45. Teoria inwestycji rodzicielskich Triversa oraz teoria pewności rodzicielstwa - omów podstawowe założenia

- Teoria inwestycji rodzicielskich Triversa

* dr Trusz :

1. Płeć inwestująca więcej zasobów ( czas, pieniądze, zaangażowanie) w potomstwo jest bardziej wybredna w doborze partnera ( TEST w barze)

2. Przedstawiciele płci inwestującej mniej w potomstwo są mniej wybredni i bardziej chętni do współzawodnictwa o partnera płci przeciwnej inwestującego więcej w potomstwo

Ludzie : kobiety przez 9 miesięcy są w ciąży, mężczyźni mogą zaangażować się w jeden niezobowiązujący akt seksualny

Kontekst ewolucyjny : zły wybór partnerki przez pradawnego mężczyznę mógł prowadzić do jej porzucenia. Kobieta ryzykowała zajściem w ciąże i samotnym wychowywaniem dziecka

*Buss : Teoria inwestycji rodzicielskiej i doboru płciowego pozwala na sformułowanie 2 hipotez:

1) Przedstawiciele płci więcej inwestującej w potomstwo ( zwykle, ale nie zawsze, płeć żeńska) będą bardziej wybredni w doborze partnera

2) Wśród przedstawicieli płci mniej inwestującej istnieć będzie silna rywalizacja o dostęp do przedstawicieli płci inwestującej więcej

W przypadku ludzi jest całkiem jasne, że to kobiety ponoszą znacznie większe, a przy tym nieuniknione koszty. Aby urodziło się dziecko, kobieta musi przez 9 miesięcy chodzić w ciąży, podczas gdy mężczyźnie spłodzenie potomka zajmuje zaledwie kilka minut. Jeżeli jednak chodzi o trwałe związki, to jest to zupełnie oczywiste, że zarówno kobiety , jak i mężczyźni dużo inwestują w potomstwo, więc teoria inwestycji rodzicielskiej zakłada, że obydwie płcie powinny być równie wybredne w wyborze partnera.

Pradawne kobiety ponosiły wielkie koszty ewentualnego braku rozwagi - miały mniejsze szanse na odniesienie sukcesu reprodukcyjnego, a ich dzieci rzadziej osiągały wiek dojrzały. Dla mężczyzny przelotny kontakt płciowy mógł po prostu oznaczać stratę kilku godzin lub wręcz kilku minut. Jeżeli po tym po prostu się oddalił, to jego sukces reprodukcyjny specjalnie na tym nie ucierpiał. Kobieta natomiast mogła zajść w ciąże i całymi latami ponosić koszty przelotnego stosunku.

Wielkie zaangażowanie rodzicielskie samic sprawia, że są one niezwykle cennym elementem w procesie reprodukcji. Konsekwencje płciowe mogły być dla kobiety ogromne, więc ewolucja faworyzowała te z nich, które były bardzo wybredne w doborze partnera.

Kobiety

-bardziej wymagające w doborze partnera(bo więcej inwestują w sensie psych. i fiz.wurodznie i wychowanie dziecka)

-poszukują pewnych, wiernych i zasobnych partnerów(mają zapewnić odpowiednie warunki życia i ochronę kobiecie i dziecku)

-poszukują mężczyzn, którzy swą pozycją w grupie i zasobami materialnymi gwarantuje bezpieczeństwo, korzystne warunki życia i odpowiedni start dla potomstwa

-preferujące liberalne strategie prokreacyjne mają statystycznie więcej synów

Mężczyźni

-poszukują kobiet o dużym potencjale rozrodczym(co sygnalizuje młodość i uroda)

-poszukują kobiet, które ze wzgl. Na młodość, energię i zdrowie gwarantują, że urodzi zdrowe dziecko,  będzie miała siły się nim opiekować i wychowywać

Związki

-trwałe, monogamiczne- służą ochronie inwestycji rodzicielskich

-przelotne-sprzyjają posiadaniu większej ilości dzieci

Atrakcyjność

-przejawem atrakcyjności u kobiet są młodość i uroda

-przejawem atrakcyjności u mężczyzn są posiadane zasoby i zdolność ich pomnażania; pośrednio osiągnięcia lub ambicja, co ma doprowadzić do posiadania zasobów(finansowych)w przyszłości

- Teoria pewności rodzicielstwa ( Mother's baby, fathermaybe)

* dr Trusz :

1) Matki są zawsze pewne swojego rodzicielstwa

2) Pewność rodzicielstwa u ojców jest niższa - strategie ponoszenia pewności, np. zazdrość i agresja wobec samic, podkreślenie znaczenia dziewictwa u partnerki, wojny plemników

