[Kartezjusz, Husserl, Reichenbach & Cackowski, opracowanie: Tomasz Lachowski ]
[Kartezjusz, opracowanie: Łukasz Putowski]
Sorry za syf w pliku, ale szkoda mi czasu na formatowanie tekstu.
Pytania z kolokwium:
Oto pytania z dzisiejszego kolokwium z propedeutyki u Trybulca:
1. Uniwersalizm refleksji filozoficznej
2. Metoda i przedmiot filozofii np. pozytywizmu
3. Podaj charakterystykę duchowego świata polis
4. Filozofia jako "thezis"
5. Koncepcja duszy wg Arystotelesa
6. Pojęcia oświecenia i przyczyny braku oświecenia
7. Ciało i dusza wg Kartezjusza
8. Pojęcie przedmiotu idealnego
9. Przyczyny kryzysu człowieczeństwa europejskiego
10. Pojęcia i przyczyny sądów syntetycznych apriori
11. Klasyczna koncepcja wiedzy
12. Fundacjonalizm
13. Zasada racji dostatecznej
14. Krytyka kryzys racjonalizmu
Filozofia
1. cechy myślenia filozoficznego: krytycyzm, sceptycyzm, radykalizm, uniwersalizm
Krytycyzm - Postawa umysłowa i badawcza postulująca kontrolę prawdziwości i zasadności racji wszelkich przekonań przed ich uznaniem, którą cechuje gotowość do przyjmowania twierdzeń tylko należycie uzasadnionych i sprawdzonych oraz do zmiany uznanych już twierdzeń wobec nowych, przeczących im faktów.
(Filozofia, Leksykon PWN, Warszawa 2000)
Sceptycyzm - Stanowisko odrzucające możliwość uzyskania wiedzy pewnej i uzasadnionej.
(Filozofia, Leksykon PWN, Warszawa 2000)
Radykalizm - Ruch, który powstał w 1971 roku przeciw wąskim horyzontom oraz zaściankowości profesjonalnej filozofii brytyjskiej, a szczególnie tej, którą uprawiano na Oksfordzie. Grupa Filozofii Radykalnej (Racial Philosophy Group) nie chce opowiadać się po stronie jakiejkolwiek konkretnej doktryny, niemniej jednak sama określa się jako socjalistyczna i feministyczna. Wielu jej członków uważa się za kontynuatorów marksistowskiej tradycji filozoficznej.
(Encyklopedia Filozofii, t. 2, Zysk i S-ka, Wydanie I)
Uniwersalizm - Wszelkie postawy i poglądy uznające dominację całości nad częściami, ogółu nad jednostkami. Przekonanie, że ważne wartości, normy i zasady powinny być powszechne. Dążenie do upowszechnienia danego poglądu.
(Filozofia, Leksykon PWN, Warszawa 2000)
2. metoda i przedmiot filozofii wg pozytywizmu i egzystencjalizmu
Filozofia egzystencjalna bada to co ponadracjonalne, co niepojęte, co znajduje się poza rozumiem lub na jego pograniczu. Jej dziedzina leży poza tym co racjonalne. Filozofowanie w tym przypadku to nie badanie za pomocą rozumu lecz w jakiś inny mniej czy więcej nierozumny sposób. Filozofowie egzystencjalni skłonni są twierdzić, że nie widzą różnicy pomiędzy filozofią a poezją lub że filozofia jest myśleniem na pograniczu nauki i muzyki. Egzystencjaliści na obronę swego stanowiska twierdzą, że:
Gdy chodzi o pytania graniczne człowiek musi posługiwać się wszystkimi swoimi siłami a więc także uczuciem, wolą, wyobrażeniem (jak poeta).
Podstawowe dane filozoficzne nie są dane rozumowi. Trzeba je więc uchwycić jakimiś innymi sposobami.
Wszystko co dotyczy rozumu już w jakiś sposób należy do tej czy innej nauki. Stąd wniosek, że filozofii pozostaje jedynie poetyckie myślenie.
Dla pozytywistów mówienie to mówienie rozumne a o czym nie można mówić należy milczeć. Uważają, że jeżeli nie można czegoś uchwycić za pomocą rozumu to w ogóle nie można tego uchwycić. Człowiek ma tylko dwie możliwości poznania czegoś: albo dostrzega przedmiot w jakiś bezpośredni sposób - zmysłowo lub duchowo - albo ów przedmiot wywnioskowuje. Jedno i drugie jest funkcją poznawczą i w gruncie rzeczy aktem rozumu. Przedmiotem filozofii pozytywistycznej jest wszystko to co da się poznać za pomocą rozumu.
3. krytyka filozofii
Filozofia dąży do wiedzy, która jednoczy i systematyzuje ogół nauk i wynika z krytycznego zbadania naszych przekonań, uprzedzeń i wierzeń. Jeżeli jednak zapytamy filozofa jakie prawdy ustaliła jego nauka będzie musiał przyznać, że jego badania nie doprowadziły do pozytywnych wyników. Bierze się to stąd, że gdy tylko wiedza w jakiejś dziedzinie staje się możliwa, to owa dziedzina przestaje być określana mianem filozofii a przeobraża się w oddzielną naukę.
4. filozofia a religia
Wszystko co osobowe lub prywatne, co zależy od nawyków, osobistych interesów i pragnień zniekształca filozoficzne myślenie. Osobowe i prywatne rzeczy są dla intelektu więzieniem. Wolny intelekt będzie postrzegał świat bez przeszkód wznoszonych przez uświęcone zwyczajem wierzenia i tradycyjne przesądy pragnąc wyłącznie wiedzy tak czysto kontemplacyjnej jak to tylko możliwe.
5. filozofia a nauka
Filozof od zawsze próbował wytłumaczyć rzeczywistość a tłumaczyć znaczy interpretować rozumnie przedmiot, który wymaga wytłumaczenia. Filozofia od zawsze była czynnością rozumną, naukową a nie twórczością literacką. Filozofia jest nauką uniwersalną a jej przedmiot nie jest ograniczony do czegoś określonego. Filozofia różni się od nauki swoją metodą i punktem widzenia. Metodą bo nie waha się korzystać ze wszystkich dostępnych jej metod poznania. Punktem widzenia bo każdy problem rozpatruje od podstaw, stawia pytania tam gdzie inne nauki się zatrzymują.
6. filozofia a zdrowy rozsądek
Człowiek, któremu obca jest filozofia przechodzi przez życie jako więzień przesądów przejętych ze zdrowego rozsądku, z obiegowych wierzeń jego epoki i narodu, a także z przekonań, które rozwinęły się w jego umyśle bez udziału starannych dociekań.
7. filozofia a światopogląd
Człowiekowi, któremu obca jest filozofia świat jawi się jako coś określonego, skończonego i oczywistego. Przedmioty dnia codziennego nie pobudzają go do refleksji, a nieznane możliwości odrzuca on ze wzgardą. Gdy tylko zaczniemy filozofować, przeciwnie: widzimy iż nawet najbardziej powszednie rzeczy wiodą nas do problemów, na które udzielać można jedynie bardzo niepełnych odpowiedzi. Filozofia rozszerza zakres naszych myśli i uczula je od nawyków. A zatem, choć zmniejsza ona nasze poczucie pewności co do tego czym rzeczy są to powiększa naszą wiedzę o tym, czym one być mogą.
8. zmiana znaczenia terminu „filozofia” - filozofia jako teoria, system, teoria poznania
Teoria (od starożytności do XV/XVI wieku). Teoria jest wiedzą, która nie ma zastosowanie praktycznego, jest wglądem w rozumny porządek świata, wiedzą dla samej wiedzy, czerpaniem przyjemności z samego poznania. Filozofie do tego czasu można nazwać metafizyką. Metafizyka będzie zajmować się fizyką w tych dziedzinach, w których fizyka doświadczalna nie ma narzędzi do badania. Metafizyka opisuje rozumny porządek przyrody, stara się znaleźć wytłumaczenie konkretnych zdarzeń w kontekście ogólnego porządku rzeczywistości.
System (od XVII do XVIII wieku). System jest syntezą czegoś co się rozpada, pogodzenia dwóch skrajności: badawczego wkroczenia w nieznane i zabezpieczenia znajomej i zrozumiałej wiedzy życiowej.
Teoria poznania (XIX wiek). Teoria poznania zajmuje się pojęciem prawdy, tym co naukowcy uznają za prawdziwe i nie poddają żadnej dyskusji, źródłami poznania np. czy rodzimy się z jakąś wiedzą, czy jesteśmy jak czysta karta i sposobami uzasadnienia stawianych argumentów. Przedmiotem teorii poznania jest nauka.
9. podstawowe dziedziny filozofii (przedmiot, podstawowe problemy, historia)
Ontologia (metafizyka) - Zajmuje się bytem. Pyta: skąd się wziął, do czego zmierza i jaka jest jego struktura.
Teoria poznania (epistemologia) - Zajmuje się wiedzą. Pyta: skąd się bierze wiedza, jak ją uzasadniamy i co to jest prawda.
Inne nauki poznają. Filozofia bada możliwości samego poznania: założenia i granice możliwego poznania. Jak Immanuel Kant i wielu spośród jego zwolenników.
Wartości (aksjologia) - Dzieli się etykę i estetykę. Etyka zajmuje się moralnością, tym co dobre i złe a estetyka sztuką.
Każda inna nauka bada to co jest. Filozofia natomiast bada to co ma być. Tak odpowiadają np. zwolennicy tzw. szkoły południowoniemieckiej i liczni współcześni filozofowie francuscy.
Człowiek (antropologia) - Zajmuje się człowiekiem. Człowiekiem jako założeniem i podstawą wszystkiego innego. Według przedstawicieli tego poglądu w rzeczywistości wszystko w jakiś sposób odnosi się do człowieka. Dla filozofii to odniesienie a przez to i sam człowiek jest pod tym względem przedmiotem badania. Tak naucza wielu egzystencjalistów.
Język - „Nie ma zdań filozoficznych, ale tylko wyjaśnienie zdań” twierdzi Wittgenstein. Filozofia bada język innych nauk z punktu widzenia jego struktury. Tak sądzi za Wittgensteinem większość współczesnych pozytywistów logicznych.
Początki filozofii
1. logos
Mowa jest instrumentem politycznym, kluczem wszelkiego autorytetu w państwie, środkiem rządzenia i panowania nad innym. Mowa służy do prowadzenia dyskusji, wymiary poglądów, ścierania argumentów. Wielkie znaczenie mowy w życiu codziennym a szczególnie życiu politycznym sprzyja jej rozwojowi. Pojawiają się techniki przekonywania: retoryka i sofistyka oraz zasady przeprowadzania dowodu.
2. cnota (arete - sofrosyne, hybris)
Sofrosyne (cnota klasy średniej): pełne panowanie nad sobą, stała kontrola mająca na celu poddanie się obowiązującej wszystkich dyscyplinie, zimna krew konieczna do powstrzymania instynktownych odruchów, które mogłyby zakłócić ogólny porządek szyku.
Hybris (cnota arystokracji): brak umiarkowania, popisywanie się bogactwem, zbytkowny strój, przepych pogrzebów, nadmierne przejawy boleści w przypadku żałoby, zwracające na siebie zachowanie kobiet, nadmiar pewności siebie i zuchwałość w postępowaniu arystokratycznej młodzieży.
