Program nauczania

WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE

Poziom rozszerzony

CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU.

Treści szczegółowe programu nauczania „Wiedza o społeczeństwie” wynikają z podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku/.

Program ma charakter interdyscyplinarny obejmuje głównie wiedzę z zakresu socjologii i politologii.

Treści socjologiczne obejmują wiedzę o człowieku jako jednostce funkcjonującej w różnych relacjach społecznych i ustrojach politycznych (demokratycznym, totalitarnym, autorytarnym, a także wiedzę o strukturze społeczeństwie polskim.

Treści polityczne koncentrują się wokół zagadnień:

- państwo i jego funkcje

- ustrój demokratyczny, totalitarny i autorytarny

- zasady ustroju Rzeczpospolitej Polskiej wynikające z Konstytucji

- kompetencje władz centralnych (Sejm, Senat, prezydent, rząd) i samorządowych

- systemy polityczne wybranych państw demokratycznych

Program zawiera również treści, które dotyczą wybranych problemów integracji europejskiej, miejsca Polski w zintegrowanej Europie oraz globalnych problemów współczesnego świata.

Program wiedzy o społeczeństwie w zakresie rozszerzonym obejmuje: trzy semestry, 90 godzin: po 30 w semestrze III, IV i V.

Treści programu mają bezpośredni związek z życiem społecznym, co tworzy warunki do aktywnego uczestnictwa słuchaczy w zdobywaniu wiedzy, umożliwia też kształtowanie określonych umiejętności - obserwacji, krytycznego myślenia, oceniania.

CELE EDUKACYJNE.

W wyniku realizacji programu wiedzy o społeczeństwie uczeń powinien:

-poznać i zrozumieć demokratyczne zasady i procedury oraz stosować je w życiu szkoły

- wyjaśnić znaczenie aktywności obywateli (indywidualnej i zbiorowej) dla rozwoju i umacniania stosunków demokratycznych

- poznać podstawowe zasady ustroju Rzeczpospolitej, wykorzystać wiedzę teoretyczną do oceny problemów, które rozwiązują władze centralne i samorządowe (na wybranych przykładach)

- interpretować i oceniać wydarzenia w życiu publicznym w kraju

- rozpoznawać problemy najbliższego środowiska i szukać możliwości ich rozwiązywania, współdziałając z innymi członkami grupy

- samodzielnie gromadzić informacje na temat życia publicznego

- uzasadnić własne przemyślenia dotyczące wybranego problemu i przedstawić na forum klasy lub szkoły, być też otwartym na poglądy odmienne od poglądów własnych

- analizować własne możliwości dalszej nauki i kariery zawodowej, rozumieć, że powodzenie w życiu zależy w dużej mierze od aktywności człowieka

- znać zasady prawidłowego komunikowania się i stosować je w codziennej praktyce

UWAGI O REALIZACJI.

Skuteczna realizacja programu nauczania WOS zależy przede wszystkim od wiedzy i umiejętności nauczyciela. Od jego otwartości i wrażliwości na sprawy słuchaczy traktowania ich podmiotowo jako ważnego partnera we współpracy lekcyjnej i pozalekcyjnej, a także od wyposażenia szkoły w środki dydaktyczne i od warunków organizacyjnych panujących w szkole.

Aby zrealizować przedstawienie wyżej cele, szkoła i nauczyciele powinni zapewnić także warunki aby słuchacze:

- mieli dostęp do różnych źródeł informacji, mogli korzystać z przekazów multimedialnych, tekstów źródłowych, roczników statystycznych itd.

- uczyli się planować i realizować projekty, pracując w zespołach, brali udział w dyskusjach na forum klasy lub szkoły

-wykorzystywali zdobyte wiadomości i umiejętności w życiu codziennym, mieli realny wpływ na wybrane problemy szkoły, brali udział w życiu społeczności lokalnej, nawiązując współpracę z organizacjami społecznymi

- budowali swoje poczucie wartości i rozumieli, że mogą mieć wpływ na otoczenie społeczne

Prawidłową realizację programu zapewniają także aktywne metody nauczania jak: projekt edukacyjny, wycieczka, wywiad, praca z tekstem.

Projekt edukacyjny - daje możliwość samodzielnego doboru problemów i organizowania pracy, opracowania tematu i jego prezentacji publicznej, każdy słuchacz powinien uczestniczyć przynajmniej w jednym projekcie w każdym semestrze nauczania.

Wycieczka, wywiad, które opierają się na bezpośredniej obserwacji i kontaktach społecznych, pozwalają słuchaczom ustosunkować się do różnych przejawów życia w społeczeństwie.

Praca z różnymi tekstami - artykułem prasowym, tekstem źródłowym (konstytucja ustawa, statut) uczy i wyrabia nawyk samodzielnego korzystania przez słuchaczy z różnych źródeł pisanych, co ma istotne znaczenie w dalszym kształceniu.

TREŚCI PROGRAMU I OSIĄGNIĘCIA SZCZEGÓŁOWE SŁUCHACZA.

Jednym z najważniejszych elementów przedstawionego programu jest ukierunkowanie nauczyciela na osiąganie w swojej pracy ze słuchaczami określonych celów, wymienionych przy okazji tematów jednostek lekcyjnych. Jest to o tyle ważne, iż kierując się podstawą programową kształcenia ogólnego oraz niniejszym programem nauczania nauczyciel wie, czego może i powinien od słuchaczy wymagać. Wymienione cele szczegółowe oraz inne elementy programu ułatwią nauczycielowi opracowanie wynikowych planów nauczania, przedmiotowych systemów nauczania oraz testów i materiałów na lekcje powtórzeniowe.

Szczegółowy podział treści kształcenia:

