Psychologia wartości i osobowości, Psychologia wartości i osobowości


Psychologia wartości i osobowości

Osobowość - podstawowe pojęcie w psychologii, definiowane w wieloraki sposób.

Osobowość - centralny system regulujący zachowanie człowieka (Bilikiewicz)

Definicja Marii Chłopkiewicz (pod kątem rozwojowym):

  1. dynamika osobowości

  2. indywidualne nabyte struktury (nie ma dwóch takich samych)

  3. wpływy zewnętrzne

Indywidualne nabyte struktury (nawyki, motywy etc.)

Osobowość to część człowieka, która się ciągle rozwija

Personality - charakterystyczne postawy i wzory reakcji behawioralnych, oparte na temperamencie i doświadczeniu (wzorce naszego zachowania, postępowania; jest stały rdzeń - co w osobowości jest stałe, a co nabyte

Stały jest temperament (pochodna cech naszego organizmu, jego funkcjonowania); jakie procesy dominują - pobudzenia czy hamowania. W każdym organizmie one muszą być, lecz mają one cechy indywidualne (różnice).

Przykład: Tygrysek i Kłapouchy.

Od młodego dorosłego oczekuje się, że będzie on miał wgląd na swoje cechy; zdawać sobie sprawę jakie są tego pozytywy, a jakie negatywy.

Doświadczenie - jest nieprzewidywalne, są ciągle nowe, w kontekście wydarzeń codziennych jak również tych szczególnych - przełomowych.

Dojrzałość osobowości polega na tym, że człowiek umie radzić sobie ze swoimi słabymi stronami - rozwój umiejętności samodzielnej pracy nad sobą.

Przełomowe wydarzenia mogą wywołać przełom pozytywny lub pójść w odwrotną stronę. Ludzie mają pewne cechy stałe i takie, które się zmieniają.

Osobowość odnosi się do relatywnie stałych i stabilnych wzorców myślenia, zachowania i działania, które są obecne stale, niezależnie od okoliczności (nie zależą od konkretnej chwili).

Nie jesteśmy tworem, który tylko odpowiada na bodźce z zewnątrz, ale reagujemy wtedy w pewien sposób (odpowiadamy na te okoliczności, ale nie jesteśmy od nich zależni).

Personalisty assessment (badanie osobowości) - używanie różnych instrumentów przez osobę diagnozującą, która dzięki temu zsynkretyzować i zrozumieć indywidualne style poznawcze, postawy emocjonalne, wrodzone predyspozycje (mocne i słabe strony), talenty (psychologiczne), umiejętności jak również wcześniejsze obrony i konflikty (wnioskowanie na podstawie obecnego stanu o czasie dojrzewania).

Testy, rozmowa psychologiczna, wywiady - ważna jest kwestia interpretacji

Efekt diagnozy zależy od doświadczenia.

Osobowość - struktura człowieka, która wyjaśnia jego zachowanie - definicja robocza !!!!!

  1. Całość (naszej konstrukcji, wyjaśnia każde nasze zachowanie)

  2. Indywidualność (absolutna niepowtarzalność osobowości)

  3. Jedność (Mimo tego, że obejmuje całą naszą psychikę, to stanowi całość, jedność - emocje pasują do postaw)

  4. Stałość (Rozwój jednej struktury - ewaluacja, która ciągle jest jedna, a nie jest zlepkiem)

  5. Odniesienia do konkretnego zachowania

Podejście do osobowości:

I. TEORIE TYPÓW - to podejście zakłada, że są wyszczególnione modele zachowań - typy osobowości).

Historycznie pierwszy był Hipokrates

  1. pragmatyk

  2. sangwinik

  3. melancholik

  4. choleryk

Teraz jest to zbyt duże uproszczenie.

Współcześnie:

C. Jung - neopsychoanaliza - zauważył, że ludzi można przyporządkować według ustosunkowania do wewnątrz lub do zewnątrz.

INTROWERSJA EKSTROWERSJA

(wewnątrz- refleksja) (zewnątrz - zainteresowanie tym, co dzieje się na zewnątrz)

Eysenck - dołożył do Junga kolejny wymiar - stabilność emocjonalna

  1. osoby stabilne emocjonalnie

  2. neurotyzm (zaprzeczenie punktu a)

Później dołożył wymiar psychotyzmu - zdrowia psychicznego.

