PSYCHOLOGIA WARTOSCI I OSOBOWOŚCI

1. ZAGADNIENIA DEFINICYJNE I TERMINOLOGICZNE- CHARAKTERYSTYKA POJĘĆ:

OSOBOWOŚĆ

Osobowość jest różnie definiowana w różnych aspektach. Są one komplementarne, nie są sprzeczne.

Ujęcie systemowe Adama Wilkiewicza:

• Osobowość – centralny system regulujący zachowanie człowieka.

• Analiza:

Podstawowym system społecznym jest rodzina. Jedna zmiana w rodzinie wpływa na wszystkich jej członków. Przeciwieństwem systemów są grupy, w których nie ma mocnych więzi, zmiany nie wpływają na całą grupę i jej relacje. System rodzinny jest zbiorem systemów regulujących zachowania człowieka. Na podstawie zachowania człowieka można stwierdzić jaki typ osobowości on przejawia. Jest związek, zależność pomiędzy zachowaniem, a osobowością. Jest to zależność dwustronna!!! Oceniamy osobowość głównie na podstawie zachowania ludzkiego. Aby dostrzec tą zależność przeprowadza się profesjonalne testy osobowości – psychologiczne (jest to zbiór różnych pytań, na które odpowiada człowiek). Mogą one mieć moc sądową (np. przy orzekaniu o winie). Wykorzystuje się je również podczas naboru osób na bardzo ważne stanowiska.

• Testy – zbiór odpowiedzi na postawione pytania. Nie są one wersją samoopisu. Tworzenie:

1. Przeprowadzenie szerokich badań, które pomogą w skonstruowaniu pytań, dzięki którym dowiemy się jakich odpowiedzi udzieli osoba na te postawione pytania. Potrzebna jest tu wiedza psychologiczna.

2. Poziomy analizy:

   1. Pierwszy poziom – dokonujemy analizy – co ta osoba odpowiedziała;

   2. Drugi poziom – jaki typ osobowości ta osoba przejawia;

   3. Trzeci poziom – psycholog dokonuje analizy – stara się sięgnąć do tego co jest w środku (ważniejsze jest to co ukrył/a , a nie to co jest wiadome).

Ujęcie rozwojowe Marii Chłopkiewicz:

• Osobowość – są to indywidualne nabyte struktury będące produktem rozwoju. Te struktury to: postawy, system wartości, styl życia, zbiór doświadczeń, zbiór poglądów, postaw człowieka.

• Analiza:

Maria Chłopkiewicz podkreśla złożoność i akcentuje dynamizm osobowości. Dynamika rozwojowa jest ograniczona, w osobowości jest coś, czego nie można zmienić, jest to tym samym bardzo ważny rdzeń!!!

Ujęcie amerykańskie:

• Osobowość – są to relatywnie stałe i stabilne wzorce myślenia, zachowania i działania, które są niezależne od okoliczności zewnętrznych i są oparte na temperamencie i doświadczeniu.

• Analiza:

Elementem osobowości jest doświadczenie, które człowiek rozwija w ciągu życia. Elementem jest również temperament – coś , co jest zależne od układu nerwowego. Człowiek uczy się rozpoznawać temperament oraz zachowania, które pozwolą mu na jego zrozumienie. Dzięki doświadczeniu możemy nabyć zachowania, które pomogą nam postępować tak, jak byśmy chcieli.

Dzieci nie potrafią kontrolować swojego temperamentu, dlatego też wszystkie reakcje przejawiają natychmiast. Dopiero w toku rozwoju dziecko jest w stanie rozpoznać swój temperament. Temperament jest tym rdzeniem, który jest częścią osobowości nie podlegającą zmianom!!! Zmiany temperamentu mogą mieć podłoże patologiczne. Osobowość u osoby dorosłej nabiera doświadczeń, zachowań, które mogą kontrolować temperament. Na tym między innymi polega dojrzałość człowieka. W warunkach prawidłowych temperament jest stały!!!

Podsumowanie: Wszystkie definicje są komplementarne, są zgodne – osobowość ma cechy:

1. całość funkcjonowania psychicznego człowieka,

2. jedność – elementy są ze sobą powiązane,

3. indywidualność – każda osobowość jest inna;

4. stałość – rdzeń, który jest niezmienny!!! Dzięki niej (stałości) zachowujemy poczucie tożsamości (dzieciństwowiek obecny);

5. odniesienie do konkretnego zachowania = zależność dwustronna!!!

Należy się zastanowić jaka jest najmniejsza ilość cech osobowości, które są najważniejsze, aby trafnie ocenić człowieka, stworzyć charakterystykę do działań pedagogicznych, terapeutycznych. 5 cech osobowości (Wielka 5 Golgwerga):

1. introwersja – ekstrawersja (Nasilenie uczuć = do wewnątrz – na zewnątrz). Określa ono sposób funkcjonowania społecznego.

2. ugodowość – respektowanie praw innych osób;

3. sumienność – sposób realizacji celów samemu sobie wyznaczonych;

4. neurotyzm – (przeciwieństwem jest stabilność emocjonalna) – rozbicie nerwowe, brak tej stabilności. Osoba nie radzi sobie z emocjami, nie potrafi ich kontrolować.

5. inteligencja i otwartość – otwartość na wyzwania intelektualne, ciekawość, różne doświadczenia życiowe.

