Pedagogika resocjalizacyjna.

Pedagogika resocjalizacyjna zaczęła funkcjonować od pojawienia się pracy Czapowa i Jedlewskiego. W tej pracy użyli nazwy pedagogika resocjalizacyjna, wcześniej ta nazwa nie funkcjonowała. Od 1971 roku istnieje pedagogika resocjalizacyjna. Określili przedmiot badań, którym jest wychowanie resocjalizujące. Wskazali metody badań, które umożliwiły poznanie jednostki niedostosowanej. Pedagogika resocjalizacyjna jest to nauka o wychowaniu resocjalizacyjnym.

Wychowanie resocjalizujące.

Resocjalizacja jest to ponowna socjalizacja, wychowanie jednostek niedostosowanych społecznie.

Otton Lipkowski: pedagogikę resocjalizacyjną określa jako naukę i praktykę zajmującą się wychowaniem jednostek niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym.

Pytka wyróżnia 3 działy pedagogiki resocjalizującej:

1. Teleologia wychowania resocjalizującego czyli dział, który zajmuje się określaniem celów resocjalizacji.

2. Teoria wychowania resocjalizującego zajmuje się badaniem, ustalaniem związków zależności procesów występujących w wychowaniu resocjalizującym.

3. Metodyka wychowania resocjalizującego zajmuje się opracowywaniem metod, technik, szukaniem skutecznych środków oddziaływań resocjalizacyjnych.

Cele pedagogiki resocjalizacyjnej:

• opracowanie teoretycznych podstaw tego wychowania ( resocjalizacji )

• pedag. resocj. musi dobrze poznać podmiot oddziaływań resocjalizacyjnych czyli jednostki niedostosowanej, nieprzystosowanej społecznie, wykolejona społecznie, wykolejona przestępczo

• symptomatologia - poznanie objawów niedostosowania społecznego

• aspekt etiologiczny, etiologia dobra znajomość przyczyn i uwarunkowania niedostosowania społecznego

• poznanie psychologicznych mechanizmów funkcjonowania jednostek niedostosowanych społecznie

• poznanie procesu wychowania resocjalizującego, poznanie mechanizmów, faz, etapów resocjalizacji

• zebranie wiedzy o jednostce niedostosowanej społecznie i opracowanie teoretycznych podstaw resocjalizacji

• upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o resocjalizacji, aby społeczeństwo przestało obawiać się jednostek niedostosowanych społecznie.

Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się przygotowaniem programów kształcenia resocjalizującego. Przedmiotem badań pedag. reocj. jest wychowanie resocjalizujące w skrócie resocjalizacja. Funkcjonują dwa rozumienia resocjalizacji:

1. Resocjalizacja - samonaprawa, spontaniczna poprawa bez podejmowania specjalnych działań, może wystąpić w początkowych fazach niedostosowania społecznego, są to bardzo rzadkie przypadki.

2. Wychowanie resocjalizujące - resocjalizacja działanie zorganizowane, zaplanowane podejmowane w celu ponownej socjalizacji jednostki niedostosowanej społecznie. Wymaga rozległej wiedzy i opracowania teoretycznych podstaw.

• Możliwość interwersji terapeutycznej: osoby, które się tym zajmują powinny mieć pozytywne nastawienie - pedagogiczny optymizm do możliwości pomocy osobą niedostosowanym społecznie, pomaga to w zaakceptowaniu jednostki. Przeciwieństwem jest pesymizm pedagogiczny, który hamuje aktywność jednostki.

• Miejsce pedag. resocj. w systemie nauk pedagogicznych.

- należy do nauk społecznych, przedmiotem badań jest wychowanie resocjalizujące czyli specyficzny rodzaj stosunku społecznego

- nauk stosowanych albo praktycznych ich celem jest zmiana rzeczywistości

- nauk teoretyczne, to takie, których celem jest tworzenie teorii, które służą do wyjaśniania rzeczywistości, metodą jest rozumowanie, spekulacja np. fizyka, mechanika, psychologia

Nauki pedagogiki: pedagogika resocjalizacyjna jest subdyscypliną pedagogiki specjalnej, czyli nauki o wychowaniu jednostek z różnymi odchyleniami od normy, pedagogika specjalna należy do pedagogiki ogólnej.

- oligofrenopedagogika

- tyflopedagogika

- surdopedagogika

- pedagogika terapeutyczna

- pedagogika resocjalizacyjna

Pedagogika resocjalizacyjna korzysta z dorobku innych dziedzin:

• psychologia i jej różne działy: psychologia rozwojowa, psychologia kliniczna, psychologia wychowawcza, psychologia uczenia się,

• medycyna: interna, psychiatria, neurologia, endokrynologia, socjologia, socjologia rodziny, socjologia edukacji, patologia społeczna

• filozofia: etyka, logika.

Charakterystyka podmiotu oddziaływań resocjalizacyjnych, którym jest jednostka niedostosowana społecznie.

NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE

1. Niedostosowanie społeczne to stan, w którym znajduje się jednostka charakteryzująca się występowaniem nasilonych zachowań negatywnych.

2. Niedostosowanie społeczne określa proces trwający krócej lub dłużej prowadzący do wystąpienia u jednostki stanu charakteryzującego się występowaniem negatywnych zachowań.

Niedostosowanie - Nieprzystosowanie - Zachowanie jednostki niezgodne z oczekiwaniami społecznymi.

H. Spionek uważa, że nieprzystosowanie społeczne to lżejsza forma zaburzeń w zachowaniu jednostki utrudniająca prawidłowe funkcjonowanie społeczne.

Niedostosowani to bardziej rozpowszechniona forma uniemożliwiająca jednostce prawidłowe funkcjonowanie społeczne.

Definicje pedagogiczne, które podkreślają potrzebę specjalnych oddziaływań

Definicja Marii Grzegorzewskiej, określa jednostki niedostosowane społecznie jako dzieci i młodzież, która wymaga specjalnych odmiennych sposobów postępowania o charakterze społeczno - psychologicznym.

Definicje psychologiczne

Definicja H. Spionek jednostki niedostosowane społecznie charakteryzują się zaburzeniami wolicjonalnymi, emocjonalnymi, które uniemożliwiają funkcjonowanie społeczne.

Definicje socjologiczne, w których podkreśla się niezgodność zachowania jednostki z obowiązującymi w danym społeczeństwie normami i wartościami.

Definicje prawne podkreślają rozbieżność zachowania jednostki systemem norm prawnych (Lesław Pytka)

Definicje symptomatologiczne czyli objawowe składają się z list objawów niedostosowania społecznego np. Grzegorzewska: Jednostki niedostosowane społecznie charakteryzują się cechami: odwrócenie zainteresowań od wartości pozytywnych, podziw dla złych czynów, życie chwilą, brawura, niewłaściwy stosunek do cudzego mienia, brak wiary w możliwość życia w płaszczyźnie moralnej etycznie pozytywnej, brak wiary w możliwość zmiany swojego życia.

Definicje teoretyczne oparte na różnych koncepcjach przystosowania, formułowane na użytek badań naukowych.

Definicje operacyjne są to definicje najbardziej przydatne dla praktyki resocjalizacyjnej dla wychowania, zawierają spisy, listy objawów jednostek niedostosowanych społecznie i zawierają narzędzia przy pomocy których możemy ustalić czy wcześniej wymienione objawy występują.

1. Definicja J. Konopnickiego.

Konopnicki wymienia grupy objawów: zachowania zahamowane, do których należą: nieśmiałość, nieufność, depresja, wycofanie; zachowania demonstracyjno wrogie: wrogość wobec dorosłych, rówieśników oraz lżejsze formy aspołeczności; zachowania aspołeczne, do których autor zalicza: brak sumienia, mściwość, złośliwość, pamiętliwość; zachowania niekonsekwentne, mają zmienny charakter: brak poprawy zachowania w wyniku stosowania kar, jednostki nie uczą się na własnych błędach. Podaje narzędzie, którym jest arkusz diagnostyczny Stotta.

2. Definicja Lesława Pytki.

O nieprzystosowaniu społecznym świadczy niezgodność zachowań jednostki z powszechnie obowiązującym systemem norm i wartości w danym społeczeństwie, skutkiem czego w skali makro jest zaburzenie ładu i porządku społecznego, mikro jest ograniczenie i autonomii jednostki. Narzędziem jest skala nieprzystosowania społecznego w skrócie SNS.

3. Lipkowski

Niedostosowanie społeczne to zaburzenia charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi bądź wewnętrznymi czynnikami rozwoju, utrudniające jednostce dostosowanie się do normalnych wymagań społecznych oraz realizację planu życiowego.

Objawy niedostosowania społecznego są to różne zachowania negatywne.

Zachowania negatywne to zachowania niezgodne z oczekiwaniami społecznymi.

Oczekiwania społeczne to:

1. Bezpośrednie zlecenia zadaniowe - komunikaty, informacje, zakazy, nakazy kierowane bezpośrednio do jednostki.

2. Sformułowania normodawcze obowiązujące w danym społeczeństwie normy, wartości, które regulują zachowanie jednostki.

Rodzaje zachowań negatywnych:

1. Zachowania negatywne na bezpośrednie zlecenia zadaniowe:

- zachowania oporne - mają na celu nie wykonanie zadania

- zachowania zaczepne - te wszystkie zachowania celem których jest zmuszenie zleceniodawcy, pracodawcy do cofnięcia zlecenia

- zachowania paradoksalne - zachowanie w sposób przeciwny do stanów emocjonalnych

- podważanie kompetencji zleceniodawcy

2. Zachowanie negatywne na zlecenia normodawcze ( normy ):

- bezpośrednie zachowania negatywne takie które polegają na tym, że jednostka zna albo orientuje się w systemie obowiązujących norm, ale ponieważ wychowywała się w środowisku patologicznym bądź jest członkiem grup nieformalnych odrzuca obowiązujący system norm

- zachowania pośrednie wiążą się ze zmianami w systemie emocjonalnym

Objawy niedostosowania społecznego ( Pospiszyl, Żabczyński )

1. Wczesne objawy niedostosowania społecznego: trudności i niepowodzenia szkolne, wagary i ucieczki oraz picie alkoholu jako sposób zmniejszenia negatywnych stanów.

2. Zachowania przestępcze - niezgodne z normami prawnymi, kodeksem karnym.

3. Zachowania neurotyczne i zachowania psychopatyczne.

Zachowania neurotyczne wysoki poziom lęku oraz wysoki i bardzo wysoki poziom syntonii: mała podatność na bodźce docierające z zewnątrz, wysoki poziom syntonii: jednostka nadmiernie wczuwa się w stany emocjonalne innych osób.

Zachowania psychopatyczne niski i bardzo niski poziom lęku, niski poziom bądź brak empatii co powoduje, że psychopaci nie cierpią mściwość powodu złych uczynków, mściwość, pamiętliwość, nadmierna skłonność do agresji.

Aleksander Makowski

1. Zachowania negatywne wobec własnej osoby: samouszkodzenia, próby samobójcze i samobójstwa.

2. Objawy w środowisku rodzinnym: nieposłuszeństwo, lenistwo, zachowania aroganckie wobec rodziców, zachowania agresywne, brak nawyków higienicznych, porządkowych , ucieczki z domu.

3. Zachowania negatywne w środowisku szkolnym: trudności i niepowodzenia szkolne, wagary z tym związane, negatywny stosunek do obowiązków, nadpobudliwość psychoruchowa, zachowania agresywne skierowane przeciwko kolegom, nauczycielom.

4. W szerszym środowisku przynależność do grup nieformalnych, dewiacyjnych i podkulturowych, są to grupy u których system norm jest niezgodny bądź przeciwstawny obowiązującemu w społeczeństwie.

Lipkowski i inni:

Nieposłuszeństwo, lenistwo, trudności i niepowodzenia szkolne, wagary, ucieczki, włóczęgostwo, picie alkoholu, używanie narkotyków, przestępstwa, zbyt wczesne rozpoczynanie życia seksualnego, agresja oraz samouszkodzenia oraz próby samobójcze. Objawy zmieniają się w raz z rozwojem jednostki. W początkowych fazach występują stosunkowo rzadko w czasie rozwoju pojawiają się coraz częściej.

Etiologia niedostosowania społecznego

Przyczyny i uwarunkowania.

Przyczyna - czynnik, który powoduje określone następstwo.

Uwarunkowanie - wskazuje, że czynników które spowodowały jakiś skutek jest więcej i między nimi występują powiązania, zależności najczęściej w wyniku tych powiązań siała czynnika wzrasta.

Wszystkie przyczyny i uwarunkowania możemy podzielić na dwie grupy ze względu na umiejscowienie.

1. Przyczyny wewnętrzne wszystkie czynniki i ich kumulacja występujące wewnątrz jednostki.

2. Przyczyny zewnętrzne występują na zewnątrz: społeczne, socjologiczne, środowiskowe.

Ad 1

Mogą mieć dwojaki charakter: przyczyny biologiczne ( organiczne ), przyczyny psychologiczne co wskazuje na charakter tych czynników

Biologiczne: uszkodzenia i zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego, zaburzenia hormonalne, typ układu nerwowego. Utrudniają jednostce zrozumienie oczekiwań społecznych np. zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej, słuchowej, zaburzenia równowagi. Zastosowanie odpowiedniej terapii może doprowadzić do ich wyrównania. Globalne uszkodzenia układu nerwowego - upośledzenie umysłowe, obniżenie sprawności intelektualnych.

Halina Spionek grupy czynników:

- przed urodzeniem, mogą być uwarunkowane genetycznie bądź uszkadzać zarodek i płód

- w czasie porodu

- po urodzeniu dziecka

• Zaburzenia hormonalne polegają na nadmiernym lub niedostatecznym wydzielaniu hormonów: kretynizm, matołectwo, nadmiar powoduje zwiększoną bezsensowną aktywność.

• Typ układu nerwowego może sprzyjać występowaniu zaburzeń: typ silny ( ruchliwy: zrównoważony i niezrównoważony ) i typ słaby ( spokojny )

Choleryk - jednostka niezrównoważona, impulsywna, mało wytrwała,

Sangwinik - najbardziej korzystny typ,

Flegmatyk - odporna, powolność reakcji, uniemożliwianie im nauczania pewnych czynności,

Melancholik - o słabym typie układu nerwowego, podatny na zmęczenie, mało wytrwały.

Uwarunkowania psychologiczne utrudniają bądź uniemożliwiają jednostce zrozumienie oczekiwań społecznych: zaburzenia procesów poznawczych takich jak spostrzeganie, pamięć, uwaga, myślenie i zaburzenie procesów kierunkowych: emocje i motywacje,; zaburzenie bądź odchylenie w stanie osobowości w zakresie psychologicznych mechanizmów zachowania się. Warunkiem prawidłowego spostrzegania jest prawidłowa uwaga, zaburzenia pamięci utrudniają zapamiętywanie oczekiwań.

Motywacja - są to takie procesy psychiczne, które ukierunkowują aktywność jednostki na realizację określonych celów. Proces motywacyjny często ma niski poziom co powoduje, że byle przeszkoda przerywa działanie.

Zaburzenia mogą dotyczyć różnych poziomów osobowości. Osobowość jest to centralny system regulacji i integracji czynności ludzkich czyli jest to taki układ elementów najważniejszych który reguluje zachowanie. Osobowość jest takim układem, który powoduje, że zachowanie ma względnie stały charakter. Wyróżnia się dwa podstawowe poziomy:

1. Poziom mechanizmów popędowo - emocjonalnych, zaburzenia emocjonalne mogą dotyczyć potrzeb, emocji.

2. Poziom struktur poznawczych, zaburzenia wyższego poziomu mogą dotyczyć obrazu świata, własnej osoby, postaw, charakteru, wartości.

Prawidłowe funkcjonowanie struktur poznawczych jest warunkiem prawidłowego przystosowania społecznego.

Ad 2

Przyczyny zewnętrzne - czynniki, które znajdują się na zewnątrz jednostki, mają charakter społeczny.

Dzieli się zewnętrzne uwarunkowania na:

1. na przyczyny występujące w podstawowych środowiskach wychowawczych: rodzina, grupa rówieśnicza, rzadziej środowisko miejsca pracy,

2. przyczyny makrospołeczne czyli różne czynniki związane z dużym środowiskiem społecznym: środowisko lokalne, regionalne, państwo, świat. Nie wywiera bezpośredniego wpływu na zachowanie dzieci i młodzieży, wywierają wpływ na zachowanie dorosłych i funkcjonowanie podstawowych środowisk wychowawczych: następstwa i negatywne skutki procesów społecznych takie jak: rozwój przemysłu - indastryzacja, rozwój miast - urbanizacja, migracje, zmiana miejsca zamieszkania, różnego rodzaju sytuacje kryzysowe związane z kryzysami gospodarczymi, krajowymi, politycznymi, finansowymi. Środki masowego przekazu, telewizja i jej powszechność.

Środowisko rodzinne ma największy wpływ na powstanie niedostosowania społecznego. Jest to pierwsze środowisko społeczne a wiec wzorcowe, małe dziecko nie ma możliwości porównania i dlatego przyswaja wzory od dorosłych. Oddziałuje na jednostkę to środowisko najwcześniej kiedy jest najbardziej podatna, najdłużej oddziałuje na jednostkę to środowisko, więzy krwi i więzy emocjonalne łączą to środowisko.

Czynniki związane ze środowiskiem rodzinnym:

- warunki materialne,

- zjawiska patologiczne w rodzinie (alkoholizm, narkomania, prostytucja, przestępczość)

- niski poziom opieki i kontroli nad dzieckiem w rodzinie, brak zainteresowania rodziców tym co robi dziecko w czasie wolnym,

- zły stan zdrowia rodziców

- kumulacja czynników, występowanie kilku czynników, które występują łącznie wzmacniają negatywny wpływ,

Środowisko szkolne

Halina Spionek trzy podstawowe kierunki wpływu na powstawanie niedostosowania społecznego:

• szkoła jest kolejnym środowiskiem w procesie patologizacji jednostki,

• szkoła jest pierwszym środowiskiem którym powstają zaburzenia, wiąże się to ze zmianą warunków środowiska, dziecko może przeżyć wstrząs,

• w szkole ujawniają się zaburzenia, które nie ujawniły się wcześniej: dzieci o słabym typie układu nerwowego, mikrodefekty: analiza i synteza słuchowa, zaburzenia ruchowe, niechętnie słucha opowiadań, bajek, baśni, fragmentaryczne zaburzenia: analiza i synteza wzrokowa, dzieci niechętnie rysują, zaburzenia równowagi statycznej i dynamicznej wiąże się to z napięciem mięśniowym.

