:

• ostre - gwałtowne załamanie się sytuacji, nagłe wydarzenia, kumulacja stresu

• przewlekłe - narastają stopniowo, mogą trwać latami, często w formie utajonej

Ze względu na powód kryzysu dzielimy je na:

• losowe czy sytuacyjne

• materialne lub środowiskowe

• osobiste lub somatyczne

• interpersonalne lub społeczne

• rozwojowe - często są punktami zwrotnymi w życiu człowieka

• egzystencjalne (np.: tożsamości, wartości, etyczne, postaw, sacrum, powołania, misji, zaufania do drugiego człowieka, wspólnotowe czy instytucjonalne)

Główne kryzysy w starości:

• emerytura

• utrata zdrowia

• śmierć i żałoba

• „pustego gniazda”

• zmiana miejsca zamieszkania

• utrata poczucia przydatności

Według badań Atchley'a proces przejścia na emeryturę dzielimy na fazy:

• oddaloną w czasie

• przedemerytalną

• miesiąca miodowego

• rozczarowania

• zmiany kierunku

• stabilizacji

• końcową

Utrata zdrowia wiąże się bezpośrednio z osłabieniem fizycznym i psychicznym. Oznacza zarówno chorobę, niepełnosprawność, utratę kondycji czy zmianę wygląd fizycznego.

Czynniki kryzysogenne to:

• stopień ciężkości choroby (ale nie każda choroba nim jest)

• niewłaściwe reakcje i postawy wobec chorego (zwłaszcza lekarzy i bliskich, to oni kształtują realistyczne koncepcje choroby)

• konsekwencje społeczno - ekonomiczne

• wypadanie z ról społecznych

Postawy wobec śmierci:

• pozytywna

• obronna

• lękowa

Etapy żałoby:

• zaprzeczenie

• gniew

• pozorna akceptacja

• depresja

• pogodzenie się z rzeczywistym brakiem osoby zmarłej

Strategie człowieka wobec kryzysu:

• ucieczka w świat wspomnień

• ucieczka w romansowe lektury i filmy

• chęć zaczęcia wszystkiego od nowa

• idealizacja aktualnej sytuacji

• ucieczka w pracoholizm, działalność społeczną, polityczną, aktywność religijną

Czynniki wpływające na radzenie sobie z kryzysem:

• właściwości osoby: dojrzałość emocjonalna, wiara w siebie i inne

• czynniki związane z sytuacją np.: zagrożenie życia

• czynniki środowiskowe np.: wsparcie społeczne

interwencja kryzysowa - działanie zmierzające do odzyskania przez osobę dotkniętą kryzysem zdolności jego

samodzielnego rozwiązania; ma charakter pomocy psychologicznej, medycznej,

socjalnej lub prawnej i służy wsparciu emocjonalnemu osoby w kryzysie

bilans życiowy - krytyczne ustosunkowanie się do doświadczonych wydarzeń, osiągnięć i niepowodzeń w

przebiegu całego życia

W badaniach Kołacińskiego najbardziej cenionymi wartościami, które wypełniły treść życia osób starszych były:

• poczucie użyteczności i miłości

• spokój i bezpieczeństwo

• zgoda w rodzinie

• wartości materialne

• szacunek ludzi

Wśród przyczyn negatywnego bilansu najczęściej wybierano:

• nieszczęśliwe małżeństwo

• wczesną śmierć najbliższych

WYKŁAD VIII (10.12.2007 r.)

1.Sytuacja rodzinna ludzi starszych w Polsce

-zanik rodzin wielopokoleniowych na rzecz nuklearnych

definicja rodziny:

„Rodzina to grupa złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim. Rodzina oparta jest na stałych wzorach postępowania i wzorach wzajemnych oddziaływań”

-rodzina naturalnym środowiskiem życia człowieka w każdym wieku

-zanik więzi międzypokoleniowych konsekwencją starzejącego się społeczeństwa

-jednym z ważniejszych zadań rodziny jest „wychowanie do starości”, wskazujące drogę adaptacji ludzi starszych do nowoczesnego społeczeństwa

relacje seniorów z innymi członkami rodziny:

• 95% - bardzo dobre i dobre stosunki z wnukami

• 94% - bardzo dobre i dobre stosunki z córkami

• 85% - bardzo dobre i dobre stosunki z synowymi

• 84% - bardzo dobre i dobre stosunki z innymi krewnymi

• 82% - bardzo dobre i dobre stosunki z synami

• negatywne oceny relacji z współmieszkańcami nie przekraczają 5%

2. Więzi i przepływy międzypokoleniowe w rodzinie

-Przepływy międzypokoleniowe w rodzinie odbywają się dwukierunkowo, tj. od najstarszej do najmłodszej- od dziadków do wnuków.