POSTAWY

Postawy – względnie trwałe ustosunkowanie do kogoś lub czegoś.

• Wyrażają stosunek:

- poznawczy (informacje);

- emocjonalny,

- behawioralny (związany z działaniem).

• Cechy postaw:

* postawy są dwubiegunowe: są na „+” i na „—„

* zakres postawy zależy od złożoności (są jednowymiarowe [prawda/fałsz] lub wielowymiarowe [np. jabłko możemy analizować w różnych aspektach]),

* intensywność – RYSUNEK

wrażenie neutralności – postawa o lekkim zabarwieniu pozytywnym, (np. jest mi wszystko jedno), nie ma postaw neutralnych.

zmiana postawy – (np. od miłości do nienawiści jeden krok); zmiana postawy następuje na tym samym poziomie intensywności.

gorliwość Neofidy – np. gdy ktoś zmienia postawę z ateisty na katolika to jest tym katolikiem z ogromną gorliwością;

* trwałość – najbardziej trwałe postawy to te najbardziej intensywne;

* centralność (sytuacyjna/epizodyczna) ---------stała (postawy powiązane z systemem wartości człowieka, w każdej sytuacji prezentuje swoje wartości).

np. uczenie się w noc przed egzaminem np. gdy ktoś jest mega uczciwy i

- postawa prozdrowotna przy złych jeżeli nadarzy się moment, żeby

warunkach badań, a później powrót do jakoś ułatwić sobie życie i nikt nie

złych nawyków. widzi, nikt nie naciska, to i tak nie skorzysta z tej okazji.

* zwartość – Czy 3 elementy strukturalne mają spójny biegun?

P + -

E + -

B + -

„-„ – negatywne

„+” – pozytywne

Zwartych postaw jest bardzo wiele. To , czy postawa jest pozytywna czy negatywna zależy od przedmiotu postawy.

P + np. Co zrobić ze sobą na wiosnę? Wiemy, że to jest dobre, że to zdrowe,

E - ale gdy pomyślimy o czekoladzie (E), to nie ma żadnego działania.

B -

P - np. Heroizm człowieka – wie, że palenie jest niedobre, ale lubi tego dymka

E + (E), to serce przewyższa i nie ma tego działania, rzucanie palenia – nie

B - rzuca.

P - np. palenie – oszukuje siebie, że to tylko „towarzystwo”,, że to niedobre,

E - ale i tak ulegam pokusie”, niepaląca osoba – „od czasu do czasu”.

B +

P - np. (P) dziewczyna to nie jest chłopak dla ciebie, ale emocje biorą górę.

E +

B +

P + np.

E +

B +

• Skuteczna zamiana postaw – trwała skuteczność – po zmianie nie musimy przypominać, nadzorować, aby tę zmianę utrzymać, wtedy jest ona trwała). I zasada oddziałuje jednocześnie na wszystkie.

• 3 elementy strukturalne postaw:

1. P – przygotowujemy sensowną argumentację, zbieramy informacje logiczne argumenty – perswazja. Sama rozmowa jednak nie wystarczy!!!

2. E – „klimat” rozmowy, najczęściej rozmowa jest krytyką, czymś negatywnym; prezentowanie przedmiotu postaw musi budzić pozytywne skojarzenia, bez komunikatów np. „NIE”.

3. B – stworzenie możliwości do działania związanego z tą nową postawą; kierujemy aktywnością, pokazujemy jak się do tego zabrać, zabezpieczyć warunki – dajemy dziecku sygnał, że nam też zależy.

WARTOŚCI

• Na osobowość składają się wartości i postawy, które są wzajemnie powiązane (RYSUNEK).

W naszej osobowości zawierają się postawy, a wartości są abstrakcją (istnieją poza konkretnymi osobami), np. uczciwość – nawet, gdy nikt nie jest uczciwy, to ona i tak istnieje. Wartości „częściowo zawierają się”, bo człowiek ustosunkowuje się poprzez postawy i dzięki nim wprawia swój stosunek do wartości. Dopiero, gdy mówimy (P), czujemy (E), działamy (B) to jest wyrażenie tego stosunku.

• Wartości – podstawowa kategoria aksjologii, która oznacza wszystko, co cenne, godne pożądania i wyboru i co stanowi ostateczny cel ludzkich dążeń, co ma znaczenie dla człowieka i nadaje sens jego poczynaniom.

• Wartości – cele ponadrytuacyjne, pełniące funkcję zasad regulujących życie jednostki lub grupy.

Wartości wzmacniają standardy tego, co pożądane przy:

- ocenie zachowań, zdarzeń i ludzi ( w tym własnej osoby);

- formułowaniu i usprawnianiu postaw;

- wyrażaniu i uzasadnianiu działań.

• Wartości w ujęciu Maslowa – RYSUNEK

Potrzeba samorealizacji - potrzeba wyjścia poza moje aktualne doświadczenie – nie jest ona konieczna. Ta potrzeba może być i może nie występować.

Jak te potrzeby łączą się z wartościami?

Jeżeli człowiek ma takie potrzeby i zaspokaja je, to takie zaspokojone potrzeby są wartościami. Np. potrzeba zaspokojenia głodu – chleb jest wartością; potrzeba miłości i przynależności – rodzina jest wartością.

• Internalizacja wartości (wiąże się z rozwojem moralności Kohlberga)

Rozwój moralny – zmiana postaw w stosunku do wartości. Potrzebujemy innych ludzi, by nam je pokazali i nakierowali. Dzieci myślą w sposób praktyczny, uniwersalny.