Przyczyna dysleksji są zaburzenia, dysleksja jest przyczyna w nauce geografii, języków obcych.

- atmosfera panująca w szkole, która może sprzyjać osiągnięciom szkolnym ale także może to być atmosfera, która nie przyciąga ucznia do szkoły,

- materialne warunki pracy szkoły: brak pomocy, sal gimnastycznych, zmianowość nauczania,

- przeładowane programy nauczania nie dostosowane do możliwości uczniów, zbyt duże klasy utrudniają możliwości w indywidualnym podejściu,

- cechy osobowe nauczyciela mają wpływ na zachowanie ucznia, nauczyciel jest modelem zachowań dla dziecka, Pedeutologia, Władysław Dawid, Okoń próbowali stworzyć wzorcowy model osobowości nauczyciela.

Niedostosowanie społeczne jest wynikiem współwystępowania różnych czynników.

Środowisko rówieśnicze kolejne naturalne środowisko społeczne

- tworzą jednostki w tym samym wieku bądź w tym samym przedziale wiekowym,

- ważna rola w prawidłowej socjalizacji jednostki,

- uczestnictwo w grupie rówieśniczej jest konieczne dala prawidłowego rozwoju emocjonalnego i społecznego jednostki, umożliwia zaspokojenie ważnej rozwojowej potrzeby jaką jest potrzeba kontaktu z rówieśnikami, potrzeba,która rozwija się w sposób naturalny, pojawia się ok. 10 roku życia.

Flustracja jest czynnikiem zaburzającym zachowanie. Nasila się w okresie dorastania, w tym okresie potrzeba ta napotyka na trudności w zaspokajaniu.

Ograniczenie kontaktu z rówieśnikami może powodować:

- konflikt z rodzicami

- kłamstwo

- umożliwia uczenie się różnych innych zachowań społecznych niż w rodzinie czy w szkole

- grupy negatywne, dewiacyjne, podkultury realizują cele niezgodne lub sprzeczne z ogólnospołecznymi, tolerują normy niezgodne z ogólnospołecznymi

- grupy negatywne są to grupy pod wpływem których jednostka przyswaja negatywne zachowanie: łamanie prawa, alkohol, narkotyki, zaliczane są grupy dewiacyjne - programowo zakładają, że zachowania członków są sprzeczne z ogólnospołecznymi,

- grupy podkulturowe - działanie oparte na określonej ideologii, ta ideologia jest wyznacznikiem celów działania tej grupy i członków grup podkulturowych, ta ideologia opiera się na założeniach sprzecznych z oczekiwaniami społecznymi, negują zastany ład i porządek społeczny.

Powstają po to żeby się pobawić, wpływ środków masowego przekazu, mediów, powoduje, że te grupy zachowują się negatywnie.

Niedostosowanie społeczne ujmowane jako proces - zmiany zachodzące czasie i następstwem jest stan określany jako niedostosowanie społeczne.

Niedostosowanie społeczne ujmowane jako stan - charakteryzuje się występowaniem nasilonych zachowań negatywnych.

Charakterystyka funkcjonowania jednostek niedostosowanych społecznie.

Jednym z zadań procesu resocjalizacji jakim jest naprawianie psychologicznych mechanizmów zachowania jednostek niedostosowanych społecznie, usunięcie albo zlikwidowanie zaburzeń odchyleń jednostki niedostosowanej społecznie.

W pedagogice resocjalizacyjnej dominującą koncepcją osobowości jest osobowość poznawcza - centralny system regulacji i integracji czynności ludzkich. Układ elementów, który spełnia dwie funkcje: regulacyjną; integracja która polega na włączeniu przez jednostkę napływających do jednostki informacji z już posiadanymi a jest warunkiem prawidłowej regulacji stosunków także powoduje, nadaje pewien określony charakter zachowaniu człowieka, pozwala na przewidywanie zachowań człowieka.

Rejkowski wyróżnia dwa poziomy regulacji jednostki.

1. Niższy czyli popędy i potrzeby, emocje, wrodzone mechanizmy, poziom popędowo - emocjonalny.

2. Wyższy - poziom mechanizmów poznawczych czyli nastawień poznawczych. Wyróżniamy trzy elementy:

1. nastawienie poznawcze: obraz świata i obraz własnej osoby,

2. nastawienia czynnościowe: postawy i charakter,

3. system wartości albo orientacji wartościującej umożliwia lepszą regulację zachowania człowieka.

Zaburzenia mogą występować na obu poziomach. Na zachowania jednostek wpływ mają potrzeby i emocje.

Potrzeby.

Potrzeba jest to barak czegoś, jest to przejaw zaburzenia równowagi miedzy jednostką. Stan napięcia nieprzyjemny. Jednostka podejmuje działania, aby ten stan usunąć albo zmniejszyć. W zaspokojeniu potrzeb mogą pomagać inne osoby.

• potrzeby pierwotne (wrodzone): jednakowe u wszystkich ludzi, z tymi potrzebami przychodzimy na świat, ich zaspokojenie jest konieczne dla utrzymania się przy życiu: pożywienia, snu i wypoczynku, oddychania, wypróżniania,

• potrzeby wtórne (nabyte, emocjonalne, psychospołeczne) kształtują się, rozwijają się w ciągu życia jednostki, warunki życia, różnych ludzi są zróżnicowane: potrzeba miłości, przynależności emocjonalnej, bezpieczeństwa, akceptacji, samodzielności, współdziałania, intelektualna. Zaspokojenie tych potrzeb jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania.

U niedostosowanych społecznie przyczyną zachowań negatywnych jest niezaspokojenie potrzeb bądź niski poziom zaspokojenia tych potrzeb co powoduje stan flustracji.

Zaburzenia emocjonalne określa się jako niedojrzałość emocjonalną. Jednostka przypomina jednostce młodsza wiekowo: infantylizm: chwiejność emocjonalna emocje pozytywne - negatywne, mało zróżnicowane formy ekspresji emocjonalnej, brak kontroli intelektualnej nad przeżywanymi emocjami, płacz, tupanie, bicie.

Zaburzenia w zakresie struktur poznawczych.

1. Zaburzenia obrazu świat. Obraz świata jest to system informacji jaki jednostka posiada o otaczającym świecie, kształtuje się procesie wychowania, dużą rolę odgrywa nauczanie. Umożliwia jednostce orientację w otoczeniu. Źródłem negatywnych zachowań jest nieadekwatny obraz na świat.

2. Obraz własnej osoby jest to system wiedzy, informacji o sobie samym o zdolnościach, umiejętnościach jednostki. Osiągniecie celów jest źródłem pozytywnych emocji. Posiadanie nieadekwatnego stanu do własnej osoby utrudnia zaspokojenie potrzeb i osiągnięcie celu. Brak umiejętności autorefleksji u jednostki niedostosowanej społecznie.

Nastawienia czynnościowe bezpośrednio wyznaczają sposób zachowania jednostki, postawy i charakter, źródłem negatywnych zachowań są zaburzenia w zakresie postaw lub charakteru.

Postawa - względnie trwały sposób zachowania się jednostki wobec określonego przedmiotu. Przedmiotem postawy mogą być przedmioty materialne, idee, inni ludzie, wartości.

• postawy pozytywne (do przedmiotu): przybliżanie się do przedmiotu postawy oraz podejmowanie działań na rzecz tego przedmiotu, ponieważ przedmiot postawy pozytywnej jest źródłem pozytywnych emocji. Od stopnia zaspokojenia jednostki zależy czy postawa jest pozytywna czy negatywna.

• postawy negatywne (od przedmiotu): mają powodować zachowania, których celem jest zniszczenie przedmiotu, źródło zachowań agresywnych.

Postawy regulują zachowanie człowieka. Doświadczenia różnych ludzi i ocena różnych osób jest bardzo różna. Postawy pozytywne i negatywne występują u niedostosowanych społecznie.

Różnice dotyczą układu postaw dominujących i rodzaju integracji postaw.

Postawy dominujące to takie, które kontrolują zachowanie człowieka, dominują w zachowaniu. U prawidłowo przystosowanych:

1. postawy pozytywne wobec nauki, pracy i obowiązków i innych ludzi,

2. negatywne wobec osób niedostosowanych społecznie, wykolejonych, wobec grup negatywnych, dewiacyjnych dewiacyjnych i podkulturowych, wobec form aktywności akceptowanych przez osoby niedostosowane społecznie i grupy: zachowanie agresywne, egoistyczne, używanie alkoholu, narkotyków, środków odurzających.

U osób niedostosowanych społecznie negatywny stosunek do pracy innych ludzi przejawiają zachowania negatywne. Dominujące: pozytywne postawy wobec grup kulturowych.

3 rodzaje zaburzonej integracji postaw.

1. Integracja agresywna. Występowanie wpływa na to, ze zachowanie jednostki ma charakter agresywny, słowny (przezywanie). Może występować agresja werbalna i fizyczna. Każdy bodziec powoduje reakcję agresywną. Zachowania takie SA nieprzyjemne dla otoczenia. Osoby izolujące, nie szkodzące nikomu poza atakami złości.

2. Integracja wycofująca. Jednostka wycofująca nie jest szkodliwa.

3. Integracja dogmatyczna. Charakteryzuje się brakiem samodzielności jednostki: jednostka jest niesamodzielna, niezaradna, jest wykorzystywana w sposób bezwzględny. Jednostka często rezygnuje z zaspokojenia własnych potrzeb. Jednostka nie potrafi samodzielnie funkcjonować. Zachowania takiej jednostki określane SA negatywnie. Najbardziej szkodzące są zachowania agresywne.

Charakter jest to względnie trwały układ postaw jednostki wyznaczający stosunek jednostki do siebie i do otoczenia czyli do pracy, do innych ludzi, powoduje względną trwałość w przewidywalności zachowań jednostki w określonych sytuacjach. Zaburzenia: niedorozwój charakteru, niedojrzałość charakteru - dominacja nastawień egoistycznych, egocentrycznych, jednostka dąży do zaspokojenia własnych potrzeb i celów nie licząc się z potrzebami i celami innych.

• dominacja nastawienia egocentrycznego - skupienie zainteresowania jednostki na sobie, nie zauważanie innych osób,

• dominacja kontroli zewnętrznej czyli przekonanie jednostki o tym, że nie ma wpływu na swoje zachowanie, i że to zachowanie zależy od innych ludzi, okoliczności innych czynników.

Przeciwieństwem jest wewnętrzne umiejscowienie poczucia kontroli, które polega nadym, że jednostka jest przekonana o możliwości kierowania swoim zachowaniem,

• dominacja negatywnych stanów emocjonalnych.

System wartości.

Wartość jest to coś, co jest ważne dla jednostki, ukierunkowuje zachowanie jednostki na osiąganie tych wartości. System wartości kształtuje się w toku wychowania, socjalizacji. System wartości jest to pewien układ tego co jest ważne w systemie społeczeństwa. Wartości indywidualne, które są ważne dla jednostki. Orientacja wartościująca określa ogólne tendencje w zachowaniu jednostki:

• orientacja dionizyjska taki układ wartości, w którym dominują wartości związane z zabawą, przyjemnym życiem, dominuje u niedostosowanych społecznie,

• orientacja prometejska układ w którym dominuje praca, obowiązki, pomoc wobec rodziny, społeczeństwa, jest akceptowany przez większość społeczeństwa.

Charakterystyka procesu wychowania resocjalizującego.

Resocjalizacja oznacza ponowną socjalizację.

Socjalizacja - proces nabywania przez jednostkę umiejętności funkcjonowania zachowań społecznych , norm społecznych, jest to proces wrastania w społeczeństwo, proces przyswajania przez jednostkę zachowań społecznych, prawidłowe funkcjonowanie, prawidłowe kontakty społeczne. Następstwem procesu socjalizacji jest niedostosowanie społeczne. Jednostki niedostosowane wymagają podjęcia specjalnych działań, które najczęściej określa się resocjalizacją. W literaturze spotkać można dwa sposoby definiowania resocjalizacji:

1. spontaniczne zmiany w zachowaniu jednostki niedostosowanej społecznie, spontaniczna poprawa zachowania jednostki, występować może w początkowych fazach,

2. zespół, system, układ działań celem których jest ponowna prawidłowa socjalizacja jednostki niedostosowanej społecznie. Celem tych działań może być względnie trwała poprawa zachowań negatywnych na pozytywne.

Czapow i Jedlewski: zmiana mechanizmów psychologicznych umożliwiających zmianę zachowań antagonistyczno - destruktywnych charakteryzujących jednostki niedostosowane społecznie.

S. Jedlewski wskazuje różnice miedzy wychowaniem masowym a resocjalizującym:

1. - dotyczą one samej jednostki, jednostki nieukształtowane, u których kształtujemy pożądane wychowawczo, społecznie cechy właściwości i zachowania, osiągamy cel wychowania jakim jest wszechstronny rozwój cech osobowości,

- wychowanie resocjalizujące: jednostka już ukształtowana te działania są trudniejsze niż kształtowanie czegoś od początku,

2. - dotyczą samego procesu, mechanizmów, czasu trwania oddziaływań wychowawczych a resocjalizujących.

Wychowanie masowe jest to długotrwały proces, wychowanie permanentne wskazuje, ze nie należy oddziaływań wychowawczych kończyć w szkole.

Wychowanie resocjalizacyjne czas trwania jest określony maksymalnie krótko, zintensyfikowana akcja wychowawcza, działania intensywnie, dokładnie przemyślane, nie możemy pozwolić sobie na spontaniczność.

Mechanizmy: Wychowanie masowe działania opieramy na procesach rozwoju i dojrzewania,. Te czynności powinny określać poziom dojrzałości.

Wychowanie resocjalizujące ten proces opieramy na innych mechanizmach, mechanizmy uczenia się, mechanizm reedukacji czyli ponowne uczenie się. Oduczenie zachowań negatywnych i kształtowanie zachowań pozytywnych. Mechanizm konfliktu wewnętrznego, który polega na stwarzaniu jednostce, jednostce których musi dokonać wyboru miedzy dotychczasowym zachowaniem negatywnym a zachowaniem pozytywnym zaprogramowanym przez osoby resocjalizujące.

Charakterystyka strategii i procedury działania.

Strategia jest to rodzaj i układ działań umożliwiających osiągnięcie zamierzonego celu. Do podstawowych działań:

1. Działania etiotropowe, od których należy rozpoczynać resocjalizację, dostosowanie przyczyn niedostosowania społecznego. Ustalanie i usuwanie psychologicznych przyczyn.

2. Działania ergotropowe, celem których jest kształtowanie u jednostki niedostosowanej pozytywnych zachowań. W tych działaniach możemy wykorzystać mechanizm reedukacji, skuteczność zależy od prawidłowości występujących w procesie uczenia się; mechanizm konfliktu wewnętrznego.

3. Działania semiotripowe, inaczej utrwalające, żeby zmiany były trwałe musimy je dobrze utrwalić, możemy je realizować poprzez organizowanie doświadczeń czyli stwarzania sytuacji, w których pozytywne zachowania występują: mechanizm zależności zewnętrznej ( formalnej ) i mechanizm zależności wewnętrznej

4. (emocjonalnej). Mechanizm zależności formalnej - zależność między wychowawcą i wychowankiem, oddziaływania mają charakter nacisku społecznego. Więź emocjonalna powoduje, że wewnętrzne naciski zaczynają nabierać charakteru wewnętrznego. Działania dyscyplinujące wykorzystywanie i stosowanie kar i nagród.

Procedurę działania wychowania resocjalizacyjnego podając techniki i metody, które w tym działaniu występują. Sposoby realizacji celów: techniki i metody. Techniki i metody są to działania umożliwiające realizację określonego celu a różnica między tymi działaniami jest następująca. Techniki są to działania wyróżnione ze względu na rodzaj środka, który wykorzystywany jest w działaniach na jednostkę niedostosowaną społecznie. Metody są to działania wyróżnione ze względu na sposób posługiwania środkiem. Dwa podstawowe środki: człowiek i kultura.

Dwie podstawowe techniki resocjalizacji:

1. Antropotechnika resocjalizacji są to działania, w których wykorzystujemy człowieka, grupę społeczną, środowisko społeczne.

- antropotechnika interakcji dwuosobowej, posługujemy się pojedynczym człowiekiem,

- antropotechnika grupy,

- antropotechnika środowiska,

• w celu zaspokojenia potrzeb jednostki,

• w celu ukształtowania pożądanych cech,

• oddziaływania terapeutyczne,

2. Kulturotechnika resocjizacji, kultura jest to całokształt wytworów materialnych i niematerialnych oraz wzorów aktywności ukształtowanych w toku społeczno - historycznego rozwoju ludzkości. Wzory aktywności:

- zabawa

- nauka

- praca

Trzy rodzaje kulturotechniki.

1. kulturoptechnika aktywności szkolnej (wiedza, nauka, czynności uczenia się i nauczania poprzez te środki oddziałujemy na jednostkę)

2. kulturotechnika aktywności pracowniczej, praca i jej różne rodzaje, praca zmierza do wytworzenia czegoś: zawodowa, społeczno - użyteczna - wykorzystywana na rzecz innych, prace porządkowe - nauczanie jednostek nieprzystosowanych społecznie higieny.

3. Kulturotechnika zabawy, rekreacji, zabawa to taka forma aktywności, która dostarcza człowiekowi pozytywnych emocji, pozwala zmniejszać deficyt, przywrócić równowagę emocjonalną, poprawa bilansu emocjonalnego jednostki.

3 rodzaje działań, które powinny składać się na pełną resocjalizację:

1. Działania opiekuńcze, których celem jest zaspokojenie potrzeb jednostki. Powinny polegać na zaspokojeniu aktualnych potrzeb jednostki. Celem jest uczenie jednostki samodzielnego zaspokojenia tych potrzeb. Rozwijanie i kształtowanie potrzeb perspektywicznych - będą niezbędne w prawidłowym późniejszym funkcjonowaniu społecznym. Potrzeba pracy, samorozwoju, samodoskonalenia, potrzeba rodziny, potrzeba obowiązków społecznych.

2. Działania wychowawcze, są to działania, czynności, które polegają na ukształtowaniu u jednostki pożądanych, zgodnych z przyjętym w społeczeństwie ideałem wychowawczym cech, właściwości i zachowań wychowawczych. Obejmują oduczenie jednostki zachowań negatywnych, usunięcie skutków błędów wychowawczych popełnionych w rodzinie, w szkole i innych środowiskach wychowawczych. Są bardzo ważne. Jeśli są realizowane w sposób niewystarczający to po zakończeniu resocjalizacji jednostka nie jest przystosowana do życia w społeczeństwie.