-Główną rolę w utrzymywaniu więzi międzypokoleniowych odgrywa zazwyczaj kobieta.

-Badania polskie nad rodziną i życiem ludzi w starszym wieku wykazują, że ogromna większość dziadków jest powiązana z dziećmi i wnukami, a także rodzeństwem częstymi i żywymi kontaktami. Owe kontakty są ogólnie oceniane jako dobre.

3. Role rodzinne i ich przemiany

- Rola społeczna:

zbiór norm i wartości związanych z określonych pozycją społeczną, przypisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje.(wg P . Sztompki)

- Role dziadków i babć w rodzinie (wg E. Troll):

1. uczestniczenie w ważnych dla rodziny sytuacjach

2. utrzymanie całego systemu rodzinnego jako całości

3. tworzenie oddziaływań, nawiązywanie wzajemnych uczuć do wnuków

4. „bycie do dyspozycji” gdy jest się potrzebnym (np. opieka na wnukami)

5. rola wychowawcza

-Style bycia dziadkiem:

STYL	OPIS DZIADKA
Formalny	ściśle rozgraniczają role rodzicielskie i role dziadków
„Zastępczych rodziców”	wypełniają wobec swoich wnuków role rodzicielskie
Krynicy mądrości rodzinnej”	zachowują w rodzinie najwyższy autorytet
Postawy rozrywkowej	utrzymują z wnukami stosunki oparte na wspólnej zabawie i satysfakcji
Życzliwych św. Mikołajów	rzadko kontaktują się z wnukami od czasu do czasu obdarowują prezentami

Wg Naum Chmielnicki

-Różne typologie babć:

TYP BABCI	OPIS BABCI
O młodym usposobieniu	Pozytywnie nastawiona do świata Dba o wygląd zewnętrzny, o kondycję i relacje z przyjaciółmi, czasem może przypilnować wnuków Z pasją oddaje się pracy zawodowej lub pracy społecznej
Nie ma własnych zainteresowań	Całą swoja aktywność skupia na rodzinie dzieci
Pośredni	Chce być materialnie niezależna, Angażuje się w życie dzieci i ich rodzin.

Wg Teresa Kukułowicz

4. Wychowawcza rola ludzi starych w rodzinie i społeczeństwie

-Pomocnicza rola dziadków w wychowaniu dzieci, rodzice- rola główna.

5.Fazy rodzin ludzi starszych

Etapy życia rodzinnego osób starszych:

1.Rodzina na etapie „późnej dorosłości”- w rodzinie są dorastające, ale jeszcze niesamodzielne dzieci (45-54 lata).

2.Rodzina w wieku przedemerytalnym- małżeństwo już bez dzieci, ale jeszcze z pracującymi zawodowo: mężem lub obojgiem małżonków (55-64 lata).

3.Rodzina w wieku wczesnoemerytalnym- małżonkowie zaraz po zaprzestaniu pracy zawodowej (65-74 lata).

4. Rodzina w wieku późnoemerytalnym- charakteryzuje się tym, że jedno z małżonków jest owdowiałe (od 75 lat).

6. Samotność i osamotnienie ludzi starszych

Samotność - stan obiektywny, charakteryzujący się brakiem kontaktów z rodziną czy innymi osobami; ludzie nie mogą odnaleźć sensu życia, nie mogą być aktywni i przydatni.

Osamotnienie - stan subiektywny, związany z utratą lub brakiem bliskiej osoby; uczucie uniwersalne, dotyka ludzi bez względu na wiek, status społeczny, wykształcenie, występuje w każdym miejscu, zarówno w domu rodzinnym, jak i w szpitalu.

Przyczyny osamotnienia:

- starość

- odrzucenia

- niepełnosprawność

- choroba

- bezdomność

- sieroctwo

- brak akceptacji samego siebie

- śmierć współmałżonka, krewnych, przyjaciół, znajomych

- zerwanie lub osłabienie więzów rodzinnych, głównie z dziećmi

Wdowieństwo - zmienia się stan cywilny, status społeczny, sytuacja materialna kobiet, ocena z zadowolenia z życia, może także powodować ograniczenia kontaktów ze znajomymi, przyjaciółmi współmałżonka.