Relatywizm instrumentalny – instrumentalne traktowanie wartości. Z moralności heteronomicznej przechodzimy do moralności autonomicznej. Niepotrzebny jest nadzór; dojrzały człowiek z zinternalizowanymi wartościami będzie zgodnie z nimi postępował. Będzie postępował słowem i czynem.

1. ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

Przedstawiciel – Freud

• Freud patrzył z punktu widzenia psychoseksualnego – rozwój psychoseksualny.

• Freud wyróżnił 5 faz rozwoju, które związane są z seksualnością człowieka:

1. faza oralna,

2. faza analna,

3. faza falliczna,

4. faza latencji,

5. faza genitalna.

Ad. 1) Faza trwa pierwszy rok życia. Najważniejszą sferą w funkcjonowaniu człowieka jest sfera ustna. Ma ona największe znaczenie w okresie życia dziecka. Sfera oralna ust – zaspokaja głód (dziecko dużo je, szybko rośnie). Sytuacja karmienia jest istotną relacją w sytuacjach relacji interpersonalnych (dziecko słucha głosu, czuje bicie serca, czuje ciepło, patrzy w twarz opiekuna – są to doznania emocjonalne, personalne. W tej chwili następuje pełny kontakt interpersonalny!!). „Czysto techniczne karmienie, chłód emocjonalny” może się „odbijać” na wpływ funkcjonowania dziecka.

Pierwsze 2 lata życia są bardzo ważne według Freuda. Nie da się ich odtworzyć!!! Trwa to do momentu, gdy mały człowiek potrafi zwerbalizować swoje odczucia, nie ma wcześniej nawet mowy wewnętrznej!!!

Ad. 2) Faza analna – anus – odbyt. Faza przypada na 2 rok życia. Dzięki układowi nerwowemu dziecko rozróżnia swoje zapotrzebowanie na zaspokajanie potrzeb fizjologicznych. Dziecko zaczyna to sygnalizować – rodzice starają się nauczyć dziecko sposobu ich zaspokajania – oczekują od dziecka chęci do współpracy z nimi. Dziecko odkrywa, że jego ciało jest źródłem pewnych sytuacji, dzięki którym bada swoje ciało. Jest to okres, w którym wymaga się od dziecka pewnych rzeczy, np. podczas treningu czystości. Uczy się dziecko szacunku dla własnego ciała (dziecko nie powinno się obnażać wśród wielu osób, np. na placach zabaw, w parkach). Dziecko musi czuć i wiedzieć, że nie każdy ma prawo do pomocy mu w zaspakajaniu jego potrzeb. Musi mieć szacunek do swojego ciała, sfery intymności.

Ad. 3) Faza apaliczna – fallus – członek. Faza ta trawa od 2 do 6 roku życia. Dziecko odkrywa różnice między kobietą i mężczyzną, dziewczynką i chłopcem. Dziecko swoje ciało uważa za ideał, wzór doskonały – innego człowieka uważa, że ktoś inny jest dziwny (Borównie chłopca i dziewczynki). Dziecko zaczyna pytać, zadawać pytania rodzicom dlaczego tak jest. Bliżej 6 roku życia dziecko w budowę ciała zaczyna kojarzyć z sferą społeczną, rolami społecznymi związanymi z płcią – dziewczynka może być tylko mamą, a chłopiec tylko tatą.

Ad. 4) Latencja – okres wyciszenia, spokoju. Faza ta trwa między 6 a 10 rokiem życia.

Ad. 5) Po 10 roku życia występuje faza genitalna – pogłębienie budowy ciała związanej z druga płcią. Dotyczy to kwestii intymności, seksualności, zabiegania o względy drugiego człowieka o odmiennej płci. Uświadomienie sobie „ja” jako istota seksualna, chcę realizować pewne wzorce społeczne, następuje psychoseksualne dojrzewanie.

W czasach, gdy nie było koedukacji (rozdzielenia na szkoły męskie i żeńskie) faza latencji była sztucznie wykreowana. Dziś uważa się, że nie ma fazy latencji – takiego przejścia z fazy apalicznej do fazy genitalnej. Namiastką tego mogą być konfrontacje dziewcząt z chłopcami i odwrotnie.

DOJRZAŁOŚĆ OBOWA

• Koncepcja neopsychoanalityczna K. G. Jung – jest twórcą nazw introwersja (skierowanie do wewnątrz) i ekstrawersja (skierowanie na zewnątrz – zainteresowanie otoczeniem). Zaobserwował u dzieci 3 etapy rozwoju osobowości, polegające na przemijaniu trochę introwersji i ekstrawersji.

1. Faza introwersji – do 6 roku życia.

Występuje tu bezkrytyczne, egocentryczne dziecięce zaufanie sobie – dziecko uważa siebie za doskonałego, że to „ja” jestem najważniejszy, np. jeśli „ja” chcę się bawić, tzn. że i wszystkie inne osoby również chcą się bawić. Dziecko nie wie, że te osoby mogą mieć inne potrzeby. Np. jeśli „ja” chcę jeść to i wszystkie inne osoby muszę tę potrzebę zaspokoić. Dziecko nie rozróżnia świata swoich wewnętrznych przeżyć ze światem prawdziwym, realnym – nie wie czy to co mu się śniło jest prawdą.