*Buss :

Zazdrość

-służy utrzymaniu trwałości związku

-mężczyźni są zazdrośni o zdradę fizyczną(bardziej im zagraża, nie chcą wychowywać cudzych dzieci)

-kobiety są zazdrosne o zdradę emocjonalną(bardziej im zagraża - mężczyzna może je opuścić i pozbawić środków finansowych i opieki kobietę z dzieckiem)

Przez mężczyzn preferowane partnerki o dużym potencjale rozrodczym

•sygnalizują go: młodość i uroda

Hipotezy wyprowadzone z teorii inwestycji i niepewności rodzicielstwa:

1. Główne kryterium oceny kobiet przez mężczyzn to zdolność reprodukcyjna - wskaźniki: młodość, fizyczna atrakcyjność, stosunek 0,7 - relacja między biodrami, a talią, włosy, paznokcie

2. Główne kryterium oceny mężczyzn przez kobiety to zasoby materialne lub zasoby prowadzące do bogactwa, np. ambicja, zdolności, wytrwałość

Zdrada emocjonalna bardziej boli kobiety ( utrata zasobów partnera), zaś mężczyzn bardziej boli zdrada fizyczna ( wychowywanie cudzego dziecka).

46. Kryteria oceny atrakcyjności kobiet i mężczyzn w wyborach partnerów życiowych

Zarówno kobiety jak i mężczyźni w doborze swojego przyszłego małżonka opierają się na takich kryteriach jak: atrakcyjność fizyczna, cechy charakteru, podobieństwo postaw, pozycja społeczna i materialna, satysfakcja seksualna, wiek, wykształcenie i zdrowie.

Mężczyźni dobierają swoją partnerkę pod wieloma względami:

• płodność : mężczyźni chcą kobiety, która będzie w stanie spłodzić liczne potomstwo,

• zwracają uwagę na takie rzeczy jak: czysta skóra, pełne wargi, delikatnie zarysowana szczęka, symetryczne rysy twarzy, białe zęby, ciało bez ran,czy wrzodów oraz niski współczynnik proporcji obwodu talii do obwodu bioder. Chcą mieć pewność,że ich potomek odziedziczy wszystko co najlepsze po matce i urodzi się w pełni zdrowe.

• Preferują kobiety młode, z racji tego,że jest większe pradopodobieństwo,że spłodzą zdrowe, silne potomstwo.

• Kładą nacisk na przyszły potencjał reprodukcyjny ,a nie na natychmiastową reprodukcją.

• Przywiązują dużą wagę do wyglądu, ponieważ pozwala on wywnioskować o możliwościach rozrodczych partnerki.

• Pragną partnerki wiernej, nie chcą spotkać się z sytuacją w której pojawi się problem niepewności ojcostwa.

• Podsumowując: partnerka ma być młoda, piękna, zdrowa

Kobiety dobierają swojego partnera również pod wieloma względami:

• partner musi posiadać taki cechy charakteru jak: ambicja, inteligencja

• preferują mężczyzn starszych od siebie lub w tym samym wieku, młodszy partner kojarzy się z osoba nie doświadczona, która nie będzie w stanie utrzymać rodzinę

• Poszukują partnera objawiającego rzeczywiste zaangażowanie w związek, którego gwarancją jest miłość.

• Preferują osobników silnych, wysokich, muskularnych - takich, którzy będą w stanie je obronić w obliczu niebezpieczeństwa

• Wybór zdrowego partnera stanowi gwarancje, że będzie on zaopatrywał rodzinę przez dłuższy czas.

• Kobiety wolą mężczyzn o podobnych zainteresowaniach i cechach charakteru, ponieważ zwiększa to prawdopodobność stabilnego związku, bez zdrad.

• Szukają idealnego kandydata na ojca

• Preferują osobników podobnych do nich samych, mówimy wówczas o doborze harmonijnym. Wspólne pasje, zbliżony wiek, inteligencja, wartości i wspólna przynależność sprzyjają powstaniu więzi emocjonalnej oraz wzajemnej współpracy.

47. Główne założenia teorii altruizmu Hamiltona

W koncepcji Hamiltona kluczowe znaczenie ma neodarwinowska zasada utożsamiająca podmiot ewolucji z genotypem, a nie z osobnikiem (który jest tylko danego genotypu nośnikiem). Tak więc, dostosowanie pojedynczego osobnika (jego ewolucyjne dobro - rozumiane jako liczba potomstwa) nie tłumaczy całego dostosowania osobniczego genotypu. Dopiero gdy do dostosowania indywidualnego dołączymy w odpowiednim stopniu (zależnym od stopnia podobieństwa genetycznego) dostosowanie jego krewnych w linii bocznej (dostosowanie pośrednie według Browna), uzyskamy prawdziwe dostosowanie genotypu - łączne dostosowanie neodarwinowskie. Hamilton tego typu dostosowanie nazwał dostosowaniem łącznym (inclusive fitness).