3. eunomia
Proporcjonalny podział władzy między obywateli. Kryterium proporcjonalności może być wiedza, doświadczenie życiowe lub zasługi.
4. isonomia
Równy udział obywateli w sprawowaniu władzy.
5. czynniki demokratyzacji kultury greckiej
Wprowadzenie pisma.
Spisanie prawa co zapewniło jego trwałość i stałość oraz stało się fundamentem polis.
Tworzenie pism religijnych trafiających do ogółu obywateli. Zawarta w nich wiedza przestaje być przywilejem zamkniętego kręgu sekt a dostępna dla wszystkich poddawana jest, tak samo jak debaty polityczne, pod osąd wszystkich obywateli.
Otwarcie się różnych sekt i tajemnych ugrupowań na zwykłych obywateli co pozwoliło im doświadczać tego co wcześniej zarezerwowane było tylko dla rodzin królewskich i kapłańskich.
Powstanie filozofii, która wyniosła mądrość na agorę.
Pojawienie się hoplity i zmiana stylu walki na wymagający współpracy między zwartymi w szyku jednostkami.
Odrzucenie tradycyjnych sposobów postępowania arystokracji nastawionej na podniesienie prestiżu, wzmocnienie władzy jednostek i wyniesienie jej ponad ogół.
6. kultura dyskusji
Dyskusja jest starciem poglądów, argumentacją. Wymaga ona publiczności występującej jako sędzia, który przez wzniesienie rąk wybiera zwycięzcę. Wszystkie doniosłe kwestie wcześniej rozstrzygane przez władcę, zostają poddane sztuce oratorskiej i rozwiązywane są w wyniku dyskusji.
7. równość
Proces postępującej jawności prowadzi do ujawniania przed oczyma całej społeczności działań, postępowania i umiejętności, które wcześniej stanowiły wyłączny przywilej osób spełniających władzę. Obywatele polis określają się jako podobni a nawet równi. Mimo różnic jakie dzielą ich w życiu społecznym widzą się w polityce jako jednostki, które można nawzajem wymieniać w obrębie sytemu, którego podstawową zasadą jest równowaga.
8. jawność.
W polis wyodrębniona została sfera życia publicznego, która była dostępna wszystkim obywatelom i wszystkich obywateli interesowała (dotyczyła).
Arystoteles
1. potrzeba i konieczność filozofii
Ten kto filozofuje poznaje prawdę ponieważ swoje rozumowanie wyprowadza z tego co pierwotne a nie pochodzące z drugiej czy trzeciej ręki. Tylko filozof żyje ze wzrokiem skierowanym na to co boskie i umocniwszy swe życie w tym co wieczne i niezmienne żyje według własnej woli. Ponieważ funkcją duszy jest myślenie i rozumowanie to tym ludziom, którzy myślą i odznaczają się filozoficzną wnikliwością należy przyznać doskonałe życie. Przyjemne życie przysługuje w najwyższym stopniu filozofom ponieważ aktywność myśli wytwarza najwięcej radości. Tak więc cieszenie się prawdziwymi i dobrymi przyjemnościami jest samo w sobie czymś ze względu na co ludzie rozumni powinni uprawiać filozofię.
Ponieważ człowiek z natury składa się z duszy i ciała, przy czym dusza jest lepsza niż ciało, a to, co jest gorsze musi być zawsze sługą tego, co lepsze, zatem ciało musi istnieć ze względu na duszę. Przypuszczając, że dusza ma część rozumną i nierozumną i że ta druga jest gorsza, wywnioskujemy, że część nierozumna istnieje ze względu na część rozumną. Rozum należy do części rozumnej, argumentacja ta zmusza nas do stwierdzenia, że wszystko istnieje dla rozumu. Człowiek więc powinien filozofować ze względu na swoją naturę.
2. wyższość filozofii nad innymi dziedzinami działalności ludzkiej
Filozofia jest pożądana ze względu na nią samą (jest dobrem sama w sobie). Celem i źródłem najwyższego szczęścia dla człowieka rozumnego jest myśleć i analizować. Inne dziedziny działalności ludzkiej są pożądane ze względu na coś innego, coś co wytwarzają (są dobrem ze względu na to co wytwarzają). Dlatego filozofię można nazwać dobrą a inne dziedziny koniecznymi i z tego samego powodu filozofia stoi wyżej niż inne dziedziny działalności ludzkiej.
3. trzy drogi życia
kochający mądrość
kochający zwyciężać
lubiący zyski
Lubiący zyski są reprezentowani na igrzyskach przez tych, których sprowadza chęć zarobku i na kupni i sprzedaży. Lubiący zwyciężać to ci, którzy ubiegają się o sławę. Kochający mądrość to ci, którzy obrali życie czystej kontemplacji, czyli filozofię.
4. koncepcja duszy
Cielesna część człowieka jest utworzona najpierw, duchowa część później. Dusza składa się z części rozumniej i nierozumnej. Mądrość jest tym co pojawia się w duszy na samym końcu.
5. korzyść a dobro
Rzeczy dobre to te, które mają cel same w sobie. Korzystne natomiast to te które służą jakiejś innej rzeczy a zatem są dobre przez wzgląd na swoje przeznaczenie. Filozofia jest rzeczą dobrą. Może być pożądana jedynie przez wzgląd na nią samą ponieważ nie przynosi żadnych korzyści i nie jest użyteczna.
6. pojęcie substancji
Substancja jest tym, co ani nie może być orzekane o podmiocie, ani nie może znajdować się w podmiocie, na przykład poszczególny człowiek czy poszczególny koń. Drugimi substancjami nazywają się gatunki, do których należą substancje w pierwszym znaczeniu, jak również rodzaje tych gatunków. Na przykład poszczególny człowiek należy do gatunku „człowiek”, rodzajem tego gatunku jest „zwierzę” a więc „człowiek” i „zwierzę” nazywają się drugimi substancjami”. Substancję można też rozumieć jako podłoże dla wielu różnych cech czy własności.
Abelard
1. stanowiska w kwestii wiara / wiedza - argumenty za i przeciw (por. filozofia a religia)
Wiara
wiara jest posłuszeństwem i należy za nie wynagradzać
tak jak nie można udowodnić, że prawo pochodzi od Boga tak nie można temu zaprzeczyć
ludzie wierząc z pokolenia na pokolenie swoim świadectwem potwierdzają prawdziwość wiary a jeżeli kłamią to należy winić tych, którzy wprowadzają fałsz
„wiara jest bez zasługi jeżeli rozum ludzki dostarcza jej dowodów”
w przypadku twierdzenia, że posiada się wiedzę należy uważać czy przypadkiem twierdzenie to nie jest złudne ponieważ wiedza wyprowadzona jest z błędnych przesłanek, dowód jest źle przeprowadzony lub ulegliśmy oszustwie
wiara opiera się na autorytecie, który mógł przewyższać wszystkich przed nim i po nim
Wiedza
nikomu w otoczeniu swej wiary nie wolno badać w co właściwie należy wierzyć ani bezkarnie wątpić w to co wszyscy uznają
to czego pobożnego ludzie nauczyli się jako dzieci tego trzymają się z uporem jako dorośli i zanim potrafią zrozumieć to czego się uczą, już twierdzą, że w to wierzą
wiedza zbudowana jest na nieustannie badanych argumentach
żeby uwierzyć trzeba być szaleńcem lub zostać do tego zmuszonym siłą
na wiarę można przyjąć każde twierdzenie, zarówno absurdalne jak i rzeczowe
jeżeli wiara zbudowana jest na fałszywych przesłankach próżna jest nadzieja
Kartezjusz
1. racjonalizm (genetyczny, metodologiczny) a empiryzm
Racjonalizm - pogląd filozoficzny w epistemologii zakładający że rozum jest jedynym źródłem wiedzy (natywizm) oraz uznający istnienie poznania niezależnego od doświadczenia (aprioryzm). Racjonalizm stoi w opozycji do empiryzmu.
Racjonalizm genetyczny (natywizm) - pogląd dotyczący poznania zakładający w umyśle ludzkim pewnej wrodzonej wiedzy niezależnej od doświadczeń i wszelkich zewnętrznych czynników. (np. tak jak u Platona) Natywizm jest przeciwieństwem do empiryzmu genetycznego mówiącego że człowiek wiedzę zdobywa wraz z doświadczeniami.
Racjonalizm metodologiczny (aprioryzm) - pogląd w teorii poznania głoszący że jedynie wiedza zdobyta niezależnie od doświadczenia ma wartość poznawczą, na przykład wiedza dedukcyjna.
Empiryzm (od gr. empeiría - "doświadczenie") - doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie, lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne. Wyróżniamy empiryzm metodologiczny i genetyczny.
Empiryzm metodologiczny głosi nieistnienie sądów syntetycznych a priori, z kolei empiryzm genetyczny stwierdza, że umysł ludzki jest pierwotnie pozbawiony treści poznawczych (umysł jako tabula rasa - "niezapisana tablica"), dopiero doświadczenie bezpośrednio lub pośrednio powoduje zapełnienie tej pustki sądami. Skrajną postacią empiryzmu genetycznego jest sensualizm, który głosi, że nie ma niczego w umyśle, czego nie było wpierw w zmysłach (Nihil est in intellectu quod non ante fuerit in sensu).
2. metoda zdobywania wiedzy pewnej
Kartezjusz w poszukiwaniu wiedzy pewnej przyjął zasadę, że we wszystkim trzeba doszukiwać się fałszu, wszystko trzeba zanegować, a to co zostanie, to czemu nie będziemy w stanie zaprzeczyć będzie wiedzą pewną.
Schemat metody uniwersalnej:
Metoda podstawowa Kartezjusza składa się z 4 prawideł:
1. Nie należy nigdy pojmować rzeczy za prawdziwą dopóki nie została jako taka rozpoznana w sposób oczywisty-należy unikać pośpiechu i uprzedzeń, a w sądach ujmować tylko to, co jest jasne, wyraźne, niepodważalne.
2. Należy dzielić każdą z badanych rzeczy na tyle części, na ile się da, w celu jak najlepszego ich zbadania.
3. Należy rozważać rzeczy począwszy od przedmiotów najprostszych i najdostępniejszych poznaniu i przechodzić stopniowo do przedmiotów bardziej złożonych.
4. Należy czynić tak dokładne wyliczenia i przeglądy, aby mieć pewność, że nic nie zostało pominięte. Prawidło pierwsze formułuje samo kryterium poznania prawdziwego, pozostałe zaś są ułożone w ten sposób, że każde stanowi kontynuację poprzedniego i przygotowanie do następnego.
Prawidłu drugiemu odpowiada w płaszczyźnie intelektualnej intuicja, prawidłu trzeciemu dedukcja, czwartemu-enumeracja.
3. sceptycyzm kartezjański
Kartezjusz wysunął trzy argumenty sceptyczne:
zmysły są zawodne,
nie ma dostatecznie wyraźnej granicy między jawą a snem,
jesteśmy być może we władzy duch Kusiciela, który umyślnie wprowadza nas w błąd.
Kartezjański sceptycyzm miał charakter metodyczny, tzn. wątpienie było środkiem, który miał prowadzić do osiągnięcia wiedzy pewnej, podczas gdy sceptycyzm klasyczny zmierzał do pokazania niemożliwości poznania prawdy, osiągnięci pewności.