SEMESTR III

Temat zajęć	Ilość godzin	Treści kształcenia	Szczegółowe osiągnięcia słuchacza
Dział I: CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE
Życie zbiorowe i jego reguły.	1	Więzi społeczne i ich rodzaje. Zbiorowość społeczna. Społeczeństwo jako szczególny rodzaj zbiorowości.	- wie czym są więzi społeczne, zna ich rodzaje i potrafi je scharakteryzować odwołując się do przykładów, - zna i rozumie pojęcie zbiorowość społeczna oraz opisuje przykłady zbiorowości (np. para, krąg społeczny, zbiegowisko, tłum), - definiuje pojęcie „społeczeństwo” , - umie wyjaśnić, dlaczego społeczeństwo jest zbiorowością złożoną, wewnętrznie zorganizowaną i zróżnicowaną, - rozumie, jak tworzą się podziały społeczne.
Prawidłowości życia społecznego.	1	Ład społeczny. Wartości społeczne. Normy społeczne i ich rodzaje. Instytucje społeczne.	- potrafi wyjaśnić co to jest ład społeczny i jego elementy, - potrafi wyjaśnić czym są wartości społeczne i dlaczego są tak cenne dla społeczeństwa, - dokonuje podziału wartości społecznych (np. wg Miltona Rokeacha), - definiuje pojęcie „normy społecznej” oraz omawia podział norm społecznych, odwołując się do przykładów, - umie wyjaśnić czym jest system sankcji społecznych, - wymienia i omawia rodzaje instytucji społecznych, - na podstawie samodzielnie zebranych informacji potrafi wskazać zaufanie społeczeństwa polskiego do instytucji społecznych.
Konflikty społeczne.	1	Pojęcie konflikt społeczny. Przyczyny konfliktów społecznych. Rodzaje konfliktów. Sposoby rozwiązywania konfliktów.	- definiuje pojęcie „konflikt społeczny”, - umie wymienić przyczyny konfliktów społecznych, - umie wymienić rodzaje konfliktów społecznych, podając ich konkretne przykłady, - wyjaśnia, co to jest anomia omawiając jej przyczyny i skutki, - zna sposoby rozwiązywania konfliktów.
Proces socjalizacji.	1	Socjalizacja i jej fazy. Funkcje socjalizacji. Rola społeczna. Potrzeby.	- definiuje proces socjalizacji, - zna i omawia fazy socjalizacji, - wymienia i omawia funkcje socjalizacji, - wyjaśnia co to jest rola społeczna i potrafi wymień swoje role społeczne, - umie dokonać klasyfikacji potrzeb według Abrahama Maslowa.
Grupy społeczne i ich rodzaje.	1	Grupa społeczna i jej cechy. Funkcjonowanie jednostki w grupie. Typologia grup społecznych. Sposoby kierowania grupą.	- zna definicję grupy społecznej i umie dokonać charakterystyki cech grupy społecznej - charakteryzuje postawy funkcjonowania jednostki w grupie (postawa konformistyczna i jej różne formy np. legalizm, oportunizm, postawa nonkonformistyczna), - umie wymienić rodzaje grup społecznych i podać konkretne ich przykłady, - potrafi wyjaśnić w jaki sposób grupa wpływa na jednostkę, - charakteryzuje sposoby kierowania grupą: autokratyczny, demokratyczny, liberalny.
Rola rodziny w życiu człowieka.	2	Rodzina. Funkcje i formy rodziny. Modele życia rodzinnego. Małżeństwo. Przeszkody w zawieraniu małżeństwa. Rodzina wobec prawa.	- definiuje pojęcie rodzina, - wie, na czym polega szczególna rola rodziny w życiu człowieka, - potrafi wymienić i omówić funkcje rodziny, - charakteryzuje formy rodziny oraz modele życia rodzinnego, - definiuje małżeństwo oraz charakteryzuje przeszkody w zawarciu małżeństwa, - definiuje pojęcia: adopcja, alimenty, intercyza, kuratela, opieka, powinowadztwo, pokrewieństwo, przysposobienie, rozwód, separacja, ustawowa wspólność majątkowa, władza rodzicielska, zaprzeczenie ojcostwa.
Struktura społeczeństwa.	2	Pojęcie i elementy struktury społecznej. Rożne sposoby ujmowania podziałów społecznych. Pojęcie warstwy społecznej. Ruchliwość społeczna.	- definiuje pojęcia: warstwa społeczna, awans społeczny, degradacja społeczna, - zna różne sposoby opisu struktury społecznej, - rozumie różnice pomiędzy różnymi sposobami ujmowania struktury społecznej , - rozumie różnice między różnymi sposobami ujmowania struktury społecznej i dostrzega wpływ tych schematów na kształtowanie się postaw w życiu społecznym, - potrafi samodzielnie opisać strukturę klasowo-warstwową polskiego społeczeństwa i swojej społeczności lokalnej, - potrafi wyjaśnić związek między nierównościami społecznymi a nierównością szans życiowych, - zna różne rodzaje ruchliwości społecznej, dostrzega ich społeczne przyczyny oraz ich związek z sytuacją społeczną jednostki, - wie, jakie czynniki wpływają na pozycję jednostki w społeczeństwie i na jej motywację, - potrafi ocenić status i sytuację różnych grup społecznych, - potrafi wskazać przykłady zagrożeń i zjawisk patologicznych w sferze życia społecznego w tym sytuację młodych ludzi w Polsce.
Formy organizacji społeczeństw.	1	Teorie rozwoju społecznego. Przyczyny zmian społecznych. Historyczne formy organizacji społeczeństw. Współczesne formy organizacji społeczeństw.	- omawia teorie rozwoju społecznego, - wymienia i umie wyjaśnić przyczyny zmian społecznych, - charakteryzuje historyczne formy organizacji społeczeństw: (pierwotne, feudalne, industrialne), - omawia cechy współczesnych form organizacji społeczeństw: (postindustrialne, globalne, informacyjne, masowe, konsumpcyjne, otwarte), - przedstawia i omawia dwie drogi zmiany społecznej: rozwój przez walkę (rewolucja) i rozwój przez współdziałanie (reforma) podając przykłady.