Dostosowanie łączne, jako suma własnego dostosowania osobnika oraz odpowiednich (odpowiadających wspólnym częściom genotypu) częściowych dostosowań jego krewnych, może być więc osiągane poprzez działania niekorzystne dla dostosowania danego organizmu, lecz korzystne z punktu widzenia jego genotypu. Działaniem takim może być zwiększenie dostosowania krewnych kosztem zmniejszenia dostosowania indywidualnego. Hamilton założył więc istnienie ewolucyjnego mechanizmu odpowiedzialnego za dobór tych cech organizmu, które mają korzystny wpływ na przeżywalność osobników spokrewnionych. Brytyjski biolog ewolucyjny John Maynard Smith taki hipotetyczny mechanizm nazwał doborem krewniaczym (kin selection). Hamilton założył, że reguła doboru krewniaczego zwana Regułą Hamiltona, odpowiadająca za altruizm krewniaczy (czyli ukierunkowany na krewnych), ma następującą postać:

przy:

C- oznaczającym adaptacyjny koszt pomocy (pogorszenie dostosowania indywidualnego udzielającego pomocy)

B- oznaczającym adaptacyjną korzyść odbiorcy pomocy(zwiększenie jego dostosowania)

r- oznaczającym stopień pokrewieństwa dawcy i odbiorcy pomocy

Altruizm będzie w sensie ewolucyjnym opłacalny, jeśli B (adaptacyjny zysk obdarowanego, czyli polepszenie jego dostosowania) pomnożone przez r (współczynnik pokrewieństwa) przewyższy C (koszt ofiarodawcy, czyli pogorszenie jego dostosowania). Spełniony warunek w regule Hamiltona - czyli dodatnia zmiana poziomu dostosowania łącznego (rB - C) oznacza, że altruizm krewniaczy jest uzasadniony ewolucyjnie.

Tak więc, według konpcepcji Hamiltona, w wyniku działań zwiększających dostosowanie łączne pula genów stopniowo wypełnia się genami odpowiadającymi za owe altruistycze działanie. Osobniki dysponujące tymi genami mają wrodzoną dyspozycję do zachowań altruistycznych na osobniki spokrewnione

Wrodzone mechanizmy służebne wobec altruizmu krewniaczego

Wymogiem altruizmu krewniaczego jest dysponowanie przez osobniki wrodzonymi (przekazywanymi genetycznie) mechanizmami rozpoznawania pokrewieństwa - aktywującymi zachowania altruistyczne. Hamilton zaproponował kilka takich wrodzonych mechenizmów mających służyć altruizmowi krewniaczemu:

• Mechanizm bliskości - czyli wrodzona skłonności do zachowań altruistycznych aktywowaną przez bliskość „Jeśli jest blisko, pomóż mu”,. Tak więc zakładając że„blisko” oznacza krewnego mechanizm bliskości pozwala na realizację altruizmu krewniaczego. Mechanizm powyższy może występować u zwierząt zarówno na poziomie stada jak i grupy rodzinnej.

• Mechanizm znajomości - czyli wrodzona skłonność do zachowań altruistycznych aktywowaną zgodną z zasadą: „Jeśli go znasz, pomóż mu” (w tym wypadku „znany” oznacza krewnego). Działa on albo dzięki wdrukowaniu (imprinting) - zjawisku po raz pierwszy zaobserwowanemu przez Konrada Lorenza, albo też dzięki wpływowi bardziej złożonych interakcji społecznych (szczególnie w okresie dzieciństwa - wspólnego wychowywania się).

• Mechanizm podobieństwa (dopasowania fenotypów) - czyli wrodzona skłonności do zachowań altruistycznych aktywowaną przez podobieństwo na zasadzie: „Jeśli jest podobny, pomóż mu” („podobny” oznacza krewnego)

Jednostki poświęcają się dla innych z nimi spokrewnionych, w wyniku czego w populacji zostaje większa pula genów. Altruizm krewniaczy to inaczej efekt rachunku, z którego wynika ,że do ekspansji własnego genotypu można się przyczynić lepiej pomagając odpowiedniej liczbie bliskich krewnych, niż przez samodzielne rozmnożenie. Przykład: „Poświęcę się dla mojego siostrzeńca, bo to syn mojej siostry, dlatego jego geny zawierają część moich genów. Część mnie pozostanie na świecie” ( w przypadku,gdy osoba nie posiada własnego potomstwa).