3. Działania terapeutyczne, celem których jest usunięcie zaburzeń, odchyleń w stanie osobowości takich jak: neurotyzm, psychopatia. Celem, których jest naprawienie psychologicznych zachowań człowieka ., jednostki niedostosowanej społecznie, trwałości zmiany zachowań negatywnych na zachowania pozytywne.

Proces resocjalizacji są to działania trwające pewien czas. Pytka wyróżnia w procesie resocjalizacji 4 fazy, realizacja których jest podstawa resocjalizacji:

1. Powinna polegać na nawiązaniu pozytywnego kontaktu emocjonalnego wychowankiem, ta faza powinna trwać tak długo zanim cień pozytywnych więzi nie wystąpi. Należy starać się zaspokoić te potrzeby, które nie były zaspokajane lub były zaspokojone na niższym poziomie: potrzeba bezpieczeństwa, akceptacji. Należy stwarzać warunki, które umożliwiają jednostce zaspokojenie tych potrzeb. Trzeba starać się znaleźć pozytywne cechy wychowania i stworzyć warunki do ich realizacji.

2. Polega na kształtowaniu pozytywnych zachowań. Musimy zadbać o usunięcie odchyleń, które u jednostki występują. Wykorzystanie mechanizmów konfliktu wewnętrznego, stwarzanie w resocjalizacji takich sytuacji, w których jednostka musi dokonać wyboru. Ta faza powinna trwać tak długo aż pozytywne wybory wyraźnie nie zaczną przeważać nad wyborami negatywnymi.

3. Polega na utrwalaniu zachowań pozytywnych, powinna polegać na zmniejszaniu kontroli a zwiększaniu samodzielności wychowanka. Powinna kończyć się w momencie kiedy ocena wychowanka w zachowaniu jest pozytywna.

4. Powinna polegać na stopniowym wprowadzaniu jednostki do społeczeństwa, na wspieraniu jednostki w kontaktach.

Żeby zrealizować cel resocjalizacji jakim jest jakim jest ponowna socjalizacja jednostki trzeba zrealizować cele bardziej szczegółowe, etapowe, które określane SA jako zadania resocjalizacji. Czapo i Jedlewski oraz Stanisław Górski 5 podstawowych zadań resocjalizacji:

1. polega na likwidowaniu przyczyn niedostosowania społecznego,

2. polega na likwidowaniu, usuwaniu zaburzonych stanów osobowości, na naprawianiu psychologicznych mechanizmów zachowań jednostki,

3. polega na kształtowaniu pozytywnych, pożądanych akceptowanych społecznie zachowań jednostki i ich utrwalaniu,

4. utrwalanie zachowań pozytywnych,

5. wdrażanie do samowychowania, na kształtowaniu u jednostki umiejętności kierowania swoim zachowaniem co zwiększa odporność jednostki na negatywne wpływy zewnętrzne jednostki co zwiększa niezależność od otoczenia.

- umiejętność określania bądź wyborów celów działania

- umiejętność wyboru sposobu realizacji tych celów

- umiejętność kontrolowania swojego postępowania, swojego zachowania

- umiejętność obiektywnej oceny skutków i działań stosowania obiektywnych kryteriów

- umiejętność samokarania i samonagaradzania

Warunki, które muszą być spełnione żeby resocjalizacja była pozytywna.

Otton Lipkowski przystosował zasady rewalidacji - czyli zasady wychowania specjalnego. Resocjalizacją zajmowała się w tym okresie pedagogika specjalna. Przystosował zasady rewalidacji do potrzeb niedostosowanych społecznie.

1. zasada akceptacji,

2. zasada pomocy,

3. indywidualizacji,

4. zasada kształtowania planu życiowego zastąpiła zasadę terapii pedagogicznej,

5. zasada współpracy ze środowiskiem jest to rozszerzenie 5 zasady rewalidacji zasady współpracy z rodziną,

Warunki:

• konieczność akceptacji jednostki resocjalizowanej ponieważ taki stosunek jest podstawą wytworzenia więzi emocjonalnej co ułatwia uwewnętrznienie zasad, systemu wartości, norm przekazywanych w procesie resocjalizacji. Akceptacja umożliwia uwewnętrznienie, kiedy nie ma więzi te uwarunkowania mają charakter wewnętrzny. Istnieją szanse, że jednostka po zakończeniu resocjalizacji będzie wiedziała co jest dobre a co złe. Nie wyklucza stosowania kar.

• zasada pomocy: podstawowym warunkiem jest udzielenie pomocy jednostki, jednostka nie jest w stanie zmienić swojego zachowania, trzeba mobilizować wychowanka, wiąże się z humanitarną zasadą,

• indywidualizacja: różne są uwarunkowania, możliwości i potrzeby jednostki, indywidualne podejście do jednostki. Plan indywidualny dotyczy pojedynczej osoby na poznaniu jednostek, jej potrzeb, możliwości.

• zasada kształtowania planu życiowego: źródłem nasilonych negatywnych zachowań jest brak planu życiowego, opracowanie planu życiowego powoduje, że jednostka bardziej zastanawia się nad zachowaniem, jesteśmy zdolni pokonać przeszkody do osiągnięcia celu, jednostka nie powinna żyć tylko chwilą, każdy człowiek powinien mieć określone perspektywy życiowe, plan życiowy.

• zasada współpracy ze środowiskiem: trudno przygotować do życia w społeczeństwie jednostkę w oderwaniu od społeczeństwa, kontakt ze społeczeństwem dostarcza odpowiednich doświadczeń, większość niedostosowanych społecznie wywodzi się z niekorzystnych środowisk rodzinnych.

Ten system zasad funkcjonował do 1971 roku do momentu powstania pedagogiki resocjalizacyjnej, wydanie pracy przez Czapowa i Jedlewskiego, w której podali zasady resocjalizacji, bardziej uwzględniając potrzeby jednostek resocjalizowanych.

3 grupy zasad wychowania resocjalizującego.

1. Ogólne zasady resocjalizacji.

a) zasada reedukacji: taki dobór działań, które mają charakter reedukacyjny tzn, umożliwiają oduczenie się zachowań negatywnych i nauczenie zachowań pozytywnych,

b) zasada wszechstronnego rozwoju osobowości: koniecznością nie jest tylko dokonanie pozytywnych zmian w zachowaniu jednostki, ale również zwrócenie uwagi, podjęcie działań umożliwiających wszechstronny rozwój jednostki. Musimy zwrócić uwagę na rozwój intelektualny, fizyczny, moralny, motoryczny tym istnieje większa szansa na poprawę,

c) zasada traktowania penitencjarnego: nakazuje czy zobowiązuje do karania, założenia tej zasady są zupełnie inne, postępowanie resocjalizujące nie może mieć charakteru kary i odwetu, jedyną możliwością jest kontrolowanie, kary powinny wynikać z działań reeduakcyjnych, samo postępowanie nie powinno być karane, nie eliminuje możliwości stosowania kar.

2. Zasady dotyczące strategii wychowania resocjalizującego.

a) zasada oddziaływania etiotropowego: usuwanie przyczyn niedostosowania społecznego, skupiamy się na wewnętrznych przyczynach:

- przyczyny predyspozycyjne ułatwiają jednostce zachowanie negatywne:

• impulsywność

• nieadekwatność

• dyssocjalność

• antysocjalność

- przyczyny motywacyjne takie właściwości jednostki, które ukierunkowują aktywność jednostki na wybór zachowań negatywnych:

• chęć zmiany

• poczucie nudy

• agresywność

• uzależnienia od środków uzależniających

- działania związane z naprawianiem zaburzonych stanów osobowości

b) zasada oddziaływania ergotropowego:celem jest kształtowanie, uczenie jednostki pozytywnych zachowań, zasada oddziaływania ergotropowego wskazuje mechanizmy, na których należy oprzeć te działania:

- mechanizm reedukacji - ponownego uczenia się

- mechanizm konfliktu wewnętrznego

c) zasada oddziaływania semiotropowego: określa warunki skuteczności działań semiotropowych czyli utrwalających, wskazuje dwa sposoby:

- organizowanie doświadczeń polega to na stwarzaniu sytuacji wychowawczych, wychowawczych których występują pożądane zachowania pozytywne,

- mechanizm zależności zewnętrznej czyli formalnej wynikającej z organizacji instytucji resocjalizacyjnej.

3. Zasady dotyczące procedury wychowania resocjalizującego ( techniki i metody, które wykorzystujemy w resocjalizacji )

a) zasada akceptowania: podkreśla potrzebę akceptowania wychowanka,

b) zasada respektowania: wskazuje na konieczność podmiotowego traktowania wychowanka jako partnera, pierwsze pozytywne doświadczenie wychowanka w kontaktach z innymi ludźmi, prowadzi przedmiotowe traktowanie wychowanka prowadzi do uwłasnowolnienia wychowanka, wychowanek współpracuje razem z wychowawcą,

c) zasada perspektywicznej opieki: prawidłowe funkcjonowanie człowieka w dużej mierze zależy od zaspokojenia potrzeb, przywracamy równowagę emocjonalną, psychiczną i tym samym wpływamy na poprawienie zachowania jednostki. Działania opiekuńcze winny polegać nie tylko na zaspokajaniu potrzeb ale także na kształtowaniu u jednostki samodzielnego zaspokajania potrzeb bowiem w ten sposób uzależniamy jednostkę od innych osób i zwiększamy jej autonomię, Konieczne jest ukształtowanie tzw. potrzeb perspektywicznych perspektywicznych więc takich, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania społecznego: potrzeba pracy, założenie rodziny, potrzeby estetyczne, intelektualne, nauczenie jednostek zaspokojenia potrzeb perspektywicznych.

Znajomość zasad i warunków resocjalizacji jest niezbędna dla tych, którzy chcą ten proces organizować i realizować.

Stworzenie systemu resocjalizacji.

System resocjalizacji jest to układ środków i czynności powiązanych ze sobą, zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów. 4 modele resocjalizacji, które określają środki i warunki resocjalizacji wg. Pytki:

1. model izolacyjno - dyscyplinarny.

2. model izolacyjno - terapeutyczny.

3. model półwolnościowy.

4. model wolnościowy.

Ad. 1

Resocjalizację opiera się na dwóch środkach: izolacji i dyscyplinie. Celem izolacji było oddzielenie osób niedostosowanych społecznie od społeczeństwa co poprawiło poczucie bezpieczeństwa i zgodne było z oczekiwaniami społecznymi. Umieszczenie wszystkich niedostosowanych społecznie w dużych pomieszczeniach na izolowanym terenie. Izolacja wewnętrzna - umieszczenie osób niedostosowanych społecznie w pojedynczych pomieszczeniach bez możliwości porozumiewania się, albo pojedyncze pomieszczenie tylko w nocy a w dzień praca ze wszystkimi bez porozumiewania się, stosowano surowe kary. Izolacja miała stworzyć warunki umożliwiające zastanowienie się nad swoim zachowaniem, miała skłonić do zmiany swojego zachowania, uświadomienie jednostce co straciła, izolacja miała być karą. Dyscyplina oparta na stosowaniu kar. Regularnie, dopuszczane było stosowanie kar fizycznych. Stosowanie tych dwóch środków miło wpłynąć na zimne zachowania, stwierdzono, że dyscyplina i izolacja jest nieskuteczna.

Ad.2

Terapia jest ważnym elementem wychowania resocjalizującego. Jeśli chcemy zmienić zachowanie jednostki musimy usunąć zaburzenia, które takie zachowanie powodują. Musimy zastosować leczenie duszy i ciała. Do tego celu potrzebna jest terapia - zaburzenia kierunkowe i motywacyjne. Ten model także okazał się mało efektywny.

Ad. 3

Podstawowym założeniem tego modelu było przyjęcie niskiej efektywności resocjalizacji w warunkach izolacji. Jeśli chcemy jednostkę przygotować do życia w społeczeństwie nie możemy odizolować jej od społeczeństwa. Działania resocjalizacyjne odbywać się miały w warunkach półotwartych, w warunkach nieograniczania kontaktów ale kontrolowania tych kontakt ów, współpraca ze środowiskiem zewnętrznym np. wychowankowie tylko w nocy przebywali w placówce resocjalizacyjnej a uczyli się poza zakładem, wychowankowie naukę

pobierali w zakładzie ale uczestniczyli w różnych imprezach poza placówką wraz z innymi osobami ze społeczeństwa.

Ad 4

Najkorzystniejsze warunki resocjalizacji stwarza naturalne środowisko jednostki, w środowisku rodzinnym, szkolnym, rówieśniczym miały się odbywać badania resocjalizacyjne. Każda zmiana środowiska jest trudna dla jednostki niedostosowanej. Resocjalizacja w tym modelu odbywać się powinna w naturalnym środowisku, Zajmować się tym mogą rodzice, jeżeli SA do tego przygotowani, odmianą jest kuratela sądowa - kurator sądowy, środowisko szkolne, środowisko rówieśnicze - formalne grupy rówieśnicze funkcjonujące w ramach instytucji wychowawczych, społecznych, sportowych.

W Polsce rozpowszechnioną odmianą modelu wolnościowego resocjalizacji jest kuratela sądowa:

1. forma kurateli zawodowej jest realizowana przez kuratorów zawodowych, specjalistów odpowiednio przygotowanych do planowania, organizowania zadań resocjalizacyjnych, za swoją pracę otrzymują wynagrodzenie, mogą być oceniani przez Prezesa Sądu Okręgowego czy Rejonowego.

2. kuratela społeczna polega na tym, że działania resocjalizacyjne realizowane są przez społeczników, są to osoby, które mają chęci, ale nie mają przygotowania. Efektywność żadna od 13 - 14%. Dobre chęci nie wystarczą, potrzebne SA rzetelna wiedza i rzetelne umiejętności.

Można wyróżnić 2 modele kurateli sądowej:

- kuratela społeczno - zawodowa - efektywność tego modelu jest niska. Proces resocjalizacji realizują kuratorzy społecznicy. Pod koniec 1999 r. model społeczno - zawodowy zmieniono na model zawodowo - społeczny.

- kuratela zawodowo - społeczna - w tym modelu resocjalizację realizują kuratorzy zawodowi, natomiast kuratorzy społeczni mieli zajmować się nadzorem spraw rodzinnych.

Niedostateczna liczba kuratorów zawodowych powoduje ich obciążenie. Praca tych kuratorów ogranicza się do sporadycznych kontaktów z nieletnim. Kurator pracować powinien również z rodziną i szkołą. Powinien mieć też czas na znalezienie formalnej grupy rówieśniczej, która zaakceptowałaby podopiecznego. podopiecznego oparciu o ten modele zostały oparte systemy resocjalizacji. W 1964 roku na Kongresie Kongresie Kryminologicznym w Genewie, uporządkowano problem systemów resocjalizacji i wyodrębniono podstawowe systemy resocjalizacji w warunkach zakładowych.

Systemy resocjalizacji w warunkach zakładowych.

1. System izolacyjno - dyscyplinarny - oparty jest na modelu izolacyjno - dyscyplinarnym. Opiera się na izolacji i dyscyplinie. Stosowanie tych środków miało charakter kary i odwetu, jednak stosowanie kar wpływa niekorzystnie na poprawę zachowań jednostki, powoduje również chęć odwetu. Istniało wiele odmian tego systemu,. Najstarszy z nich to:

- system filadelfijski - polegał na tym, że osoby resocjalizowane umieszczano w zamkniętych zakładach w pojedynczym pomieszczaniu. Resocjalizacja miała podnosić poczucie bezpieczeństwa, zapobiegać wzajemnej demoralizacji. Utrzymanie zakładu było bardzo kosztowne, aby zmniejszyć koszty resocjalizacji zmodyfikowano ten system;

- system augsburski - tylko w nocy skazani przebywali w pojedynczych celach, a w dzień musieli pracować na utrzymanie tych zakładów. W czasie dnia obowiązywał bezwzględny zakaz porozumiewania się. Bardzo szybko stwierdzono niską efektywność tych systemów dlatego szukano bardziej efektywnego systemu. I tak powstał kolejny system resocjalizacji.

2. System progresywny - założeniem była potrzeba uaktywnienia jednostki w procesie resocjalizacji. Jedną z przyczyn niskiej efektywności była bierna postawa jednostki resocjalizowanej. Środkiem uaktywnienia była progresja i opierała się na wyznaczeniu stopni, klas, które jednostka resocjalizowana miała osiągnąć aby mogła opuścić placówkę resocjalizacyjną. Im niższa klasa tym jednostka miała więcej uciążliwych obowiązków, większą kontrolę. Osiągnięcie ostatniego poziomu oznaczało opuszczenie placówki. Aktywny udział w zmianie zachowania jest bardzo ważny w procesie resocjalizacji. Ten system opierał się na izolacji, utrwalał zatem takie cechy jak egoizm., utrudniał wykształcenie się więzi między jednostkami resocjalizowanymi, donosicielstwo. System ten nie sprzyjał również wykształceniu się więzi po miedzy wychowawcą a wychowankiem.

3. System socjopedagogiczny - pojawił się w Stanach Zjednoczonych i w Związku Radzieckim na początku XX wieku. Podstawowymi środkami tego systemu była grupa społeczna odpowiednio zorganizowana oraz samorządność wychowanków. Rola dorosłych polegała na dyskretnym obserwowaniu wychowanków, na inspirowaniu działań, aktywności, pomocy. W Stanach Zjednoczonych te zakłady nosiły nazwę Republiki Dziewcząt i Chłopców, Republiki Młodzieży, w Związku Radzieckim były to tzw. obozy młodzieżowe. Komisje odwiedzając te zakłady zaczęły narzucać pewne ograniczenia (samorządność młodzieży), co doprowadziło do „okaleczenia” tego systemu. Czynnikiem, który również wpłynął na ograniczenie stosowania tego systemu były cechy dorosłych. Dorośli w tym systemie pełnili role drugoplanowe.

4. System indywidualny - najbardziej efektywnym czynnikiem w procesie resocjalizacji jest indywidualizacja. Ten system wymagał dużej liczby specjalistów, ważne też były cechy osobowościowe wychowawcy. Był to kosztowny system. Jako antidotum na te problemy w stosowaniu systemu indywidualnego był system homogeniczny.