WYKŁAD IX (17.12.2007 r.)

konsumpcja - zużywanie zasobów dla zaspokojenia potrzeb

Cechy konsumpcji:

• zużywane są dobra potrzebne konkretnej osobie lub w gospodarstwie domowym

• zakup konsumowanych artykułów, usług jest zdecydowanej większości finansowany przez użytkownika (konsumenta)

Rodzaje konsumpcji:

• indywidualna - finansowana z dochodów gospodarstw domowych

• zbiorowa - dobra i usługi dostępne za pośrednictwem obiektów zbiorowych, finansowanie ze środków

publicznych (szkoły, szpitale itp.:)

• w skali gospodarki narodowej - część dochodu narodowego przeznaczona na zaspokojenie potrzeb

indywidualnych i zbiorowych ludności

Rodzaje potrzeb:

• społeczne - zaspokojenie ich leży w interesie całego społeczeństwa np.: bezpieczeństwo, miłość,

akceptacja, wyżywienie, mieszkanie; towarzyszą człowiekowi przez wszystkie etapy jego

życia; wiele z nich to potrzeby odnawialne tzn. takie, których zaspokojenie nie ma trwałego

charakteru

• indywidualne (specyficzne) - ujawniają się u poszczególnych jednostek i ich zaspokojenie wymaga

wykorzystania (przynajmniej w części własnych środków materialnych);

pojawiają się lub narastają na różnych etapach życia (dzieciństwo,

dorosłość, starość)

Struktura potrzeb - konsumpcji podlega zmianom na każdym etapie życia.

teoria hierarchii potrzeb Maslowa - zaspokojenie potrzeb podstawowych powoduje pojawienie się potrzeb

rozwoju, lecz nie jest konieczne by były zaspokajane w całości:

• potrzeby niedostatku (podstawowe) potrzeby rozwoju - fizjologiczne bezpieczeństwa przynależności i miłości szacunku wiedzy i rozumowania estetyczne

Przyczyny wzrostu znaczenia osób starszych jako konsumentów:

• wzrastająca liczba osób starszych i wydłużający się czas życia - rośnie zapotrzebowanie na niektóre dobra i usługi

• większa koncentracja środków pieniężnych wśród ludzi starszych

Wybrane zadania Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumenta:

• występowanie o ochronę praw i interesów konsumentów

• występowanie o badania przestrzegania praw konsumentów

• nadzór nad bezpieczeństwem produktów

• współpraca z innymi instytucjami społecznymi i państwowymi w kwestii ochrony konsumentów

• inicjowanie badań towarów i usług

WYKŁAD X (07.01.2008 r.)

Aktywność ekonomiczna człowieka starego

1. Praca w fazie starości.

Faza starości w życiu człowieka rozpoczyna się na tym etapie jego zawodowego rozwoju, gdy przeżywa fazę zawodowej stabilizacji, przygotowuje się do bycia emerytem lub już nim jest. Badania wykazują, że na stosunek do pracy, jaki mają starsi ludzie, wpływają czynniki takie jak:

• Przynależność do określonego pokolenia kulturowego.

• Aktualna aktywność zawodowa człowieka starego.

• Poziom wykształcenia i charakter wykonywanej pracy.

• Płeć i stosunek do zadań domowych i rodzinnych.

• Stan cywilny i sytuacja rodzinna.

• Wiek.

Znaczenie pracy zawodowej można rozpatrywać w wymiarze ekonomicznym oraz pozaekonomicznym. Ekonomiczny wymiar pracy ma coraz mniejsze znaczenie, gdyż starsi ludzie utrzymują się z emerytur. Duże znaczenie ma natomiast wymiar pozaekonomiczny pracy, która traktowana jest jako:

• Podstawowy czynnik określający miejsce człowieka w strukturze społecznej.

• Czynnik zaspokajający potrzeby psychospołeczne (np. poczucie użyteczności ).

• Czynnik dostarczający okazji do kontaktów społecznych.

• Czynnik organizujący budżet czasu i mobilizujący do systematycznej aktywności.

2. Aktywność ekonomiczna- pojęcia i mierniki.

Aktywność ekonomiczna: wykonywanie, posiadanie lub poszukiwanie pracy.