48. Ewolucyjna teoria socjalizacji Belskyego i innych.

49. Skąd wiadomo, że osobowość istnieje - wewnątrzosobnicza vs międzyosobnicza stałość i zmienność zachowań w tych samych vs różnych sytuacjach/okolicznościach

50. Trójczynnikowe ujęcie osobowości wg Eysencka - na czym polega ekstrawersja, neurotyzm i psychotyzm.

51. Na czym polega osobowość typu A, B i C

Osobowość typu A, WZA (wzór zachowania A), zachowanie typu A to typ osobowości, charakteryzującej się wysokim poziomem stresu, wywołanym presją czasu, tendencją do zachowań rywalizacyjnych, wysokim poziomem ambicji, agresywnością i wrogością wobec innych. Osoba z WZA postrzega otoczenie jako zagrażające i żyje w nieustannej reakcji alarmowej (fazie stresu). W kategoriach psychologicznych konstruktów teoretycznych WZA charakteryzuje neurotyczna ekstrawersja (EPQ-R) i niski poziom ugodowości (NEO-FFI).

Typ osobowości B, WZB (Wzór Osobowości B), zachowanie typu B. Typ osobowości, który wyróżniono wraz z osobowością typu A. Badacze poświęcili niewiele uwagi temu typowi osobowości. Zwykle definiuje się ją jako osobowość pozbawioną charakterystycznych cech osobowości typu A.

Osoby o WZB doznają rzadko zawału serca przed 70 rokiem życia, niezależnie od wykonywanej pracy, choć również są ambitne, tak jak osoby o WZA. Osoba typu B doświadcza znacząco mniej stresu zarówno podczas pracy jak i podczas wypoczynku, w porównaniu z osobą typu A.

Rak jelita grubego uważany jest, podobnie jak wszystkie nowotwory, za chorobę psychosomatyczną. Brytyjscy naukowcy Thomas Morris i Steven Greer wskazali na istnienie „osobowości nowotworowej”, inaczej określanej jako „osobowość typu C” czy „wzór zachowania C” (w skrócie WZC). Osoba z WZC nie jest zdolna do zachowań agresywnych, charakteryzuje się natomiast cierpliwością, kooperatywnością, brakiem asertywności, ukrywaniem negatywnych emocji (zwłaszcza gniewu) i uległością wobec zewnętrznych autorytetów.Na WZC składa się też racjonalne i antyemocjonalne zachowanie, unikanie konfliktów, nadmierne społeczne dostosowanie (tzw. hyperadaptacja społeczna), rezygnacja ze swoich potrzeb na rzecz innych.

Osobowość typu A(osobowość tapicerska) to połączenie neurotyzmu i ekstrawersji. Prowadzi do nadciśnienia, zawałów serca, wrzodów.

Osobowość typu B (osobowość zdrowa, zrównoważenie emocjonalne/niski neurotyzm). Osoby cierpliwe, pogodne.

Osobowość typu C to połączenie neurotyzmu i introwersji. Osoby te charakteryzują się niską samooceną i depresją. Prowadzi do chorób nowotworowych.

52. Pięcioczynnikowy model osobowości Costy i McCrae - czym jest ekstrawersja, neurotyzm, ugodowość, sumienność, otwartość na doświadczenie

EKSTRAWERSJA - obejmuje ilość i intensywność interakcji międzyosobowych, poziom aktywności, potrzebę stymulacji, zdolność do ekspresji i cieszenia się życiem.

UGODOWOŚĆ - dotyczy jakości odniesień interpersonalnych jednostki na kontinuum od współczucia po antagonizm w myślach, uczuciach i działaniu. Zdolność do pokojowego rozwiązywania problemów społecznych vs wchodzenie w konflikty z innymi.

SUMIENNOŚĆ - obejmuje indywidualny stopień organizacji, wytrwałości i motywacji w zachowaniach ukierunkowanych na cel; przeciwstawienie ludzi niezawodnych i wymagających z takimi, którzy są niezdyscyplinowani i niezorganizowani.

NEUROTYCZNOŚĆ - dotyczy przystosowania versus niestabilności emocjonalnej, od opanowania i stabilności emocjonalnej, po skłonność do dyskomfortu psychicznego, nierealistycznych idei, niepohamowanych pragnień, nieadaptacyjnego reagowania na stres.

OTWARTOŚĆ NA DOŚWIADCZENIE - obejmuje aktywne poszukiwanie i ocenę nowych doświadczeń (podejmowane ze względu na nie same), tolerancję i eksplorację tego co nieznane.