Naród i poczucie tożsamości narodowej.	2	Naród. Tożsamość narodowa. Czynniki narodowotwórcze. Specyfika kształtowania się narodu polskiego. Koncepcje narodu: etniczno-kulturowego i politycznego. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce. Postawy wobec narodu. Procesy narodowościowe.	- definiuje pojęcia: naród, tożsamość narodowa, - charakteryzuje czynniki narodowotwórcze, - umie omówić specyfikę kształtowania się narodu polskiego, - charakteryzuje koncepcję narodu: etniczno-kulturową i polityczną, - potrafi samodzielnie omówić mniejszości narodowe, etniczne i grupy imigrantów żyjące obecnie w Polsce , - charakteryzuje ich prawa na podstawie dostępnych aktów prawnych, - definiuje postawy wobec narodu, - potrafi wskazać i ocenić przejawy patriotyzmu i nacjonalizmu w swoim otoczeniu i w życiu publicznym oraz osobistą postawę wspólnoty państwowej i narodowej, - potrafi rozpoznać przejawy: ksenofobii, antysemityzmu, rasizmu, szowinizmu i uzasadnić potrzebę przeciwstawiania się tym zjawiskom, - potrafi omówić procesy narodowościowe, - umie wyjaśnić, dlaczego w Europie integracja imigrantów z państw pozaeuropejskich rodzi trudności - umie ocenić sytuację imigrantów w Polsce.
Dział II: OBYWATEL I POLITYKA.
Kultura i pluralizm kulturowy.	1	Pojęcie kultury jej typy i dziedziny. Kultura masowa i kontrowersje wokół niej. Uniwersalia kulturowe i relatywizm kulturowy. Tolerancja stereotypy i uprzedzenia. Subkultury w Polsce i Europie.	- definiuje pojęcie kultura, - opisuje typy i dziedziny kultury, - charakteryzuje kulturę masową i rozumie kontrowersję wokół niej, - potrafi określać znaczenie religii w polskiej kulturze oraz na podstawie przykładów religijność współczesnych Polaków, - potrafi rozróżnić tolerancję od akceptacji i ocenić ich znaczenie dla życia społecznego - zna i rozumie pojęcia: stereotyp i uprzedzenia, - potrafi ocenić, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między narodami i państwami, - potrafi dokonać charakterystyki subkultur występujących w Europie i Polsce.
Problemy moralne współczesnych społeczeństw	1	Badania genetyczne. Aborcja. Eutanazja. Prawa homoseksualistów. Prawa zwierząt.	- definiuje pojęcia: badania genetyczne, aborcja, eutanazja. - umie przedstawić argumenty za i przeciw wykonywaniu badań genetycznych, - opisuje racje zwolenników i przeciwników aborcji i eutanazji, - potrafi przedstawić i uzasadnić argumenty stron o przyznaniu mniejszością homoseksualnym takich samych praw, jakie mają osoby heteroseksualne, - potrafi sformułować własne stanowisko dotyczące ochrony praw zwierząt w Polsce i w Europie,
Edukacja w XXI wieku.	1	System oświaty w Polsce. Społeczność szkolna, organizacja i funkcjonowanie szkoły.	- rozumie czym jest społeczność szkolna, - wie, jakie dokumenty regulują pracę szkoły, - umie omówić strukturę szkolnictwa w Polsce, - potrafi omówić system szkolnictwa wyższego w Polsce, - na podstawie przykładów wyjaśnia zależność między systemem edukacyjnym a rynkiem pracy oraz potrafi wskazać przykłady ich niedopasowania, - potrafi wyjaśnić sposób podnoszenia lub zmiany kwalifikacji zawodowych, - potrafi odpowiedzieć na pytanie uczenie się przez całe życie jest jednym z warunków sukcesu w karierze zawodowej.
Obywatel i obywatelstwo.	1	Obywatelstwo. Narodowość. Zasady obywatelstwa. Nabywanie i utrata obywatelstwa.	- definiuje pojęcia: obywatelstwo, narodowość, - wyjaśnia czym obywatelstwo różni się od narodowości, - omawia zasady nabywania obywatelstwa i podaje przykłady, - charakteryzuje procedurę nabywania i zrzekania się obywatelstwa polskiego, - wymienia konstytucyjne obowiązki obywateli Rzeczypospolitej Polskiej, - rozumie znaczenie postaw i cnót obywatelskich (troska o dobro wspólne, odpowiedzialność, aktywność, odwaga cywilna, tolerancja, solidarność itp.). - potrafi wyjaśnić na czym polega obywatelskie nieposłuszeństwo oraz potrafi wskazać jego historyczne i współczesne przykłady.
Społeczeństwo obywatelskie.	1	Geneza społeczeństwa obywatelskiego. Podmioty społeczeństwa obywatelskiego. Kapitał społeczny. Formy aktywności obywateli.	- potrafi przedstawić filozoficzny rodowód koncepcji społeczeństwa obywatelskiego( John Locke, Georg Hegel, Alexis de Tocqueville), - zna i rozumie pojęcie: społeczeństwo obywatelskie, - omawia podmioty społeczeństwa obywatelskiego, - potrafi wyjaśnić, jak powstaje i jakie znaczenie dla społeczeństwa obywatelskiego ma kapitał społeczny, - potrafi opisać na przykładach reformy aktywności obywateli w ramach społeczności lokalnej regionu, państwa, oraz na poziomie globalnym.
Udział obywateli w życiu społecznym.	2	Życie publiczne. Aktywność obywateli. Organizacje pożytku publicznego. Stowarzyszenia. Fundacje.	- umie wymienić podmioty życia publicznego, - potrafi podać przykłady współdziałania i konkurowania ze sobą w życiu publicznym różnych podmiotów, - definiuje pojęcia: organizacja pozarządowa, organizacja pożytku publicznego, fundacja, stowarzyszenie, wolontariat, - zna podstawy prawne i wie co należy zrobić, aby założyć stowarzyszenie rejestrowane i zwykłe w RP, - zna podstawy prawne i wie co należy robić, aby założyć fundację w RP, - zna i rozumie różnice między stowarzyszeniem a fundacją, - wymienia z pełnej nazwy największe stowarzyszenia i fundacje w środowisku: lokalnym, regionie i państwie.
Opinia publiczna.	1	Opinia publiczna (społeczna). Badania opinii publicznej. Sondaże. Marketing polityczny. Błąd statystyczny. Próba reprezentatywna.	- definiuje pojęcia: opinia publiczna, sondaż, marketing polityczny, błąd statystyczny, próba reprezentatywna, - potrafi wyjaśnić jak kształtuje się opinia publiczna i jakie są sposoby jej wyrażania, - rozumie i potrafi wskazać na przykładach wpływ opinii publicznej na decyzje polityczne, - posiada umiejętności odczytywania i interpretacji tabel i wykresów, które prezentują wyniki badań opinii publicznej, - potrafi wyjaśnić na czym polega specyfika marketingu społecznego, - zna i rozumie zależność między marketingiem a środkami masowego przekazu.