"Nie iżbym w tym naśladował sceptyków, którzy wątpią, aby wątpić, i chcą się wydawać niezdecydowani; przeciwnie bowiem, cały mój zamiar zmierzał jeno ku temu, aby nabyć pewności i aby odrzucić ruchomą ziemię i piasek celem znalezienia skały lub gliny."
"Trzeba mi odrzucić, jako bezwarunkowo fałszywe, wszystko to, w czym mógłbym powziąć najmniejszą wątpliwość, aby się przekonać, czy nie zostanie potem w moich przekonaniach coś, co by było zupełnie niewątpliwe. Tak z przyczyny, iż zmysły nasze zwodzą nas niekiedy, przyjąłem, że żadna rzecz nie jest taka, jak one nam przedstawiają."
4. zasada cogito (sformułowanie i funkcja w systemie Kartezjusza)
Matematyka i jej pewność była dla Kartezjusza koniecznym modelem wszystkich nauk. Wnioskowanie matematyczne, zawierające w sobie jasność i precyzje (claire et distinct) należało zdaniem Kartezjusza przenieść na grunt wiedzy poza-matematycznej, to jest przede wszystkim do filozofii, by w ten sposób ufundować na nim racjonalistyczny obraz świata.
Poddawał w wątpliwość ("dubito") wiarygodność danych zmysłowych i za jedyny pewny fakt przyjął fakt myślenia, co ujął w słynną łacińską formułę: "cogito ergo sum" (myślę, więc jestem). Kartezjusz zwraca się ku przedmiotowi- człowiekowi. Jeżeli podaję w wątpliwość- JESTEM. Myślenie Kartezjusza ma dwa etapy:
1. od wątpienia do myśli,
2. od myśli do podmiotu.
Istnienie mojego ja jest więc oczywistością ale "myślę więc jestem" wnosi wątpliwości do metody nauki: wątpi w istnienie świata, Boga i siebie. Jedynym faktem jest fakt myślenia, jeśli wątpię to myślę, jeśli myślę to jestem. Mogę wiec istnieć tylko ja i moja myśl (solipsyzm), zaś cala reszta świata jest złudzeniem. Kartezjusz analizuje treści naszego umysłu i fundament wiedzy przyjmuje w podmiocie człowieka.
5. etyka kartezjańska
1. Być posłusznym prawom i obyczajom swego kraju, zachowując stale religię w którek wychowuje się od dzieciństwa, a we wszystkich innych sprawach kierować się przekonaniami najbardziej umiarkowanymi ponieważ wszelki nadmiar bywa zazwyczaj zły jak również by w razie pomyłki jak najmniej odchodzić od drogi prawdy.
2. Być nieugiętym i zdecydowanym w działaniu, trzymać się przekonań nawet najbardziej wątpliwych skoro już raz na nie się zdecydował.
3. Starać się przezwyciężać siebie a nie los i raczej odmieniać swoje pragnienia niż porządek świata, przyzwyczaić się do przeświadczenia że nie ma niczego co by było całkowicie w naszej mocy prócz naszej myśli.
6. dualizm psychofizyczny a monizm
Monizm (gr. mónos jedyny) - filozoficzny pogląd według wąskiej definicji uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną (materializm, monizm materialistyczny), duchową (spirytualizm, monizm spirytualistyczny) lub materialno-duchową (np. panteizm, choć nie tylko). W szerszym znaczeniu (tzw. monizm atrybucyjny) monizm pozwala na istnienie wielu substancji, jednak głosi, że ich natura jest taka sama. Przykładowo atomizm albo monadyzm Leibniza to pluralizm nie mieszczący się w wąskim rozumieniu monizmu, ale mieszczący się w szerokiej definicji.
Dualizm ontologiczny, dualizm co do substancji - jedno ze stanowisk ontologicznych co do głównych klas substancji. Wyróżnia dwie klasy substancji: ciało (materię, substancję fizyczną) i ducha (substancję duchową). Według dualizmu ciała są podłożem zjawisk fizycznych, dusze są podłożem zjawisk znanych nam z doświadczenia wewnętrznego (myślenie, cierpienie, radość, itp.).W sensie ontologicznym dualizm przeciwstawia się więc kierunkom monistycznym: (min. materializmowi, spirytualizmowi, monizmowi właściwemu i immanentnemu). Dualizm skrajny - reprezentowany w poglądach św. Augustyna i Kartezjusza; zakłada, że dusze i ciała to byty samoistne, równorzędne - substancje, które mogą stanowić podłoże dla jakiś cech, ale one same żadnego podłoża do istnienia nie potrzebują.
7. charakterystyki duszy i ciała
Charakterystyka duszy - główną i zarazem jedyną własnością duszy jest myślenie. Nie jest ona w żaden sposób związana z ciałem więc nie mogła stanowić czynnika życia. Kartezjusz dokonał podziału na istoty świadome i nieświadome. Dusza przysługiwała tylko istotom świadomym.
Charakterystyka ciała - główną i jedyną własnością ciała jest rozciągłość. Ciała są w związku z tym:
a) nieskończenie podzielne
b) zmienne ale pod względem ruchu, który jest jedyną postacią zachodzących w nich zmian
c) posiadają jedynie własności geometryczne i ulegają zmianom mechanicznym.
W związku z powyższymi założeniami samo życie pojmował Kartezjusz jako proces czysto mechaniczny, powodowany przez impulsy materialne wytwarzane we krwi. Zwierzęta pojmował zaś po prostu jako maszyny nie mające duszy. Zastępując w ten sposób dynamistyczną koncepcję przyrody - koncepcją mechanistyczną.
8. problemy dualizmu psychofizycznego
Dualizm psychofizyczny to problem współistnienia dusz (czynnika duchowego) i ciał (czynnika materialnego), a raczej - przekonania, ze ciało i dusza są dwoma odrębnymi i istniejącymi niezależnie od siebie bytami. Dyskusję nad stosunkiem duszy do ciała, w czasach nowożytnych, zainicjował Kartezjusz. Jego zdaniem istotą duszy jest świadomość lub (co traktował synonimicznie) myślenie. Dusza to res cogitans - rzecz myśląca. Nie ma żadnych innych przymiotów. Od Kartezjusza wywodzi się przekonanie, że świadomość jest czymś zupełnie różnym od ciała, konsekwencją czego jest radykalny dualizm duszy i ciała. Istotą ciała (res extensa) jest jego rozciągłość i tylko ona. Posługiwał się tu przykładem zaczerpniętym od św. Augustyna: wystarczy rozgrzać kawałek wosku, aby przekonać się, że zmieni wszystkie swoje własności oprócz rozciągłości. Podstawową zaś własnością rozciągłości jest jej nieskończona podzielność. Ruch nie jest własnością ciał, jest im nadany przez Boga i jego ilość we wszechświecie jest stała, a ciała nie mogą ani spotęgować ani osłabić nadanego im ruchu.
Jego stanowisko nazywane jest dualizmem: W świecie istnieją tylko dwie substancje rozciągłe (rei extensae) i myślące (rei cogitantis), które nie sprowadzają się do siebie - stanowią dwa oddzielne światy. Poza jednym wyjątkiem, jakim jest człowiek, w ogóle się ze sobą nie stykają. (Nie mogąc wymyślić nic innego na miejsce ich złączenia w człowieku wyznaczył szyszynkę, bo jej rola w jego czasach była w ogóle nieznana.) Kartezjusz z jednej strony radykalnie oddzielił od siebie dusze i ciała, z drugiej zaś strony, nie mógł nie zgodzić się z tym, że jakoś na siebie oddziałują. Zaproponował rozwiązanie, które, tak naprawdę nikogo, łącznie z nim samym, nie zadowalało. Ciało nie może powodować żadnych zmian w duszy, ani dusza w ciele, ale ciało wpłynąć może na zmianę tego, co dzieje się w duszy, a dusza wpłynąć na zmianę tego, co dzieje się w ciele.
Kartezjusz twierdził, że umysł jest „przejrzysty”, i że poprzez introspekcję, możemy zajrzeć do jego wnętrza. Dlatego tez umysł jest nam lepiej nam znany niż ciało.
9. argument za istnieniem Boga.
Zdaniem Kartezjusza istnienie Boga wynika z istnienia jaźni ponieważ niedoskonały umysł ludzki nie mógł wytworzyć doskonałej idei Boga, więc musi ona pochodzić od doskonałego Boga.
Kant i Comte
1. warunek oświecenia [Kant]
Człowiek musi nauczyć się posługiwać swoim własnym rozumem bez obcego kierownictwa. Potrzeba do tego jedynie wolności czynienia wszechstronnego użytku ze swego rozumu. Publiczny użytek polega na przemawianiu we własnym imieniu wobec całej ludzkości. Taka wolność działania i myślenia nie może być skrępowana żadnymi obowiązkami wynikającymi z pełnienia publicznego stanowiska czy urzędu.
2. przyczyny braku oświecenia [Kant]
Lenistwo i tchórzostwo to przyczyny, dla których duża część ludzi mimo wolności działania i myślenia pozostaje nieoświecona. Lenistwo ponieważ wygodnie jest podążać za cudzymi radami i wskazówkami. Takie postępowanie zwalnia z trudów dociekania, badania i myślenia. Tchórzostwo ponieważ krok w stronę samodzielnego myślenia wydaje się ludziom trudny i niebezpieczny do wykonania. Nie jest łatwo zrezygnować z życia, w którym od początku dostawało się recepty i gotowe rozwiązania na wszelkie problemy.
3. pojęcie postępu [Kant]
Każde pokolenie powinno zbliżać się do oświecenia poprzez rozszerzanie swoich wiadomości i oczyszczanie z błędów wiedzy swoich przodków. Podstawowym powołaniem ludzkiej natury jest postęp w dziedzinie oświecenia dlatego żadne pokolenie nie ma prawa stawiać następnego pokolenia w sytuacji, w której postęp jest utrudniony lub wręcz niemożliwy.
4. trzy stadia rozwoju ludzkości (porównanie) [Comte]
Faza teologiczna. W niej uczucia panują nad myślami, ale nie mają panowania nad działaniem. Uczuciu zawdzięcza on swą początkową przewagę jak i ostateczny rozkład. W tej fazie wszystkie zjawiska uważano jako rządzone przez jakąś narzucającą swą wolę siłę. Jednak życie praktyczne nasuwało myśl, że są one podporządkowane niezmiennym prawom. Dopóki panował ustrój teologiczny ludzkie życie nie mogło zostać w pełni usystematyzowane ponieważ nasze uczucia i czyny nadawały naszym myślom dwa nie do pogodzenia ze sobą kierunki. System teologiczny utrzymuje się jedynie dlatego, że stawiając bezwzględny opór rozumowi zdołał utrzymać władzę nad uczuciami na odpowiednim poziomie.
Faza metafizyczna. W niej uczucia nie oddziaływały ani na myśl ani na działanie. Nie sprawdziła się ponieważ wyjaśniała zjawiska poprzez abstrakcyjne pojęcia i rozumową spekulacje, najczęściej oderwaną od rzeczywistości. Zdobycie wyjątkowej przewagi zawdzięcza jedynie swej rewolucyjności. Jej zadaniem było wspierać ludzkość w początkowym okresie jej ewolucji powodując stopniowy rozkład teologicznego reżimu.