- Jak człowiek ustosunkowuje się do świata (introwersja; ekstrawersja)

- Jak radzi sobie z przeciążeniami (stabilność emocjonalna; neurotyzm)

- Jak te mechanizmy radzenia sobie funkcjonują (psychotyzm)

Dołączył również skalę kłamstwa - obrazuje gotowość człowieka do ujawnienia prawdy o sobie (chodzi o zbadanie wiarygodności tego testu).

II. TEORIE CECH

R. Cattell (córka o imieniu Psyche) - testy wiarygodności bazują na cechach - znaleźć ilość cech, które musimy poznać, by lepiej przewidzieć jego zachowania.

U dorosłych jest ich 16, a u dzieci 12.

Krytyczna ilość cech - odpowiednia ich ilość.

Cechy są jeszcze skalowane - chodzi o ich nasilenie np. czynnik inteligencji, ustosunkowanie do świata.

Wielka Piątka (Goldberg 1993) - pozwala przewidzieć zachowania człowieka na ich podstawie.

  1. EKSTARWERSJA, SURGENCJA

- osoba milcząca (surgencja) lub rozmowna (ekstrawersja); dominująca lub podporządkowana

  1. UGODOWOŚĆ

- uwzględnianie potrzeb innych

(uprzejma, nieuprzejma; szczodra, skąpa)

  1. SUMIENNOŚĆ

- realizacja celów (osoba pracowita, osoba leniwa; solidna, niesolidna)

  1. NEUROTYZM/ STABILNOŚĆ EMOCJONALNA (CONTINIUM)

- osoba rozluźniona, spięta, spokojna, energiczna

  1. INTELEKT/ OTWARTOŚĆ

Otwartość na doświadczenia, chęć poznawania nowych rzeczy, eksperymentowania, postawa artystyczna (twórcze podejście do rozwiązywania problemów etc.), szerokie zainteresowania.

Testy psychologiczne to nie pula informacji o danej osobie, ale o tym jaka osoba o jakim typie osobowości może tak odpowiedzieć na to pytanie.

III. PODEJŚCIE PSYCHODYNAMICZNE

Strukturalne podejście odosobowości jej obszary to:

  1. id - popędy, fizyczne aspekty

  2. ego - wnętrze

  3. superego - wpływy kulturowe

To trójaspektowość osobowości.

Dynamiczny charakter: ego decyduje o tym, czy zaspakaja potrzeby id czy superego.

Podkreślanie wpływów kulturowych, środowiskowych (to jak funkcjonuje człowiek to efekt wcześniejszych doświadczeń - potem trochę się od tego odeszło - da się coś z tym zrobić także później, ale dzieciństwo zawsze ma znaczenie.

W psychoanalizie jest akcent na przeszłość, a w psychologii humanistycznej mówi się o przyszłości (to, co człowiek widzi na przyszłość) plus samorealizacja (popęd do samorealizacji) - urzeczywistnienia celów i marzeń.

IV. PRZEDSTAWICIELE PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

Każdy z nich stworzył niezależną teorię.

V. BEHAWIORYZM - wyrósł z niezgody z psychoanalizą, wynika ze stałości środowiskowych; wzmocnienia.

VI. PODEJŚCIE POZNAWCZO-BEHAWIORALNE (teorie sprzecznego uczenia się)

Gdy człowiek poznaje nowe rzeczy, to one mają wpływ na niego.

Badania Bandury - obserwowanie zachowań negatywnych a uczenie się.

Postawy - łączą się z wartościami. Zawsze postawa jest czyjaś. Nie istnieją same.

Wartości istnieją niezależnie. Istnieją jako takie, niezależne od postaw. My ustosunkowujemy się do wartości poprzez nasze postawy.

W osobowości jest stosunek do wartości. Wartości są na zewnątrz.

Postawy - ustosunkowanie do kogoś lub czegoś, z istoty swojej natury jest to względnie trwałe (tendencja do stabilności) ustosunkowanie do kogoś lub czegoś.

P - element poznawczy (wiadomość o przedmiocie postawy)

E - emocje (stosunek emocjonalny - podoba się lub nie)

B - zachowanie (aspekt behawioralny - co robimy, w jaki sposób wyrażamy tę postawę.