53. Omów wymiary kulturowej wielkiej piątki Hofstede

Wymiary kulturowe Wielkiej Piątki Hofstede:

1. Dystans władzy - hierarchiczność w jaki sposób kontaktujemy się z przełożonymi a oni z nami

2. Indywidualizm - kolektywizm czy jesteśmy nastawieni na własne potrzeby czy na wspólnotowość

3. Męskość - kobiecość na ile kobiety mogą posiadać cechy typowo męskie (kulturowo) i na odwrót

4. Unikanie niepewności otwartość na doświadczenia

5. Orientacja czasowa: odległa - bliska na ile potrafimy czekać, planować

Ad.1. dystans władzy - hierarchiczność

PDI-Power Distance Index

Dystans władzy charakteryzuje się:

- obawą podwładnych przed wyrażaniem odmiennych opinii niż opinia szefa

-przekonaniem, że szef podejmuje autokratyczne decyzje

-aprobatą tego stanu rzeczy

Kultury z wysokim PDI (te, w których występuje dystans władzy): Chiny, Japonia gerontokracja (władza starych) - wyraźny porządek dziobania i olbrzymi szacunek dla starszych.

Ad.2 indywidualizm - kolektywizm

IDV - individualism

Indywidualizm	Kolektywizm
Nacisk kładziony na realizację własnego ja	Realizacja w ramach grupy społecznej (np. rodzina)
Kraje Europy Zachodniej	Daleki Wschód
Przyczyny zachowań analizowane w kategoriach atrybucji dyspozycyjnych czyli tłumaczenie zachowań cechami wewnętrznymi człowieka	Przyczyny zachowań analizowane w kategoriach atrybucji sytuacyjnych czyli tłumaczenie zachowań wpływem kontaktu innych ludzi na jednostkę
Wyraźny rozdział życia prywatnego i publicznego	Jedność życia prywatnego i publicznego

Ad.3 Męskość - kobiecość

MAS - masculinity

Kultury z wysokim wskaźnikiem MAS - duże znaczenie stereotypów płci, płciowo determinowany podział władzy i ról społeczno zawodowych (problem przywództwa)

Mężczyźni	Kobiety
Normatywnie twardzi, asertywni	Miękkie, uczuciowe, delikatne
Dbają o wartości instrumentalne	Dbają o jakość życia społecznego

Ad.4 unikanie niepewności

UAI - Uncerteinity Avoidance Index

• Szacunek dla reguł normujących zachowania w grupie społecznej

• Redukowana wolność jednostki

• Szacunek dla instytucji porządkujących życie, poprzez dostarczanie określonego systemu przekonań np. religijnych, doktrynalnych

Ad.5 orientacja czasowa odległa - bliska

LTO - Long Term Orientation

Kultury z wysokim LTO - odległa orientacja czasowa	Kultury z niskim LTO - bliska orientacja czasowa
Szacunek dla tradycji i historii, wytrwałość	Koncentracja na czasie wolnym
Oszczędność i hierarchiczność	Konsumeryzm i indywidualizm

LTO skorelowane jest z protestancką etyką pracy („im lepiej ci się wiedzie, tym bliżej jesteś Boga”) i konfucjańskim szacunkiem dla tradycji i osób starszych.

54. Na czym polega kontrowersja natura vs wychowanie (socjalizacja)

Każdy ma świadomość tego, że czynniki, które warunkują osobowość młodego człowieka to natura i wychowanie. Nie wiadomo natomiast co ma większy wpływ na rozwój dziecka. I tutaj właśnie pojawia się pewna kontrowersja, który spowodowana jest niemożnością udzielenie precyzyjnej odpowiedzi na pytanie : co w większym stopniu determinuje podobieństwa i różnice między ludźmi : GENY czy KULTURA?

Od wielu lat badacze prezentują dwa, przeciwstawne stanowiska :

a) naturalistyczne ( J.R. Harris) - określony rozwój osobowości jest uzależniony od wrodzonych cech i predyspozycji jednostki; wrodzone cechy są wyznacznikiem tego, co dobre i słuszne. każda jednostka już w chwili urodzenia zostaje wyposażona w pewne cechy i właściwości;

b) enwiromentalistyczne (J. Watson - znacie go z eksperymentu na Małym Albercie ) - na zachowanie wpływa środowisko;

Niestety nie da się jednoznacznie odpowiedzieć co bardziej warunkuje zachowanie : czy geny czy środowisko.

Pewne jest natomiast, że na zachowania człowieka wpływa równocześnie informacja zawarta w genach i środowisko, kultura, która ściśle połączona jest z wychowaniem i procesem socjalizacji.