Faza pozytywna. W niej uczucia służą myśli, która steruje działaniami. Duch pozytywny dąży do usystematyzowania życia umysłowego i aktywnego. Ani rozum ani działanie nie mogą stworzyć prawdziwej jedności wśród ludzi. Niezbędne do tego jest panowanie nad życiem uczuciowym, które koordynuje życie umysłowe i praktyczne. Nauka społeczna stanowi jedyną więź uniwersalną jaka może powiązać życie umysłowe z życiem praktycznym. Przeznaczeniem umysłu w tej fazie jest nie rządzić uczuciami lecz im służyć i wspomagać w ten sposób społeczeństwo. Pozytywna koordynacja nie przestając być praktyczną i teoretyczną musi stać się w tym celu również moralną. Pozytywizm łączy zasadę subiektywną głoszącą przewagę uczucia nad rozumem z zasadą obiektywną stwierdzającą niezmienność i konieczność praw w świecie zewnętrznym.
5. religia nauki [Comte]
Comte wychodząc od krytyki religii dochodzi do popierania religii nauki. Dochodzi do wniosku, że nauka nie może mówić co jest dobre a co złe, mogą to robić jedynie uczucia. Rozum nie może rządzić uczuciami gdyż wtedy oddaje się służbie jednostki, zamiast wspomagać społeczeństwo. Rozum nie może też być rządzony przez uczucia ponieważ tak jest w fazie teologicznej, w którym kierując się zasadą subiektywności nie dostrzega się niezmienności i konieczności praw w świecie zewnętrznym.
Husserl
1. nauki przyrodnicze a nauki humanistyczne
Nauki humanistyczne:
interesują się one człowiekiem jako osoba
jego osobowym życiem i działalnością
wytworami działalności człowieka
Osobowe życie - możemy o nim mówić wtedy, gdy Ja i My żyją wspólnie, na horyzoncie wspólnoty (rodzina, naród, etc.)
„Życie” - nie ma tu znaczenia fizjologicznego, lecz przyświeca mu charakter autoteliczny (celowościowy), życie dokonuje pracy w sferze ducha ku osiągnięciu celów
Nie wykształciła się tutaj, jak w naukach przyrodniczych, odpowiednia „medycyna naukowa”.
Nauki przyrodnicze:
Husserl stosuje tutaj dwojakie rozróżnienie:
naukowa medycyna przyrodnicza - jej źródłem jest spożytkowanie wyników nauk czysto teoretycznych (anatomii, fizjologii), przede wszystkim fizyki i chemii.
„ludowa medycyna naturalna” - swoje źródła ma w „naiwnej empirii” i tradycji.
Nauki przyrodnicze nie poprzestają na naocznej empirii; każdy opis przyrody to tylko początek ścisłego wyjaśnienia zjawisk.
Rewolucja w technicznym opanowaniu przyrody.
Tylko przyroda stanowi zamknięty świat „dla siebie”.
2. krytyka dualizmu psychofizycznego
Dualizm psychofizyczny to stwierdzenie, ze obok pierwiastka materialnego (ciała) w przyrodzie istnieje tez pierwiastek duchowy. Co więcej - to przekonanie, ze duchowość ludzka ma swoja podstawę w ludzkiej cielesności, stąd też każda wspólnota ufundowana jest na fizycznych ciałach ludzi. Gdybyśmy więc chcieli wyjaśniać w sposób ścisły zjawiska i rzeczy świata humanistyki - musielibyśmy zajmować się nie tylko duchem jako takim, ale tez cofać się do jego fizycznych właściwości, korzystając z dorobku chemii i fizyki. Husserl stwierdza, ze czyste i zupełne wyjaśniające badanie ducha jest niemożliwe, zaś samo psychofizyczne ujecie świata jest jednostronne; bowiem realność ducha (traktowanego jako czasoprzestrzenny byt w obrębie przyrody) jako rzeczywistego dodatku do ciał materialnych - jest u Husserla „niedorzecznością”. Dualistyczne ujecie świata, w którym przyroda i duch uchodzą za realności mające taki sam sens jest zdaniem Husserla z gruntu błędne. Duch - istnieje w sobie samym i tylko dla siebie samego, jest samodzielny i tylko w tej samodzielności może być potraktowany racjonalnie i od podstaw naukowo. Duch musi przestać zwracać się „na zewnątrz”, musi nastąpić zwrot ducha „ku sobie”.
3. pojęcie „świata otaczającego”
Sięga już starożytności i dotyczy przyrody. Ale nie przyrody w sensie nauk przyrodniczych, lecz w sensie świata jako pewnego przedstawienia, to jest tego, co dla Starożytnych Greków istniało w sposób subiektywny, włącznie z tym, co uważali oni za rzeczywiste (bogowie, demony, etc.) Grecki „świat otaczający” nie był wiec światem obiektywnym, był czymś przynależnym tylko i wyłącznie sferze duchowej. „Świat otaczający” jest tworem naszego ducha, powstały w naszym, historycznym życiu. Nie ma tu zatem konieczności „podbudowania” tego świata naukami przyrodniczymi.
4. pojęcie przedmiotu idealnego
Wytwory działalności naukowej nie mają charakteru realnego, lecz charakter idealny. Husserl wysnuwa wniosek, że dopiero pojawienie się filozofii umożliwiło pojawienie się kultury idei, kultury ducha. Wszelkie formy przed-filozoficzne nie dotykaja, jak filozofia, zadan nieskonczonych, omijają pewne zbiory przedmiotow idealnych, zawierajacych w sobie nieskonczonosc. Filozofia zatem umozliwila nauke pojeta wlasnie jako idee nieskonczonosci zadan, z ktorych zawsze pewna ilosc jest juz rozwiazana i przechowywana jako majaca trwala wartosc. Filozofia zdaniem Husserla rozprzestrzenia sie zarowno jako zawodowa wspolnota filozofow, jak tez poprzez ruch oswiatowy. W przeciwienstwie do innych tworow kultury - filozofia nie jest ruchem interesow zwiazanym z podlozem tradycji narodowych (nie przyjmuje z gory zadnej tradycji). W opinii Husserla wsrod ludzi zyjacych filozofia tworzy sie nowa, wewnetrzna wspolnota interesow czysto idealnych: poswiecenie dla idei, ktore przynosza korzysc wszystkim; wzajemna pomoc poprzez krytyke, czyste i bezwarunkowe obowiazywanie prawdy - tym jest dobro wspolne, przedmiot idealny. Filozofia posiada tutaj „szczegolnie nieskonczone zadanie”: jest funkcja swobodnego, uniwersalnego namyslu teoretycznego, zawiera uniwersum wszelkich norm.
5. nastawienie teoretyczne a nastawienie naturalne
Nastawienie teoretyczne pojawia sie juz u starozytnych Grekow, oznacza pewne uniwersalne, kosmologiczne zainteresowanie sprawami swiata, jakie jest mozliwe dzieki nowemu typowi wspolnoty - filozofow, naukowcow, ktorzy juz nie w pojedynke, a razem, dla siebie, szukaja i zdobywaja teorię, ktora w dalszej fazie bedzie doskonalona i wzbogacana dzieki ich woli, bedzie to mialo sens „zadania nieskonczonego.” To nastawienie umozliwia powstanie teorii filozoficznej. Nie oznacza to jednak, ze odcina sie od praktyki na calej linii. Czlowieka ogarnia pasja poznawania i rozwazania swiata, ktora to wlasnie odwraca go od interesow praktycznych. Najwazniejszym punktem jest tu „czysta teoria”, czlowiek jest zawsze gotow poswiecac dla niej swoje przyszle zycie (w sensie zycie uniwersalne); czlowiek jest tutaj niezaangazowanym obserwatorem swiata, filozofem. Jego zycie zyskuje wrazliwosc na mozliwa tylko w tym nastawieniu motywacje do nowego typu celow myslowych i metod, umozliwiajacych powstanie filozofii i bycie filozofem.
Nastawienie naturalne - pierwsza, pierwotna forma kultur wyzszych i nizszych, rozwijajacych sie bez ograniczen lub popadajacych w stagnacje. To historycznie podstawowy sposob istnienia czlowieka. „Naiwne otwarcie sie na swiat”, ktory jest wprawdzie obecny w swiadomosci, ale nie w sposob tematyczny.
SKIEROWANIE KU SKONCZONOSCI - moment wiazacy te dwa nastawienia
6. specyfika Europy
„Europa” - jednosc duchowego zycia, dzialania, tworzenia, wraz ze wszystkimi celami, interesami, zabiegami i wysilkami oraz stworzonymi dla nich instytucjami i organizacjami.
Tylko staremu kontynentowi wrodzona jest pewna teleologia (nauka o celowosci), powiazana scisle z pojawieniem sie filozofii w antycznej Grecji, okreslanej przez Husserla prafenomenem duchowej Europy. Europejczycy czuja jednosc, ktora wykracza poza bariery panstw narodowych. Husserl pisze, ze europejskiemu czlowieczenstwo wrodzona jest pewna entelechia, czyli zmierzanie do idealnych form zycia i bytu. Duchowa wspolnota Europejczykow, lezaca w nieskonczonosci, stanowi wlasnie o naszej specyfice.
7. przyczyny kryzysu człowieczeństwa europejskiego.
Husserl stawia diagnoze: kryzys czlowieczenstwa europejskiego ma swe korzenie w „zblakanym racjonalizmie”, zwlaszcza tym oswieceniowym. Jest to jednak pozorne fiasko racjonalizmu. Husserl nie krytykuje tutaj racjonalizmu jako pewnego podejscia badawczego, mowi jednak, ze jednostronna racjonalnosc moze stac sie zlem. „Dopiero gdy w niejasnosciach i sprzecznosciach ujawniaja sie niedostatki - staje sie one motywem do przeprowadzenia uniwersalnego namyslu. Filozof musi zatem dazyc do opanowania prawdziwego i pelnego sensu filozofii, jej wszystkich horyzontow nieskonczonosci” i dalej: „zadna pojedyncza prawda nie moze zostac wyizolowana i zabsolutyzowana.” Stad tez padaja oskarzenia w kierunku uwiklania racjonalizmu w obiektywizm (postrzegany przez Husserla jako naiwnosc) i naturalizm (czlowiek we wszystkich troskach kieruje sie „ku swiatu” zamiast „ku duchowi”). Sa dwie mozliwosci wyjscia z tego kryzysu czlowieczenstwa europejskiego:
upadek Europy przez wyobcowanie ze swego racjonalnego sensu zyciowego, popadniecie we wrogosc wobec ducha i barbarzynstwo
odrodzenie Europy z ducha filozofii poprzez heroizm rozumu przezwyciezajacego naturalizm w ostatecznej walce
My, jako Europejczycy, musimy zas przede wszystkim... walczyc ze zmeczeniem, to jest ze zwatpieniem, niewiara w ogolnoludzkie poslannictwo Zachodu.