Wiek ten jest lękorodny – dzieci mają koszmary, negatywne nastawienia do różnych sytuacji; dziecko bezgranicznie wierzy światowi swojej wyobraźni. Tłumacząc mu, że tego nie ma ono i tak w to nie uwierzy!!!.

1. Faza ekstrawersji

Bardzo ważny jest świat zewnętrzny; ważne jest to, co powiedzą koledzy – np. „te spodnie są dziewczęce, ja ich nie założę” – tak powiedział kolega – jest stworzony bardzo ścisły kanon, który jest kreowany przez grupę. Rodzic nie ma szans na zmianę tego.

1. Faza introwersji

Nastolatek powraca do siebie, zainteresowania sobą. Stara się wyróżnić w grupie, pokazać, że „ja” jestem ważny, jestem odrębny – wszystko co tworzę jest oryginalne, inne, nowe. Przeżycia, plany są dla nastolatka bardzo ważne!!!

• Te dwie koncepcje są słuszne, chociaż się różnią!!!

1. PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE DOJRZAŁEJ OSOBOWOŚCI

2 Koncepcje dojrzałej osobowości : koncepcja Maslowa oraz koncepcja Gordona Allport’a.

Maslow zastosował metodę - niezależnych sędziów kompetentnych (spośród znanych osób wskazać osoby dojrzałe, samo aktualizujące się, następnie scharakteryzować je, następnie sprawdzić czy w tych charakterystykach są jakieś cechy wspólne).

• Udało mu się stworzyć charakterystykę osoby samo aktualizującej się, która zawiera 14 najważniejszych cech:

1. bardziej realne spojrzenie na świat;

2. wyższy poziom akceptacji siebie i innych;

3. większa spontaniczność i lepsza znajomość siebie;

4. większe zainteresowanie problemami dziejącymi się na zewnątrz nich;

5. większe zapotrzebowanie na samotność i prywatność;

6. większa autonomia i odporność na wpływy z zewnątrz;

7. większa ekspresyjność i świeżość w przejawianiu radości, bogactwo reakcji emocjonalnych;

8. częściej, niż te osoby przeciętne, doznają niezwykłych doświadczeń, mocniej przeżywają te wartości, które nadają sens ich życiu;

9. większe zainteresowanie społeczne;

10. głębsze i pełne miłości relacje interpersonalne;

11. bardziej demokratyczny charakter;

12. lepsze odróżnianie dobra od zła, środków i celów;

13. niezwykłe poczucie humoru (dystans do siebie i do rzeczywistości);

14. większa twórczość, kreatywność, oryginalność.

Koncepcja Gordona Allport’a:

• Z jego badań wyszło 5 cech dojrzałości człowieka:

1. szeroki zasięg „ja” (osoba o bogatej, złożonej osobowości, są dla niej bardzo ważne różne rzeczy);

2. umiejętność serdecznego odnoszenia się do innych , nie tylko bliskich osób (serdeczność, życzliwość);

3. poczucie zasadniczego bezpieczeństwa emocjonalnego i akceptacja siebie;

4. realistyczne nastawienie w stosunku do siebie i do innych;

5. posiadanie jednoczącej filozofii życia (jednoczący system wartości).

1. GŁÓWNE KIERUNKI NA TERENIE PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI – PRZEDSTAWICIELE, ZAŁOŻENIA, KONCEPCJE CZŁOWIEKA I JEGO ROZOWJU OSOBOWOŚCIOWEGO.

PSYCHOANALIZA FREUD

• Freudowi zarzuca się panseksualizm.

• Freud był psychiatrą – badał na przykładzie ludzi chorych z zaburzeniami psychotycznymi. Zarzucano mu, że jego koncepcja jest mało naukowa, gdyż nie prowadził badań empirycznych. Chciano jego koncepcje zanegować, stosując inne metody badań nad ludźmi. Wynikiem tego było fiasko, gdyż nie udało się tego uczynić.

• Freud zwrócił uwagę na seksualność dziecka – podkreślał, że człowiek rodzi się już z określoną płcią, na każdym etapie rozwija się zgodnie z nią. Zwrócił na to uwagę jako I!

• Freud przerósł swoją epokę w ujmowaniu człowieka do relacji świata kultury – mocno podkreślał kontakt człowieka z przyrodą.

• Doświadczenie życiowe Freuda wyprzedzało jego epokę. Zmarł we wrześniu 1939 roku – lekarz pomógł mu przedawkować morfinę – dokonał jego eutanazji.

• Koncepcja Freuda jest rozległa – koncepcja głębinowa:

- Zwrócił uwagę na głębię psychiczną człowieka. To co jest na zewnątrz jest tylko skorupą ludzką, aby go zrozumieć trzeba iść głębiej.

- Skupił się na zaburzeniach funkcjonalnych, które nie mają podłoża chorobowego (np. przejęzyczenia, pomyłki, zapomnienia, dziwne zachowania, dziwne sny, nieadekwatne zachowania do sytuacji.

- Główne tezy wyobrażenia koncepcji człowieka:

1. popęd biologiczny – popęd życia, instynkt życia – „eros” – coś szerszego niż seksualność; innowacyjność, twórczość, chęć przekraczania granic, korzystanie z przyjemności;

2. popęd śmierci – „tanatos” (zmienił to podejściem po I wojnie światowej), destrukcja, niszczenie, zabijanie kogoś.