5. System homogeniczny- tworzono jednorodne grupy tzn. o tych samych cechach osobowości, o tych samych zaburzeniach. Wychowawca nie musiał szukać różnych sposobów postępowania, mógł skuteczniej oddziaływać na jednostki. System ten pogłębiał zaburzenia nie stwarzał możliwości uczenia się życia w zróżnicowanym społeczeństwie. Mała efektywność tego systemu spowodowała wysuniecie wniosku, że tylko nieliczne pozytywne elementy tego systemu możnaby wykorzystać w resocjalizacji.

6. System komplementarny ( eklektyczny )- jest to system złożony z różnych elementów innych systemów tworzący pewną całość. Współczesna resocjalizacja opiera się na tym właśnie systemie. Jest on elastyczny i daje możliwości doboru sposobów postępowania do możliwości i potrzeb jednostek resocjalizowanych. Daje możliwość dostosowania do warunków w jakich odbywa się resocjalizacja. Podstawą doboru elementów w tym systemie jest diagnoza, na podstawie której określa się potrzeby i możliwości jednostek resocjalizowanych. Z różnych systemów wybiera się te elementy, które zostały sprawdzone jako efektywne:

• nauczanie - ma istotny wpływ na poprawę elementów osobowości, umożliwia zdobycie wykształcenia i przygotowanie do pracy zawodowej;

• praca - zmienia negatywną postawę wychowanków do pracy i w ten sposób przygotowuje do życia w społeczeństwie. Celem pracy jest wyposażenie jednostek resocjalizowanych w różne umiejętności;

• organizacja czasu wolnego - zadaniem jest zmniejszenie poczucia nudy i napięcia oraz poprawa zachowania i przygotowanie, nauczenie jednostki prawidłowego i korzystnego wykorzystania czasu wolnego;

• współpraca z rodziną i środowiskiem - zadaniem jest nawiązanie więzi z rodziną kiedy zostały one zerwane. Celem jest stworzenie warunków do zaspokojenia potrzeb. Powrót do społeczeństwa nie może być szokiem dla jednostki. Placówki tym systemie mają charakter półotwarty. Wychowankowie mają możliwość uczestnictwa w imprezach. Ten kontakt ze środowiskiem musi być jak największy, ale musi być też kontrolowany;

• atmosfera w placówce resocjalizacyjnej - ta atmosfera ma dawać poczucie bezpieczeństwa;

• dobór kadr - zwraca się uwag ę na cechy osobowości wychowawcy. Te cechy mają wpływ na atmosferę placówki. Możliwość przejmowania pewnych cech jest bardzo ograniczona. Wychowawcy muszą posiadać cechy, które są zgodne z ideałem wychowawczym;

• warunki materialne - chodzi tu o to by pokazać jednostce resocjalizowanej, że można żyć lepiej.

Ten system umożliwia dostosowanie warunków do potrzeb i możliwości jednostek resocjalizowanych. Efektywność zależy od dokonywania zmian tego systemu. Stałe analizowanie potrzeb nowych wychowanków stanowi o efektywności tego systemu. Nie należy wybierać tych elementów, które są szkodliwe dla jednostki resocjalizowanej. System komplementarny jest systemem najbardziej efektywnym.

Charakteropatia - zaburzenia charakteru. Jednostki mające zaburzenia charakteru wymagają surowej dyscypliny oraz odizolowania od reszty społeczeństwa.

Formy resocjalizacji.

Ze względu na warunki w jakich odbywa się resocjalizacja wyróżniamy:

1. Resocjalizacja w warunkach zakładowych:

- zakłady wychowawcze dla nieletnich - podlegają Ministerstwu Edukacji narodowej. Mają charakter wychowawczy. Celem ich jest naprawianie skutków błędów wychowawczych. Poprawa zachowania jest stosunkowo łatwa i dość efektywna,

- zakłady poprawcze - nadzór sprawuje Ministerstwo Sprawiedliwości. Przeznaczone są dla nieletnich od 13c do 17 roku życia, w wyjątkowych przypadkach do 21 roku życia. Po ukończeniu 17 roku życia jednostka odpowiada przed sądem dla dorosłych. Wychowanek może przebywać w tym zakładzie do momentu ukończenia szkoły zawodowej lub gdy proces resocjalizacji wymaga dalszej kontynuacji. Działania mają charakter naprawy resocjalizacyjnej.

- zakłady karne ś przeznaczone dla dorosłych od 17 roku życia:

• Zakłady karne dla kobiet

• Zakłady karne dla mężczyzn

• Zakłady karne dla młodzieży ( 17 - 24 rok życia )

• Zakłady karne dla skazanych po raz pierwszy

Jednak żaden zakład nie stwarza odpowiednich warunków resocjalizacji.

2. Resocjalizacja w warunkach naturalnych tzn. w dotychczasowych warunkach jednostki np.:

• Resocjalizacja w rodzinie

• W szkole

• W grupie rówieśniczej

• W zakładach pracy

• W rodzinie zastępczej

Ta resocjalizacja eliminuje stres w obawie przed umieszczeniem w zakładach i w związku ze zmianą sytuacji. Utrudnia jednak kontrolę nad podopiecznym. Zarówno resocjalizacja w warunkach zakładowych i w warunkach naturalnych jest działaniem trudnym. Niezmiernie ważne jest zatem posiadanie określonych cech osobowości przez wychowawcę, jak również systematyczność resocjalizacji.

Teoretyczne podstawy pedagogiki resocjalizacyjnej są to teorie wykorzystywane do wyjaśnienia mechanizmów wykolejenia społecznego oraz mechanizmów resocjalizacji.

Pedagogika resocjalizacyjna wykorzystuje różne koncepcje do wyjaśniania dlaczego powstaje niedostosowani społeczne. Żeby uzasadnić potrzebę różnych działań, wykorzystuje się różne koncepcje teoretyczne, które pochodzą z psychologii, socjologii. Na przebieg i efektywność procesu wpływ maja czynniki psychologiczne i społeczne. Pedagogika resocjalizacyjna korzysta z innych dziedzin. W skład teoretycznych podstaw wchodzą różne teorie:

1. koncepcja behawioralna (zachowaniowa)

2. teorie hermeneutyczne (interdyscyplinarne albo interakcyjne)

te teoretyczne koncepcje są podstawą diagnozy niedostosowania społecznego.

Ad1.

Ujmuje ona niedostosowanie społeczne jako zbiór, układ, system zachowań negatywnych, nieporządnych, niekorzystnych zarówno dla otoczenia jak i samej jednostki. W ujęciu behawioralnym niedostosowanie społeczne to zachowania odbiegające od pewnej normy, takie zachowania, które odbiegają od zachowań większości społeczeństwa. Polega na przejawianiu takich zachowań jak: kłamstwa, ucieczki z domu, alkoholizowanie, wulgarne słownictwo, zachowanie agresywne, wrogie, nieodpowiedzialne, zachowania przestępcze. Niedostosowania społeczne są to takie kategorie zachowań, które burzą ład i porządek społeczny, zaburzają interakcje społeczne, powodują cierpienie, prowadzą do destrukcji i zaburzenia ładu i porządku społecznego. Używa się różnych skali narzędzi według których wszelkie zachowania niebieszczą się w granicach 1 odchylenia standardowego, uważa się za przejaw niedostosowania społecznego. Odchylenie standardowe - każde narzędzie powinno mieć opracowane normy i ustalona wartość odchylenia standardowego. Normy odlicza się dla narzędzia badawczego na podstawie wyników badań, odrębne normy dla płci przeciwnych albo jednolite normy dla określonego wieku, jednolite normy dla wszystkich ( jeżeli wiek nie gra roli ). Koncepcja behawioralna bazuje na prostym schemacie bodziec - reakcja S -R . Proces resocjalizacji powinien opierać się na procesach uczenia się prawidłowych zachowań. Metoda resocjalizacji opartą na założeniach koncepcji behawioralnej jest ekonomia punktowa, która polega na tym, że nagradza się punktami dodatkowymi zachowania pozytywne a ujemnie punktuje się zachowania negatywne.

Ad 2

Pozwalają w sposób szerszy bardziej zróżnicowany wyjaśnić mechanizmy powstawania niedostosowania społecznego oraz mechanizmy resocjalizacji. Pojęcie interakcji - stosunki międzyludzkie. Jakość tych stosunków. Człowiek jest istota społeczną i tą właśnie społeczność eksponuje w różny sposób najczęściej w postaci zachowań prospołecznych bądź aspołecznych czy antyspołecznych. Te zachowania zależą od osiągniętego poziomu dojrzałości społecznej. Tą dojrzałość społeczną człowiek osiąga w wyniku rozwoju oraz pod wpływem działań socjalizujących, polegających na kształtowaniu zachowań prospołecznych. Jednostka nie osiąga określonego poziomu dojrzałości i następują zachowania a lub antyspołeczne. Im poziom dojrzałości społecznej jest wyższy tym lepiej układają się stosunki człowieka z otoczeniem. Im niższy jest poziom częściej zachowania negatywne o charakterze społecznym bądź antyspołecznym, działania na szkodę innych. Niedostosowanie społeczne wiąże się z trzema poziomami wadliwego funkcjonowania społeczeństwa są to:

1. aspołeczność, wrogość, nienawiść, złość, różne formy agresji.

2. konformizm czyli uleganie nakazom na pokaz, pozorne dostosowanie się do otoczenia w celu osiągnięcia korzyści.

3. neurotyzm niezrównoważeni emocjonalne oraz inne mieszane formy zaburzeń kontaktów społecznych.

Istotą nieprzystosowania społecznego w ujęciu koncepcji interakcyjnych jest niska jakość stosunków interpersonalnych wyrażających się w trzech formach. Przedstawiciele koncepcji przyczyn niedostosowania społecznego upatrują się w zbyt niskim lub zbyt wysokim poziomie internalizacji norm nakazujących altruizm bądź prospołeczność. Zbyt wysoki poziom bądź brak syntonii bądź empatii. Resocjalizacja będzie polegać na doprowadzeniu jednostki do wyższego poziomu dojrzałości społecznej co wiąże się z rozwojem myślenia i postrzegania siebie i innych osób i świata w sposób bardziej racjonalny, bardziej adekwatny przez co zmniejszą się czynniki spostrzegane przez jednostkę jako zagrożenie. Celem jest ukształtowanie cech zdrowej osobowości a szczególnie tych, które wiążą się ze spostrzeganiem siebie lub innych ludzi oraz z ustosunkowaniem do siebie lub innych, które pozwala odróżnić cele od środków, dobro od zła, prospołeczność od egoizmu.

Zdrowa osobowość, do takich cech zalicza się:

• realistyczna percepcje rzeczywistości, która nie jest źródłem lęku, zagrożenia, strachu,

• akceptacja siebie oraz innych osób i otaczającego świata,

• spontaniczność, prostota i naturalność w stosunkach z innymi ludźmi,

• koncentracja na problemach innych osób, na problemach świata, na problemach poza własnymi,

• zdrowy dystans wobec rzeczywistości, brak potrzeby prywatności oraz intymności,

• poczucie autonomii i niezależności od otoczenia,

• uogólnione pozytywne nastawienie do innych ludzi, do otoczenia, brak uprzedzeń, stereotypów, przesądów,

• zdolność do wchodzenia w głębokie i satysfakcjonujące związki z innymi osobami,

• demokratyczna struktura charakteru, życzliwość i szacunek dla każdego,

• niezłośliwe poczucie humoru, odróżnianie dobra od zła, środków od celów,

• kreatywność, umiejętność dostosowania swojego zachowania do zmieniających się warunków,

• odporność na akulturację czyli negatywne wpływy społeczne.

Pytka do teoretycznych podstaw zalicza koncepcje interdyscyplinarne, wielofunkcyjne ta grupa koncepcji umożliwia wyjaśnienie procesu niedostosowania społecznego i wyjaśnienie procesu resocjalizacji. Niedostosowanie społeczne koncepcje te ujmują jako złożone zjawisko zarówno jeśli chodzi o objawy jak i uwarunkowania. Miedzy tymi elementami wpływającymi na niedostosowanie społeczne zachodzą różne złożone powiązania dlatego też miedzy jednostkami resocjalizowanymi występują różnice dotyczące objawów, uwarunkowań, a tym samym potrzeb i możliwości resocjalizacji.

W ujęciu koncepcji interdyscyplinarnych działania resocjalizacyjne mają również złożony charakter a skuteczność tych działań zależy od stosowania ich do potrzeb i możliwości jednostek resocjalizowanych. Koncepcje te w sposób w miarę pełny umożliwiają wyjaśnienie mechanizmów działań wchodzących w skład resocjalizacji jednostek.

Różne systemy resocjalizacyjne oparte SA na tych trzech grupach teorii.

Prakseologiczne podstawy projektowania i organizowania działań resocjalizacyjnych:

Resocjalizacja jest ponowna prawidłowa socjalizacją osób niedostosowanych społecznie, zakładamy, że odbywa się pod wpływem celowych, zorganizowanych oddziaływań za pomocą dobranych do tego celu metod i technik oraz w określonych warunkach. To wszystko w pedagogice określa się terminem sytuacje wychowawcze - osoby, metody, techniki, środki - rzeczywistość wychowawcza. Rzeczywistość można analizować, opisywać w:

1. w sposób analityczny wyróżniając pojedyncze elementy, składniki,

2. w sposób syntetyczny czyli ujmować w sposób właściwy, wyeliminować pewne układy, systemy elementów i zdarzeń.

Aby wychowanie resocjalizacyjne było efektywne musi spełnić określone warunki. Pedagogika resocjalizacyjna określa podstawy sprawnego działania - prakseologicznych podstaw - sprawność i skuteczność działań resocjalizacyjnych.. Trzy podstawowe płaszczyzny, które muszą być uwzględnione w działaniu resocjalizacyjnym:

1. płaszczyzna projektowania polega ona na jasnym, precyzyjnym, dokładnym określeniu celów działania, im cel jest precyzyjniej określony tym łatwiej organizować działanie,

2. płaszczyzna postulowania, która polega na opracowaniu różnych wariantów, sposobów działań umożliwiających osiągnięcie celu,

3. realizacja wybranego wariantu.

Każde działanie resocjalizacyjne winno spełniać 3 podstawowe funkcje:

1. opiekuńczą, która polega na zaspokojeniu aktualnych potrzeb wychowanka aby przywrócić równowagę emocjonalną, psychiczną. Polega na kształtowaniu i uczeniu jednostki samodzielnego zaspokajania potrzeb, kształtowanie potrzeb perspektywicznych ( niezbędne w przyszłości), zaspokajanie w sposób zgodny z oczekiwaniami społecznymi.

2. wychowawcza ( dydaktyczno - wychowawcza ) realizacja polega na wyposażeniu jednostki resocjalizowanej w taki zasób wiadomości, umiejętności i nawyków jaki posiadają inni członkowie społeczeństwa oraz przygotowanie do pracy zawodowej, kształtowanie u jednostek takich cech, zachowań, które są przyjętym ideałem wychowawczym,

3. terapeutyczna ( lecznicza ) realizacja polega na leczeniu ciała i duszy u jednostki niedostosowanej społecznie. Powinna obejmować leczenie neurologiczne, psychiatryczne, usuwanie zaburzeń w osobowości.

Musimy pamiętać o realizacji tych funkcji.

Według Pytki projektowanie powinno dotyczyć trzech podstawowych funkcji: opiekuńczej, opiekuńczo - wychowawczej i terapeutycznej.

Trzy podstawowe grupy działań:

1. projektowanie,

2. działania optymalizujące - opracowanie różnych wariantów, sposobów zmierzających do zaspokojenia aktualnych potrzeb i umiejętności samozaspokajania

• opracowanie różnych sposobów realizacji działań dydaktyczno - wychowawczych, czyli takich, które umożliwiają jednostce prawidłowe funkcjonowanie,

• realizacja funkcji terapeutycznej, w jaki sposób możemy te zaburzenia usunąć, opracowujemy kilka wariantów i wybieramy optymalny wariant.

działania realizacyjne, realizacja w praktyce wybranego wariantu, który już opracowaliśmy w funkcji opiekuńczej, działania związane z realizacją funkcji dydaktyczno - wychowawczej, funkcji terapeutycznej - wybrany wariant.

Według Pytki podstawowym warunkiem efektywności działań resocjalizacyjnych jest:

1. Użyteczność danych diagnostycznych, wartość diagnozy, dobra rzetelne, prawidłowo wykonana diagnoza, która winna być podstawa formułowania celów resocjalizacji. Te cele powinny być adekwatne do ogólnych celów resocjalizacji, ogólnych celów wychowania, powinny one uwzględniać potrzeby jednostek resocjalizacyjnych,

2. Takim określeniu celów, w których uwzględniamy potrzeby,

3. Uszczegóławiając cele musimy brać pod uwagę warunki.

Między tymi działaniami zachodzą ścisłe związki. Pytka: takim warunkiem, który ma wpływ jest posiadanie przez osoby wiedzy, znajomość prakseologicznych działań resocjalizacyjny i od trzech czynników:

- od wyjściowego stanu osobowości jednostki resocjalizowanej,

- sprawność metodyczna oraz kwalifikacje kadry albo osób resocjalizujących,

- klimat społeczny instytucji resocjalizacyjnej: jakość stosunków interpersonalnych w instytucji, stopień autonomii osobistej wychowanków co wiąże się z poziomem kontroli, możliwość dokonywania przez wychowanków samodzielnych wyborów, wiąże się to z przewagą pozytywnych stanów emocjonalnych,

• Klimat obojętny

• Klimat pozytywny

• Klimat negatywny

Diagnoza i rola diagnozy w procesie resocjalizacji.

Diagnoza - diagnozie - rozpoznanie, rozróżnienie. Współcześnie rozpoznanie stanu w celu podjęcia decyzji dotyczącej jego zmiany lub naprawy. Funkcjonuje w pedagogice i naukach społecznych od początku XX wieku, kiedy działania wychowawcze zaczęły opierać się na rozpoznaniu sytuacji.

Diagnoza - rozpoznanie i opis stanu jednostki, sytuacji w celu podjęcia działań zmieniających bądź poprawiających jednostkę bądź jej stan. Diagnozę stosuje się przy takich stanach, które wymagają podjęcia dalszego leczenia.