Reichenbach i Cackowski
1. pojęcie i krytyka racjonalizmu [Reichenbach]
Typ wiedzy uważający rozum za źródło (niezależne źródło) wiedzy o świecie fizycznym nazywa się racjonalizmem. Termin ten, zarówno jak i stworzony od niego przymiotnik „racjonalistyczny” należy starannie odróżnić od terminu „racjonalny”. Wszelkie poznanie naukowe uzyskuje się przy pomocy racjonalnych metod, ponieważ wymaga ono zastosowania rozumu do danych obserwacyjnych. Będąc racjonalne, nie jest jednak jednocześnie racjonalistyczne. Orzecznik „racjonalistyczny” odnosi się bowiem nie do metody naukowej, lecz do metody filozoficznej - uważającej rozum za źródło syntetycznej wiedzy o świecie i nie wymagającej obserwacji dla zweryfikowania tej wiedzy. Już u Platona (w siodmej ksiedze Panstwa) znajdujemy stwierdzenie, ze wiedza (o przyrodzie) nie wymaga obserwacji, bo mozna ja osiagnac samym rozumem. Filozof nie moze uznac wynikow obserwacji, kiedy powstaly one na prawdopodobienstwie, jedynie matematyka dostarcza argumentow prawdziwych. Korzeniem wszelkiego racjonalizmu jest poszukwanie pewności. Zdaniem Pitagorasa z kolei juz sam oglad logiczny swiata pozwala na odkrycie wlasnosci swiata fizycznego.
2. pojęcie i krytyka dedukcji [Reichenbach]
Dedukcją nazywamy dowod logiczny. Wniosek otrzymany w wyniku dedukcji uzyskuje sie z innych zdan, nazywanych przeslankami rozumowymi. Pewnosc dowodu logicznego jest uwazana za ideal wiedzy. Jednakze sama dedukcja jest ze swej natury pusta, ergo: nie wnosi nic do naszego poznania, opiera sie bowiem na tym, co juz jest w zdaniu, wypowiada sie jedynie explicite pewne konsekwencje, ktore sa zawarte implicite w przeslankach. Dedukcję mozna stosowac zawsze bez ryzyka popelnienia bledu, poniewaz nie dodaje ona nic do przeslanek. Nie ustala zatem zadnej nowej prawdy syntetycznej (poszerzajacej nasz zakres wiedzy), jesli ta nie jest juz znana. Wydawaloby sie, ze ratunkiem pozostaje tutaj logika, ale i jej przeslanki Reichenbach uznaje za puste: nie mowia nic o swiecie fizycznym.
3. krytyka zasady „cogito” [Reichenbach]
Kartezjusz w poszukiwaniu jednego pewnego, niezbijalnego twierdzenia, ktore umozliwiloby mu zanegowanie niepewnosci wszelkiej wiedzy - znalazl je w zdaniu: „Dubito ergo sum”, to jest - Watpie, wiec jestem. Kartezjusz mowi, ze mozna watpic we wszystko poza tym, ze sie watpi wlasnie. Skoro sie watpi - to sie mysli, a skoro sie mysli - to się jest, a zatem slynne „Cogito ergo sum” jest przyklad dedukcji. Reichenbach nazywa jednak kartezjanskie przejscie od dubito do cogito „zbyciem kogos od reki” (od watpienia nastepuje przejscie do uwazania watpliwosci za wlasny akt, o ktorym niepodobna watpic). Reichenbach zwracajac uwage na koncepcje ego, to jest naszego wlasnego ja, dowodzi, ze nie mozemy nazywac tych stanow [watpienia] wytworami ego, sa one bowiem czyms niezaleznym, sa wyobrazeniem, ktorym towarzyszy uczucie. Prawidlowe byloby zatem: „Istnieje mysl”, jako cos niezaleznego od aktu woli podmiotu - ale wtedy dedukcja Kartezjusza jest pusta, bowiem nie da sie dowiesc istnienia ego, ktore jako odrebny od mysli podmiot nie mogloby byc z nia tozsame. Jak pisze Reichenbach „istnienie „ja” nie znajduje poreki w bezposredniej swiadomosci, a przez to nie moze byc stwierdzone z wieksza pewnoscia niz istnienie innych przemiotow (...)” Poza tym kartezjanskie cogito, jesli zgodzimy sie je utrzymac, nie daje nam zadnej pewnosci naszej wiedzy o rzeczach innych, niz ego (solipsyzm).
4. sądy syntetyczne i analityczne [Reichenbach]
Sady analityczne to takie sady logiki, ktore nie wnosza nic do naszego poznania, czego bysmy przedtem juz nie wiedzieli. Sady analityczne sluza opisowi swiata, ale same w tresci tego opisu juz nie uczestnicza. Podmiot tych sadow zawarty jest juz w orzeczniku, po prostu nastepuje „przenoszenie” prawdy z jednych zdan (przeslanek) na drugie (wnioski).
Sady syntetyczne z kolei powiekszaja nasza wiedze o swiecie, informuja nas o faktach wystepujacych w swiecie. Problem polega na tym, ze wywodza sie one z naszego doswiadczenia, a przez to - nie daja nam gwarancji wiedzy pewnej i rzetelnej (jak chcialby Kartezjusz: claire et distinct!) i moga byc poddawane w watpliwosc.
5. sądy syntetyczne apriori (pojęcie i przykłady) [Reichenbach]
Sadem syntetycznym (poszerzajacym nasza wiedze o swiecie) wyprowadzonym w sposob analityczny (ex definitiam) jest dowod ontologiczny na istnienie Boga, przeprowadzony w XI wieku przez swietego Anzelma z Canterbury. Anzelm dowodzil, ze skoro Bog jest bytem nieskonczenie doskonalym, to przysluguja mu wszystkie wlasciwosci podstawowe („pozytywne”), w tym - przede wszystkim i ponad wszystko - wlasciwosc istnienia. Przeslanka jest analityczna, ale sad juz - syntetyczny. Inym przykladem sadu syntetycznego a priori jest zalozenie przez fizyka zasady niezniszczalnosci i zachowania masy. Gdy fizyk zaklada, ze tak jest - musi tego dowiesc eksperymentem. Np. decyduje sie dowiesc tej zasady zbadaniem ciezar dymu - zwazylby cialo przed spaleniem i po spaleniu (uwzgledniajac mase tlenu jaki wzial udzial w reakcji spalania) - w ten sposob dowiodlby przyjetej apriorycznie syntetycznej zasady niezniszczalnosci masy. Jeszcze inny dowod, przytoczony przez samego Kanta, stanowi zasada przyczynowosci: czestokroc nie jestesmy w stanie dociec przyczyny zachodzacego faktu, ale nikt z nas nie wyobraza sobie, ze tej przyczyny nie ma. Stad kazdy zaklada syntetycznie i apriorycznie, ze taka przczyna jednak istnieje. Kant utrzymuje, ze bez tych sadow nie jest mozliwy postep w nauce, musza byc one koniecznie prawdziwe (jest to „transcendentalna dedukcja praw syntetycznych a priori).
6. krytyka pojęcia sądu syntetycznego apriori [Reichenbach]
Juz w samym pojeciu „sad syntetyczny a priori” tkwi sprzecznosc semantyczna. „Syntentyczny” - znaczy, ze mozemy wyobrazic sobie doswiadczenie, ktore przeczyloby zasadzie a priori, a jezeli mozemy je sobie wyobrazic - to znaczy, ze rownie dobrze moze stac sie ono rzeczywistoscia. Reichenbach nie godzi sie na istnienie sadow syntetycznych a priori, bowiem zawieraja one w sobie logiczny blad petitio principii, to znaczy blad dowodzenia, blad blednego kola (ujmowania wniosku jako przeslanki i dowodzenie na tej zasadzie). Ponadto Reichenbach krytykuje mozliwosc dowodzenia istnienia czegokolwiek „z definicji” (vide Swiety Anzelm). Bo czy mozna dowiesc istnienia kota o trzech ogonach poslugujac sie definicja?! Wystepuje tu pomieszanie ogolnego ze szczegolowym. Reichenbach dowodzi, za Kantem, ze nie jest mozliwe dowiedzenie prawdy syntetycznej z przeslanek analitycznych. Immanuel Kant zbudowal swoja teorie sadow, w ktorej przewidzial miejsce dla sadow syntetycznych a priori (to jest takich, ktore powiekszaja nasza wiedze o swiecie i jednoczesnie nie wywodza sie z naszego doswiadczenia). Dla Kanta podstawa takich sadow jest matematyka i fizyka matematyczna. Przykladami takich sadow jest min. geometria. W sadach syntetycznych a priori prawdziwosci aksjomatow musi byc dowodzona inna metoda niz metoda logiczna, poniewaz syntetyczny wniosek moze zostac wywierdziony tylko z syntetycznych przeslanek. Reichenbach jednak poddaje krytyce kantowską teorię sądów syntetycznych a priori, porównuje ją do „niebieskich okularów”, z jakimi rodzi się człowiek, który następnie przydaje cechę niebieskości wszystkiemu, na co patrzy, uznaje ją za naturalną. Fundament teorii sadow syntetycznych a priori mozna zaatakowac teorią konwencjonalizmu Henriego Poincare (znane nam prawa/twierdzenia są tylko przyjetą przez nas konwencją, umową, arbitralnie ustanowionym prawidłem nałożonym na nasze doświadczenie); dzięki ktorej zyskujemy mozliwosc „poprawiania” kazdego takiego sadu.
7. zagadnienie celowości świata [Cackowski]
W filozofii istnieje teza, ze o celowości kształtowania świata świadczy świadoma motywacja czynnosci jednostki myslacej, to jest konieczność obrania przez nią motywu przed samym aktem. Konsekwencja celowego dzialania ludzi jest pewna wewnetrzna i zewnetrzna harmonia wytworow takiej dzialalnosci.
CELOWOŚĆ - jest specyfiką działalności ludzkiej, jej przejawem jest myśleniowe uprzedzenie materialnych aktów dzialania, czyli „przewidywanie”, tzn. funkcja umysłu wyrozniajaca nas na tle organizmow zywych. Sama uzytecznosc jakiegos zjawiska nie jest warunkiem wystarczajacym do stwierdzenia jego celowosci; warunkiem koniecznym jest wiedza poprzedzajaca to stwierdzenie; wiedza, że dane zjawisko zostało ukształtowane przez istotę myślącą, planującą (o celowości decyduje zatem sposób powstawania przedmiotu: jeśli przed pytaniem o celowość wiemy, że „materia została obrobiona dla określonej sprawy” przez człowieka - to pytanie takie jest zasadne).
CEL - psychiczny obraz sytuacji, ktorej nie ma aktualnie, a ktora chcialaby osiagnac istota majaca zamiar dzialac.
DZIAŁANIE CELOWE - działanie, którego kierunek i sposób wyznaczony jest przez uprzednio powziety cel i dla którego uprzednio powziety cel jest motywem.
ZJAWISKO CELOWE - wszelkie zjawisko, sytuacja zrealizowana pod wzgledem uprzednio powzietego celu i zasadniczo z nim zgodna.
Stąd też granicą naukowości pytań o cel jest sfera działalności ludzkiej (podobnie twierdził Francis Bacon). Jeśli nie mamy takiej wiedzy - to pytanie o celowość jest chybione.
Celowośc jest zdaniem Cackowskiego specyficzna cecha ludzkiego dzialania, a same wytwory ludzkie posiadaja charakter celowy; umysl czlowieka przenosi jednak autotelicznosc (celowosc) takze na przedmioty nie bedace wytworami naszej dzialalnosci, to Cackowski okresla mianem antropomorfizmu w procesie ludzkiego poznania i to krytykuje.
