METODY AKTYWNE W NAUCZANIU JĘZYKA POLSKIEGO

Metody aktywne, zamiennie nazywane metodami aktywizującymi powstały jako przeciwstawienie się obowiązującym dotąd metodom podającym i autokratycznego stylu pracy nauczyciela z uczniem. Wkraczająca reforma programowa szkół ukierunkowana była na rozwój myślenia, zdolności i zainteresowań uczniów, preferowała proces nauczania oparty na działaniu i rozwiązywaniu problemów. METODA NAUCZANIA to według W. Okonia - układ czynności nauczyciela i uczniów systematycznie stosowany w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów?. Okoń dokonał podziału metod nauczania ze względu na stopień aktywności podmiotów kształcenia i oddziaływania na poszczególne zmysły. Są to:

1.Metody asymilacji wiedzy (podające)
2.Metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy (problemowe)
3.Metody waloryzacyjne (eksponujące)
4.Metody aktywności praktyczno - technicznej (praktyczne)

Zmodyfikowany podział metod nauczania przedstawiła E. Goźlińska, która uwzględniła niedawny rozwój metod problemowych, w tym szczególnie aktywnych. Metody aktywne należą do grupy metod problemowych. Są to twórcze metody i techniki rozwiązywania problemów, szukania oryginalnych rozwiązań oraz wdrażania innowacji inicjowanych przez ucznia, ale i przez nauczyciela. Głównym celem metod aktywizujących jest pomoc uczniom w efektywnym przyswajaniu wiedzy, uczenie rozwiązywania problemów, rozwijanie zainteresowań i postawy twórczej, uczenie pracy zespołowej oraz zerwanie z nudą i lękiem na lekcjach. Przy stosowaniu tych metod ważna jest atmosfera zaufania, obustronnej otwartości, zawieranie umów i ich wypełnianie, zarówno przez uczniów jak i przez nauczyciela. W centrum zainteresowania metod aktywizujących są uczniowie i ich nauczyciele. Metody aktywizujące zapewniają uczenie się przez odkrywanie, praktykę, swobodną pracę indywidualną, decydowanie o współdziałaniu i wzajemnej pomocy, samokontrolę, możliwość eksperymentowania, analizę doświadczeń. Równocześnie otwartość szkoły nie oznacza, że można robić co się chce. W stosowaniu metod aktywnych nie ma znaczenia przedmiot nauczania i rodzaj szkoły, mogą one być stosowane wszędzie. Według E. Brudnik ? metody aktywizujące to takie, które rozwijają samodzielność ucznia, zachęcają go do odpowiedzialności za organizację i przebieg lekcji, ułatwiają różnicowanie wymagań, pomagają w tworzeniu zintegrowanego zespołu klasowego, wspierają ocenianie zespołowej i twórczej pracy uczniów?. Muszą być one powiązane z celami, treściami, ramami organizacyjnymi, a przede wszystkim z potrzebami ucznia i preferencjami nauczyciela. Stosowanie metod aktywizujących ułatwia pracę nauczycielowi w osiąganiu celów lekcji, zapobiega "wypalaniu zawodowemu". Z drugiej strony wymaga dodatkowej pracy: przygotowania materiałów, organizacji miejsca pracy, doskonalenia swoich umiejętności metodyczno - dydaktycznych.
Dlaczego metody aktywne są korzystne dla ucznia?

Uczeń wypowiada się co było według niego dobre a co złe, co sprawiło mu trudności. Uczeń widzi swój wkład pracy, jego praca jest oceniana w samoocenie i przez grupę. Uczeń pracuje w zespole, uczy się współdziałania, brania i udzielania pomocy, współodpowiedzialności za pracę grupy. Uczeń zgłasza się i wykonuje zadania, w których jest najmocniejszy i osiąga sukcesy. Uczeń lepiej przyswaja sobie wiadomości i umiejętności.

Dlaczego metody aktywne są korzystne dla nauczyciela?

Nauczyciel ma możliwość obserwacji ucznia w procesie uczenia się i lepszego jego poznania. Przyczynia się to do indywidualizacji wymagań. Nauczyciel poznaje pozycję ucznia w klasie i ma możliwość ingerencji w celu polepszenia kontaktów między uczniami. Nauczyciel osiąga cele lekcji.

Podstawową lekturą na temat aktywnych metod nauczania są książki: "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie" E.Brudnik, A.Moszyńskiej,B.Owczarskiej oraz "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Cz.II" E. Brudnik.
W pracach tych omówionych zostało ponad 150 aktywnych metod nauczania. Każda metoda ma określony cel, przebieg, ramy organizacyjne, wskazane mocne i słabe strony, warianty. Każda metoda ma instrukcję dla nauczyciela i ucznia oraz karty pracy. W swojej pracy dydaktyczno - wychowawczej z dziećmi niesłyszącymi stosujemy wybrane metody aktywizujące.

BURZA MÓZGÓW

Jest to metoda, która polega na możliwości szybkiego zgromadzenia wielu hipotez rozwiązania postawionego problemu w krótkim czasie. Najpierw nauczyciel przekazuje informacje, które przygotowują uczniów do zrozumienia problemu, który mają rozwiązać. Następnie informuje o zasadach burzy mózgów. Każdy uczeń ma prawo zgłaszać wiele pomysłów, każdy na osobnej fiszce, są one anonimowe, nieoceniane. Sesja trwa 5 ? 15 minut. Sekretarz (uczeń) grupuje fiszki według koncepcji rozwiązań. Uczniowie wspólnie z nauczycielem wybierają najtrafniejsze rozwiązania problemu postawionego przez nauczyciela i uzasadniają swoje stanowisko. Burzę mózgów stosuje się łatwo, a jej przygotowanie nie wymaga długiego czasu.