Geny nie determinują ostatecznie losu jednostki. To, czy i w jaki sposób wpływ genu zostanie ujawniony, może zależeć od interakcji ze środowiskiem.

Są pewne modele interakcji, które próbują wytłumaczyć w jaki sposób geny i środowisko współdziałają w determinowaniu zachowania i rozwoju dziecka:

- model wyznaczania granic Gottesmana - geny wyznaczają górną i dolną granicę rozwoju; wpływy środowiska determinują rozwój w ramach tego zakresu reakcji;

- model wyboru niszy Scarr - geny kontrolują środowisko dziecka poprzez procesy od pasywnych (niemowlęctwo) przez wywołujące (wczesne dzieciństwo), do aktywnych (późne dzieciństwo);

- model środowiskowy Plomina - różnice w zachowaniu bliźniąt są efektem tych aspektów środowiska, które są przez nie różnie doświadczane (specyficzne środowisko);

- model bioekologiczny Bronfenbrennera i Ceciego - geny wywierają wpływ na środowisko poprzez procesy stymulujące interakcje pomiędzy dzieckiem, a różnymi aspektami mikrosystemu, które muszą być częste i trwałe w życiu dziecka;

55. Czym jest współczynnik odziedziczalności h2

     Współczynnik odziedziczalności h2(heriability)- wartość specyficzna dla danej populacji, informuje o tym, w jakim stopniu zmienność określonej cechy (IQ, sklonność do picia alkoholu) zależy od różnic w genotypie, mierzona w skali od 0 do 1. Jeśli jakieś oszacowanie jest bliskie 0, sugeruje to, że dana cecha jest w dużej mierze rezultatem wpływów środowiskowych. Jeśli jakieś oszacowanie jest bliskie 1, sugeruje to, że dana cecha jest w dużej mierze rezultatem wpływów genetycznych.

h2 - to współczynnik odziedziczalności, który informuje o tym, w jakim stopniu zmienność określonej cechy (IQ, poziom lęku, skłonność do picia alkoholu itp.) zależy od różnic w genotypie. Służy do określenia, czy to różnice genetyczne warunkują zmienność poszczególnych cech w danej populacji i określonym środowisku; liczba określająca, w jakim stopniu zmienność danej cechy (np. wzrostu, masy) w kolejnych pokoleniach jest wywołana działaniem genów, a w jakim — wpływem warunków zewnętrznych;

Współczynnik jest charakterystyczny dla danej populacji , dla której został obliczony ( nie może być uogólniany na jednostki czy inne środowiska). Odnosi się do większej liczby osób.

Mierzy się on w skali 0 -1. Waga czynnika uzależniona jest od typu zachowania, od dziedziny życia człowieka.

Wpływ genów przejawia się poprzez cechy fizyczne, budowę ciała, umiejętności sportowe, zręczność.

Wpływ środowiska widać dzięki moralności, wyznaczanej w ogromnym stopniu przez kulturę ( np. preferencje kulinarne ).

56. Omów zagadnienie wpływu genów na różnice indywidualne występujące u ludzi

Badacze używają czterech strategii do badań wpływu dziedziczenia na zachowanie : badania rodzin, badania adopcyjnego, badania bliźniąt i podejścia łączącego badania adopcyjne z badaniami bliźniąt. W trzech obszarach geny odgrywają szczególną rolę : zaburzeń psychiatrycznych, zdolności umysłowych i osobowości.

Badania rodzinne - polegały na obserwacji podobnych cech pojawiających się w różnych pokoleniach danej rodziny, co pozwala przypuszczać, że mają one podstawy genetyczne.

Wniosek : zakłada się, że podobieństwa członków rodziny są wynikiem dziedziczenia. Jedynym ograniczeniem tego typu badań jest trudność rozróżnienia wpływów genetycznych i środowiskowych.

Badania adopcyjne - porównanie dzieci adoptowanych do swoich biologicznych i adopcyjnych rodziców, a także do rodzeństwa adopcyjnego.

Wniosek : Jeśli korelacja z rodzicami biologicznymi jest wyższa - czynnik genetyczny odgrywa ważniejszą rolę; gdy korelacja z rodzicami adopcyjnymi jest wyższa - czynnik środowiskowy ma większy wpływ.

Badania bliźniąt - dotyczą bliźniąt monozygotycznych, czyli identycznych, rozwijających się z jednego, tego samego zapłodnionego jajeczka, a także bliźniąt dyzygotycznych - zwykłych, rozwijających się z dwóch różnych zapłodnionych jajeczek. Badania polegają na porównywaniu bliźniąt i poszukiwaniu różnic i podobieństw przypadku cech uważanych za genetycznie uwarunkowane.