Czesc myslicieli stwierdza, ze pytania o cel sa uniwersalne, nie musza ograniczac sie tylko do ludzkiej dzialalnosci. Pojawiaja sie pojecia: „Finalizm” - pogląd, że dzieje stale zmierzają do określonego z góry celu, który jako realizacja wszystkiego, co w nich zalążkowo zawarte, stanowi ich rozwiązanie i zakończenie oraz nadaje im sens (Wikipedia) i „Teleologia”- (gr. teleos, cel i logos, badanie) - teoria porządku celowego i pogląd, że porządek celowy zachodzi aktualnie w danej dziedzinie, zwłaszcza w całej rzeczywistości lub w całej rzeczywistości historycznej.
Dowód celowości świętego Tomasza z Akwinu - zjawiska pozostające POZA sferą działalności ludzkiej zachowują się celowo („constans modus agendi”). To stałe (czy względnie stałe) zachowanie się zjawisk jest utożsamiane z celowym ich zachowaniem się. Zdaniem Cackowskiego to utożsamianie jest błędne: o ile z faktu, że zjawiska zachowują się w sposób celowy wynika, że są one tworami istoty myślącej, o tyle z faktu, że zjawiska zachowują się w sposób stały taki wniosek nie wynika.
Pytania typu: „W jakim celu zostało uksztaltowane zycie” ; „Jaki jest cel wszelkiego istnienia” sa z gruntu niepoprawne, bowiem twierdzi sie w nich implicite, ze jakis cel istnieje, a zatem - zycie ludzkie jest tworem istoty myslacej (tutaj: roznej od czlowieka). Tego Cackowski nie chce przyjąć. Lepiej pytać: „Jakie cele ludzie powinni przed sobą stawiać?”. Zaś zamiast pytania o celowość czegoś - powinniśmy najpierw zapytać: „Czy dane zjawisko zostało ukształtowane przez istotę myślącą?”
8. pytania rozstrzygnięcia i dopełnienia [Cackowski]
Pytania rozstrzygnięcia yes-or-no questions pytanie do całości pytanie rozstrzygające pytanie wymagające potwierdzenia (lub zaprzeczenia) pytanie neksusowe (Czy...?) |
Pytania dopełnienia pytanie zaimkowe pytanie o szczegół pytanie cząstkowe; pytanie określające pytanie rowijające; pytanie o fakty pytanie x-owe |
1. Zaczynają się od partykuły „czy...?” 2. Zawierają jakieś gotowe zdanie-sąd o pewnej rzeczy 3. Wymagają ustosunkowania się do tego sądu przez wybranie jednej z dwóch możliwości logicznych (wybieramy odpowiedź: „tak” lub „nie”) |
1. Nie zaczynają się od partykuły, ale od zaimków bądź przysłówków pytajnych. 2. Nazwy wskazują na słowny charakter tych pytań (zaimki/przysłówki pytajne odnoszą się zawsze do słów, a nie do całych zdań) 3. Chodzi w nich o wskazanie faktów (dotąd nieznanych) 4. Nie implikują ograniczonej liczby odpowiedzi, wymagają podstawienia pewnej „stałej” w miejsce „zmiennej”; żądają „dopełnienia”. |
|
Przykładowe pytania: kto, co, gdzie, kiedy, skąd, dokąd, ile, czemu, na co, po co. Każdy zaimek/przysłówek pytajny dotyczy tylko pewnego wycinka rzeczywistości (kiedy - pyta o czas; gdzie - o miejsce, etc.) , odnoszą się do kategorii (rzeczy, własności, stanu, etc.). Mają KATEGORIALNY CHARAKTER (nie zapytują w ogóle, lecz w obrębie pewnej kategorii zjawisk); poniekąd wyznaczają kierunek poszukiwania odpowiedzi; zawierają pozytywne potwierdzenie, ze istnieje przedmiot, ktory moze stac sie odpowiedzia na pytanie. |
Wszelkie pytanie o istnienie czegoś powinno być jednocześnie pytaniem o jakąś cechę/jakość. Pytanie egzystencjalne ==> powinno byc takze pytaniem essencjalnym, jakościowym.
Pytanie egzystencjalne powiela schemat: Czy istnieje x, które ma własności a,b,c?
9. czy istnieją pytania absolutnie nierozstrzygalne? [Cackowski]
Czy możemy powiedzieć, że istnieją pytania nierozstrzygalne zasadniczo, całkowicie nierozwiązywalne? W ogóle - czym są takie pytania? Otóż są to pytania poprawnie postawione (prawdziwe założenia; wyrażenia składowe mają określone znaczenie; występują reguły składniowe), ale jednocześnie spośród wszystkich możliwych odpowiedzi na to pytanie - ani jedna nie jest prawdziwa. Jednak nikt do tej pory takiego pytania nie sformułował, stąd też można wysnuć wniosek, że takich pytań po prostu nie ma. Tzn. absolutna nierozstrzygalność pytań - może być, zdaniem Cackowskiego, jedynie efektem ich błędnego sformułowania, bądź nierozstrzygalności historycznej. W tym ostatnim przypadku chodzi o to, że rozstrzygalność pytań była możliwa w danym momencie w historii, natomiast obecnie ich nierozwiązywalność jest właśnie faktem historycznym, nie możemy na nie odpowiedzieć dzisiaj, ale niegdyś, przy uważnej obserwacji faktów, można było udzielić na nie rozwiązania. Gdyby te pytania były postawione „za życia” postaci historycznych - uzyskalibyśmy zapewne na nie odpowiedź. Zdaniem Cackowskiego werdykty o nierozstrzygalności - są po prostu świadectwem zmęczenia/zdenerwowania/zniecierpliwienia uczonych. Na uwagę w tym punkcie zasluguje francuski uczony Emil Dubois-Reimond, ktory w odczycie „O granicach poznania natury” wymienia siedem „pytań nierozstrzygalnych”:
1. pytanie o istotę materii i siły („transcendentne”)
2. powstanie ruchu („transcendentne”)
3. powstanie prostego czucia zmysłowego („transcendentne”)
4. powstanie życia (nie jest transcendentne; „skoro tylko materia raz zaczela sie poruszac, to swiaty moga powstawac”)
5. pozornie celowe urzadzenie natury (nie jest transcendentne)
6. myślenie rozumne i powstanie języka (nie jest transcendentne)
7. wolność woli (nie jest transcendentne)
Cackowski dowodzi, ze trzy pierwsze „transcendentne” zagadki Dubois-Reimonda sa w gruncie rzeczy jedynie zle sformulowane (brak jasnosci pojec w pytaniu o „istote” materi i sily; bledne zalozenie w pytaniu o ruch: nie da sie podwazyc niezniszczalnosci ruchu; trzecia zagadka dopiero sprawia trudnosci, ale jest rozwiazywalna... juz Lenin mowil o powszechnej zdolnosci wszelkiej materii w kwestii „zdolnosci do odbijania”)
Wojtysiak 1, 2
1. Wiedza
Wiedza to prawdziwe, uzasadnione przekonanie.
2. Przekonanie
Przekonanie są to stwierdzenia nie będące przypuszczeniami, pragnieniami czy wyobrażeniami. Zazwyczaj rozpoczynają się zwrotami: „myślę, że...”, „sądzę, że...”, „twierdzę, że...”, po których następuje zdanie oznajmujące.
Przekonania dzielą się na aktualne i pamięciowe. Pamięciowe zaś dzielą się na pamięciowe i wywnioskowane. Aktualne to te, które obecnie żywimy. Potencjalne pamięciowe to te, które niegdyś żywiliśmy i zalegają jeszcze w naszej pamięci. Możemy do nich powrócić lub je zaktualizować. Potencjalne wywnioskowane to te które powstają w konsekwencji procesów skojarzeniowych dokonanych na przekonaniach pamięciowych.
3. Uzasadnienie
Komponent uzasadnienia jest konieczny aby odróżnić wiedzę właściwą od wiedzy nabytej przez przypadek lub wiedzy pozorowanej.
4. Prawda
Klasyczna koncepcja prawdy mówi, że: prawda jest zgodnością intelektu i rzeczy. Kto twierdzi, że dana rzecz odznacza się własnością, którą faktycznie ma, tego przekonanie jest prawdziwe; w przeciwnym wypadku mamy do czynienia z fałszem.
Semantyczna koncepcja prawdy mówi, że: zdanie „p” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy gdy p. Czyli prawdziwość zdania polega na jego zgodności z rzeczywistością.
Nie należy mylić prawdziwego przekonania z pełnią informacyjną. Prawdziwe przekonanie zazwyczaj pasuje tylko do jakiegoś jednego aspektu przedmiotu, rzadko natomiast opisuje wszystkie jego własności. Kto chce by jedno zdanie poznawczo wyczerpało wszystkie własności przedmiotu, ten oczekuje od niego nie tyle prawdziwości, ile informacyjnej pełni.
5. krytyka poszczególnych elementów klasycznej koncepcji wiedzy
Istota prawdy okazuje się być dość uboga ponieważ potwierdzenie prawdziwości zdania jest równoważne samemu temu zdaniu. Problemy ze stwierdzeniem prawdziwości zdania pojawiają się kiedy orzeka ono, że czegoś nie ma lub że coś dopiero będzie. Niewiadomo wtedy co miałoby je uprawdziwiać. Znane nam definicje prawdy są jedynie wyrazem ludzkiej intuicji dotyczącej tego pojęcia. Nie jest to jednak pełna teoria prawdy.
Zdarza się, że nawet najlepiej uzasadnione naukowe teorie okazują się fałszywe. Uzasadnienie nie gwarantuje prawdziwości przekonania.
Wiedza bez przekonania jest wiedzą pozorną, jest efektem przypadku, podmiot nie jest jej świadomy. Przykładem wiedzy bez przekonania jest przypadkowe zaznaczenie prawidłowej odpowiedzi na teście.
6. nieklasyczne koncepcje prawdy (koherencja, pragmatyzm, konwencjonalizm)
Patrz też koherentyzm, pragmatyzm.
W myśl konwencjonalizmu wszystkie teorie i twierdzenia a także określenia rzeczy za dobre i piękne bądź złe i brzydkie mają charakter umowny. Z racji rozwojowej natury myśli ludzkiej nie istnieją wieczne i niezmienne stanowiska wobec realiów.
7. relatywizm i sceptycyzm
Relatywiści uważają, że prawdziwość przekonania polegająca na jego zgodności z rzeczywistością, będzie zawsze zrelatywizowana względem pewnego schematu pojęciowego. Istnieje wiele różnych schematów pojęciowych. Co jest prawdziwe w jednym schemacie, może być fałszywe w innym.
Schematy jednak są wzajemnie przekładalne albo nie. Jeśli tak to można je uzgodnić i relatywizm upada a jeśli nie to schematy są nieporównywalne co znaczy, że ich konstrukty nie są fałszywe a niezrozumiałe względem siebie nawzajem, a zatem stanowiska relatywizmu nie można w ogóle sformułować.
Zdaniem relatywistów nie też czegoś takiego jak rzeczywistość sama w sobie. W związku z tym nie można wymagać by przekonania były z nią zgodne. W zamian za to przekonania mogą być jedynie wzajemnie zgodne, użyteczne lub akceptowalne w pewnym gronie.
Sceptycyzm jest stanowiskiem głoszącym, że wiedza jest dla ludzi nieosiągalna. Dla sceptyka ideałem wiedzy jest wiedza doskonała czyli taka, której uzasadnienie gwarantuje jej prawdziwość.