Mass media.	2	Współczesne metody komunikacji. Funkcje mediów. Dysfunkcje mediów. Problemy współczesnych mediów masowych. Pluralizm i wolność mediów.	- wymienia środki masowego przekazu, - potrafi opisać funkcje jakie pełnią mass media w państwie demokratycznym i niedemokratycznym podając przykłady, - wie i rozumie na czym polega dysfunkcja mediów, - potrafi uzasadnić znaczenie niezależności i pluralizm mediów, - potrafi wyjaśnić, jakimi zasadami etycznymi powinni się kierować media oraz potrafi ocenić przykłady kontrowersyjnych działań dziennikarzy i mediów, - zna i rozumie na czym polega zasada wolności słowa oraz wskazuje przykłady jej nadużycia, - potrafi dokonać charakterystyki wybranych mediów lokalnych, - charakteryzuje najważniejsze media w Polsce na świecie pod względem ich odbiorców, formy przekazu, orientacji ideologicznej, typu własności, - potrafi w sposób krytyczny analizować przekazy medialne i umie ocenić ich wiarygodność i bezstronność, - potrafi odróżnić informacje od komentarzy na podstawie przykładów, - umie wyjaśnić jaką rolę pełni w debacie publicznej pełni prasa wielkonakładowa, - dokonuje oceny punktu widzenia rzetelności i wiarygodności informacyjnej zasobów Internetu, oraz potrafi świadomie i krytycznie odbierać zawarte w nich źródła.
Dział III: DEMOKRACJA.
Geneza i istota demokracji	1	Historyczne formy demokracji. Narodziny współczesnej demokracji. Zasady współczesnej demokracji. Wartości demokratyczne. Cechy państwa demokratycznego. Zalety i wady demokracji.	- omawia podając przykłady historyczne formy demokracji, - charakteryzuje narodziny współczesnej demokracji, - wymienia i rozumie zasady współczesnej demokracji, - charakteryzuje wartości demokratyczne: wolność, równość i sprawiedliwość, - opisuje polskie tradycje demokratyczne: parlamentaryzm I Rzeczpospolitej, Konstytucję 3 Maja, II Rzeczpospolita, - potrafi dokonać charakterystyki podając przykłady zalet i wad demokracji, - charakteryzuje zagrożenia dla demokracji: dyktatura większości, nietolerancja, brak szacunku dla prawa, anarchia, korupcja, autorytaryzm, totalitaryzm, problemy ekonomiczne, demokracja fasadowa.
Formy demokracji.	1	Formy demokracji bezpośredniej. Zalety i wady demokracji bezpośredniej. Demokracja pośrednia. Prawo wyborcze w państwach demokratycznych. Ograniczenia państw wyborczych. Ordynacja wyborcza.	- zna i rozumie formy demokracji bezpośredniej i umie je omówić, - wymienia i omawia zalety i wady demokracji bezpośredniej, - zna i rozumie formy demokracji pośredniej, - wyjaśnia jak są przeprowadzane i jaką rolę odgrywają wybory we współczesnej demokracji, - zna i rozumie prawo wyborcze w państwach demokratycznych, - wie, na czym polegały ograniczenia praw wyborczych, - potrafi scharakteryzować ordynację wyborczą i zna systemy wyborcze, - potrafi rozpoznać podając przejawy łamania zasad i procedur demokratycznych w życiu publicznym - państwie, społeczności lokalnej i życiu szkoły.
Dział IV: POLITYKA.
Myśl polityczna.	2	Politologia. Polityka. Myśl polityczna: ideologia, doktryna, program polityczny.	- definiuje pojęcia: politologia, polityka, ideologia, doktryna, program polityczny, myśl polityczna, myśl narodowa, myśl państwowa, - zna i rozumie funkcje ideologii, - rozumie, jakie relacje zachodzą pomiędzy ideologią, doktryną polityczną a programem politycznym, wie jaki wpływ na ewolucję doktryn politycznych miał upadek w 1989 roku tzw. obozu socjalistycznego, - charakteryzuje najważniejsze współczesne doktryny polityczne: chrześcijańska demokracja, konserwatyzm, liberalizm, nacjonalizm, socjaldemokracja, socjalizm, - odwołując się do przykładów historycznych charakteryzuje ideologie totalitarne: ( komunizm, nazizm), - rozumie rolę, jaką odgrywają tradycyjne ideologie w programach współczesnych partii politycznych, - potrafi ocenić wybraną doktrynę, a punktu widzenia własnego systemu wartości, - potrafi ocenić do jakiej ideologii nawiązują współczesne polskie partie, a które z nich poszukują zwolenników, - potrafi przeprowadzić krytyczną analizę programów i innych materiałów wyborczych partii politycznych w Polsce, ze względu na zawartość merytoryczną i formę przekazu.
Partia polityczna.	2	Geneza partii politycznych. Partia polityczna. Systemy partyjne. Partia polityczna w RP.	- zna i rozumie pojęcia: partia polityczna, system partyjny, - charakteryzuje genezę partii politycznych, - wymienia i omawia funkcje partii politycznych, - umie porównać funkcje partii politycznych w państwach demokratycznych i niedemokratycznych, - omawia podstawy prawne zakładania partii politycznej w RP. - potrafi dokonać charakterystyki partii politycznych występujących na polskiej scenie politycznej, - umie dokonać charakterystyki systemów partyjnych: /monopartyjny, dwupartyjny i wielopartyjny/ wskazując ich zalety i wady, - na podstawie samodzielnie zebranych wiadomości potrafi dokonać charakterystyki systemu partyjnego wybranego przez siebie państwa /do wyboru spośród : Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji i Stanów Zjednoczonych/, - potrafi dokonać charakterystyki ordynacji większościowej i proporcjonalnej w powiązaniu z systemem dwupartyjnym i wielopartyjnym, - potrafi wyjaśnić znaczenie progu wyborczego dla reprezentatywności wyborów, tworzenia rządzącej koalicji, - umie wskazać argumenty na rzecz ordynacji większościowej i proporcjonalnej.