Stefan Ziemski „Problemy dobrej diagnozy” przedstawił poglądy w diagnozowaniu, diagnoza - opis i ocena określonego stanu rzeczy w celu określenia sposobów i kierunków zmian. Dzieli na diagnozę:

1. diagnozę całościową ( globalną )

2. diagnozy cząstkowe, które wchodzą w skład diagnozy cząstkowej lub całościowej, etapy postępowania jako etapy opracowania diagnozy globalnej, która powinna stanowić sposoby podjęcia działań,

1. diagnoza przyporządkowująca, która polega na ustaleniu objawów niekorzystnego stanu, polega na ustaleniu i opisie objawów niedostosowania społecznego,

2. diagnoza funkcjonalna, która polega na określeniu jaki jest wpływ ustalonych objawów na całokształt funkcjonowania jednostki,

3. diagnoza fazy, w której podejmujemy próbę czy ustalamy poziom rozwoju albo poziom niedostosowania społecznego,

4. diagnoza etiologiczna czyli próba ustalenia przyczyn niedostosowania społecznego,

5. diagnoza prognostyczna czyli próba określenia jaki są możliwości i kierunki rozwoju jednostki, określenie celów w resocjalizacji.

Nie każdym przypadku jest konieczne postawienie pełnej diagnozy.

Adam Podgórecki zajmuje się patologią społeczną, ujmuje diagnozę w węższym i szerszym zakresie.

Szerokie ujęcie składa się na następujące etapy:

1. Opis diagnozowanego stanu rzeczy,

2. Ocena tego stanu ( czy stan jest pozytywny czy negatywny ),

3. Sformułowanie konkluzji oceniającej czyli ostatecznego wniosku, którego podstawą jest wcześniejsza ocena,

4. Tłumaczenie, wyjaśnianie przyczyn negatywnego stanu,

5. Postulowanie - formułowanie wniosku co należy zrobić, żeby zmienić ten stan rzeczy,

6. Stawianie hipotez, które polega na przewidywaniu skutków różnych działań, które mają poprawić ten stan rzeczy.

W węższym ujęciu diagnoza obejmuje tylko 4 pierwsze etapy.

Nie ma jednolitej klasyfikacji diagnozy, różni autorzy wskazują różne rodzaje.

Katula Stanisław:

1. Diagnoza stanu wyjściowego - stanowi podstawę podejmowania naprawczych działań wychowawczych,

2. Diagnoza sprawdzająca - ma na celu sprawdzenie osiągniętych rezultatów.

Janeczko:

1. Pedagogiczna - sporządzana dla potrzeb wychowania, planowania i sprawdzania.

2. Psychologiczna - celem jest poznanie cech właściwości osobowości jednostki.

Heliodor Muszyński zajmuje się tylko diagnozą pedagogiczną:

- indywidualna

- diagnoza grupy

Wyróżnia także diagnozę sytuacji.

Czapow zajmował się diagnozą w resocjalizacji.

Pytka w resocjalizacji diagnozę traktuje jako rozpoznanie . Funkcjonują dwa podstawowe modele diagnozy oparte na dwóch teoretycznych koncepcjach, które ujmują sposób niedostosowania społecznego.

1. Behawioralny model diagnozy.

2. Interdyscyplinarny model diagnozy.

Ad. 1

Przedmiotem są zachowania negatywne, aspołeczne, antyspołeczne oraz związki zachodzące miedzy czynnikami powodującymi takie zachowanie. Diagnoza ta zajmuje się ustalaniem objawów niedostosowania społecznego oraz ustaleniem przyczyn tych negatywnych zachowań. Koncentruje się na mierzalnych elementach, często opiera się na materiałach zebranych przy pomocy specjalnie opracowanych do tego cele narzędzi jakimi są różnego rodzaju skale: ocen, osobowości, umożliwiają w mirę obiektywne określenie występujących objawów. Działania resocjalizacyjne oparte na tej diagnozie wykorzystują mechanizmy uczenia się, oparte są na teorii uczenia się, wykorzystuje się resocjalizacji takie procesy związane z uczeniem się jak: wygaszanie, następstwa ujemne oraz mechanizmy uczenia się takie jak warunkowanie klasyczne, instrumentalne, modelowanie. Warunkowanie klasyczne - Pawłow - pies reagował na bodźce poprzez wydzielanie śliny, jednostka uczy się nowych bodźców. Warunkowanie instrumentalne - Skiner - nagroda jest wtedy, kiedy zostaje opanowana pewna reakcja, bogaci się repertuar zachowań. Modelowanie czyli świadome, celowe, planowe określenie pożądanych zachowań:

• mechanizm naśladowania - przyjmowanie zewnętrznych cech modela,

• przejmowanie od otoczenia postaw, poglądów, systemów wartości.

Wzmacnianie - bodźce występujące w procesie uczenia się:

• wzmacnianie pozytywne - bodźce przyjemne, pożądane, atrakcyjne wiążą się z przyjemnością zadowoleń,

• wzmacnianie negatywne - bodźce nieprzyjemne wiążą się negatywnymi stanami emocjonalnymi.

Wzmocnienia pozytywne - nagroda.

Wzmocnienia negatywne - kara.

Skuteczność wychowania w dużej mierze zależy od sposobu posługiwania się karami i nagrodami. Znajomość strategii stosowania wzmocnień, znajomość procedur stosowania wzmocnień oraz znajomość psychologicznych procedur.

Strategia:

1. Oparta na stosowaniu nagród.

2. Oparta na karaniu.

3. Polega na stosowaniu w wychowaniu kar i nagród, mają przeważać nagrody.

4 procedury stosowania wzmocnień:

1. Procedura stałych odstępów czasu: osoby resocjalizowane są dokładnie poinformowane kiedy zostaną ocenione czyli kiedy będzie kara albo nagroda. Nie zmusza do systematyczności.

2. Procedura zmiennych: jednostki wiedzą, że będą oceniane i nagradzane lub karane, ale nie wiedzą jeszcze kiedy. Wymusza systematyczność i wpływa na dość wysoki poziom aktywności.

3. Procedura stałych proporcji: dokładnie okres one są wymagania stawiane wychowankom, kary i nagrody. Zaletą jest możliwość dostosowania wymagań do możliwości jednostki. Manipulacja musi być bardzo ostrożna. Jest niebezpieczna w wychowaniu jednostek o wysokim poziomie możliwości a niskim poziomie aktywności.

4. Procedura zmiennych: niejednoznacznie określone są wymagania kary i nagrody. Wychowawcza ma większą możliwość manipulowania i dostosowania wymagań do możliwości wychowanka. Daje szerokie możliwości dostosowania wymagań do potrzeb wychowanka. Wpływa na efektywność uczenia się.

Znajomość psychologicznych prawidłowości stosowania wzmocnień:

1. Dostosowanie wielkości kara i nagród do wielkości zasług lub przewinień, zbyt duża kara powoduje żal, chęć odwetu, zbyt wysoka nagroda - demoralizuje, niska kara - demoralizuje,

2. Stosunek osoby nagrodzonej do osoby nagradzającej, jeżeli kary stosuje osoba nielubiana dostarczamy wychowankowi co nas denerwuje, nielubiany wychowawca wzmacnia negatywne zachowanie.

3. Konieczna jest znajomość stosunku osoby karanej do karanego zachowania. Stosunek zachowania wiąże się z poziomem zaspokojenia potrzeb lub potrzeby. W wychowaniu trzeba ustalić dlaczego stosowane kary nie przynoszą skutku, błąd: wymyślanie nowych kar. Skupienie się na wymyślaniu coraz bardziej dolegliwych kar kiedy jednostka nie zna innego sposobu zachowania się.

4. Indywidualny dobór wzmocnień. Dobra znajomość jednostki powinna być podstawą ustalenia repertuaru kar.

W przypadku nieskuteczności stosowania kar należy ustalić: jaki jest stosunek wychowanka do tego czynu i na jakim sposobie zaspokaja czyn. Należy pomóc zaspokoić potrzebę na wyższym poziomie. Wykorzystujemy interesowność wychowanka. Istnieje duża szansa, ze taki sposób postępowania pomoże.

Ad. 2

Diagnoza interdyscyplinarna, w której wykorzystujemy wiedzę dostarczoną przez różne dziedziny i w opracowaniu której wykorzystujemy opracowane przez te dziedziny sposoby zbierania informacji. Diagnoza interdyscyplinarna daje, umożliwia dokładniejsze poznanie jednostki, poznanie różnych aspektów niedostosowania społecznego, daje szersze podstawy do oceny stanu jednostki oraz do planowani sposobów resocjalizacji. W diagnozie interdyscyplinarnej znajdują odzwierciedlenie wszystkie etapy postępowania diagnostycznego umożliwiające opracowanie pełnej diagnozy. Wartość i jej przydatność w resocjalizacji zależy od jakości informacji i materiałów, które zbieramy podczas analizy. Najczęściej stosuje się podstawowe techniki stosowane w pedagogice.

Wg. Piącha:

1. Obserwacja - czasochłonne zbieranie informacji,

2. wywiad czyli zbierani informacji, zadawanie pytań w dotyczących nas kwestiach, zadajemy te pytania osoba znającym, diagnozowanej osobie, wywiad musi być odpowiednio przygotowany i przeprowadzony.

3. Ankieta zestaw pytań na piśmie, na które ankietowani udzielają pisemnych odpowiedzi. Pytania jasno, precyzyjnie sformułowane, język dostosowany do możliwości ankietowanego, musimy te informacje opracować.

4. Analiza dokumentów: charakter urzędowy i osobiste, dane statystyczne, różne zestawienia, wypracowania na różne tematy.

Wybieramy taki sposób zbierania informacji, abyśmy w krótkim czasie zdobyli ich najwięcej.

Narzędzia przygotowane dla potrzeb pedagogiki resocjalizacyjnej. Umożliwiają zebranie takich informacji, które są konieczne do stwierdzenia o stanie jednostki i jak mamy jej pomóc.

1. Arkusz diagnostyczny Stotta jest to przydatne narzędzie, ale trudne w stosowaniu. Aby mieć rzetelne wyniki arkusz muszą wypełnić przynajmniej 2 osoby znające dziecko, wybieramy te informacje, które się pokrywają u obu osób.

Trzy wersje:

- dziecko w szkole

- w internacie

- w rodzinie

Służą do diagnozy, czy jednostka jest czy nie niedostosowana, służą do diagnozy rodzaju niedostosowania społecznego.

Służy do ustalani przyczyn niedostosowania społecznego występujących w środowisku rodzinnym, trudno zebrać te informacje i trudno o ich rzetelność, pozwala ustalić kontakty między rodzicami a dzieckiem, pozwalają określić rodzaj zaburzeń w tych kontaktach, pozwala określić poziom bezpieczeństwa w rodzinie.

2. Skala nieprzystosowania społecznego dostarcza mniej informacji koniecznych do diagnozy, autorem tego narzędzia jest Pytka, Składa się z 6 części. 4 pierwsze dostarczają informacji o nieprzystosowaniu dziecka do środowiska rodzinnego, szkolnego i rówieśniczego, oraz informacji o zachowaniach antyspołecznych. 5 i 6 część dostarczają informacji dotyczących przyczyn niedostosowania społecznego, 5 - przyczyny biopsychiczne, 6 - przyczyny społeczne czyli socjokulturowe, zaletą jest normalizacja tej skali, dostarcza danych w postaci liczbowej, umożliwia sformułowani wniosków, obiektywnego poziomu nieprzystosowania społecznego.

Każde z tych narzędzi dostarcza ważne informacje ale nie odmienne. Skala nie wymaga zaangażowania dwóch osób, aby uzyskać wyniki, arkusz jest trudno dostępny.

3. orientacyjna punktacja środowiska autorem jest Jan Konopnicki, wykorzystanie tego narzędzia umożliwia zebranie informacji dotyczących środowiskowych przyczyn niedostosowania społecznego pozwala określić wartość wychowawczą środowiska nieletniego, jakie konkretne czynniki społeczne przyczyniły się do nieprzystosowania społecznego. Składa się z 10 działów, które dotyczą podstawowych elementów środowiska rodzinnego oraz szkolnego. W każdym z tych działów wymienia się czynniki, które wywierają wpływ na zaburzenie rozwoju, każdy z tych elementów jest punktowany od 0-3, maksymalna liczba punktów to jest 10, maksymalna liczba punktów w całej punktacji jest 100. Na niekorzystna sytuację rodzinną wskazuje wynik poniżej 50 punktów, sytuacja negatywna wpływa na niedostosowanie społeczne. Narzędzie, które dostarcza bardzo wielu informacji.

4. Punktacja orientacyjna A i B to narzędzie służy do zbierania informacji przydatnych do diagnozy genetycznej, biopsychicznych uwarunkowań niedostosowania społecznego, do diagnozy uszkodzenia centralnego układu nerwowego, diagnozy psychiatrycznej, neurologicznej, ogranicza się liczbę wykonywania takich badań. Składa się z części A i B, każda z tych części zawiera objawy charakterystyczne dla uszkodzeń centralnego układu nerwowego A - lżejsze uszkodzenia, B - poważniejsze. Każdy z objawów jest punktowany a liczba punktów zależy od wartości diagnostycznej lżejsze - 1 punkt, najbardziej znaczące - 3 punkty. Wynik otrzymujemy w postaci liczbowej, w sumie z obu części 62 punkty, im wynik jest bliższy 62 tym bardziej możemy mieć pewność że przyczyna niedostosowania społecznego jest uszkodzenie centralnego układu nerwowego, mniej niż 30 punktów wyklucza podejrzenie o występowaniu uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Wykorzystanie ogranicza specjalistyczne badania.

5. Zestaw wywiadów z matką,. Seria wywiadów z matką - autorem jest Jan Konopnicki, wchodzi w skład 5 wywiadów stosunkowo krótkich, wtedy kiedy jest ich kilka możemy liczyć, ze informacje będą pewniejsze. Pytania w 1 wywiadzie dotyczą przebiegu ciąży i porodu, mogą w tym czasie występować uszkodzenia, 2 wywiad - warunki życia i rozwoju dziecka we wczesnym dzieciństwie, 3 wywiad - dotyczy zaobserwowanych u dziecka zachowań i różnic u innych dzieci, ustalić możliwe wczesne zaburzenia w zachowaniu, 4 wywiad - dotyczy zaobserwowanych u starszego dziecka odchyleń w zachowaniu, negatywnych zachowań, 5 wywiad - dotyczy występowania cech i zachowań a i antyspołecznych u dziecka, zachowań agresywnych, neurotycznych. Nie musimy się spotykać aż 5 razy, zdaniem Konopnickiego tych spotkań powinno być kilka, możemy sprawdzić prawdomówność.

6. Narzędzie, które można wykorzystać, skala zachowania przystosowawczego dla dzieci młodzieży i dorosłych: Nihica, Lelanad, Szelhaus i inni (7 autorów). Jest to narzędzie do diagnozy upośledzenia umysłowego, składa się z dwóch części:

1. służy do diagnozy poziomu rozwoju intelektualnego,

2. do diagnozy nieprzystosowania społecznego można wykorzystać, dostarcza bardzo szczegółowych informacji o poziomie dostosowania lub niedostosowania społecznego.

Przydatność diagnozy zależy od tych informacji. Musimy te informacje uporządkować przyporządkowując je do poszczególnych diagnoz cząstkowych by wyciągnąć wnioski czy jednostka jest niedostosowana społecznie, jakie są jej przyczyny i czy możemy jej pomóc. Są potrzebne do planowania działań resocjalizacji, które prowadza do osiągnięcia celu i przygotowania do uczestnictwa w życiu społecznym. Diagnozowanie w cale nie jest proste ale można to opanować. Brak diagnozy niekorzystnie wpływa na efekt resocjalizacji. Nieletni, których sprawy rozpatrywał sąd mają diagnozę.

Postępowanie z nieletnimi w Polsce w świetle obowiązujących przepisów.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich uchwalona przez sejm 26 października 1982, która weszła w życie 13 maja 1983 roku. Jest to bardzo wazy dokument bowiem reguluje w sposób pełny wszystkie problemy związane z postępowaniem w sprawach nieletnich. Dokładnie określa pojęcie nieletniego, wcześniej w 1932 roku Kodeks Karny nieletnim był każdy kto popełnił czyn zabroniony karą, w świetle ustawy precyzuje pojęcie nieletniego

i wyróżnia trzy grupy osób, do których te pojecie się odnosi:

1. nieletnim jest osoba, która popełniła czyn karny między 13 - 17 rokiem życia,

2. każda osoba, wobec której stosowane są środki wychowawcze i poprawcze do ukończenia 21 roku życia,

3. wszystkie osoby w związku zapobieganiem lub zwalczaniem demoralizacji do ukończenia 18 roku życia.

Ustawa ta różnicuje grupę osób określanych jako nieletni. Określenie katalogu środków, które winny być stosowane w postępowaniu z nieletnim. Ustawa uwzględnia współczesne tendencje w resocjalizacji nieletnich bowiem większość środków ma charakter wychowawczy, które winny być stosowane w środowisku naturalnym. Większość środków co może stosować sąd ma charakter wychowawczy: upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania to znaczy do podjęcia nauki, pracy, zaprzestanie picia alkoholu, narkotyków, naprawianie szkody, nadzór odpowiedzialny rodziców, nadzór organizacji młodzieżowej bądź innej organizacji społecznej, zakładu pracy lub innej osoby godnej zaufania, nadzór kuratora, skierowanie nieletniego do kuratorskiego ośrodka pracy z młodzieżą, orzeczenie prowadzenia pojazdów mechanicznych, orzeczenie przepadku rzeczy pochodzących z przestępstwa, orzeczenie o umieszczeniu nieletniego w instytucji, rodzinie zastępczej, zakładzie poprawczym bądź innej placówce wychowawczej, umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Adam Strzębosz dzieli środki na trzy grupy:

1. zalicza środki pozostawiające nieletniego w jego dotychczasowym środowisku wychowawczym,

2. pozwalające na skierowanie nieletniego do placówki lub instytucji przejmujących od rodziców i opiekunów obowiązki opiekuńcze i wychowawcze,

3. są to środki całkowicie zmieniające dotychczasowe środowisko wychowawcze, umieszczenie w placówce leczniczej, zakładzie wychowawczym, zakładzie poprawczym, ten środek sąd może zastosować po wyczerpaniu wszystkich środków wychowawczych, najczęściej sąd ogłasza ten środek w zawieszeniu, daje szanse na poprawę zachowania przez nieletniego, jeśli popełni czyn przestępczy to po ukończeniu 17 roku życia jego sprawa jest rozpatrywana przez sąd powszechny i karą jest pozbawienie wolności. Kodeks karny: kara grzywny i kara ograniczenia wolności, kara pozbawienia wolności. Często są rodzinny nie zdąża podjąć decyzji przed ukończeniem 17 roku życia.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich umożliwia zastosowanie środków łagodzących:

1. Umieszczenie poza zakładem : stosuje się ten środek wobec nieletniego, który przebywał w zakładzie poprawczym i poprawił się. Ta decyzja mnożę być podjęta ze względów zdrowotnych. Dyrektor tą decyzje przekazuje odpowiedniemu sądowi rejonowemu, wychowanek widnieje na składzie zakładu i pieczę nad tym wychowankiem winni sprawować pracownicy zakładu. Realizacja tego środka nie jest zbyt efektywna. Nie może sprawować opieki nad nieletnim kurator sądowy.