Wniosek : Gdy korelacja między bliźniętami monozyg. jest wyższa niż pomiędzy bliź. dyzyg. uważa się, że czynnik genetyczny odgrywa większą rolę. Ograniczeniem badania jest fakt, że bliźnięta monozygotyczne mogą mieć bardziej podobne środowisko niż bliźnięta dyzygotyzcne.

Badania adopcyjne + bad. bliźniąt - porównanie bliźniąt rozdzielonych we wczesnych okresach życia i wychowywanych w różnych adopcyjnych domach.

Wniosek : Jeśli bliźnięta MZ są do siebie bardziej podobne niż bliźnięta DZ, nawet gdy są wychowywane osobno, zakłada się, że za to większe podobieństwo odpowiada czynnik genetyczny.

Geny, a różnice indywidualne

• Choroby psychiczne są genetycznie uwarunkowane;

np. schizofrenia - jest 10x większa szansa zachorowań u dzieci matek chorych na schizofrenię i 8x większa szansa występowania tej choroby u jakiegoś krewnego, w rodzinach, w których kiedyś się pojawiła

np. zaburzenia afektywne ( związane z okazywaniem emocji) tj. depresja i cyklofrenia - 10x większe prawdopodobieństwo zachorowań u dzieci chorych rodziców; współwystępowanie u bliźniąt MZ - 65%, a 14% u DZ

• Zdolności intelektualne;

inteligencja w dużym stopniu przenoszona przez geny (50%)

Podobieństwo zdolności intelektualnych u bliźniąt identycznych wychowywanych razem wynosi aż 85%, natomiast u bliźniąt identycznych wychowywanych osobno jest mniejsze o 11% - wpływ środowiska. Co jest jeszcze ważne korelacja tych zdolności jest wyższa u bliźniąt identycznych ( wynosi aż 82%) natomiast u bliźniąt zwykłych jest znacząco niższa ( tylko 59%).

• Lęki i fobie;

Korelacja między bliźniętami monozygotycznymi o 0,25 wyższa niż między bliźniętami dyzygotycz.

• Manieryzmy np. sposób czesania włosów, wybór partnera życiowego, preferencje w zakresie smaków.. też są uwarunkowane genetycznie ( u bliźniąt identycznych wysoka korelacja )

• Ekstrawersja, otwartość na doświadczenie - ok. 45% wariancji cech wyjaśniana genami.

57. Różne typy oddziaływania geny i środowiska: efekty główne, interakcji i korelacja geny i środowisko

Rodzaje oddziaływań:

1. Efekt główny genów: samodzielny wpływ genów, reszta zmienności to zakłócenia (środowiskowy szum).

2. Efekt główny środowiska: wszystkie zachowania (nawet język, B. F. Skinner) to efekt uczenia się _ warunkowanie klasyczne i sprawcze, prócz wrodzonych modułów (odruchy bezwarunkowe i hipotetyczne wrodzone zdolności nabywania języka, N. Chomsky).

3. Efekt interakcji genów i środowiska: specyficzny wpływ środowiska na osoby o

różnym genotypie, np. te same metody wychowawcze wpływają inaczej na ekstrawertyków i introwertyków.

4. Efekt korelacji: dostrajanie się środowiska do potrzeb osób o specyficznych cechach określanych genetycznie (np. dziecko uzdolnione muzycznie otrzymuje specyficzne prezenty od rodziców, raczej gitarę a nie śrubokręt).

58. Na czym polega zjawisko modelowania odkryte przez A. Bandurę

Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury jest rozwinięciem teorii uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi jednak nie tylko poprzez warunkowanie reaktywne i warunkowanie sprawcze, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem.

Podstawy teorii naśladowania zauważalne są już na szczeblu zwierzęcym. Objawialne są w sposobach uczenia się reakcji w danych sytuacjach i przejmowania doświadczenia od innych osobników. Jest również silnie zauważalne i w szerszym zakresie, u człowieka w okresie dziecięcym.

Zwolennicy teorii społecznego uczenia się sądzą, inaczej niż przed nimi behawioryści, że uczenie się następuje, gdy obserwator świadomie przygląda się jakiemuś zachowaniu (np. zapalaniu zapałki) i następnie umieszcza efekt obserwacji w pamięci długotrwałej. Obserwator dotąd nie wykonał zaobserwowanego zachowania, nie zaszły więc żadne behawioralne konsekwencje (wzmocnienia), które zdaniem behawiorystów są niezbędne, by doszło do uczenia się. Jednak bez względu na to, jak długo wspomnienie jest przechowywane w pamięci, obserwator wie, jak zapalić zapałkę, niezależnie, czy zrobi to, czy nie. To samo da się powiedzieć o wielu prostych czynnościach, jak hamowanie samochodu, jedzenie łyżką i otwieranie butelki.