SEMESTR IV

Temat zajęć	Ilość godzin	Treści kształcenia	Szczegółowe osiągnięcia słuchacza
Dział V: PAŃSTWO.
Państwo i klasyfikacja państw.	1	Władza i legitymacja władzy. Państwo - pojęcie, funkcje i cechy. Teorie genezy państwa.	- definiuje pojęcia: władza, państwo, - potrafi odnosząc się do teorii Maxa Webera scharakteryzować zjawisko legitymizacji władzy podając historyczne i współczesne przykłady, - umie opisać teorie genezy państwa, - wymienia i opisuje cechy państwa, - potrafi dokonać charakterystyki funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa.
Modele ustrojów państw.	2	System polityczny. Koncepcje systemu politycznego. Klasyfikacja systemów politycznych ze względu na: formę rządu, reżimu politycznego, charakteru głowy państwa, struktury terytorialnej.	- definiuje pojęcie system polityczny, - omawia koncepcje systemu politycznego (instytucjonalnego, behawioralnego, systemowego), - zna i omawia systemy polityczne ze względu na relacje między głową państwa parlamentem i rządem:/ parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, parlamentarno-komitetowy, kanclerski, prezydencki, półprezydencki/, - zna i omawia systemy polityczne ze względu na reżim polityczny: demokratyczny, totalitarny, autorytarny, - charakteryzuje systemy polityczne ze względu na charakter głowy państwa: monarchia, republika, - zna i omawia systemy polityczne ze względu na formę państwa: monarchia absolutna, monarchia konstytucyjna, monarchia parlamentarna, republika demokratyczna, - charakteryzuje systemy polityczne ze względu na strukturę terytorialną:/ państwo unitarne, państwo federalne (złożone)/, - znając cechy różnych modeli ustrojowych państw demokratycznych, wyjaśnia jaki model funkcjonuje w Polsce.
Ustroje polityczne wybranych państw.	2	Ustroje: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Włoch i Rosji. Stosunki między władzą świecką duchową.	- opisuje współczesne modele stosunków między władzą świecką a duchowną, - zna i rozumie na czym polega uprzywilejowania głównego wyznania, państwo ateistyczne, państwo neutralne światopoglądowo, - omawia przepisy Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej dotyczące relacji państwo- Kościół podając postanowienia konkordatu, - potrafi na podstawie samodzielnie zebranych informacji dokonać charakterystyki ustrojów politycznych: Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Włoch i Rosji.
Władza ustawodawcza w państwie demokratycznym.	1	Parlament i jego funkcje. Izby parlamentarne. Wybory. Mandat. Immunitet. Procedura legislacyjna.	- definiuje pojęcia: parlament, sesja plenarna, komisja parlamentarna, kworum, interpelacja, zapytanie poselskie, immunitet, mandat, - wie jaką rolę w państwie demokratycznym odgrywają wybory i procesy wyborcze, - omawia ilustrując przykładami funkcje parlamentu, - podając przykłady państw z parlamentem jednoizbowym, - umie wymienić główne funkcje izby wyższej i niższej parlamentu w wybranych państwach: Wielkiej Brytanii, Niemczech, Stanów Zjednoczonych, - wie co to jest mandat wolny i związany, - potrafi ocenić zasadność immunitetu parlamentarnego, - umie przedstawić procedurę tworzenia prawa przez parlament, - zna i rozumie mechanizm tworzenia koalicji rządowej, - potrafi na przykładach wyjaśnić rolę opozycji jaką pełni w pracy parlamentu.
Władza wykonawcza w państwie demokratycznym.	1	Głowa państwa. Rząd. Modele władzy wykonawczej.	- charakteryzuje posługując się przykładami, różne modele prezydentury, - potrafi wyjaśnić jaką rolę we współczesnym świecie może pełnić głowa państwa, - zna kompetencje rządu w państwie demokratycznym, - potrafi przedstawić na podstawie przykładów relacje między rządem a głową państwa, - umie scharakteryzować dwa modele władzy wykonawczej: monokratyczny z zamkniętą egzekutywą oraz analityczny z podwójną otwartą egzekutywą.
Współczesna demokracja.	1	Współczesna demokracja w Polsce. Współczesna demokracja na świecie. Problemy i zagrożenia.	- umie rozpoznać przejawy populizmu i wyjaśnić dlaczego stanowi on zagrożenie dla demokracji, - potrafi na przykładach omówić patologie życia publicznego / np. korupcja, nepotyzm, klientelizm, brutalizacja władzy/ i wyjaśnić dlaczego wpływają one destrukcyjnie na życie publiczne, - wyjaśnia, dlaczego tak wielu obywateli nie uczestniczy w życiu politycznym, - potrafi przedstawić sposoby, jakimi partie polityczne walczą o elektorat, oceniając te działania według standardów demokracji.
Dział VI: USTRÓJ RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ.
Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej i jej charakterystyka.	1	Czym jest Konstytucja? Budowa i treść Konstytucji RP. Zasady ustrojowe państwa.	- zna i rozumie pojęcie konstytucja, - omawia budowę i treść Konstytucji RP, - potrafi na podstawie rozdziału I omówić zasady ustrojowe państwa polskiego, - omawia funkcje konstytucji, - wyjaśnia relację między prawem międzynarodowym a prawem krajowym, - zna i rozumie postanowienia dotyczące rodzajów stanów nadzwyczajnych i warunków ich wprowadzenia, - potrafi przedstawić procedurę zmiany Konstytucji
Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polski.	1	Wybory do parlamentu RP. Posłowie i Senatorowie. Struktura Sejmu i Senatu. Funkcje Sejmu i Senatu. Zgromadzenie Narodowe. Etapy procesu ustawodawczego.	- zna i rozumie sposób powoływania Sejmu i Senatu, - zna kadencyjność Sejmu i Senatu, - omawia zasady prawa wyborczego do Sejmu i Senatu, - charakteryzuje strukturę Sejmu i Senatu, - wie, co to jest Zgromadzenie Narodowe i jakie pełni funkcje przewidziane konstytucją, - potrafi omówić, jak powstają ustawy w RP, - umie, podać przykłady stosowania w procedurze legislacyjnej polskiego parlamentu większości zwykłej, bezwzględnej i kwalifikacyjnej, - potrafi wyjaśnić na czym polega szczególny charakter procedury uchwalania ustawy budżetowej.
Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej	1	Zasady wyboru prezydenta i przebieg wyborów prezydenckich. Kompetencje prezydenta. Rodzaje odpowiedzialności prezydenta.	- zna i rozumie zasady prawa wyborczego, warunki wyboru prezydenta, czas kadencji oraz przebieg wyborów, - omawia główne kompetencje prezydenta w relacjach z parlamentem, rządem i władzą sądowniczą, - zna i rozumie sposób sprawowania władzy w zakresie bezpieczeństwa państwa i polityki zagranicznej, - potrafi omówić rodzaje odpowiedzialności prezydenta, - zna i rozumie zakres i znaczenie kontrasygnaty i prerogatyw osobistych,
Rada Ministrów Rzeczpospolitej Polskiej.	1	Powoływanie Rady Ministrów. Skład Rady ministrów. Kompetencje Rady Ministrów. Zadania prezesa Rady Ministrów. Akty prawne wydawane przez Radę Ministrów. Odpowiedzialność Rady Ministrów. Wojewoda.	- omawia konstytucyjne procedury powoływania i odwoływania rządu, zmiany rządu i zmiany ministrów, - zna i rozumie kompetencje prezesa Rady Ministrów, - wymienia kompetencje Rady Ministrów, - potrafi określić kompetencje i procedurę powoływania wojewody, - charakteryzuje akty prawne wydawane przez Radę Ministrów, - potrafi omówić odpowiedzialność Rady Ministrów (konstytucyjna, polityczna, karna), - umie porównać sytuację rządów mniejszościowych i większościowych za względu na możliwość działania oraz wymienia koalicje rządowe, do których dochodziło po 1989 roku w Polsce.
Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.	1	Najwyższa Izba Kontroli. Rzecznik Praw Obywatelskich. Rzecznik Praw Dziecka. Krajowa Rada Radiofonii Telewizji. Prokuratura. Instytut Pamięci Narodowej. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Urząd Kontroli Elektronicznej.	- zna i wymienia zadania Najwyższej Izby Kontroli oraz potrafi ocenić jej znaczenie dla funkcjonowania instytucji publicznych, - wie, jaką rolę pełni instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka, - potrafi omówić zadania prokuratury, - potrafi odwołując się do wybranych przykładów charakteryzować zadania Instytutu Pamięci Narodowej, - wymienia podstawowe zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Urzędu Kontroli Elektronicznej.