Warunkiem zmiany postaw jest JEDNOCZESNE oddziaływanie na te trzy elementy strukturalne postawy. Gdy jest wpływ na jeden lub dwa obszary, to efekt może być krótkotrwały.

Ad. P - element poznawczy - nie tylko informacje i argumenty; nie jest to typowe dla dzieci; muszą być w połączeniu z dwoma pozostałymi aspektami.

Ad. E - emocje - pozytywne ustosunkowanie się do nowej postawy (to, na co chcemy zmienić); zachęcamy emocjonalnie; pokazanie pozytywnego klimatu, że zmiana jest dla niego korzystna.

Ad. B - Aspekt behawioralny - stworzenie możliwości działania w związku ze zmianą postawy.

Cechy postaw:

  1. Zakres postawy - odnosi się do przedmiotu postawy, jedno lub wielowymiarowy - np. jabłko.

  2. Dwubiegunowość postawy (plus lub na minus)

  3. Intensywność postawy

  1. Trwałość

  1. Centralność postawy - ma dwa źródła:

    1. sytuacyjne - epizodyczna ważność przedmiotu postawy

    2. stała motywacja człowieka - stała postawa

  2. Złożoność postawy - trójelementowa struktura (każdy z nich może być rozbudowany lub prosty).

  3. Zwartość postawy - różny sposób zwarcia postawy (np. wszystkie informacje na minus - palenie papierosów).

Konwencja - zbiór umów społecznych

Kohlberg

Postkonwencjonalna - nawet gdy nie ma przekazów, postępuje zgodnie z tym.

Heteronomiczne - autonomia moralna (bez potrzeby kar i nagród).

Potrzeby wg. Maslowa

0x01 graphic

Potrzeba szacunku i uznania - potrzeba godności i własnej wartości

Potrzeba samorealizacji - nie łączy się z zyskiem, chodzi o to, by coś po sobie zostawić.

Potrzeba transcendencji - nie była podawana na wykładzie !!!!

Gdy nie są zaspokojone niższe potrzeby, wówczas trudno jest myśleć o zaspakajaniu potrzeb wyższych. Stąd kolejność pięter; ujawnianie się tego w kolejnych okresach rozwojowych człowieka.

Podwójna linia pomiędzy potrzebą godności i własnej wartości a samorealizacją oznacza, że nie u wszystkich osób będzie się ona ujawniała.

Ujęto to w formie piramidy, ponieważ dzięki temu widzimy ile człowiek musi poświęcić, by dojść do potrzeb wyższych. (energia, środki, praca)

Niektórzy twierdzili, iż piramidę tę należy odwrócić - pierwsza potrzeba samorealizacji, wtedy taka osoba jest gotowa poświęcić pozostałe potrzeby.

Typy osób:

  1. cztery piętra bez samorealizacji (trapez)

  2. pięć elementów (pełna piramida)

  3. odwrócona piramida (do góry nogami)

Wartości (wg Maslowa) - wszystko to, co zaspokaja potrzeby człowieka to wartości przykładowo:

Potrzeba biologiczna: pożywienie, chleb

Potrzeba bezpieczeństwa: przepisy prawa, nienaruszalność osób

Potrzeba miłości: życzliwość, sympatia, miłość (to wartość)

Potrzeba samorealizacji: sztuka, nauka, wolontariat

Wartość - podstawowa kategoria aksjologii, oznacza wszystko co cenne, godne pożądania - (chęci realizowania tego), co stanowi cel ludzkich dążeń - co ma znaczenie dla człowieka.

Wartości - jako cele poza sytuacyjne, pełniące funkcje zasad regulujących życie jednostki lub grupy np. wolność, uczciwość. Wartości wyznaczają standardy tego co pożądane przy:

Hierarchiczne uporządkowanie wartości wedle ich znaczenia tworzy względnie trwały system wartości (mogą one mieć różny status).