• Zjawisko modelowania, polega na naśladownictwie zachowań osób obserwowanych, w szczególności w interakcji dzieci-dorośli. Dzieci powielają zachowania zaobserwowane u dorosłych, w szczególności jeśli są tej samej płci. (eksperyment z lalką Bobo- wiecie o co chodziło ;P) Dziewczynki, jak i chłopcy byli równie agresywni, dziewczynki jednak przejawiały większą agresję słowną, a chłopcy fizyczną. Dzieci powielały zachowanie modela.

59. Omów rezultaty klasycznego eksperymentu S. Milgrama nad autorytetem

Eksperyment Milgrama - eksperyment psychologiczny, zaprojektowany i przeprowadzony w pierwotnej wersji przez psychologa społecznego Stanleya Milgrama. Eksperyment badał posłuszeństwo wobec autorytetów.

Prawdopodobnie testy osobowości nie kłamią i rzeczywiście nie ma różnic między tymi, którzy aplikują najsilniejszy szok a tymi, którzy wycofywali się z badania. Milgram twierdził, że wszyscy, niezależnie od tego jak się zachowują, przeżywają olbrzymią presję na podporządkowanie się autorytetowi - ich przeżycia są więc podobne. Na dowód tego twierdzenia przytaczał m.in. fakt, że ani jedna osoba z tych, które przerwały eksperyment, nie weszła do sali ucznia, aby udzielić mu pomocy i odpiąć od krzesła, do którego był przywiązany.

Nikt z badanych nie zawiadomił władz uniwersytetu o tym, że w laboratorium człowiek rażony jest prądem.

Wynik eksperymentu interpretuje się więc jako objaw skłonności ludzi do podporządkowania się autorytetom, która jest u ludzi olbrzymia (w niektórych wariantach badania nawet 93% osób stosowało najsilniejsze szoki).

Sytuacja ma tu znacznie większy wpływ na zachowanie ludzi niż osobowość, pragnienia, przeżycia, motywy, postawy i wartości. O tym, że zachowaniem badanych kieruje autorytet, świadczą mutacje podstawowej wersji eksperymentu.

60. Omów rezultaty klasycznego eksperymentu „więziennego” P. Zimbardo

Stanfordzki eksperyment więzienny - miał za zadanie zbadać psychologiczne efekty symulacji życia więziennego. Przeprowadziła go grupa psychologów uniwersytetu Stanford pod przewodnictwem Philipa Zimbardo w 1971 roku.

Przebieg eksperymentu

Wybór 24 studentów ( bez przeszłości kryminalnej), podział na dwie grupy strażników i więźniów. Wszyscy uczestnicy przebywają w pomieszczeniach piwnicznych przerobionych na więzienie. Obraz rejestrowała kamera umieszczona w otworze na jednym z końców głównego korytarza. Rozmowy więźniów były podsłuchiwane. Strażnicy( nadzorcy więzienia) nie otrzymali żadnych wytycznych od organizatorów eksperymentu. Powiedział tylko, że mają stać na straży prawa i porządku a pałki policyjne traktować jedynie jako symboliczną broń. Poinformowano ich także, że w razie ucieczki więźniów eksperyment dobiegnie końca. Reszta pozostawała w ich gestii. Więźniowie traktowani byli w sposób upokarzający, mogli zwracać się do siebie jedynie za pomocą numerów identyfikacyjnych, a popularną karą za wszelkie wykroczenia stała się pompki. Dokładny przebieg eksperymentu można znaleźć w Wikipedii ………

Rezultaty eksperymentu:

- bunt wśród więźniów

- skruszenie solidarności więźniów (pod wpływem wprowadzonych reguł dla więźniów uprzywilejowanych, wprowadzenie więźnia -szpiega)

- budzące niepokój zachowania więźniów

- narastająca agresja strażników względem więźniów

- przerwanie eksperymentu z powodu zbytniej agresji strażników

Wnioski :

1. Udowodnienie, że ludzie zdrowi psychicznie w specyficznych warunkach wcielają się w role oprawców i ofiar. Powodów takich zachowańZimbardo upatruje nie w zaburzeniach ludzkiej psychiki, lecz we wpływie otoczenia na jednostkę.

2. Odgrywanie ról społecznych może wpływać na kształtowanie się osobowości jednostki, w szczególności w sytuacji, gdy nie ma ona możliwości zrzucenia schematu roli, lub gdy rola społeczna nie pozwala jej na margines swobody postępowania.

---