Samorząd terytorialny w Polsce	1	Zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego. Samorząd gminny. Samorząd powiatowy. Samorząd wojewódzki.	- omawia zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego, - omawia formy demokracji przedstawicielskiej i bezpośredniej w samorządach terytorialnych opisując instytucje referendum lokalnego, - potrafi omówić kompetencje władzy wybory i budżet gminy, - zna i omawia kompetencje władzy, wybory i budżet powiatu, - zna i omawia kompetencje władzy, wybory i budżet samorządu wojewódzkiego, - potrafi wyjaśnić, jakie są źródła dochodów samorządów - dochody własne, dotacje, subwencje oraz potrafi wyjaśnić jak jest uchwalany budżet gminy, - zna, jakie uprawnienia nadzorcze posiada premier i wojewoda wobec samorządów terytorialnych, - umie znaleźć i analizować informacje na temat dochodów i wydatków własnej gminy.
Dział VII: PRAWO.
Podstawowe pojęcia prawne. Rodzaje i gałęzie prawa.	2	Pojęcie prawa i praworządności. Funkcje prawa. Akt prawny, norma prawna i przepis prawny. Kryteria klasyfikacji prawa. Gałęzie prawa.	- definiuje pojęcia: prawo, praworządność, akt prawny, przepis prawny, norma prawna, - potrafi wyjaśnić budowę normy prawnej (hipoteza - dyspozycja - sankcja), - umie wymienić i omówić funkcje prawa: (funkcja regulacyjna i ochronna, kontrolna, redystrybucyjna, represyjna, rozstrzygania konfliktów, represyjna, wychowawcza, prewencyjna, organizacyjna, kulturotwórcza), - omawia podział prawa ze względu na zakres kulturowy (kontynentalne, anglosaskie), - potrafi scharakteryzować podział prawa ze względu na treść prawa: (materialne, formalne) oraz ze względu na źródła prawa: (zwyczajowe, stanowione, precedensowe), - zna i omawia podział prawa ze względu na przynależność państwową prawa: (prawo międzynarodowe publiczne, prawo międzynarodowe prywatne, Prawo Unii Europejskiej, prawo krajowe wewnętrzne), - wymienia i omawia podział prawa ze względu na zakres podmiotowy prawa: (prawo publiczne, prywatne, wewnętrzne, kanoniczne), - potrafi scharakteryzować podział prawa ze względu na zakres merytoryczny: (konstytucyjne (państwowe), cywilne, rodzinne, pracy, administracyjne, skarbowe, gospodarcze, karne, procesowe (karne, cywilne).
System prawny Rzeczpospolitej Polskiej.	1	Zasady funkcjonowania sądów i trybunałów. Źródła prawa. Hierarchia aktów prawnych. Publikacja aktów prawnych.	- potrafi na podstawie konstytucji dokonać charakterystyki zasad funkcjonowania sądów i trybunałów, - potrafi wyjaśnić, sposób realizacji w Polsce zasady niezależności sądów i trybunałów, - rozumie i wyjaśnia na czym polega różnica między sędziami zawodowymi i ławnikami, - potrafi wyjaśnić na podstawie rozdziału III konstytucji, podział na źródła powszechnie obowiązującego prawa i źródła prawa o charakterze wewnętrznym i do kogo są adresowane, - potrafi wymienić hierarchię aktów prawnych, - rozumie i analizuje zależności między aktami prawnymi różnego rzędu, - wie, gdzie publikuje się akty prawne RP, - potrafi uporządkować hierarchicznie według ważności fragmenty aktów prawnych,
Sądownictwo w Rzeczypospolitej Polskiej.	2	Władza sądownicza RP. Wymiar sprawiedliwości w RP. Sąd Najwyższy jego powołanie i kompetencje. Krajowa Rada Sądownicza.	- definiuje zasady działania władzy sądowniczej w RP, - rozumie i wyjaśnia pojęcia: immunitet sędziowski, apelacja, kasacja, - potrafi omówić strukturę sądownictwa w Polsce, - charakteryzuje Sąd Najwyższy jego powołanie i kompetencje, - potrafi wymienić zadania Krajowej Rady Sądowniczej, - wyjaśnia jaką rolę w strukturze sądownictwa w Polsce odgrywają: Sąd Najwyższy i Krajowa Rada Sądownictwa.
Trybunały w Rzeczypospolitej Polskiej.	2	Trybunał Stanu: tryb powołania i kompetencje. Trybunał Konstytucyjny jego tryb powołanie i kompetencje.	- zna i rozumie pojęcia: spór kompetencyjny, skarga konstytucyjna, - wyjaśnia sposób powołania Trybunału Stanu i omawia jego kompetencje, - potrafi wymienić podmioty, które ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu, - wymienia kary orzekane przez Trybunał Stanu za złamanie konstytucji lub ustawy, - omawia sposób powołania Trybunału Konstytucyjnego, - wymienia i analizuje kompetencje Trybunału Konstytucyjnego, - rozumie jaką rolę pełni Trybunał Konstytucyjny w systemie politycznym RP, - wie, kiedy ma prawo złożyć skargę konstytucyjną i potrafi ocenić jej znaczenie dla funkcjonowania państwa prawa.
Prawo cywilne i rodzinne.	2	Prawo cywilne i jego elementy. Przebieg procesu cywilnego. Prawo rodzinne i opiekuńcze. Prawo rzeczowe i spadkowe.	- rozumie i wyjaśnia pojęcia: prawo cywilne, czynności prawne, osoba fizyczna, osoba prawna, ubezwłasnowolnienie, - zna i rozumie trzy zakresy zdolności do czynności prawnych w wypadku osób fizycznych: pełną zdolność do czynności prawnych, ograniczoną zdolność do czynności prawnych, brak zdolności do czynności prawnych, - wymienia działy prawa cywilnego, - omawia rodzaje postępowania cywilnego, - potrafi wskazać sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym, - wyjaśnia jakie sprawy rozpatruje się w postępowaniu nieprocesowym, - wyjaśnia pojęcia: małżeństwo, przeszkody małżeńskie, prawa i obowiązki małżonków, władza rodzicielska, rozwód, separacja, alimenty, - potrafi wyjaśnić, na czym polega władza rodzicielska i kiedy można ją : ograniczyć, zawiesić lub pozbawić, - wyjaśnia jakie prawa i obowiązki mają dzieci,
Prawo karne.	2	Elementy prawa karnego. Działy prawa karnego. Postępowanie karne.	- definiuje pojęcia: wina, przestępstwo, kara, środki karne, obrona konieczna, szkodliwość społeczna, resocjalizacja, - potrafi dokonać podziału przestępstw ze względu na: / wysokość kary /zbrodnie , występki/, sposób ścigania /z urzędu i na wniosek,/ rodzaj winy : / umyślna i nieumyślna/, - zna sposoby popełniania przestępstw: /sprawstwo, podżeganie, pomocnictwo, usiłowanie, przygotowanie,/ - wymienia i omawia okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną: / niepoczytalność, obrona konieczna, stan wyższej konieczności, działania w granicach uprawnień/, - zna funkcje kary, - charakteryzuje rodzaje kar: pozbawienie wolności, ograniczenie wolności , grzywna, - wymienia i omawia środki karne stosowane w polskim prawie karnym, - omawia zasady procesu karnego: /zasada prawdy materialnej, obiektywizmu, domniemania niewinności, prawa do obrony, równouprawnienia stron, inkwizycyjności/, - wie i rozumie na czym polegają etapy procesu karnego, - wymienia środki odwoławcze od wyroku /zażalenie, apelacja ,kasacja,/ i zna zasady ich wnoszenia.
Prawo administracyjne.	1	Struktura sądownictwa administracyjnego w RP. Przebieg postępowania administracyjnego.	- wyjaśnia pojęcia : prawo administracyjne, stosunek administracyjny, - umie scharakteryzować strukturę sądownictwa administracyjnego w RP, - omawia zadania sądów administracyjnych w RP, - rozumie akty organów administracyjnych: decyzja i postanowienie, - omawia organy odwoławcze w postępowaniu administracyjnym, - charakteryzuje środki odwoławcze w postępowaniu administracyjnym, - wie, w jaki sposób składa się skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego,
Obywatel wobec prawa.	2	Skarga konstytucyjna. Pozew. Zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa .Odwołanie się od decyzji administracyjnej.	- potrafi według odpowiedniego wzoru sporządzić skargę konstytucyjną, - wie i rozumie co to jest pozew i co zawiera, - potrafi napisać pozew w fikcyjnej sprawie cywilnej, - wie, co to jest zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa i kiedy się takie zawiadomienie składa i do kogo, - potrafi wskazać instytucje ora z osoby do których może się zwrócić o pomoc prawną w konkretnych sytuacjach,