Te 2 popędy konkurują w życiu jednostki.

Freud uznał, że jeśli zaburzenia funkcjonalne nie mają charakteru somatycznego, to muszą mieć charakter psychogenny.

1. nieświadomość – człowiek nie jest świadom dokonywania poszczególnych rzeczy, aby to zrozumieć należy wniknąć w jego podświadomość i nadświadomość.

- Konstrukcja ludzkiej osobowości wg Freuda: SUPEREGO EGO ID

ID – sfera ta charakteryzuje się zasadą przyjemności – dąży do zaspokojenia potrzeb, popędów ludzkich.

EGO – cechy, jak człowiek się czuje, jaki jest; zawiera postawy, wartości (w kwestii ustosunkowania – styl życia, który człowiek sobie wybiera). Sfera ta charakteryzuje się zasadą racjonalizmu – wszystko jest spójne.

SUPEREGO – zawiera wszystko co „mieści” się w kulturze cywilizacji – jak funkcjonuje otoczenie, w którym żyjemy. Sfera ta rządzi się zasadą moralności.

Psychologia dynamiczna – wszystkie sfery są inne, w szczególności ID i SUPEREGO są ze sobą skonfrontowane. ID napiera na EGO, aby zaspokoiła swoje potrzeby, popęd, natomiast SUPEREGO dąży do tego, aby żyć z zasadami takimi jakie są przyjęte. EGO musi podjąć decyzję. Jeśli podejmie decyzje zgodnie z SUPEREGO powstaje poczucie frustracji, jeśli ID – powstaje negatywny obraz siebie, niezadowolenie, wyrzuty, poczucie niespełnienia standardów, które są obecne w życiu. RYSUNEK

Psychika spełnia ochronę naszej osoby, negatywne rzeczy, uleganie popędom, złe zachowania są spychane do tej nieświadomości. Ta sfera nie jest sferą spokojną. Freud nawiązał od góry lodowej

to co jest świadome dla nas jest czubkiem góry lodowej, a to co jest w nieświadomości jest tym lodem pod wodą, której nie widać. Ta granica pomiędzy czubkiem, a spodem jest u człowieka nadświadomością. To co jest pod to nieświadomość, która sama się nie wyłoni, trzeba dokonać analizy – iść w głąb umysłu. Można tego dokonać za pomocą metody, którą przedstawił Freud.

Freud mocno akcentował nieświadomość – na początku w okresie 2 roku życia dziecka, a następnie do 5 roku życia, gdy dziecko się rozwija, rośnie. Zaburzenia funkcjonalne mieszczą się między granicą świadomości, a nadświadomości. Ogólne funkcjonowanie:

I.. Mechanizmy obronne – traumy, złe rzeczy, które próbują się przedrzeć do podświadomości, a później do nieświadomości.

A) mechanizm wspierania;

B) mechanizm projekcji (treści wydostają się z podświadomości i nadświadomości, ale człowiek nie chce się do tego przyznać, zrzuca to na innych. Jego obraz świata mówi o tym, jaki on jest w swojej podświadomości i nadświadomości.

C) sublimacja popędów – konieczność spychania popędów nie jest jedynym rozwiązaniem. Sublimacja – kompensowanie (pozytywne) przez rzeczy akceptowane społecznie – tego popędu przez inne rzeczy.

• Freud podkreślał konflikt między ID a SUPEREGO. Mówił, że człowiek stworzył kulturę, która go ogranicza wbrew własnej woli. Pyt. Jak to się stało, że człowiek nie rozpoznał swojej kultury? Odp. Człowiek stworzył taką kulturę, która daje mu szansę na rozwój, możliwość rozwoju. Kultura jest potrzebą rozwoju (jedną z potrzeb człowieka).

NEOPSYCHOANALIZA

Uczniowie Freuda (Carl Gustaw Jung i Alfred Adler) akceptowali to, że struktura psychiki jest złożona.

• Jung wprowadził termin nieświadomości kolektywnej. Jung jest znany jako interpretator baśni – w sensie różnych podań, legend, aby dotrzeć do różnych kultur. Było to wyrazem tamtych epok. Baśnie mają korzenie bardzo odległe, np. bracia Grimm – istota ich pracy polegała na analizie kulturowej. Wg Junga baśń ma większy charakter.

• Konstrukcja osobowości wg Junga:

1. anima animus – (pierwiastek żeńsko-męski). Ma tutaj na myśli typy emocjonalności. Mężczyzna może mieć pierwiastek męski i żeński (nie dotyczy to seksualności!!! Chodzi tylko o poziom emocjonalności!!!!);

2. ego – obraz siebie we własnych oczach (zespół opinii), ustosunkowanie do siebie;

3. persona – obraz siebie w oczach innych osób (pochodzi z zewnątrz).

W jego teorii jest konflikt (z racji bycia neopsychoanalitykiem): nieświadomość indywidualna i nieświadomość kolektywna.

Nieświadoma jest nieświadomość kolektywna; świadome jest ego i persona.

• Alfred Adler podkreślał, że istotnym źródłem konfliktu jest konflikt między nim samym, a innymi – konflikt mocy;

• Priorytetem w życiu człowieka jest dążenie do tego, aby zachować swoją odrębność.

• Wprowadził kompleks niższości.

• Podkreślał subiektywizm (widzi siebie inaczej, nie dostrzega swoich właściwości).