Nie wykazano jednak jak dotąd, że nie istnieje uzasadnienie niezawodne. Trzeba też wziąć pod uwagę, że są różne odmiany i stopnie wiedzy.
8. „episteme”
Pewna i niepodważalna wiedza. W filozofii Platona tożsama z postrzeganiem rozumowym.
9. „doxa”
Mniemanie, złudne lub niepewne przekonanie. W filozofii Platona tożsama z postrzeganiem zmysłowym.
10. Platon koncepcja sądów idealnych
Idealne sądy Platona są to twierdzenia zawsze prawdziwe i niezależne od jakiegokolwiek podmiotu. Przykładem sądów idealnych są prawa matematyczne.
11. Popper koncepcja trzech światów
Popper wyróżnił trzy światy: świat stanów fizyczny, świat stanów psychicznych (świat wiedzy subiektywnej) oraz świat treści myślenia (świat wiedzy obiektywnej). Wiedza subiektywna jest stanem jednostkowego umysłu. Wiedza obiektywna jest składa się z problemów, teorii i argumentów jako takich, jest wiedzą niezależną od jakiegokolwiek podmiotu poznającego.
12. fundacjonalizm
Fundacjonalizm zakłada budowanie wiedzy w oparciu o niepodważalne i uzasadnione przekonania. Można to porównać do wznoszenia budynku na solidnych fundamentach. Gdyby cała nasza wiedza składała się z tak uzasadnionych przekonań to byłaby niezmiernie uboga. Aby wiedzieć coś więcej o świecie, musimy odwoła się do spostrzeżeń zmysłowych, a te są zawodne. Upadek tego modelu świadczy o tym, że uzasadnienie nie gwarantuje prawdy.
13. fallibilizm
Model fallibilistyczny świadomy nietrwałości niektórych fragmentów fundamentu na jakim wiedzę buduje model fundacjonalistyczny postuluje tworzenie wiedzy w oparciu o nieustanne sprawdzanie i korygowanie tworzących ją przekonań. Obrazem tego modelu jest gmach będący w ciągłym remoncie.
14. koherentyzm
Stanowisko epistemologiczne proponujące patrzenie na ludzką wiedzę jak na sieć, w której nie ma jak u fundacjonalistów, przekonań wyróżnionych. Jeśli przekonania w systemie zgadzają się ze sobą, a on sam jest rezultatem działania rzetelnych władz poznawczych, wtedy trudno wątpić w prawdziwość większości z nich. (Proces poznawczy jest rzetelny wtedy i tylko wtedy, gdy prowadzi znacznie częściej do mniemań prawdziwych niż fałszywych.)
15. pragmatyzm
Pragmatyzm to kierunek filozoficzny postulujący praktyczny sposób myślenia i działania, uzależniający prawdziwość tez od praktycznych skutków, inaczej mówiąc: przyjmujący praktyczność za kryterium prawdy.
16. reliabilizm
Stanowisko epistemologiczne mówiąca o tym, że nasze przekonanie o czymś jest uzasadnione wtedy i tylko wtedy, gdy powstało w wyniku rzetelnego procesu poznawczego. Jeśli dany proces poznawczy jest rzetelny, czyli znacznie częściej prowadzi do przekonań prawdziwych niż fałszywych, to nie troszcząc się o stuprocentowe uzasadnienie, możemy być pewni, że większość naszych przekonań jest prawdziwa i stanowi wiedzę. Pewność tę możemy zachować do momentu, gdy pojawi się podejrzenie, że nasze mechanizmy poznawcze zostały uszkodzone.
17. pojęcie zmysłu wspólnego
Pojęcie zmysłu wspólnego oznacza zdolność do dochodzenia do prostych przekonań dzielonych przez większość ludzi. Przekonania te są uzyskiwane bez specjalnych zabiegów poznawczych, są oczywiste i stanowią podstawę poznawania i działania.
18. podstawowe tezy zdrowego rozsądku
Świat składa się z ciał, a z niektórymi z nich związane są umysły.
Poznawane przez nas ciała istnieją niezależnie od nas i są mniej więcej takie, jakimi je poznajemy.
Wszystko co istnieje ma swą przyczynę.
19. pojęcie substancji
Substancja jest bytem względnie trwałym, odróżnialnym, odznaczającym się pewnymi własnościami i cechami oraz pozostającym w pewnych relacjach względem innych bytów.
20. poziomy opisu substancji
Pojęcie substancji utworzono na podstawie doświadczenia ciał stałych. W przypadku próby zastosowania pojęcia substancji do ciał gazowych lub ciekłych pojawiają się trudne do rozwiązania pytania na przykład o ich granice. Najlepszym rozwiązaniem byłoby utożsamienie substancji z cząstkami elementarnymi. Niestety cząstki elementarne nie posiadają pewnych cech przypisywanych substancjom takich jak: trwałość, odróżnialność czy tożsamość.
21. hierarchia bytów: naturalne, mentalne, intencjonalne, idealne
Byty naturalne to te, których istnieje postuluje przyrodoznawstwo.
Byty mentalne to przeżycia, myśli, stany psychiczne itp.. Są powiązane z bytami naturalnymi jak np. człowiek i wytwory jego umysłu.
Byty duchowe to niecielesne twory lub istnienia takie jak bóg, anioły czy ludzkie dusze.
Byty intencjonalne to twory czyichś myśli żyjące swoim własnym życiem np. postacie fikcyjne.
Byty idealne są tym co istnieje samo w sobie, niezależnie od czegokolwiek innego, są ogólne i wieczne jak np. prawa matematyczne lub relacje.
U podstaw hierarchii leżą byty naturalne, na niektórych z nich nadbudowują się byty mentalne, które z kolei stanowią bazę dla bytów intencjonalnych. Poza układem znajdują się byty duchowe i idealne.
22. idealizm a realizm
Dla realisty człowiek jest częścią świata, na którą oddziałują pozostałe jego części. Poznawanie jest dla takiego człowieka procesem przyswajania tego co pochodzi z zewnątrz. Istnienie świata jest dla realisty niezależne do człowieka.
Dla idealisty obraz świata jest wytworem świadomości człowieka i tym samym poznawanie go jest procesem osobistym, wewnętrznym i myślowym. Dla idealisty świat jest zależny od poznającego go podmiotu.
23. idealizm epistemologiczny
Idealiści epistemologiczni mówią, że materialne rzeczy nie są takie jakimi je poznajemy, nie można bezpośrednio poznać rzeczywistości ponieważ jedyne co jest nam bezpośrednio dane to nasze własne myśli i uczucia.
24. idealizm ontologiczny a idealizm platoński
Idealiści ontologiczni uważają, że świat materialny jest bytowo zależny od świata idei. W skrajnym przypadku odrzuca istnienie świata materialnego uznając go za złudzenie.
Idealizm platoński był idealizmem obiektywnym, ponieważ bytem prawdziwym dla niego był świat idei, który istniał niezależnie od człowieka ,a także niezależnie od świata materialnego.
25. dwa pojęcia idei
Idea według idealistów jest bliska pojęciom takim jak: myśl, przeżycie świadome, wrażenie zawartość umysłu.
Idea według platonistów oznacz przedmiot ogólny i pozaczasowy.
26. argumenty za idealizmem epistemologicznym
Nasz kontakt ze światem dokonuje się za pośrednictwem umysłu. Nigdy nie mamy do czynienia ze światem poza świadomością w związku z tym o rzeczywistości poza nami nie wiemy nic.
Zmysłowe poznanie świata zewnętrznego jest omylne.
Niektóre przedmioty czy miejsca jesteśmy w stanie poznać tylko w części, które w dodatku nieustannie się zmieniają. Jeżeli nie poznamy czegoś w całości nie możemy powiedzieć, że to poznaliśmy.
27. problem z zasadą przyczynowości
Przyjmując zasadę przyczynowości nie możemy zakładać, że na początku łańcucha zdarzeń znajduje się byt, który jest przyczyną sam dla siebie ponieważ w takim przypadku musiałby istnieć zanim zaistniał a to jest sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Nie możemy też przyjąć koncepcji gdzie łańcuch przyczyn ma kształt koła. W tym przypadku zdrowy rozsądek odrzuca sytuację, w której pierwszy element znajdowałby się zarówno przed trzecim jak i po nim (dziecko nie może być ojcem swojego ojca). Wyjściem z tej sytuacji jest zastosowanie zasady przyczynowości tylko do pewnej klasy bytów - bytów przygodnych - i jednoczesne uznanie istnienia klasy bytów koniecznych, które nie mogą nie istnieć.
28. filozofia a zdrowy rozsądek.
Filozofia dopełnia lub kwestionuje twierdzenia zdrowego rozsądku. Dopełnia np. rozszerzając kategorie bytów o byty mentalne, duchowe i intencjonalne. Kwestionuje np. zdroworozsądkowe przekonanie o niezależności ciał od naszych umysłów, argumentując, że w naszym poznaniu mamy do czynienia jedynie z rzeczami kształtowanymi przez naszą świadomość.
Wojtysiak 3, 4
1. pojęcie wszechświata, świata, kosmosu
Wszechświat - Cała czasoprzestrzeń wraz z zawartą w niej energią i materią. Wszechświat obejmuje tylko przedmioty fizyczne (jest tylko materialną częścią szeroko rozumianego świata). Dla materialistów pojęcie wszechświata jest jednoznaczne z pojęciem świata.
Filozofowie niemieckojęzyczni odróżnili świat właściwy (Welt) od świata otaczającego jednostkę, czyli od środowiska (Umwelt)
Świat - Jest to taki wszechświat, który obejmuje zarówno byty materialne jak i niematerialne.
Kosmos - Jest to termin oznaczający to samo co wszechświat, ale zwracający szczególną uwagę na jego uporządkowaną strukturę.
2. zagadnienie początku i końca wszechświata
Początek - Model standardowy głosi, że jakieś 15-20 miliardów lat temu Wielki Wybuch rozpoczął istnienie i ekspansję Wszechświata. Ludzka wiedza na ten temat kończy się na poprzedzającej Wielki Wybuch erze Plancka, która trwała do chwili t = 5×10-44 sekundy istnienia Wszechświata. Powstanie wszechświata można umieścić w pewnym miejscu na linii czasu lub też uznać, że Wielki Wybuch jest momentem od którego należy liczyć czas (że jest absolutnym początkiem czasu)
Koniec - Zagadnienie końca wszechświata dotyczy pytań o to czy Wszechświat będzie się rozszerzał w nieskończoność, zatrzyma się czy też rozpocznie się proces odwrotny.
3. koncepcje czasu i przestrzeni
Relacyjna koncepcja czasu i przestrzeni - Niektórzy filozofowie uważają, że czas i przestrzeń nie są absolutne, lecz są zrelatywizowane do przedmiotów materialnych. W tej koncepcji czas istnieje o ile zmienia się materia (czas jest miarą zmian) a przestrzeń o ile przedmioty istnieją i można określać ich wzajemne położenie. Innymi słowy czas i przestrzeń nie istnieją bez świata materialnego.
Gdyby świat był czasowo (przestrzennie) ograniczony, to miałby początek (przestrzenne granice) a w takim razie przed nim znajdowałby się pusty czas (pusta przestrzeń), jednak czas i przestrzeń, w których nic nie zachodzi, nie są możliwe.