SEMESTR V

Temat zajęć	Ilość godzin	Treści kształcenia	Szczegółowe osiągnięcia słuchacza
Dział VIII: PRAWA CZŁOWIEKA.
Pojęcie i geneza praw człowieka.	1	Pojęcie i geneza praw człowieka. Człowiek i obywatel . Współczesna idea praw człowieka. Prawa człowieka w różnych kulturach. Co zawierają prawa człowieka i w jaki sposób z nich korzystamy.	- wyjaśnia pojęcie prawa człowieka, - omawia genezę praw człowieka, - zna i omawia katalog praw człowieka: pierwszą, drugą i trzecią generację, - potrafi, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów odpowiedzieć dlaczego dochodzi do łamania praw człowieka na wielką skalę przez reżimy autorytarne.
Ochrona praw człowieka w Polsce.	2	Wewnątrzkrajowy system ochrony praw cz powieka. Trybunał Konstytucyjny. Schemat skargi konstytucyjnej. Rzecznik Praw Obywatelskich, jego kompetencje. Sądy powszechne i administracyjne. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Organizacje pozarządowe. Prawa mniejszości narodowych w Polsce.	- wymienia i omawia wewnątrzkrajowy system ochrony praw człowieka: Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, sądy powszechne i administracyjne. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, - potrafi sporządzić skargę konstytucyjną wg wzoru: * informacje ogólne, * określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej, * określenie praw skargi konstytucyjnej, * uzasadnienie, - rozumie na czym polega działalność sądów powszechnych i administracyjnych w ochronie praw człowieka, - wie dlaczego w ochronie praw człowieka ważną rolę odgrywa Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, - charakteryzuje uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczące ochrony praw człowieka w RP, - wymienia i charakteryzuje organizacje pozarządowe, które zajmują się ochroną praw człowieka w RP, - zna, wymienia i omawia prawa mniejszości narodowych w Polsce.
Światowy System ochrony praw człowieka.	1	System ochrony praw człowieka przy ONZ. Organy ONZ odpowiedzialne za ochronę praw człowieka.	- opisuje system ochrony praw człowieka, który funkcjonuje na mocy Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka i Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka Narodów zjednoczonych, - wymienia i analizuje instrumenty ochrony praw człowieka przy ONZ, - zna i omawia organy ONZ odpowiedzialne za ochronę praw człowieka: Rada Praw Człowieka, Komitety traktatowe, Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka, Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze, - wyjaśnia znaczenie Międzynarodowego Trybunału Karnego w Hadze dla systemu ochrony praw człowieka na świecie.
Europejski system ochrony praw człowieka.	1	Instrumenty ochrony praw człowieka w Radzie Europy. Organy stojące na straży praw człowieka. Ochrona praw człowieka w OBWE i Unii Europejskiej.	- potrafi omówić system ochrony praw człowieka w ramach Rady Europy, - zna i omawia organy stojące na straży praw człowieka: Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, Komisarz Praw Człowieka, - potrafi wyjaśnić postępowanie przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka, - potrafi wyjaśnić, jak działa i jakie sprawy rozpatruje Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, - umie napisać wg wzoru skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu lub Komitetu Praw człowieka w Genewie, - charakteryzuje ochronę praw człowieka w Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie /OBWE/, - omawia prawa człowieka w Unii Europejskiej, - zna i wymienia zapisane prawa w Karcie Praw Podstawowych z 2000 roku, - potrafi wyjaśnić na czym polega działalność Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich.
Organizuje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka.	1	Czerwony Krzyż. Amnesty International. Międzynarodowa Helsińska Federacja Praw Człowieka.	- zna i rozumie jakimi zasadami kieruje się Czerwony Krzyż, - rozumie podstawowe wartości humanitarne Czerwonego Krzyża, - zna i omawia zadania i cele Amnesty International, - rozumie na czym polega działalność Międzynarodowej Helsińskiej Federacji Praw Człowieka, - potrafi ocenić działania wybranej organizacji pozarządowej zajmującej się ochroną praw człowieka.
Dział IX: ŚWIAT WSPÓŁCZESNY.
Polska polityka zagraniczna.	2	Główne kierunki polskiej polityki zagranicznej. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych.	- zna i rozumie pojęcie polityka zagraniczna, - zna środki jakimi dysponuje państwo w dziedzinie polityki zagranicznej, - potrafi ocenić środki jakimi dysponuje obecnie Polska, - zna i omawia politykę zagraniczną Polski przed 1989 rokiem, - zna i omawia główne kierunki polityki zagranicznej po 1989 roku, - zna i omawia kompetencje najważniejszych organów RP w zakresie polityki zagranicznej na podstawie Konstytucji: (Prezydent, Sejm, Senat, Rada Ministrów), - umie wymienić i omówić organy państw w stosunkach międzynarodowych: wewnętrzne i zewnętrzne.
Stosunki Polski z wybranymi państwami.	2	Stosunki polsko-niemieckie. Stosunki polsko-rosyjskie. Stosunki polsko-ukraińskie. Stosunki polsko-białoruskie. Stosunki polsko- watykańskie. Stosunki polsko-litewskie. Stosunki polsko-francuskie.	- potrafi scharakteryzować relacje Polski z Niemcami, Federacją Rosyjską, Ukraina, Białorusią, Litwą i Francją, - rozumie i wyjaśnia dlaczego sojusz z USA ma charakter strategiczny, - potrafi wyjaśnić dlaczego stosunki polsko-watykańskie mają charakter specjalny.
Etapy polskiej polityki zagranicznej.	1	Etapy polityki zagranicznej: I - 1989-1993, II - 1993-1998, III - 1998-2003, IV - od 2003 roku. Współpraca regionalna. Polska w NATO. Polska w Radzie Europy, OBWE i Unii Europejskiej.	- omawia etapy polityki zagranicznej Polski, - omawia działalność Polski w organizacjach współpracy regionalnej: Radzie Państw Morza Bałtyckiego, Grupie Wyszehradzkiej, Trójkącie Weimarskim, Inicjatywie Środkowo- europejskiej, - zna i omawia kalendarium drogi Polski do NATO, - analizuje polską drogę do struktur Unii Europejskiej, - zna i rozumie warunki członkostwa w Unii Europejskiej, - rozumie na czym polega polityka regionalna Unii Europejskiej i co to są fundusze strukturalne, - potrafi dokonać oceny pierwszych lat członkostwa Polski w UE, - umie wyjaśnić, czy w położeniu międzynarodowym Polski w latach 2003-2011 nastąpiły trwałe zmiany.
Stosunki międzynarodowe.	2	Uczestnicy stosunków międzynarodowych. Mocarstwa. Środki prowadzenia polityki zagranicznej. Zasady prawa międzynarodowego. Zasady ładu międzynarodowego.	- definiuje pojęcia: racja stanu, dyplomacja, korpus dyplomatyczny, ład międzynarodowy, - rozumie, czym była „zimna wojna”, - potrafi wymienić i dokonać charakterystyki uczestników stosunków międzynarodowych, - wymienia i omawia środki prowadzenia polityki zagranicznej, - rozumie dlaczego dziś głównym środkiem prowadzenia polityki zagranicznej jest dyplomacja, a nie siły zbrojne, - wie i rozumie zasady prawa międzynarodowego, - potrafi scharakteryzować współczesny ład międzynarodowy, - potrafi wyjaśnić, dlaczego Stany Zjednoczone są mocarstwem uniwersalnym, jakie czynniki wpływają na siłę tego państwa i jak przedstawia się jego mocarstwowość.