DRZEWKO DECYZYJNE

Metoda ta służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pełną świadomością skutków, które ta decyzja może przynieść. Uczy dostrzegania związków między różnymi możliwościami rozwiązań rozważanego problemu, ich konsekwencjami oraz wartościami uznawanymi przez osobę podejmującą decyzję. Rozwiązanie problemu przedstawia się w sposób graficzny ? na schemacie drzewka decyzyjnego. Jest to praca w grupach. Przebieg:

1.Postawienie problemu do rozwiązania.
2.Dyskusja na temat tego problemu: dlaczego tak się stało?, jakie były powody takiego postępowania?
3.Wypełnianie drzewka zaczyna się od dołu, od wpisania problemu.
4.Uczniowie proponują trzy najefektywniejsze i najszybsze według nich rozwiązania problemu.
5.Następnie grupy analizują pozytywne i negatywne skutki zaproponowanych rozwiązań i zapisują je.
6.Na końcu uczniowie określają cele i wartości proponowanych rozwiązań.
7.Poszczególne grupy prezentują wyniki swojej pracy na forum klasy.

Metoda ta zajmuje całą jednostkę lekcyjną. Rolą nauczyciela jest czuwanie nad prawidłowym wykorzystaniem czasu, natomiast nie podsuwa on uczniom argumentów, nie ocenia i nie komentuje ich w trakcie pracy.

DRAMA

Jest to metoda rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań przez doświadczenie i przeżywanie. Zmusza ucznia do "bycia tym", czym poleci mu być nauczyciel. Służy rozumieniu i interpretacji tekstów literackich, wydarzeń historycznych, sytuacji wychowawczych. Uczeń ćwiczy negocjowanie, podejmowanie decyzji, komunikowanie się. Przebieg:

1.Nauczyciel przedstawia temat i cel zajęć, opowiada o zdarzeniu.
2.Nauczyciel przedstawia scenariusz dramy.
3.Uczniowie samodzielnie wybierają role.
4.Uczniowie przygotowują dekoracje i rekwizyty.
5.Po zakończeniu gry odbywa się dyskusja. Uczestnicy gry opowiadają o swoich odczuciach, obserwatorzy o swoich spostrzeżeniach.
6.Nauczyciel podsumowuje dramę.

W zależności od wieku i możliwości uczniów można stosować wybrane techniki dramy.

POZA

Uczeń wciela się w postać i wyraża jej uczucia w określonej sytuacji.

RZEŹBA

Uczeń ciałem wyraża uczucia, doznania.

WYWIAD Z SOBOWTÓREM

Uczeń wciela się w bohatera literackiego i odpowiada na pytania dziennikarzy na konferencji prasowej. Uczniowie powinni wykonywać ćwiczenia w kręgu, aby widzieli efekty wspólnej pracy. Nauczyciel musi zadbać o atmosferę bezpieczeństwa i otwartości.

METODA PROJEKTÓW

Metoda ta kładzie nacisk na samodzielną pracę uczniów i uczy korzystania z różnych źródeł informacji. Przebieg:

1.Nauczyciel wybiera temat, który wynika z dokumentów programowych, standardów wymagań, potrzeb i możliwości uczniów.

2.Nauczyciel ustala cele ogólne i szczegółowe projektu.
3.Nauczyciel wybiera treści i zagadnienia jakie uczniowie powinni poznać.
4.Nauczyciel wspólnie z uczniami ustala metody pracy, podział na grupy, pytania pomocnicze.
5.Nauczyciel przygotowuje INSTRUKCJĘ DLA UCZNIA.

Jest to najistotniejsza część metody projektów. Zawiera ona temat projektu, jego cele, zadania dla konkretnego ucznia, wskazówki, źródła informacji, termin, sposób i czas prezentacji, terminy konsultacji, kryteria oceny pracy. Kryteria oceny pracy dotyczą zarówno prezentacji jak i poszczególnych etapów pracy. Elementem oceny jest samoocena i ocena kolegów. Prezentacja programu odbywa się w formie wystawy, inscenizacji, wykładu, książki, filmu wideo. Jednym z celów tej metody jest nauka prezentacji, głównie ustnych wystąpień przed publicznością.

BIBLIOGRAFIA

E.Brudnik, A. Moszyńska, B.Owczarska "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie" Zakład Wydawniczy SFS Kielce 2000
E.Brudnik "Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Cz.II" Zakład Wydawniczy SFS Kielce 2002
H.Bielecka, M.Wawrzynia "Aktywizujące metody nauczania" w Chemia w szkole 5/98
M.Gargol "Jak zmobilizować uczniów do aktywnej pracy" Przemyśl 2001
E.Goźlińska "Słowniczek nowych terminów w praktyce szkolnej" CODN W-wa 1997
K.Sokołowska "Metody aktywizujące myślenie i działanie uczniów podczas lekcji" w: Życie szkoły 10/98
E.Wójcik "Metody aktywizujące" w: Życie szkoły 9/98
Warsztaty "Metody aktywizujące" ODN Przemyśl luty 2000

http://www.idn.org.pl/przemysl/swn/wbrys.html 17.02.2008

---