2. Przedterminowe wypuszczenie z zakładu. Warunkowe zwolnienie wychowanka z zakładu poprawczego, decyzję podejmuje sąd na wniosek dyrektora. Wychowanek skreślany jest z listy wychowanków, opiekę przejmuje kurator zawodowy lub sądowy, który kontynuuje pracę z wychowankiem. Mogą do tego doprowadzić: względy zdrowotne, rodzinne, konieczność uczęszczania do takiej szkoły, której nie ma w pobliżu zakładu.

Ustawa nie stwarza możliwości stosowania środków o charakterze odwetowym, represyjnym.

Środki, które sąd ma do dyspozycji wobec rodziców nieletniego:

1. zobowiązanie rodziców do odpowiedzialnego nadzoru, wyegzekwowanie jest bardzo trudne, duża część nieletnich pochodzi z rodzin niewydolnych wychowawczo. Powinny być organizacje, które pomagają rodzicom wykonać ten obowiązek: Rodzinne Ośrodki Diagnostyczno Konsultacyjne skupiają się na diagnozowaniu w sprawach rodzinnych, w sprawie adopcji, rodzin zastępczych, demoralizacją nieletnich, najczęściej rodziny niedostosowane społecznie to trudne rodziny. Zaburzenia w funkcjonowaniu rodziny są tak głębokie, że cała rodzina wymaga terapii. Rodzinny nie są skłonne do udziału w terapii.

2. Zobowiązanie rodziców do naprawienia krzywdy wykonanej przez nieletniego np. rekompensata materialna za szkody, egzekwowanie często mija się z celem ponieważ rodzice nie mają środków na pokrycie szkód dokonanych przez nieletniego.

W 2001 roku dokonano modyfikacji ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich, zmiany kosmetyczne:

• zmiana kurateli ośrodków pracy z młodzieżą

• ośrodki pełnią funkcje opieki zastępczej przeznaczone są dla wychowanków, który wyszli z zakładów poprawczych i przebywających w naturalnym środowisku.

Zaletą ustawy było całościowe uregulowanie spraw związanych z profilaktyką i resocjalizacją nieletnich niedostosowanych społecznie. Zawiera wytyczne dotyczące systemu instytucji zajmujących się resocjalizacją nieletnich. nieletnich skład tego systemu wchodzą następujące instytucje. Polski system resocjalizacji:

1. nadrzędna rola sąd wydział rodzinny i nieletnich

2. zakłady poprawcze

3. zakłady wychowawcze

4. młodzieżowe ośrodki wychowawcze,

5. ośrodki szkolno - wychowawcze,

6. kuratorskie ośrodki pracy młodzieżą

7. ochotnicze hufce pracy,

8. schroniska dla nieletnich

9. pogotowie opiekuńcze

10. dom dziecka

11. kuratorzy sądowi.

Nie zawsze współpraca powiązania miedzy poszczególnymi instytucjami są prawdziwe, nie często efektywność jest zadowalająca. Zajmują się nieletnimi od 13 roku życia a w wyjątkowych przypadkach do 21 roku życia.

W postępowaniu z nieletnim rozwinęły się dwie tendencje, preferuje się odejście od odwetu i karania na rzecz opieki i wychowania; druga polega na odejściu resocjalizacji w warunkach zakładowych, izolacyjnych na rzecz warunków wolnościowych, naturalnych. Rozwój tendencji zwiany z potrzebami nieletnich i niską efektywnością resocjalizacji. Stosowanie kar rodzi chęć odwetu, wiąże się z negatywnymi stanami emocjonalnymi. Bardzo często niedostosowanie społeczne jest wynikiem błędów wychowawczych, spowodowane jest niezaspokojeniem potrzeb dlatego karanie nie wiele pomoże,. Musimy zwrócić uwagę na zaspokojenie potrzeb i usunięcie skutków błędów wychowawczych, taki sposób postępowania może być efektywny. Ta tendencja znalazła odzwierciedlenie w ustawie.

Druga tendencja rozwinęła się w wyniku obserwacji niskiej efektywności resocjalizacji w warunkach izolacji, trudno oczekiwać poprawy zachowania. Specyficzne warunki: funkcjonowanie podkultury jest czynnikiem zaburzającym zachowanie. Resocjalizacja jest to walka między wychowawcą a wychowankiem. Walka często kończy się przegraną obu stron. Kolejnym etapem życia jest zakład poprawczy. Najlepsze warunki resocjalizacji stwarza społeczeństwo, pomoc powinien udzielać kurator sądowy, który powinien być dobrze przygotowany do tej pracy.

Proponowane kierunki zmian w resocjalizacji nieletnich.

W 1995 roku Minister Sprawiedliwości powołał komisję, która miała opracować system zmian. Przewodniczącym został Pytka. W skład komisji wchodzili przedstawiciele nauki, praktycy, mający osiągnięcia wychowawcze. W wyniku prac komisji opracowano 4 warianty zmian w resocjalizacji nieletnich:

1. Likwidacja zakładów poprawczych jako zakamuflowanej formy represji, odwetu i karania co było niezgodne ze współczesnymi tendencjami resocjalizacji w Polsce.

2. Przekazanie zakładów poprawczych z resortu sprawiedliwości do resortu edukacji, który jest odpowiedzialny za edukację i wychowanie społeczeństwa a szczególnie dzieci i młodzieży. Chciano podkreślić w resocjalizacji działania opiekuńcze i wychowawcze.

3. Zmiany wewnątrz zakładów poprawczych - dotyczyły szerszego sprofilowania zakładu poprawczego, tak aby bardziej zróżnicowane możliwości do stosowania działań resocjalizujących do potrzeb i możliwości wychowanków.

4. Propozycja dokonania ewolucyjnych zmian w organizacji i funkcjonowaniu zakładu poprawczego bowiem zadaniem komisji realizowanie jakichś ruchów, zmian, może przynieść więcej szkody niż pożytku.

Te zmiany miały obejmować różne aspekty w zakresie organizacji zakładów, opracowania nowych bardziej skutecznych metod i technik resocjalizacji. Zmiany w przygotowaniu specjalistów do pracy w resocjalizacji. Właśnie te zmiany miały korzystnie służyć na poprawę efektów żeby dokonać zmian w zakresie kierowania nieletnich do zakładu poprawczego. Proponowano zawieszenie umieszczenia w zakładzie poprawczym , w tym zawieszeniu nieletni objęci byliby opieką kuratorskich Ośrodków Pracy z młodzieżą, czyli instytucji resocjalizacyjnych funkcjonujących w naturalnych warunkach.

Pedagogika penitencjarna - powstanie, której wynikło z potrzeb praktyki. Okazało się, ze opracowane przez pedagogikę resocjalizacyjną teoretyczne podstawy nie wystarczają jeżeli chodzi o resocjalizację osób niedostosowanych społecznie odbywających karę pozbawienia wolności w zakładach karnych, wymagają uzupełnienia, modyfikacji ( tym zajmuje się pedagogika penitencjarna ).

Dział nauki, pedagogiki resocjalizacyjnej, który zajmuje się resocjalizacja osób odbywających karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym. W innych krajach pedagogika penitencjarna nosi nazwę pedagogiki kryminalnej - zakres, rodzaj, działań wychowawczych. Jest to dział pedagogiki, który zajmuje się wychowaniem, resocjalizacją kryminalistów.

Pierwsze opracowania pedagogiki penitencjarnej powstały w okresie międzywojennym.

Środkami oddziaływania była izolacja. W latach 60 zaczęto zwracać uwagę na warunki w jakich przebywają osoby pozbawiane wolności. W 1982 roku dokonano zmiany w resocjalizacji nieletnich. Na początku lat 80mpojawiła się praca Brunona Chołysa „Pedagogika penitencjarna”. Autor próbował zebrać i zaprezentować osiągnięcia pedagogiki kryminalnej na zachodzie oraz pedagogiki penitencjarnej w Polsce. Próbą zebrania dotychczasowej wiedzy jest praca Henryka Machera pt.” Wprowadzenie do pedagogiki penitencjarnej”. Pedagogika penitencjarna przy opracowaniu teoretycznych podstaw resocjalizacji penitencjarnej musi korzystać z dorobku zarówno pedagogiki ogólnej, dorobku opracowania teoretycznych podstaw wychowania, która określa cel wychowania pedagogiki specjalnej czyli nauki, która zajmuje się wychowaniem jednostki z różnymi odchyleniami od normy ora pedagogiki resocjalizacyjnej, która zajmuje się opracowaniem teoretycznych podstaw oddziaływań resocjalizacyjnych realizowanych w specyficznych warunkach zakładu karnego i obejmujących specyficzną grupę dorosłych popełniających przestępstwa, za popełnienie których sąd wydał wyrok, orzeczenie pozbawienia wolności. Miejscem gdzie tę karę skazani odbywają jest zakład karny. W Polsce w świetle kodeksu karnego są ma 3 środki karne do dyspozycji:

1. kara grzywna

2. kara ograniczenia powolności

3. kara pozbawienia wolności

W średniowieczu pobyt w więzieniu miał na celu wymuszenie przyznanie się do winy. Pod koniec średniowiecza i początku odrodzenia zmieniły się warunki i sposób pojmowania kary pozbawienia wolności. Pobyt miał być karą i stanowić ochronę społeczeństwa przed osobami niedostosowanymi społecznie.

Dom Pracy i Dom Poprawczy nieletnich. Podstawowym środkiem oddziaływania była praca, modlitwa. Większość przestępców nadal przebywała w wiezieniu. Dopiero w 17 i 18 wieku pojawiły się próby resocjalizacji osób odbywających karę pozbawienia wolności. Narodził się pierwszy system izolacyjno - dyscyplinarny. Nie można było opracować jednego systemu dla wszystkich niedostosowanych społecznie.

Powstał tzw. system komplementarny ( eklektyczny ), na który składają się efektywne elementy z wcześniej opracowanych systemów. Podstawą tego systemu jest diagnoza. Rozpoznanie potrzeb i możliwości jednostki umożliwia dobór odpowiednich sposobów postępowania. Pedagogika penitencjarna zajmuje się opracowaniem aparatury pojęciowej, która jest niezbędna dla powodzenia teoretycznych rozważań.

Podstawowe pojęcia pedagogiki penitencjarnej.

Socjalizacja pojęcie trudne do jednoznacznego wyjaśnienia, można rozumieć jako proces rozwoju społecznego, proces uczenia się zachowań społecznych, jednostka musi do tego dojrzeć i musza być spełnione określone warunki. W szerokim ujęciu socjalizacja oznacza proces uczenia się zachowań społecznych, proces wychowania społecznego. Węższe znaczenie: socjalizacja jako proces poznawania norm społecznych oraz uczenia się szacunku dla tych norm, proces nabywania umiejętności funkcjonowania społecznego i gotowości przestrzega norm społecznych. Wewnętrzny proces dojrzewania społecznego jednostki związany z występowaniem zmian osobowości jednostki wyrażających się w zachowaniach społecznych. Proces socjalizacji jest to proces uczenia się przez jednostki zachowań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi. W wyniku przebiegu socjalizacji zachowanie jednostki jest zgodne z normami społecznymi, jednostka potrafi funkcjonować w społeczeństwie, realizować adekwatnie do wyniku proces resocjalizacji.

Skutkiem jest nieprzystosowanie społeczne, niedostosowanie społeczne, wykolejenie społeczne, wykolejenie przestępcze. Proces ten zachodzi zawsze w jakiejś grupie społecznej, w tej grupie akceptowany jest określony system wartości, określony system norm. Na proces socjalizacji wpływa ma grupa czy społeczeństwo, które wywiera nacisk na jednostkę w celu przyswojenia przez ta jednostkę porządnych zachowań. Nacisk ma charakter kar i nagród - bodźce pozytywne, dostarczają informacji jakie zachowania są akceptowane w danej grupie, kary - są to bodźce o charakterze negatywnym, nieprzyjemne, niepożądane, bolesne, dostarczają informacji jednostce jakie zachowania są niepożądane w grupie. Nie zawsze stosowanie tych nacisków jest właściwe. Jednostki, u których występują negatywne zachowania nazywane są wykolejonymi, niedostosowanymi społecznie. Opracowaniem pedagogicznych podstaw resocjalizacji zajmuje się pedagogika resocjalizacyjna. Często negatywne zachowania u dorosłych są bardziej utrwalone, zmiana ich wymaga bardzo długich zabiegów, resocjalizacja dorosłych jest trudniejsza.

Pojęcie przestępczości.

Przestępstwo ujmowane jest z punktu widzenia prawa, przestępstwem jest każde zachowanie sprzeczne z obowiązującym kodeksem karnym. Przestępczość jest to pojęcie zbiorowe, obejmuje ogół czynów przestępczych popełnionych na danym terenie w określonej jednostce czasu. Rozmiary przestępczości:

1. przestępczość ujawniona - wszystkie przypadki przestępstw, które zostały ujawnione przez organy ścigania, osadzone,

2. ciemna liczba - czyny przestępcze, które nie zostały ujawnione, ta liczba jest tak duża jak przestępczości ujawnionej.

Kryminologia - nauka o przestępstwie.

Pojęcie młodocianego jest to pojęcie, które pedagogika penitencjarna przyjęła z prawa karnego, młodociani są to osoby, które popełniły przestępstwo w wieku 17 - 21 lat i wymagają innego traktowania w procesie resocjalizacji. Ostatnia nowelizacja rozszerzyła pojęcie młodocianego na 24 lata, ze względu na potrzeby resocjalizacyjne, powinni odbywać kary w zakładach karnych, oddziałach według indywidualnego programu resocjalizacji.

Recydywista najczęściej tym pojęciem określa się sprawcę przestępstwa skazanego na karę pozbawienia wolności w ciągu 5 lat od momentu zwolnienia z zakładu karnego. Często zwraca się uwagę, że przestępstwo powinno być tej samej kategorii.

Zakład karny jest to miejsce, w którym skazani odbywają karę pozbawienia wolności, określa się jako instytucję resocjalizacji, która spełnia trzy następujące funkcje są to:

1. izolacyjna - celem jest ochrona społeczeństwa przed negatywnymi skutkami zachowań osób popełniających przestępstwo,

2. odstraszająca - polega na odstraszeniu od popełnienia przestępstw członków społeczeństwa a także odstraszenie od ponownego popełnienia przestępstwa,

3. naprawcza, resocjalizacyjna, z realizacją jest kiepsko na co wskazuje wysoki procent recydywy, system resocjalizacji w zakładzie karnym nie sprzyja zachowaniom pozytywnym, konieczne jest podniesienie poziomu tej ostatniej funkcji.

Readaptacja społeczna oznacza proces adaptacji czyli przystosowania osób opuszczających zakłady karne do społeczeństwa. Jeżeli proces przebiega nie prawidłowo jednostka nie ma pracy. Pedagogika penitencjarna korzysta z:

- kryminologia nauka o przestępstwie, przestępczości,

1. Symptomatologia kryminalna, która zajmuje się ujawnianiem objawów przestępczości a także takimi cechami zjawiska przestępczości jak sposoby porozumiewania się, współdziałanie.

2. Etiologia zajmuje się badaniem, wyjaśnianiem, przyczyn i uwarunkowań przestępczości.

3. Profilaktyka kryminologiczna zajmuje się opracowaniem skutecznych sposobów powstrzymujących ludzi od zachowań przestępczych

- psychologia rozwojowa, wychowawcza, społeczna, kliniczna i dział psychologii klinicznej, psychologia penitencjarna zajmująca się badaniami wpływu sytuacji trudnych , deprywacji, flustracji na zachowanie osób w izolacji więziennej,

- socjologia nauka o społeczeństwie, która zajmuje się badaniem problemu grupy społecznej, środowisk społecznych,

• patologia społeczna czyli nauka o negatywnych zjawiskach społecznych czyli zjawiskach powodujących cierpienie, zaburzenia ładu i porządku społecznego, jakie są objawy tych zjawisk i skutki.

- prawo penitencjarne czyli całokształt norm regulujących proces wykonywania kary pozbawienia wolności, normy te określają formalno - prawne granice i możliwości resocjalizacji.

- Więzienioznawstwo czyli nauka więziennictwie zadaniem tej nauki jest badanie i opis istniejących układów i stosunków więziennych, analiza historycznego rozwoju więziennictwa, myśli penitencjarnej.

Deprywacja potrzeb jednostek odbywających karę pozbawienia wolności, flustracja i niekorzystne stany emocjonalne.

Ciosek do negatywnych następstw izolacji więziennej zalicza zaburzenia emocjonalne, psychiczne, nerwicowe oraz dewiacje seksualne.

Machel do negatywnych następstw zalicza również drugie życie i związane z takie czynniki jak zachowania agresywne, zjawiska autoagresji, tatuaże, przestępczość więzienna.

Sytuację jednostki odbywającej karę pozbawienia wolności - Ciosek nazywa sytuacją trudną - im większe nasilenie tej sytuacji to zaburzający wpływ jest większy.

4 czynniki środowiska niekorzystne wg. Cioska:

1. Czynnik społeczny: zdaniem psychologów, pedagogika penitencjarna stanowi najpoważniejszy aspekt środowiska więziennego, dwie podstawowe grupy składające się na społeczność więzienną 1 - więźniowie, osoby odbywające jare pozbawienia wolności, 2 - funkcjonariusze służby więziennej, pracownicy służby więziennej. Obie te grupy stanowią poważne zagrożenie nawzajem oraz wewnątrz grup. Życie w grupie więźniów jest dla wielu źródłem leku przed utratą zdrowia, życia, nielicznych przedmiotów materialnych. Więźniowie żyją w poczuciu zagrożenia przez funkcjonariuszy. Źródłem może być sprzeczność interesów, nie zawsze korzystne cechy osobowości, które ujawniają się w trudnych warunkach.

2. Stymulacyjny: charakterystyczny jest niedobór bodźców, niedostatek stymulacji, monotonia środowiska więziennego pod względem architektonicznym i kolorystycznym. Brak stymulacji powoduje zwolnienie procesów uwagi, pamięci, niedostatek ruchu.