• Mówił, że człowiek ma w sobie konflikt wewnętrzny – dążenie do bycia osobą niezależną lub wręcz dominującą oraz osobą podporządkowaną komuś.

• Przestępczość młodzieży-nieletnich jako destrukcyjna forma zaspokajania potrzeby instynktu mocy.

Adler sam w sobie nie zajmował się zjawiskiem przestępczości – zajmował się specyfiką grupy gangów, nieletnich osób.

BEHAWIORYZM – TEORIA BODZIEC – REAKCJA

Przedstawiciel behawioryzmu - Skinner

• Teoria skupiła się na analizie zachowania człowieka. Wyrosła z buntu przeciw psychoanalizie.

• Behawioryści krytykowali, negowali coś takiego jak osobowość – nie ma wnętrza, podświadomości. To co widzieli w człowieku to jego zewnętrzne zachowania.

• Negowali istnienie ponadświadomości.

• Chcieli bardzo spójnie, empirycznie analizować zachowania.

• SR S – stimulus – bodziec R – reaction – reakcje

Realizowanie tego, jakie są reakcje człowieka i jaki bodziec je wywołał.

• Pedagogikę widzieli jako oddziaływanie na reakcję.

• Przyjęli, że osobowość to zbiór utrwalonych nawyków.

• Bodziec to wzmocnienia – pozytywne i negatywne – nagrody i kary. Rozwinęli pozytywne.

• Punktem wyjścia dla behawiorystów były badania Pawłowa (fizjolog) – o związku bodźca bezwarunkowego z bodźcem warunkowym (np. wydzielanie śliny przez psa w chwili usłyszenia dzwonka oraz warunkowania instrumentalne – ktoś używa czegoś instrumentalnie dla osiągnięcia nagrody.

• Behawioryści przyznali się do swojego błędu i zmodyfikowali napis:

S ---- O R O – indywidualne możliwości

Wewnętrzny schemat porównali do „czarnych skrzynek” – jeżeli nie mamy właściwego sprzętu to nie wybędziemy z niej nic. Musimy znaleźć sposób, aby dowiedzieć się co człowiek ma w środku – należy go rozszyfrować.

• Behawioryści w końcu udowadniając to przyznali, że człowiek ma jednak coś w sobie.

W zapisie można zauważyć literę H –nawyk, przyzwyczajenie, czyli wcześniejsze doświadczenia. Człowiek uczy się przez naśladownictwo.

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZA

Jest to nurt społeczno-psychologiczny. Jego przedstawiciele to: A. Maslow, K. Rogers, K. Dąbrowski (koncepcja dezintegracji pozytywnej) – oni nie są twórcami!!! Są jedynie przedstawicielami!!

• To trzecia siła w psychologii (pierwsza psychoanaliza= pomija rozwoje aspekty człowieka, dysfunkcje; druga behawioryzm). Mówi, że oba te dwa nurty są w błędzie. Chciał kompleksowo spojrzeć na człowieka.

• Wyłonił się z egzystencjalizmu amerykańskiego (podkreślał potęgę człowieka, przy nieświadomości, iż on jest także ułomny w pewien sposób; człowiek ma tendencje do rozwoju , przekracza grancie – transcendencja; po porażkach wyciąga wnioski – rozwija się , ma tendencję do twórczości ; przekracza to, co potrzebuje do codziennej egzystencji, np. muzyka).

BEHAWIORYZM – PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

• Psychologia humanistyczna zanegowała behawioryzm, bo behawioryści próbowali stosować metodologię nauk przyrodniczych do badania człowieka, a psychologia humanistyczna mówi, że człowieka nie można badać tylko poprzez pryzmat przyrody.

• Można jedynie badać człowieka z punktu fizjologii.

Psychoanaliza:

• Wspólne: uznanie, że człowiek ma głębokie życie psychiczne (nieświadomość, podświadomość); zaprowadzenie „porządku” w tych treściach będzie pomocne.

• Brak zgody z psychoanalizą: kultura go ogranicza.

• Pedagogika humanistyczna nie zgadzała się z tym, że kultura „osacza” człowieka, bo on sam ją stworzył; człowiek jako istota kreatywna stworzył taką kulturę, która pozwala mu się rozwija (PH) - ogranicza go, ale po to, aby „wejść” na wyższy poziom rozwoju.

• Zgadzali się, że trzeba pomóc człowiekowi terapeutycznie, ale psycholodzy humanistyczni podkreślali społeczny charakter człowieka i stworzyli terapię grupową (Freudowi w ogóle nie przyszedł pomysł terapii grupowej!!!)

• Człowiek jest istotą społeczną i jest to zgodne z jego naturą. Musi umieć współżyć z innymi ludźmi.

• Podczas terapii terapeuta jest stymulatorem rozmowy grupowej – człowiek może zobaczyć swoje problemy na tle innych ludzi – terapeuta działa za pośrednictwem grupy – stymuluje ją.

• Terapeuta w Psychoanalizie jest - osobą dominującą; jest terapia dyrektywna.

• Terapeuta w Psychologii humanistycznej – jest pozycja jest równorzędna z uczestnikami terapii; on proponuje – nie narzuca!!! Tak buduje proces terapeutyczny, formułuje cele, aby człowiek sam doszedł do tego, że zauważa zmiany, dochodzi do samodzielnych wniosków. Terapia niedyrektywna. Człowiek chce się czuć autorem swojego życia.