Absolutystyczna koncepcja czasu i przestrzeni - Według niej czas i przestrzeń istnieją niezależnie od przedmiotów materialnych i występujących między nimi relacji.
Gdyby świat był czasowo (przestrzennie) nieskończony, to nie miałby czasowego początku (przestrzennych granic) co znaczyłoby, że aktualną chwilę (dane miejsce) dzieliłaby od początku (granicy) nieskończony dystans czasowy (przestrzenny) a tym samym chwila ta nigdy by nie nastąpiła (miejsce nie byłoby w ogóle osiągalne).
Gdy wyjaśniamy jakieś zjawisko wtedy odwołujemy się do jakiś innych powiązanych z nim czasowo lub przestrzennie zjawisk. Gdyby świat zawierał nieskończoną liczbę powiązanych ze sobą zjawisk, to w wyjaśnieniu ich nigdy nie osiągnęlibyśmy końca.
Alvin Plantiga kwestionuje prawdziwość infinitystycznej koncepcji czasu i przestrzeni posługując się obrazem pełnego hotelu o nieskończonej liczbie pokoi, do którego przybywa nieskończona liczba nowych gości stawiając pytanie o możliwość i logiczne pojęcie istnienia takiego hotelu.
4. zasada racji dostatecznej
Zasada racji dostatecznej mówi, że nie dzieje się nic w odniesieniu do czego nie można by podać racji dostatecznie tłumaczącej, dlaczego dzieje się tak a nie inaczej
5. trzy koncepcje racji istnienia świata - infinityzm, „nagi fakt”, byt konieczny
Infinityzm - Wszystkie przedmioty posiadają rację w przyczynowym poprzedniku, ale nie istnieje żadna racja pierwsza, zwłaszcza jedna racja wszystkich pozostałych rzeczy. Jeżeli przemawiają do nas argumenty przeciw nieskończoności wtedy ta koncepcja odpada.
„Nagi fakt” - Wszystkie przedmioty posiadają rację w swoim przyczynowym poprzedniku, z wyjątkiem racji pierwszej (lub racji pierwszych), która jest bytem przygodnym istniejącym bez wytłumaczenia (istniejącym jako „nagi (surowy) fakt”). Jeżeli uznamy, że każdy byt przygodny musi mieć swą przyczynę wtedy ta koncepcja odpada.
Byt konieczny - Wszystkie przedmioty posiadają rację w swoim przyczynowym poprzedniku, z wyjątkiem bytu koniecznego (lub bytów koniecznych), który stanowi ostateczną rację dla bytów przygodnych, sam jednak żadnej racji nie potrzebuje. Teiści uważają, że bytem koniecznym jest dobry bóg, który aktem wolnej woli stwarza świat. Materialiści oraz panteiści utożsamiają byt konieczny z materialnym światem. Niektórzy filozofowie uważają, że racją wszelkiego istnienia jest idealne prawo, które na zasadzie prawdopodobieństwa decyduje o zachodzących zdarzeniach.
6. pojęcie i rodzaje światopoglądu
Światopogląd - Zespół najbardziej podstawowych przekonań i ocen, tworzących czyjś wartościujący obraz świata oraz jego własnego w nim miejsca.
Rodzaje światopoglądu:
Światopogląd teistyczny
Światopogląd antropocentryczny
Światopogląd naturalistyczny
7. kryteria odróżnienia i problemy poszczególnych światopoglądów
Światopogląd teistyczny
Źródła swoich przekonań upatruje w tradycji, u podstaw której ma stać objawienie samego boga. Ich wiarygodność jest potwierdzona autorytetem nadprzyrodzonym za pośrednictwem autorytetu instytucji, która stoi na straży przekazywania oraz interpretowania objawienia.
Za ostateczny fundament rzeczywistości uznaje osobowego boga co znaczy, że wszystko co nam znane pochodzi od boga, a więc w pełni istnieje tylko on, zaś wszelkie inne byty istnieją jako zależne od niego. Niektórzy teiści starają się wykazać, że przyroda nie jest samowystarczalna, więc do swego istnienia potrzebuje bytu takiego, jak bóg.
Teiści uznają boga z jedynie w pełni istniejącego co wymaga określenia stopnia istnienia pozostałych bytów. Do tego swoje wierzenia muszą uzgadniać z odkryciami nauki. W celu utrzymania spójności wyznawanych poglądów stosują podejście zwane gradualizmem. Tworzą hierarchię bytów od najważniejszego boga, poprzez byty duchowe, duchowo-cielesne aż po różne formy materii nieożywionej.
Światopogląd naturalistyczny
Źródła swoich przekonań czerpie z nauk przyrodniczych, które według naturalistów dostarczają nam najbardziej rzetelnej wiedzy o świecie. Za tym przekonaniem kryje się założenie, że wszelkie inne kandydatury na źródła informacji są wysoce zawodne oraz, że nie istnieje sfera rzeczywistości, do której nauka nie może mieć dostępu.
Za ostateczny fundament rzeczywistości uznaje przyrodę i to co od niej zależne co znaczy, że istnieje tylko co możliwe do zbadania przez naukę. Naturaliści uważają, że w celu wyjaśnienia wszelkich zjawisk przyrody nie trzeba odwoływać się do czegoś ponadprzyrodniczego.
Naturaliści muszą w jakiś sposób wytłumaczyć zjawiska, których nie da się określić jako przyrodnicze jak na przykład myśli, przeżycia psychiczne czy struktury matematyczne. Aby zachować konsekwencję muszą pokazać, że wspomniane byty tylko pozornie różnią się od zjawisk przyrody lub że są od tych zjawisk zależne. Strategię taką nazywamy redukcjonizmem. Jedna z wersji redukcjonizmu kłopotliwe byty sprowadza do skomplikowanych procesów dziejących się wewnątrz tworu przyrody jakim jest mózg.
Światopogląd antropocentryczny
Dla antropocentrystów źródłem przekonań o sprawach najważniejszych są dzieła ludzkiego ducha, a zwłaszcza dzieła sztuki oraz teoretyczny namysł nad nimi. Według humanistów nauki przyrodnicze zubożają obraz świata i człowieka natomiast religie nie mogą być traktowane poważnie.
Humaniści za fundament rzeczywistości uznają człowieka w tym sensie, że wszystko co wiemy o rzeczywistości jest wiedzą z perspektywy ludzkiej. Poza tym światopogląd antropocentryczny zwraca uwagę na szczególną pozycję człowieka w świecie, na jego wyjątkową godność i autonomię. Niektórzy antropocentryści uważają, że nie ma rzeczywistości samej w sobie i nie ma jej absolutnego fundamentu a istnieje wiele różnych rzeczywistości, w których ludzie są ich względnymi fundamentami.
Problem jaki napotykają antropocentryści polega na niespójności obrazu świata wynikającego z różnych sposobów jego formowania przez różnych ludzi (człowiek jest odniesieniem i jednostką miary wszechrzeczy). Strategia obrony jaką przyjmuje ten światopogląd to relatywizm czyli uznanie, że wszystko jest względne, zależne od punktu widzenia. Innymi słowy: nie ma jednej obiektywnej rzeczywistości, lecz istnieją liczne rzeczywistości dla różnych osób czy form kulturowych.
8. filozofia a światopogląd
Światopogląd wywiera duży wpływ na poglądy filozoficzne i w pewien sposób łączy się z nimi. Teista zapytany o sens istnienia odwoła się do wiary a humanista odpowie, że jest nim rozwój człowieka. Naturaliści będą w konflikcie z teistami jeśli chodzi o nauczenie teorii ewolucji a światopoglądy kultur wschodu i zachodu będą się spierać na polu etycznym czy ontologicznym. Światopogląd odgrywa ważną rolę w epistemologii kładąc nacisk na metodę oraz właściwe dla siebie źródła poznania. Od światopoglądu zależy również ogólne spojrzenie na świat, umiejscowienie punktu widzenia filozofa.
Kierunki filozofii
Pozytywizm - nurt w filozofii, zainicjowany przez A. Comte`a, kontynuowany później jako empiriokrytycyzm i pozytywizm logiczny. Pozytywizm podkreśla znaczenie wiedzy empirycznej, naukowości, odrzuca metafizykę jako nieuprawnioną spekulację a religię jako zabobon oparty na fikcjach. Elementem pozytywizmu bywa często ewolucjonizm, a wzorem naukowości są w nim nauki przyrodnicze.
(Wikipedia)
Neopozytywizm (Pozytywizm logiczny) - szkoła filozoficzna, która powstała w pierwszej połowie XX wieku w Wiedniu. Podstawową inspiracją tej szkoły był pozytywizm w ujęciu Augusta Comte, empiriokrytycyzm i rozwój logiki matematycznej oraz fizyki początków XX wieku. Poglądy neopozytywistów:
Oparcie całej wiedzy na danych empirycznych i odrzucenie wszystkiego co nie znajduje oparcia w faktach empirycznych.
Opisanie tej wiedzy językiem matematyczno-logicznym.
Sprowadzenie wszystkich nauk do fizyki, lub przynajmniej zastosowanie w nich technik badawczych i opisu matematycznego wziętych z fizyki
(Wikipedia)
Fenomenologia - XX-wieczny kierunek filozoficzny, którego głównym twórcą i reprezentantem jest Edmund Husserl. Metoda fenomenologiczna polega na opisie i oglądzie tego, co bezpośrednio jest dane. Fenomenologia nawołuje do odrzucenia wszelkich założeń, domysłów, teorii i spekulacji po to, by przyjrzeć się światu tak, jak się on jawi. Edmund Husserl postulował powrót do rzeczy samych. Ma temu służyć redukcja fenomenologiczna, która oznacza zawieszenie przekonania o realnym istnieniu świata i poznającego podmiotu dzięki czemu świadomość stanie się czysta (pozbawiona założeń), będzie traktować świat wyłącznie jako fenomeny, zjawiska.
(Wikipedia)
Egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny, według którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej. Ideą egzystencjalizmu jest przekonanie, że człowiek, jako jedyny z wszystkich bytów sam, ustawicznie tworzy się tym, czym jest, dokonując własnych wewnętrznych wyborów, w których wyraża swoją wolność. Wg egzystencjalizmu ludzie są na tę wolność wręcz skazani, jest ona atrybutem człowieczeństwa.
(Wikipedia)
Hermeneutyka - Metoda interpretacji źródeł pisanych stosowana w celu ustalenia prawidłowej postaci tekstu i ukazania jego właściwego sensu.
(Mała Encyklopedia Filozofii, Lublin 2002)
Filozofia analityczna - Jest to nurt filozofii, który zrodził się na przełomie XIX i XX wieku niemal jednocześnie w dwóch krajach w Anglii i Polsce, jako protest przeciwko filozofii postheglowskiej. Nurt analityczny scharakteryzować można za pomocą następujących czterech cech:
1. Uznanie aktywnej roli języka w zdobywaniu wiedzy o świecie.
2. Drobiazgowe podejście do problemów filozoficznych.
3. Nastawienie kognitywne (poznawcze, badanie świata dla samego poznania).
4. Intersubiektywne traktowanie procesu analizy (analiza nie jest ograniczona wyłącznie do doznań, przeżyć i myśli jednostkowego podmiotu poznającego).