Psychoanaliza Freuda - Etapy rozwoju osobowości (do okresu adolescencji); życie dorosłe to ujawnianie osobowości

  1. Stadium oralne (z łac. Ucho)

  2. Stadium analne (wiąże się z treningiem czystości)

  3. Stadium falliczne (początek dojrzewania psychoseksualnego; różnice w budowie, rolach społecznych czy płci)

  • Stadium genitalne (dojrzewanie psychoseksualne) - okres adolescencji

    • Obecnie raczej neguje się istnienie przerwy. Najistotniejsze są pierwsze lata życia (do 5- go roku) - więź z rodzicami, kształtowanie obrazu siebie. Te doświadczenia nie są deterministyczne - można niektóre z nich skorygować.

    NEOPSYCHOANALIZA - teoria Junga

    Rozwój przebiega do okresu adolescencji. Naprzemienne pojawianie się introwersji i ekstrawersji.

    1. Wczesne dzieciństwo - okres introwersji - skupienie się na własnych przeżyciach.

    Dziecko jest egocentryczne poznawczo i emocjonalnie; bardzo ufa swoim wrażeniom (np. gdy dziecko boi się różnych postaci, zjawisk) - świat jego przeżyć jest ważny; dziecko myśli, że to tak na pewno jest (myślenie życzeniowe -jest tak, jak chcę); wymyśleni przyjaciele

    Alter-ego - dziecko tak ujawnia swoje konflikty

    1. Okres ekstrawersji - wiek wczesnoszkolny, kiedy autorytetem jest koleżanka, grupa np. strój; autorytet życiowy i moralny to kolega.

    2. Okres (nastoletni) introwersji - chęć wyrażenia się pozytywnego (opozycja do osób dorosłych i rówieśników).

    Te trzy okresy dotyczą wszystkich osób - w różnych okresach jest różnie.

    Rozwój człowieka przez całe życie (life spare) - człowiek ma szansę rozwijania się

    Kazimierz Dąbrowski - wcześniej rozwój to cykl zadań progresywnych; kryzys to też ważny element rozwoju, który pomaga przejść dalej (patrz - teoria Eriksona - to komplementarna teoria).

    Najistotniejsze obszary .....

    1. Rozwój obrazu siebie - na czym opiera się budując go

    2. Rozwój potrzeb i postaw (teoria potrzeb, postaw, wartości).

    Ad. Rozwój obrazu siebie - grupa odniesienia (człowiek się z nią identyfikuje, ich opinie są ważne)

    Grupa jako moje tło.

    Dojrzała osobowość

    Gordon Allport (pięć kryteriów):

    1. Szeroki zasięg JA

    2. Umiejętność serdecznego odnoszenia się do innych, nie tylko bliskich osób

    3. Poczucie zasadniczego bezpieczeństwa emocjonalnego i akceptacja siebie

    4. Realistyczne nastawienie w stosunku do siebie i rzeczywistości zewnętrznej

    5. Jednocząca filozofia życia

    Ad. 1. - Szeroki zasięg JA

    Życie takiej osoby nie ogranicza się do codziennej..................., takie osoby angażują się w jeszcze inne działania:

    Wiąże się to również z porażkami, przykrościami a nie tylko z ...................

    Często takie osoby nie spotykają się ze zrozumieniem, uznaniem. Dojrzałość to zaangażowanie mimo porażek, wierność swoim poglądom, przekonaniom. (Jaka jest intencja działania).

    Ad. 2. - Umiejętność serdecznego odnoszenia się do innych, nie tylko bliskich osób

    Osoby niedojrzałe potrafią okazywać serdeczność tylko do bliskich osób, mogą byś okrutni dla obcych.

    Ad. 3. - Poczucie zasadniczego bezpieczeństwa emocjonalnego i akceptacja siebie

    Osoby dojrzałe są nieświadome różnych zagrożeń, ale potrafią się dystansować, mają realistyczną ocenę siebie. Mimo swoich słabości, wad, bilans oceny siebie wychodzi na plus. Akceptacja siebie ze swoimi wadami i zaletami. Nie ma odrzucania siebie lecz jest akceptacja. Osoby te cieszą się ze swoich mocnych stron i pracują nad słabymi. Nie jest to narcystyczne uwielbienie.

    Ad. 4. - Realistyczne nastawienie w stosunku do siebie i rzeczywistości zewnętrznej

    Auto-obiektywizacja - umiejętność wiarygodnej, realistycznej oceny siebie. Na ten realizm składa się:

        1. WGLĄD