Czym zajmuje się Psychologia humanistyczna?

• Psychoanaliza – zaburzeniami funkcjonalnymi

• Psychologia humanistyczna – właściwe nie ma powodu koncentrować się na zaburzeniach, trzeba aktualizować swój potencjał, realizować go, odkrywać w sobie możliwości dalszego rozwoju.

• Psychologia humanistyczna wspiera człowieka w rozwijaniu przekraczania siebie. Jeżeli człowiek zacznie realizować siebie to zaburzenia (zatokowanie, zablokowanie rozwoju) „znikną”.

• Dużą uwagę zwracano na twórczość – pomóc człowiekowi w jakim obszarze może być twórczym, kreatywnym.

• Transcendencja – pracując nad sobą może przekraczać swoje słabości (trauma po wypadku, niepełnosprawność).

• Poczucie humoru też jest typowo ludzkie; zajmowano się badaniem znaczenia poczucia humoru.

• Nurt ten postulował za zamknięciem szpitali psychiatrycznych . Zaburzenie, niepełnosprawność też ma w sobie zalążki cech twórczych. W USA w latach 50. spróbowano tego pomysłu, ale zweryfikowany – owszem, osoby te były twórcze, ale nie potrafiły zadbać o siebie, zaspokoić bytu. Dano im wolność, warunki do tworzenia, ale nie udało się im samodzielnie porzetrwać.

TEORIA CZYNNIKOWA R. B. CATTELLA – Pol. teoria cech

R. B. Cattell – twórca metodologii badań testowych

Cechy:

1. Powierzchniowe – łatwe do zauważenia, szybko się je zauważa w kontaktach z inną osobą.

2. Źródłowe:

   1. dynamiczne (mówią, jak szybko człowiek robi to, co robi). Motywacja – dlaczego on w ogóle to robi? Są pewne rzeczy w życiu, które nas od razu angażują i odwrotnie. DANE – Q

      1. postawy – ustosunkowanie się do kogoś lub czegoś; zawsze muszą być 3 elementy (poznawczy, emocjonalny, behawioralny).

Nie są wrodzone, a nabywane w procesie socjalizacji.

1. ergi – wrodzone predyspozycje psychofizyczne (nie mylić z temperamentem!!!). Powodują, że coś jest dla nas ważne i dlatego to robimy.

Na co człowiek zużywa swoją energię życiową, czemu się poświęca?

1. sentymentalne – są rzeczy, które są dla człowieka ważne.

Te cechy człowieka, które mówią o tym, co jest dla nas ważne, nabierają znaczenia poprzez nasze doświadczenia.

Postawy, ergi i sentymentalne to dane Q – kwestionariusz.

1. zdolnościowe – z jakim efektem człowiek robi to, co robi, np. inteligencja; Talenty, uzdolnienia, predyspozycje. DANE - L

2. tempera mentalne – jak ktoś coś robi; Mówią o stylu pracy. DANE - T

Objaśnienie:

Q – kwestionariusz

L – wynikające z działalności, aktywności człowieka, (life – biografia).

T – dane testowe.

Musi mieć badacz te 3 rodzaje danych, by uzyskać poprawne wyniki badań.

Człowiek to suma cech obraz człowieka wg Cattella.

1. NEOTYCZNY WYMIAR OSOBOWOŚCI – PROPOZYCJA LOGOTEORII V. E. FRANKLA

Neotyczny – rozum, zrozumienie, intelekt.

Logos – ma bardzo wiele znaczeń.

• Frankl podkreślił, że człowiek ma potrzebę nadania sensu swojej egzystencji.

• Wg niego psychologia jest inną nauką niż teologia, połączył psychologię z duchowością.

• Jego koncepcja jest pierwszą koncepcją osobowości człowieka.

• Zasłynął tym, że miał intuicję o zrozumieniu człowieka współczesnego. Opisał jego problemy – Największe problemy współczesnego człowieka:

1. osamotnienie – z jednej strony człowiek ma pomoc techniczną w zbliżaniu się do człowieka – telefony, listy , z drugiej zaś na poziomie psychologicznym jest samotny, nie odnajduje się wśród bliskich ludzi.

2. nuda – stres; to wszystko co nas otacza, nie zaspokaja nas;

3. zanikanie więzi emocjonalnej;

4. zagubienie w świecie wartości – człowiek nie zawsze wie, co należy zrobić, żeby respektować te wartości;

5. poczucie bezsensu (negatywny stan człowieka) – jest szkodliwy – brak sensu własnego życia.

Poprzez te problemy powstaje frustracja egzystencjalna – polega na tym, że człowiek ma poczucie niespełnienia, nie realizacji.

• Frankl nadał nazwę temu doświadczeniu – nerwica noogenna (od neous – istota, sens, znaczenie). Pojawiają się one z utraty sensu życia.

Frankl wykorzystał geometrię. Lubował się w geometrii, stworzył antropologię przestrzenną – na obszarach przestrzennych obrazował cechy dla człowieka. RYSUNEK

I prawo: Przez to zjawisko uzasadnił antyredukcjonizm człowieka – nie można go redukować na niższy poziom, gdyż nie będzie on zgodny z człowiekiem. Człowiek jest istotą trójwymiarową, należy na niego tak właśnie patrzeć – wymiar : duchowy, biologiczny o psychiczny. Człowiek ma być „bryłą otwartą”, aby mogło się w nim coś działać.