Bierność zawodowa: gdy osoba nie ma pracy i jej nie poszukuje ( np. uczeń, student, niepracujący emeryt, rencista).

Wiek przedprodukcyjny: 0-17 lat.

Wiek produkcyjny: 18- 64 lata dla mężczyzn i 18- 59 lat dla kobiet.

Wiek poprodukcyjny: 65 lat i więcej dla mężczyzn oraz 60 lat i więcej dla kobiet.

O aktywności ekonomicznej ludności dowiadujemy się z narodowych spisów powszechnych, informacji statystycznych od podmiotów gospodarczych, informacji statystycznych z urzędów pracy oraz z badania BAEL prowadzonego przez GUS.

3. Aktywność ekonomiczna na polskim rynku pracy i jej uwarunkowania.

Cechy charakterystyczne struktury społeczno- zawodowej zbiorowości ludzi starych w Polsce oraz ich aktywności zawodowej:

• Znaczna część starszego pokolenia to robotnicy i rolnicy.

• Odsetek kobiet, które nigdy nie pracowały zawodowo jest stosunkowo wysoki.

• Występuje nasilenie procesu dezaktywizacji zawodowej.

• Zauważa się wyższy poziom aktywności zawodowej mężczyzn.

• Większą aktywność zawodową przejawiają mieszkańcy wsi niż miast.

Do czynników ograniczających aktywność ekonomiczną starszego pokolenia Polaków należą:

• Czynniki makroekonomiczne i demograficzne.

• Uwarunkowania wynikające z prowadzonej polityki społecznej.

• Postawy uczestników rynku pracy.

• Uwarunkowania osobiste.

4. Strategie polityki rynku pracy wobec ludzi starych.

Celem strategii polityki rynku pracy jest ograniczenie bezrobocia. Wyróżniamy dwie koncepcje:

• Koncepcję wolnorynkową, gdzie państwo nie ingeruje w rynek pracy. Ludzie starzy konkurują z młodszymi o miejsca pracy, a także sami organizują się, by poprawić swoje szanse na rynku pracy. Koncepcja realizowana jest w USA.

• Koncepcję polityki rynku pracy, w ramach której realizuje się dwie strategie. Strategia eksternalizacyjna, w której skłania się ludzi starych do wcześniejszego przechodzenia na emerytury i ustępowania miejsca młodszym (Polska, Europa Zachodnia). Strategia integracyjna, w której realizuje się programy hamujące odchodzenie starszych osób z rynku pracy (Japonia).

5. Aktywizacja ekonomiczna ludzi starych jako zadanie polityki społecznej.

Zjawisko dezaktywizacji zawodowej ludzi starszych jest powszechne i staje się przedmiotem dyskusji polityków. Międzynarodowe organizacje także zajmują się tym problemem (rekomendacja MOP w sprawie starszych pracowników z 1980 r.; Deklaracja polityczna Światowego Zgromadzenia w sprawie Starzenia się ONZ z 2002 r.)

W wielu krajach przygotowuje się programy mające doprowadzić do wydłużenia aktywności zawodowej w fazie starości. Najczęściej uwzględniane propozycje dotyczą:

• zrównania wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn;

• wprowadzenia elastycznego wieku przechodzenia na emeryturę;

• pomocy finansowej dla pracodawców zatrudniających starzejących się pracowników;

• zachęt finansowych do dłuższej pracy dla osób starszych pozostających w zatrudnieniu lub wracających do pracy po okresie bezrobocia lub bierności zawodowej;

• pracy socjalnej i doradztwa zawodowego dla osób starzejących się;

• rozwoju kształcenia ustawicznego, doskonalenia zawodowego dla osób po 50 r. ż.;

• aktywnej rehabilitacji zawodowej osób, które z powodu gorszego stanu zdrowia mogłyby przerwać pracę zawodową;

• oddziaływania na opinię publiczną, by eliminować uprzedzenia wobec starszych pracowników, upowszechniać aktywny styl życia w starszym wieku.

Zalecenia te głównie odnoszą się do rządów państw. Jednak oprócz nich w aktywizacji ekonomicznej starszych osób powinni uczestniczyć również: sami ludzie starzy, pracodawcy, organizacje pozarządowe i środki masowego przekazu. Działania powinny być podejmowane w skali lokalnej i globalnej.

---