3. Funkcjonalny: regulamin obowiązujący w zakładzie bardzo ogranicza możliwość funkcjonowania jednostki, sposób spędzania czasu, jedzenie. Utrudnia dokonywanie wyborów, jednostka w związku z tym staje się coraz bardziej ubezwłasnowolniona, po wyjściu z zakładu nie jest zdolna do podejmowania decyzji.

4. Przestrzennoczasowy: najbardziej zbadany wpływ na funkcjonowanie jednostki, wiąże się z funkcjonalnym, stymulującym czynnikiem. Ograniczenie możliwości poruszania się jednostki wpływa na wzrost agresywności. Czas dla skazanych ma specyficzny wymiar wiąże się z oczekiwaniem wyjścia na wolność. Czas w zakładzie karnym wydłuża się, wiąże się często z poczuciem nudy. Skazani próbują walczyć z tym czynnikiem, powoduje zaburzenia seksualne.

Ciosek 4 rodzaje deprywacji związane z izolacją więzienną.

1. Deprywacja biologiczna - zaburzenia w układzie sercowym, kostnym, nerwowym, anemia i inne choroby, związane z podatnością osób odbywających karę pozbawienia wolności.

2. Sensoryczno - informacyjna , wiąże się z aspektem funkcjonalnym, stymulacyjnym. Niedostatek bodźców skazanych może powodować zaburzenia uwagi, pamięci co nie jest korzystne przy powrocie do normalnego środowiska. Wiąże się z niedostatkiem informacji, które docierają do skazanych.

3. Emocjonalna, wynika z niedostatku kontakt ów emocjonalnych szczególnie z osobami najbliższymi.

4. Seksualna, dotyczy trudności zaspokojenia potrzeby seksualnej. Niezaspokojenie potrzeby powoduje flustrację, napięcia.

Zjawisko prizonizacji jest to zjawisko dość późno poznane, charakterystyczne dla recydywistów, utrudnia bądź uniemożliwia powrót odbywającej karę pozbawienia wolności do społeczeństwa, polega na uruchomieniu takich mechanizmów psychicznych przez jednostkę, które umożliwią poczucie bezpieczeństwa i w miarę korzystne warunki funkcjonowania. Skutkiem prizonizacji jest lęk przed wyjściem na wolność.

Kllemer wyróżnia mechanizmy radzenia sobie z dolegliwościami izolacji więziennej, technika Dochman:

- wycofanie się - radykalne odcięcie się od otoczenia i skupienie się na sobie,

- bunt - przeciwstawianie się, próba walki z różnymi dolegliwościami, może mieć charakter jawny oraz charakter ukryty - jednostka z pozoru godzi się na zastaną sytuację ale stara się nie wywiązać ze swoich obowiązków,

- zadomowienie - wstępna forma prizonizacji, skazany stara się jak najkorzystniej urządzić się w sytuacji więziennej,

- konwersja polega na tym, że skazany sprawia wrażenie, że godzi się z dolegliwościami sytuacji więziennej, z obowiązującym regulaminem, poleceniami funkcjonariuszy po to aby zasłużyć na nagrody,

- zimna kalkulacja polega na tym, że skazany skrzętnie zbiera informacje o skazanym, o funkcjonariuszu aby w pewnym momencie to wykorzystać.

Karen Hornej „Neurotyczna osobowość naszych czasów” wyróżnia jeszcze jedną technikę, którą nazywa mechanizmem hamowania skazani starają się nie myśleć o swojej sytuacji, podejmują różne działania, uczestniczą w różnych formach zajęć.

Wyróżnia 4 niekorzystne następstwa pobytu w zakładzie karnym:

1. Stygmatyzacja, naznaczenie, jednostka zostaje naznaczona w sposób bardzo trwały - wtórna stygmatyzacja,

2. Standaryzacja wiąże się z regulaminem obowiązującym w zakładzie karnym, który narzuca wszystkim określone warunki życia, po pewnym czasie człowiek funkcjonuje jak automat,

3. Degradacja, wiąże się ze sposobem traktowania skazanych przez funkcjonariuszy służby więziennej. Degradacji także sprzyja drugie życie czyli podkultura więzienna.

4. Depersonalizacja, pozbawienie jednostki osobowości, polega na specyficznym spostrzeganiu przez skazanego swojej osoby jako gorszej, nic nie wartej, do niczego, postrzeganie siebie jako kogoś obcego, jako kogoś kogo się nie akceptuje.

Opracowując plan resocjalizacji musimy wziąć pod uwagę:

- wiek,

- płeć

- uwarunkowania.

Następstwa izolacji więziennej. Wielu autorów do następstw zalicza:

- drugie życie ( nieformalna struktura zakładu karnego, podkultura więzienna )

- autoagresja, zamachy samobójcze,

- zaburzenia emocjonalne,

Śliworski:

- tatuaże

- zaburzenia seksualne

Zaburzenia emocjonalne są one związane z niezaspokojeniem potrzeb emocjonalnych, potrzeb społecznych, są następstwem deprywacji emocjonalnej, sensorycznej, rzadziej są następstwem deprywacji motorycznej. Wiąże się to z przeżywaniem silnych napięć emocjonalnych, nadmiernie obciążają układ nerwowy, prowadzą do otępienia, chłodu emocjonalnego.

Z zaburzeniami emocji wiążą się zaburzenia neurotyczne, które mogą być następstwem kumulacji niekorzystnych czynników składających się na rzeczywistość więzienną i związaną z tym deprywację potrzeb. Mogą przejawić się w nasilonej postaci lękowej, nadmierną tendencją do kontaktów z innymi osobami.

Dolegliwości somatyczne, których podłożem są zaburzenia emocjonalne, jednostki neurotyczne odczuwają różnego rodzaju bóle, te dolegliwości mają charakter neurotyczny.

Struktury nieformalne ( drugie życie, podkultura więzienna ) jest charakterystycznym zjawiskiem dla wszystkich instytucji o charakterze totalitarnym, kumulacja niewłaściwych czynników, jest to zjawisko związane z zakładami karnymi, powstanie wiąże się z próbą stworzenia sobie przez skazanych lepszych warunków, spełnia określone funkcje:

• możliwość kontaktu z innymi

• znalezienie oparcia

• sposób zbiorowego przeciwstawienia się personelowi więziennemu,

• przenoszenie pewnych wzorów funkcjonowania z wolności

• czują potrzebę do przynależności do tego typu grup społecznych

• zwiększa poczucie bezpieczeństwa

• wiąże się z korzyściami

• daje ona poczucie pewności, funkcjonowanie oparte jest na ściśle określonych normach

• ma charakter hierarchiczny poszczególni członkowie zajmują określone pozycje, ma możliwość czerpania korzyści im wyższa pozycja, najmniej korzystną jest sytuacja dla tych, którzy zajmują najniższe pozycje ( cwel, parówa ), traktowania są w szczególny sposób, uważane są za osoby niegodne szacunku, są to osoby na których dokonano gwałtu, parówa - służy za przedmiot zaspokajania potrzeb seksualnych z własnej woli, są to osoby, z którymi inni członkowie nie usiądą do jednego stołu, wykorzystywani są do brudnych posług, są maltretowani fizycznie i psychicznie , doznają aktów przemocy seksualnej.

• obowiązują szczegółowe i bardzo szczegółowe przestrzeganie normy.

Bardzo szybko do zakładu karnego docierają informacje dotyczące przynależności do podkultury i zajmowanego miejsca. Jest zjawiskiem, które ulega zmianie.

Elity podkultury więziennej osoby, które posiadają najwyższe pozycje są to najczęściej recydywiści, osoby sprytne, inteligentne, wywierają wpływ na innych.

- gwara więzienna specyficzny sposób porozumiewania się skazanych, powstają specyficzne sposobu po to, aby funkcjonariusze nie mogli rozszyfrować więźniów.. Ma charakter żywy, zmienny, zawiera bardzo różne sformułowania, posługiwanie się np. wyrazami wspak, używanie powszechnie używanych słów ale w innym znaczeniu.

- tatuaże specyficzny sposób porozumiewania się, moda na tatuowanie się skazanych jest coraz mniejsza, powszechność zmniejszyła atrakcyjność.

Zachowania autoagresywne , samouszkodzenia są to zachowania skierowane na siebie samego, celem których jest wymierzenie sobie kary, bądź uzyskania jakiś korzyści, przyczyny zachowań autoagresywnych:

- przyczyny emocjonalne związane ze zmianą sytuacji, warunków życia, wysoki poziom lęku powoduje agresję skierowaną na innych lub na siebie

- ma charakter instrumentalny poprzez charakter autoagresyjny jednostka chce coś załatwić, próbuje uzyskać w ten sposób przedterminowe warunkowe zwolnienie, występują u młodocianych, pierwszy raz karanych, rzadziej recydywiści. Jest to próba urozmaicenia sobie życia. Np. połyki - łykają skazani różne rzeczy, wbitki, zasypki - różnymi substancjami głównie oczu, nacięcia albo skóry albo żył, jedzenie różnych substancji, które powodowały zatrucia lub objawy podobne do żółtaczki, demonstracja powieszenia tak aby nie zrobić sobie krzywdy. Uległo to zjawisko zahamowaniu w związku z ograniczeniem korzyści.

Odbywanie kary jest dla skazanego trudną sytuacją, jest to związane z kumulacją niekorzystnych czynników. Niektórzy używają terminu sytuacja opresji życiowej dla niektórych jest to przyczyną podejmowania prób samobójczych. Trzeba wziąć pod uwagę funkcjonowanie społeczności więziennej.

2 podstawowe grupy społeczne:

1. Skazani

2. Funkcjonariusze służby więziennej.

Dobra znajomość tych grup jest istotnym elementem, który należy wziąć pod uwagę w organizacji w zakładach karnych.

Ad 1

Grupa dość dobrze poznana, ale ze względu na ogromne zróżnicowanie uwzględnienie wiedzy nie jest łatwe. Musimy wziąć pod uwagę cechy tworząc grupę skazanych:

• wiek

• stopień demoralizacji i długość wyroku

• liczba pobytów w zakładzie karnym

• zróżnicowanie cech osobowości

• zaburzenia, które występują w tej grupie

Aby ustalić potrzeby resocjalizacji skazanych przydatna jest umiejętność diagnozy penitencjarnej. Skazanych można podzielić ze względu na płeć, nie ma zakładów koedukacyjnych, płeć wpływa na odmienność traktowania, znacznie mniejszy odsetek osób odbywających karę pozbawienia wolności stanowią kobiety, na ok. 80 zakładów karnych dla mężczyzn są 2 dla kobiet: Grudziądz, Krzywaniec, Odział Aresztu Śledczego w Bydgoszczy gdzie przebywają kobiety w Czersku. Męska społeczność skazanych jest zróżnicowana ze względu na wiek. Innych warunków wymaga resocjalizacja:

• młodocianych 17 - 24 rok życia

• dorosłych ukończone 24 lata, możliwości tej grupy są ograniczone , to wiąże się z utrwaleniem zachowań negatywnych, ze zmowinami osobowości

• stopień demoralizacji

1. Osoby pierwszy raz karane, często są to przypadkowi przestępcy, okazjonalni

2. Osoby karane kilkanaście razy te osoby wymagają innych sposobów postępowania, kilkakrotny pobyt wiązać się może z negatywnym następstwem prejonizacji, niechęć do życia na wolności

- długość kary pozbawienia wolności, skazanych dzielimy na 3 grupy:

a) krótkoterminowe do 1 roku

b) średnioterminowe do 5 lat

c) wieloterminowe powyżej 5 lat

- rodzaj popełnionego przestępstwa

a) przestępstwa pospolite

b) znaczne (zabójstwa)

- Podatność na resocjalizację osoby, u których ta podatność jest znacznie większa bowiem zachowania nie miały czasu się utrwalić, występowanie bądź brak zaburzeń charakteropatycznych, socjopatycznych. Dokonuje się klasyfikacji skazanych.

Zdaniem Machela, Cioska, Śliworskiego klasyfikacja skazanych ma sens głównie wtedy kiedy wiąże się z odpowiednią typologią zakładów karnych.

- odrębne zakłady dla kobiet i mężczyzn

- dla recydywistów i nierecydywistów

- zakłady dla młodocianych

młodocianych zakładach karnych stosuje się klasyfikację więźniów ze względu na warunki, które są wyznaczone:

- surowością postępowania

- zakresem ulg przyznawanych więźniowi

- częstotliwością otrzymywanej i wysyłanej korespondencji

3 podstawowe rodzaje reżimów:

1. reżim zasadniczy albo zwykły

2.złagodzony

3.odostrzony

To w jakim reżimie przebywa skazany zależy od Komisji Penitencjarnej, która bierze pod uwagę:

- wysokość wyroku

- rodzaj i sposób popełnienia przestępstwa

- dotychczasowa karalność

- wiek

- stan zdrowia

- ocena osobowości i stopnia resocjalizacji

Na oznaczenie poszczególnych grup więźniów stosuje się symbole:

1. grupa P obejmuje wszystkich skazanych nie recydywistów powyżej 24 roku życia, dzieli się na 3 podgrupy oznaczone symbolami P1, P2, P3, zakwalifikowanie do tych grup zależne jest od wysokości wyroku.

2. R do tej grupy zaliczani są wszyscy recydywiści, dzieli się na 4 podgrupy, przydział do podgrupy zależy od liczby pobytu w zakładzie karnym.

3. M obejmuje grupę więźniów młodocianych, którzy nie ukończyli 24 roku życia, dzieli się na podgrupy a kryterium kwalifikacji zależny jest od stopnia demoralizacji w okresie nieletności.

Taki podział ułatwia opracowanie i stosowanie działań resocjalizacyjnych. Szczególną uwagą winni być podjęci wielokrotni recydywiści, ponieważ wielokrotna recydywa wiąże się ze zjawiskiem pryzonizacji - przystosowanie się do warunków więziennych, niechęć powrotu do społeczeństwa. Są to osoby znerwicowane, z zaburzeniami psychicznymi, niekorzystnie wpływają na efekty resocjalizacji. Recydywie sprzyjają warunki społeczne: brak pracy, bezdomność, ubóstwo.

- Płeć

Kobiety trudniejsza do resocjalizacji grupa. Różnicowanie działań resocjalizacyjnych.

- pewne różnice o uwarunkowaniach przestępczości kobiet i mężczyzn

Jadwiga Błachut zajmowała się badaniem uwarunkowań przestępczości kobiet, nie wszystkie koncepcje umożliwiają wyjaśnienie przyczyny przestępczości kobiet. Te koncepcje dotyczą zmian fizjologicznych, ról społecznych pełnionych przez kobiety.

- Zaburzenia osobowości występują w społeczności więźniów. W większości osoby, u których występują zaburzenia w osobowości - niepełnosprawni psychicznie, uwarunkowane to może być: czynnikami wewnętrznymi (biologicznymi): uszkodzenia centralnego układu nerwowego oraz zaburzenia w funkcjonowaniu układu hormonalnego; przyczyny zewnętrzne: głównie związane z zaburzającym wpływem podstawowych środowisk wychowawczych do których zalicza się: rodzinę, szkołę, grupy rówieśnicze, brak opieki, zjawiska patologiczne, negatywne wpływy środowiska szkolnego.

- środowisko rówieśnicze dostarczające negatywnych wzorów zachowań, silny wpływ kiedy następuje niedostatek rodziny i szkoły.

To nasilenie negatywnych cech osób, które odbywają karę pozbawienia wolności powoduje, że stosunki z tymi osobami są zaburzone.

Ad 2

Personel więzienny. Problem jest bardzo mało znany dotyczący funkcjonariuszy służby więziennej. Znajomość tej grupy ma istotne znaczenie dla organizacji działań resocjalizacyjnych. Żeby opracować skuteczne sposoby resocjalizacji penitencjarnej konieczna jest szczegółowa wiedza dotycząca tej grupy. Jest to praca trudna, która wiąże się z nasilonym stresem zawodowym. Organizacja służby więziennej zorganizowana na wzór służby wojskowej, ma charakter penitencjarny co wiąże się z umundurowaniem i uzbrojeniem ale ten charakter wiąże się z hierarchią stopni służbowych, posłuszeństwem służbowym oraz nakazem bezzwłocznego wykonywania poleceń i rozkazów przełożonego, za skutki odpowiada przełożony. Paramilitarny charakter wiąże się z autokratycznym stylem kierowania, który polega na szczegółowym określeniu praw i obowiązków.

Odpowiedzialność służbowa pogłębia stres, który wzrasta wraz z zajmowaniem wyższego stanowiska. W zakładzie karnym pracownicy podzieleni są na odpowiednie grupy, które nazywane są komórkami oddziałowymi:

- dział ochrony, dowodzenia, podstawowy zadaniem jest ochrona skazanych, pracowników utrzymanie ładu i porządku,

- penitencjarny odpowiedzialny za realizację i efektywność działań resocjalizacyjnych,

- ewidencji i zatrudnienia zajmuje się rozmieszczeniem skazanych i organizacją zatrudnienia skazanych,

- dział finansowy problemy finansowe,

- gospodarczy zajmuje się całokształtem spraw związanych z materialną strona zakładu, utrzymaniem budynku, zapewnienie ubioru. W niektórych zakładach karnych funkcjonują gospodarstwa pomocnicze, w których zatrudniani są skazani, W niektórych funkcjonują szkoły.

- medyczny, służba zdrowia, cechy skazanych wymagają zapewnienia im opieki medycznej.

Poczucie zagrożenia ze strony skazanych, przyczyną jest sprzeczność interesów, co często wiąże się z nieprzestrzeganiem regulaminów, podstawowym celem pracowników jest zapewnienie ładu, porządku, bezpieczeństwa sobie i skazanym. To egzekwowanie przestrzegania regulaminów przez skazanych jest kością niezgody. Czynnikiem zwiększającym stres jest stopień zabezpieczenia zakładu, wskaźnik przeludnienia więzienia, zmianowość pracy. Następstwem stresu są najczęściej zaburzenia snu, dolegliwości somatyczne, chroniczne zmęczenie, uporczywe myślenie o pracy, narastająca niechęć do miejsca pracy. Rezultatem stresu zawodowego są absencje oraz wypalenia zawodowe a także zmiana pracy. Praca funkcjonariuszy służby więziennej wymaga silnej osobowości, odporności psychicznej. Trudności związane z tą praca sprzyjają ujawnianiu się bądź nasilaniu negatywnych cech osobowości.

Jakie warunki musi spełnić zakład karny aby mógł być instytucja resocjalizacyjną?