II prawo: Wykorzystał te informację dla prawa II. RYSUNEK

Analizując problemy człowieka zawsze można patrzeć na to indywidualnie. Np. 3 osoby z nerwicą – trzeba je ujmować indywidualnie, gdyż osoby te mają całkiem inne doświadczenia.

• Podkreślał aspekt indywidualizacji diagnozy. Potwierdza to praktyka – zaczęto skutecznie pomagać ludziom w ich problemach psychologicznych.

• Konstruktując koncepcję osobowości – Walec koncentryczny – posłużył się modelem geometrycznym.

Wymiar psychiczny – sztuczne rozdzielenie na wymiar emocjonalny i społeczny; w człowieku jest jedno – każda emocja rodzi się z konfrontacji z jakimś otoczeniem i odwrotnie.

Wymiar duchowy – jest rdzeniem walca, jest trudno dostępny – co nadaje sens egzystencji, co jest istotą bytu. Nie dowiemy się tego przy pierwszym spotkaniu, trzeba się zaangażować w kontakt z tą osobą.

Poziom świadomy – jak wyglądamy, jakie mamy uczucia, odczucia.

• Frankl zasłużył tym, że opisał fenomeny ludzkiej egzystencji (dlaczego człowiek jest wyjątkowy w środowisku ludzkim). Można sprowadzić to do pytania: ?Czym człowiek różni się od zwierząt”? Odp: Cechy różniące człowieka od zwierząt to:

1. Duchowość – są osoby co do których nie jesteśmy w stanie zaobserwować przejawów duchowości, ale nie można stwierdzić, że osoby te w ogóle ich nie mają.

2. Wolność, odpowiedzialność – człowiek potrafi ponieść konsekwencje swoich czynów.

3. Otwartość, intencjonalność – człowiek może swoje życie zadedykować tym wartościom.

4. Autotranscendencja – człowiek potrafi przekroczyć siebie.

5. Poczucie sensu życia – potrzeba nadania sensu własnej egzystencji.

1. ANALIZA TRANSAKCYJNA E. BERNE

E. Berne jest twórcą analizy transakcyjnej.

• Berne skupił się na analizie tego, co dzieje się między ludźmi – wymian, które nazwał transakcjami.

• Stworzył własną koncepcję życia. Liczy liczbę 3 elementów – elementy osobowości : stan „ja” jako: R – rodzic, D – dorosły, Dz – dziecko. RYSUNEK

Obszary, w których zakodowane są różne rzeczy.

Porównanie do sygnalizacji świetlnej

R – światło czerwone – ogranicza człowieka

D – światło żółte – zatrzymaj się, zastanów,

przemyśl.

Dz – światło zielone – wszystko wolno.

Stan „ja” jako:

• Dz (dziecko) – są to rzeczy odpowiedzialne za nasz kontakt fizyczny, rzeczy „tu” i „tera”, „ja chcę natychmiast”.

• D (dorosły) – procesor, intelektualista, zbiera dane, analizuje je i wyciąga wnioski. Chodzi tu o zachowania, doświadczenia.

• R (rodzic) – obszar, w którym znajdują się rzeczy, których my sami nie stworzyliśmy, a zaciągnęliśmy z jakiejś kultury – można się do nich ustosunkować. Obszar ten wychodzi z komunikatora – „tak nie wolno”, „tak trzeba robić”.

• Jeżeli spotykają się 2 osoby to jest 6 stanów „ja” jako:

Pierwsza transakcja – prosta – odpowiedź przychodzi z tego samego stanu „ja” do którego my adresowaliśmy komunikat.

Transakcja prosta!!!

Częściej spotykane transakcje nadające sens to – transakcje skrzyżowane – odpowiedź przychodzi z innego stanu „ja”, niż my adresowaliśmy komunikat.

Transakcje kątowe – mają 2 poziomy : społeczny (zauważalny dla osób z zewnątrz) i psychologiczny.

XI. Zaburzenia osobowości – zachowania nietypowe, niestandardowe (nie związane z podłożem neurologicznym, przebytym urazem, chorobą; zaburzenia wrodzone)

Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych – po okresie dojrzewania, u dziecka dostrzegamy pierwsze objawy

Definicja według ICD 10 – Organiczne zaburzenie osobowości

głęboko zakorzenione i utrwalone wzorce zachowań, które ujawniają się jako niezmienne reakcje na różnorodne sytuacje indywidualne i społeczne, stanowią one znaczne lub skrajne odchylenie od przeciętnego w danej kulturze sposobu postrzegania, myślenia, odczuwania, odnoszenia się do innych. Występuje skłonność do stabilności i obejmują wiele zakresów funkcjonowania psychologicznego (emocje, postawy). Towarzyszy im często, ale nie zawsze subiektywne poczucie przykrości oraz problemy w funkcjonowaniu społecznym głównie w postaci zerwania więzi społecznych.

1. niedomoga uczuć wyższych – które wiążą z innymi

2. niedojrzałość psychiczna

3. dysharmonia psychiczna – posiadanie sprzecznych zachowań

4. egocentryzm (skrajny) – nie uwzględnianie potrzeb innych

5. nieprzystosowanie społeczne – problem ze spełnieniem wymogów społecznych, z przystosowaniem przyjętych norm społecznych.