- miejsce, w którym następuje kumulacja różnych czynników , które utrudniają resocjalizacje

- funkcja izolacyjna

- funkcja odstraszająca

Pedagogika penitencjarna podaje warunki, które ma spełniać zakład karny, spełnienie tych warunków umożliwia funkcję resocjalizacyjną.

Machel:

1. Cel, struktura resocjalizacyjna, model wykonywania kary, personel, warunki winny być podporządkowane resocjalizacji, niespełnienie tych warunków utrudnia resocjalizację.

2. Koncepcja wykonywania kary pozbawienia wolności powinna być oparta na możliwości wyboru rozmaitych zachowań,, za które skazany ponosiłby pełną odpowiedzialność chodzi o to, żeby w ten sposób nauczyć osoby resocjalizowane dokonywania wyborów a nie ubezwłasnowolniać, zmuszać do czegoś i karać za niewykonanie, nie poddanie się temu przymusowi.

3. Odpowiednie przygotowanie personelu umożliwi zaprogramowanie, zorganizowanie i zrealizowanie procesu resocjalizacji.

4. Należy uwzględnić szeroki i bliski kontakt skazanego ze społeczeństwem

- dlatego żeby w ten sposób umożliwić lepsze poznanie warunków życia społeczeństwa,

- oddzielenie społeczeństwa od skazanych powoduje, że readaptacja jest bardzo trudna i sprzyja recydywie.

5. Zapewnienie możliwości utrzymania przez skazanych bliskiego utrzymywania kontaktu z najbliższymi. Brak widzeń wpływa negatywnie na stany emocjonalne.

6. Stworzenie dostępu do wykonywania pracy przez skazanych. Zmniejsza dolegliwości czynnika przestrzenno czasowego, zmniejsz monotonię pobytu w zakładzie karnym. Możliwość wykonywania pracy wpływa pozytywnie na zmianę stosunku wobec pracy. Poprzez prace skazani zdobywają pieniądze np. na utrzymanie rodziny, pieniądze wykorzystywane są na pokrycie zakładu karnego. Skazany może zarobki wykorzystać na siebie na zakup różnych produktów: książki, papierosy, gazety.

7. Organizacja czasu wolnego. Musi zapewnić odpowiednie warunki, więcej czasu wolnego zwiększa deprywację, powoduje przezywanie nudy co powoduje wzrost agresji, wzrost negatywnych zachowań w zakładzie karnym, napięcia mogą być źródłem autoagresji. Organizacja czasu wolnego prowadzi do rozwoju zainteresowań, uczenie skazanych właściwego wykorzystania czasu wolnego.

8. Odpowiedni stosunek personelu do skazanych. Skazani w zakładzie karnym powinni być traktowani jak ludzie na wolności. Nie wolno stwarzać dodatkowych dolegliwości w postaci złego traktowania. Pobyt w zakładzie karnym jest po to, żeby skazany mógł poprawić, zmienić swoje zachowanie. Złe traktowanie powoduje chęć odwetu. Sposób traktowania skazanych przesz personel nie może być zły. Cechy personelu:

- otwartość

- nastawienie terapeutyczne

9. Odpowiednie warunki lokalowe, odpowiednie wyposażenie zakładu karnego, które umożliwiają w pełni realizację celów i zadań resocjalizacji.

Istotnym czynnikiem wpływającym na efektywność resocjalizacji jest diagnoza penitencjarna.

Diagnoza penitencjarna wg. Waligóry, Paryzka jest specyficznym rodzajem diagnozy klinicznej. Szczególnie znacznie dla opracowania tego zagadnienia przyczynili się: Parczek, Waligóra, Lewicki, Górski przez diagnozę penitencjarną należy rozumieć ustalenie na czym polegają przejawy ( symptomy ) negatywnych zachowań jednostki oraz zachowań uważanych za pozytywne a następnie ustalenie i opisanie przyczyn wykolejenia przestępczego to jest etiologia zachowań aspołecznych oraz określenie tych pozytywnych właściwości jednostki, na których można oprzeć proces resocjalizacji. Zdaniem Górskiego diagnoza penitencjarna zawierać powinna:

1. Określenie rodzaju nasilenia i źródeł destruktywnych zachowań.

2. Określenie przyczyn wykolejenia przestępczego.

3. Określenie czynników, do których można się odwołać w procesie resocjalizacji.

Lewicki, Parczek, Waligóra diagnoza penitencjarna jest pewna odmianą psychologicznej diagnozy klinicznej i składać się winna z 3 podstawowych elementów:

1. Obrazu klinicznego to jest opisu charakterystycznych dla danego więźnia sposobów zachowania w środowiskach społecznych, w których przebywał: środowisko rodzinne, szkolne, grupy rówieśnicze, pracownicze, sposoby spędzania wolnego czasu, rozrywki, zainteresowania.

2. Wyjaśnienie psychologicznych mechanizmów tych sposobów zachowania.

3. Wyjaśnienie, etiologia przyczyn zauważonych w zaburzeniach zachowania.

Jadwiga Sikora wg. której w diagnozie penitencjarnej należy uwzględnić elementy:

1. Obraz kliniczny danego przypadku czyli opis, który zawiera problemy życiowe badanego, których nie umie albo nie chce rozwiązać w sposób poprawny, powinny znajdować się również informacje dotyczące zainteresowań badanego, hierarchii wartości, informacje o lękach, obawach, marzeniach, aspiracjach, aspiracjach mirę pełna charakterystykę skazanego.

2. Analiza osobowości albo inaczej psychologiczna interpretacja obrazu klinicznego, powinny być zawarte ustalenia dotyczące motywów zachowania, celów życiowych, poziomu intelektualnego i występujące zaburzenia charakterologiczne, socjopatyczne bowiem ta część będzie stanowiła podstawę ustalenia zmian w osobowości jednostki, których należy dokonać, żeby była ta jednostka zdolna do prawidłowego funkcjonowania.

3. Etiologia zaburzeń zachowania, dokładne ustalenie przyczyn negatywnych zachowań, chodzi też o ustalenie czasu wystąpienia pierwszych objawów niedostosowania społecznego, należy starać się potwierdzić lub wykluczyć występowanie biologicznych uwarunkowań, musimy ustalić jaka była rola matki w wychowaniu bądź powstawaniu zaburzeń w zachowaniu.

Tak opracowana diagnoza penitencjarna powinna być podstawą planowania działań resocjalizacyjnych. Sporządzenie jest bardzo trudne, ponieważ wymaga zebrania bardzo wielu informacjo o jednostce. Dobra diagnoza powinna stanowić opracowanie Indywidualnego Programu Resocjalizacji plan działań resocjalizacyjnych dotyczących poszczególnych jednostek. Opracowanie dobrych planów i późniejsza ich realizacja jest ogromnym wysiłkiem dlatego nie możliwe jest opracowanie dla wszystkich osób. Opracowywanie jest tylko dla wybranych grup osób. IPR objęci powinni być wszyscy młodociani oraz osoby, które wyraziły chęć udziału w programie resocjalizacji. Udział w programie resocjalizacji wiąże się z różnymi ulgami: przepustki, urlopy. Możliwość podjęcia pracy. Liczba osób dla których programy powinny być opracowywane się zwiększa. IPR powinien być oparty na dobrej diagnozie penitencjarnej. Co powinno znajdować się w IPR:

- cele resocjalizacji adekwatne do wyników diagnozy: cle ostateczne i etapowe. Realizacja celów etapowych powinna osiągać cel ostateczny.

- zalecenie umieszczenia więźnia w określonym środowisku społecznym, zmniejszenie albo eliminowanie demoralizacji, ochrona przed presją podkultury więziennej,

- zalecenia dotyczące organizacji czasu wolnego, wskazanie zajęć oświatowych, sportowych, które winny być zgodne z właściwościami skazanego: wiek, płeć, potrzeby resocjalizacji.

- zalecenia dotyczące zarówno form kształcenia jak i zakresu w zależności na jakim poziomie ma się odbywać kształcenie,

- zalecenia dotyczące pracy, zatrudnienia, powinien być określony rodzaj pracy,

- sposób rozliczania skazanego, sposób kontroli, sposób nagradzania, karania,

- powinny być zawarte sugestie dotyczące sposobów komunikowania się, interakcje miedzy podopiecznym a funkcjonariuszem,

- zawarcie w programie wskazań dotyczących osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków, sposób postępowania z więźniami z AIDS,

- zalecenia dotyczące pomocy, która jest potrzebna skazanemu w zakresie regulacji spraw osobistych dotyczących sytuacji więziennej, pozawięziennej,

- poziomu, jakości i sposobu utrzymywania kontaktów z rodziną i osobami najbliższymi,

- zalecenia dotyczące zabezpieczenia więźnia przed zagrożeniem dotyczącym podkultury więziennej

- zalecenia dotyczące materialnego i społecznego więźnia do opuszczenia zakładu karnego, przygotowanie rodziny, kontakt z kuratorem, wyposażenie w odpowiednie ubranie, pomoc w załatwieniu pomocy w pierwszych momentach po opuszczeniu zakładu karnego.

Opracowanie dobrego programu nie jest wcale łatwe. Resocjalizacja może być skuteczna tylko wtedy kiedy ma planowy charakter.

Podstawowe założenia filozofii penitencjarnej Rejcmana.

Filozofia penitencjarna zajmuje się problemami egzystencji człowieka. Filozoficzna koncepcją, która stanowi podstawę rozważań penitencjarnych jest filozofia Rejcmana - dyrektor zarządu więziennictwa w Danii, sformułowane przez siebie tezy oparł i zweryfikował na obserwacjach i doświadczeniach praktycznych. Tezy sformułowane:

- warunki resocjalizacji penitencjarnej nie powinny odbiegać od warunków życia społeczeństwa,

- dotyczy zachowania równowagi miedzy warunkami i liczbą osób przebywających w zakładach karnych a społeczeństwem, równowaga miedzy warunkami życia w zakładach karnych i na wolności i równowaga w liczbie,

- dotyczy sposobu traktowania skazanych, bardzo ważne jest ludzkie traktowanie osób odbywających karę pozbawienia wolności, to jak są traktowani skazani w zakładzie karnym ma wpływ na ich postawę w stosunku do innych ludzi,

- konieczność dostosowania sytemu więziennego, zasad resocjalizacji penitencjarnej, warunków, personelu do potrzeb resocjalizacji, nie preferowanie jednej czy dwóch funkcji, naczelnym zadaniem powinna być resocjalizacja,

- kara pozbawienia wolności jest dolegliwością samą w sobie i nie powinna być wzmacniania jakimiś negatywnymi dolegliwościami,

- więzienie jest ostatecznością ale winny tam obowiązywać ludzkie warunki polegające na humanitarnym traktowaniu i zapewnianiu odpowiednich warunków życia,

- dotyczą konieczności pełnienia działań wychowawczych z nadzieją na poprawę, w wyniku tych działań powinno się doprowadzać do względnie trwałych zmian,

dotyczy uspołeczniającej funkcji więzienia, celem pobytu w zakładzie karnym powinno być nie tylko odbycie kary ale ten pobyt powinien przygotować jednostkę do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

3 zasady proponuje Rejcman, które należy uwzględnić w realizacji funkcji uspołeczniającej:

• Normalność - wymaga upodobnienia życia w więzieniu do życia w społeczeństwie.

• Otwartość - zakłada otwarcie zakładów dla rodzin, społeczeństwa poprzez pracę wykonywana poza zakładem. Zmniejsza negatywny skutek w postaci pryjonizacji.

• Odpowiedzialność - zgodnie z ta zasadą w procesie resocjalizacji penitencjarnej należy dążyć do tego, aby osoba odbywająca karę pozbawienia wolności stałą się odpowiedzialna, aby mogła wziąć swój los we własne ręce.

Zdaniem Rejcmana organizacja życia w zakładzie karnym powinna w dużej mierze ograniczać negatywne następstwa: deprywacja, depersonalizacja, degradacja, pryzonizacja, zaburzenia psychiczne, zaburzenia seksualne. Występowanie tych następstw utrudnia zmianę zachowań jednostki niedostosowanej społecznie.

Istotnym dokumentem określającym warunki w zakładzie karnym śa Europejskie Reguły Więzienne.

Po II wojnie światowej Kongres Narodów Zjednoczonych w Genewie, uchwalono dokument: Wzorcowe Reguły Minimalne Postępowania z Więźniami, dokument został podpisany także przez Polskę. Celem było uporządkowanie celów zawiązanych z resocjalizacja w zakładzie karnym. Dokument zmienił nazwę znany jest pod nazwą Reguły Minimalne ONZ, naczelną ideą tego dokumentu jest zobowiązanie sygnatariuszy do humanitarnego traktowania więźniów. Wywodzą się szczegółowe warunki, które sygnatariusze musza spełnić. 1987 państwa stowarzyszone w Europie dokonały poprawek i wydały dokument pod nazwą Europejskie Reguły Więzienne, ten dokument podpisały wszystkie kraje Europy zobowiązując się do przestrzegania warunków. Składają się z 2 części:

1. preambuła - wstęp,

2. 100 reguł, 100 warunków, które muszą być przestrzegane.

Ad 1

We wstępie ERW zobowiązują sygnatariuszy do ustanowienia ludzkich warunków wykonywania kary pozbawienia wolności, do stosowania nowoczesnych i postępowych systemów i metod resocjalizacji do rozwijania wspierania postaw zawodowych czyli preferują kształcenie zawodowe personelu więziennego po to aby poprawić efekty resocjalizacji. Zobowiązują sygnatariuszy do stwarzania warunków do oceny i poziomu efektywności resocjalizacji w celu podnoszenia poziomu efektywności działań resocjalizacyjnych.

Ad 2

100 reguł określających warunki, które winny być spełnione przez władzę państwa jeśli chodzi o resocjalizację:

- troska o ludzką godność więźniów, więźniów przestrzeganie praw człowieka ,

- zakaz dyskryminacji więźniów,

- zobowiązują do ochrony zdrowia,

- odpowiednie wyżywienie, warunki mieszkaniowe, czas wolny,

- konkretne sposoby postępowania personelu więziennego,

określają wymagania stawiane dyrektorom zakładów karnych,

-określają kwalifikacje osób i specjalistów, których zakład karny powinien przestrzegać.

Umożliwia ujednolicenie warunków odbywania kary pozbawienia wolności w warunkach europejskich. Odbywanie kary w ludzkich warunkach przy możliwości resocjalizacji.

Problem kary i nagrody jako czynnik resocjalizacji i reedukacji.

Istotnym mechanizmem resocjalizacji są wzmocnienia czyli kary i nagrody. Podział wzmocnień czy warunków występujących w procesie resocjalizacji oparty jest na funkcji, które te wzmocnienia spełniają:

- nagrody - pozytywne bodźce, przyjemne

- kary - negatywne bodźce, niepożądane czasem bolesne.

Celem jest utrwalenie pożądanych zachowań. Kary wiążą się z negatywnymi stanami emocjonalnymi, staramy się unikać sytuacji z którymi te bodźce się wiążą, dochodzi do eliminacji, zaniku zachowań negatywnych. Bywa tak, że w sytuacji karania nie ujawniają się negatywne zachowania, najczęściej ujawniają się one wtedy, kiedy jednostka nie obawia się kary.

Skuteczność resocjalizacji zależy od umiejętnego stosowania doboru kar i nagród. Często bezrefleksyjne, przypadkowe stosowanie kar wywiera skutek niewłaściwy, powoduje utrwalenie zachowań negatywnych i wyeliminowanie zachowań pozytywnych, często w doborze kar i nagród sugerujemy się schematami, kara i nagroda powinna być dobierana indywidualnie. Odraczanie kar i nagród jest niekorzystnym czynnikiem, kara i nagroda musi spełniać funkcje informacyjną. Odraczanie, stosowanie po jakimś czasie dezinformuje jednostkę powoduje, że jednostka nie widzi związku miedzy karą czy nagrodą, utrwalamy zachowania negatywne a eliminujemy zachowania pozytywne. Błędem przy karaniu jest brak znajomości stosunku osoby karanej do negatywnego czynu, wiąże się z poziomem zaspokojenia potrzeby, jeśli negatywne zachowanie zaspokaja ważną potrzebę bardzo trudno takie zachowanie wyeliminować. Błędem jest brak znajomości przez wychowanka jak inaczej w sposób pożądany mógłby się zachować, jak inaczej ważną potrzebę jednostki zaspokoić, pokazanie innych akceptowanych sposobów zachowania się. Umiejętność stosowania kar i nagród jest bardzo ważna. Literatura dotycząca tego problemu: Miller, Skiner, w Polsce: Zbigniew Skorny, S. Mika „Skuteczność kar w wychowaniu”, Maria Żebrowska „Psychologia rozwojowa”

Zagadnienia na egzamin:

1. Teoretyczny kontekst pedagogiki resocjalizacyjnej:

• co to jest pedagogika resocjalizacyjna

• co jest przedmiotem badań pedagogiki resocjalizacyjnej

• co to znaczy, że pedagogika resocjalizacyjna ma charakter interdyscyplinarny

• jaki jest związek pedagogiki resocjalizacyjnej z pedagogika specjalną

2. Podmiot resocjalizacji:

• co to jest niedostosowanie społeczne

• objawy niedostosowania społecznego

• przyczyny niedostosowania społecznego

• rola w genezie przyczyn biologicznych

• rola przyczyn psychologicznych

3. Proces resocjalizacji:

• pojęcie resocjalizacji

• co to jest strategia i jakie działania na nią się składają

• co to SA techniki resocjalizacji i jakie są

• co sto są zasady resocjalizacji

• systemy resocjalizacji

• współczesne tendencje w resocjalizacji nieletnich

• diagnoza resocjalizacji - pojęcie i rola

4. Pedagogika penitencjarna

• co to jest pedagogika penitencjarna

• elementy sytuacji więziennej jako sytuacji trudnej

• następstwa izolacji więziennej

• Europejskie Reguły Więzienne

Nie będzie:

• Indywidualny Program Resocjalizacji

• diagnoza penitencjarna

• modele resocjalizacji

• charakterystyka funkcjonowania jednostek niedostosowanych społecznie.

Literatura:

Czesław Czapow „Wychowanie resocjalizujące”

Czesław Czpow i Stanisław Jedlewski „Pedagogika resocjalizacyjna”

Lesława Pytka „Pedagogika resocjalizacyjna”

Otton Lipkowski „Resocjalizacja”

Stanisłąwa Górski „Metodyka resocjalizacji”

Henryk Machel „Wprowadzenie do pedagogiki penitencjarnej”

Mieczysława Ciosek „Człowiek w obliczu izolacji więziennej”

---