Globalizacja i jej skutki dla stosunków międzynarodowych.	1	Istota i definicja pojęcia globalizacji. Dziedziny ulegające globalizacji. Pozytywne i negatywne skutki globalizacji.	- wyjaśnia pojęcia: globalizacja, antyglobalizm, alterglobalizm, - potrafi scharakteryzować dziedziny, w których globalizacja postępuje najszybciej: (technologia, gospodarka, polityka, kultura, ekologia), - wie, jak globalizacja wpływa na stosunki międzynarodowe, - wymienia pozytywne i negatywne skutki globalizacji, - wie, na czym polega globalizacja w zakresie przekazu informacji i kultury, - wie, uzasadniając swoją odpowiedź w jakich dziedzinach, jego zdaniem, globalizacja może nieść ze sobą największe zagrożenia, a w jakich przynosi najwięcej korzyści.
Problemy globalne ludzkości i ich rozwiązywanie.	2	Problemy globalne: zniszczenie środowiska naturalnego i wyczerpywanie się zasobów surowcowych ziemi, narastanie dysproporcji między krajami rozwiniętymi a rozwijającymi się, perspektywy wzrostu liczby ludności na świecie, choroby cywilizacyjne, międzynarodowa przestępczość zorganizowana i różne formy wyzysku kobiet i dzieci. Wyspecjalizowane organizacja ONZ niosące pomoc.	- wymienia i omawia główne zagrożenia ekologiczne dla Ziemi, - rozumie, na czym polega i jak wpływają na stan planety następujące zjawiska: np. efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, pustynnienie gleb, - wyjaśnia, dlaczego zagłada lasów tropikalnych i niedobór wody są zagrożeniem dla przyrody całego świata, - wie, co oznaczają określenia: „biedne Południe”, „bogata Północ”, kraje rozwinięte i rozwijające się, - potrafi na przykładach scharakteryzować rozmiary biedy w krajach Południa, - rozumie, jakie są przyczyny i skutki biedy w krajach rozwijających się, - rozumie i wyjaśnia pojęcia: ubóstwo na świecie, slumsy, - potrafi uzasadnić potrzebę pomocy humanitarnej dla krajów rozwijających się, - potrafi scharakteryzować politykę państw wysoko rozwiniętych tzw. Północy wobec państw ubogich tzw. Południa mającą na celu walkę z biedą oraz uzasadnia czy ma ona szansę realizacji, - rozumie rolę, jaką pełnią wyspecjalizowane organizacje ONZ pracujące na rzecz rozwiązywania problemów globalnych, - potrafi na podstawie samodzielnie zabranych materiałów omówić działa łania jednej z wybranych przez siebie organizacji wyspecjalizowanej przy ONZ, - rozumie, że jego zachowania mogą mieć wpływ na życie ludzi na świecie.
Konflikty na świecie po 1989 roku.	2	Terroryzm a konflikty we współczesnym świecie. Zagrożenia z użyciem broni masowej zagłady. Konflikty w Europie Środkowej i Wschodniej. Konflikty w Rosji i Azji. Konflikty na bliskim Wschodzie i Afryce. Konflikty w Europie Zachodniej. Uchodźcy i emigranci.	- wie, jakie są przyczyny współczesnych konfliktów międzynarodowych, - wymienia i charakteryzuje najważniejsze współczesne konflikty międzynarodowe, - definiuje pojęcie terroryzm, - omawia organizacje terrorystyczne we współczesnym świecie, - wymienia najważniejsze zagrożenia terrorystyczne w XXI wieku, - potrafi wyjaśnić motywy i sposoby działania terrorystów, - opisuje i ocenia strategię zwalczania terroryzmu, - przedstawia inicjatywy na rzecz pokoju, demokracji i praw człowieka, - omawia działania laureatów Pokojowej Nagrody Nobla, - potrafi ocenić sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie.
Dział X: SYSTEMY BEZPIECZEŃSTWA I WSPÓŁPRACY.
Organizacja Narodów Zjednoczonych.	1	System bezpieczeństwa uniwersalny i regionalny. Geneza ONZ. Organizacja Narodów Zjednoczonych. Organy ONZ. Wyspecjalizowane organizacje przy ONZ. Operacje pokojowe ONZ.	- wie, co znaczą określenia uniwersalny system bezpieczeństwa i regionalny system bezpieczeństwa i współpracy, - wyjaśnia dlaczego utworzono ONZ i jakie ma ona cele, - zna kompetencje głównych organów ONZ, (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości, Rada Gospodarcza i Społeczna), - potrafi scharakteryzować działania organizacji wyspecjalizowanych ONZ: (WHO, ILO, FAO, IMF, IBRD, WTO, OECD, UNESCO, UNIDO, IAEA, UNICEF, UNHCR), - potrafi wymienić i wskazać na mapie ważniejsze misje ONZ na terenie Europy, Bliskiego Wschodu, Afryki, - potrafi wyjaśnić na czym polegają obecne słabości ONZ.
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO).	1	Geneza powstania NATO. Organizacja i organy NATO. Działania NATO. Operacje wojskowe NATO. NATO po upadku komunizmu - rozszerzenie NATO.	- wie, zna i omawia genezę powstania NATO, - wymienia i charakteryzuje cele NATO i organy NATO, - potrafi scharakteryzować działania NATO, - wyjaśnia działania NATO po upadku komunizmu, - wymienia i wskazuje na mapie operacje wojskowe NATO, - wie w jakich misjach pokojowych i operacjach militarnych brali lub biorą udział polscy żołnierze, - ocenia wpływ członkostwa w NATO na pozycję międzynarodową i poziom bezpieczeństwa Polski, - potrafi wskazać na mapie państwa członkowskie NATO, - potrafi wyjaśnić, jakie korzyści, jakie udogodnienia przynosi państwom członkowskim uczestnictwo w strukturach NATO, - potrafi odpowiedzieć na pytania: ONZ czy NATO - która z tych organizacji ma lepsze perspektywy stabilizowania stosunków międzynarodowych we współczesnym świecie.
Dział XI: INTEGRACJA EUROPEJSKA.
Integracja europejska i jej koncepcje.	1	Pojęcie integracji. Koncepcje integracji europejskiej po II wojnie światowej. Przyczyny integracji. Ojcowie Unii Europejskiej.	- wyjaśnia pojęcia integracja, - analizuje koncepcje integracji europejskiej, - zna i wymienia przyczyny integracji, - zna ojców Unii Europejskiej.
Kalendarium integracji europejskiej.	1	Przebieg integracji. Etapy rozszerzenia Unii Europejskiej. Symbole Unii europejskiej.	- omawia przebieg integracji europejskiej, - zna etapy rozszerzenia Unii Europejskiej, - wymienia i wskazuje na mapie „starych” i „nowych” członków Unii Europejskiej, - zna i omawia symbole Unii Europejskiej: (flaga, hymn, paszport europejski).
Traktaty tworzące Unię Europejską.	1	Traktat paryski. Traktaty rzymskie. Traktat o fuzji. Traktat z Maastricht. Traktat amsterdamski. Traktat nicejski. Traktat lizboński.	- wymienia postanowienia traktatów Unii Europejskiej, - wie, jakie są filary Unii Europejskiej, - potrafi wyjaśnić, czy Traktat lizboński usprawnił podejmowanie decyzji i wzmocnił pozycję Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej.
Instytucje Unii Europejskiej.	2	Rada Europejska. Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska. Parlament Europejski. Trybunał Sprawiedliwości UE. Ustrój UE. Europejski Bank Centralny. Prawo Unijne.	- wie i wyjaśnia zasadę jednolitych ram instytucjonalnych i zasadę subsydiarności, - charakteryzuje sposób powoływania i działania najważniejszych instytucji UE, - wymienia najważniejsze kompetencje instytucji UE, - wyjaśnia jak tworzone jest prawo unijne, - wie, jaka jest procedura uchwalania budżetu unijnego oraz zna główne dochody i wydatki budżetowe, - rozważa dylematy związane z dalszym rozszerzeniem i reformą Unii Europejskiej.
Rada Europy.	1	Geneza i rozwój. Cele i zadania. Organy. Członkostwo. Działalność Rady Europy.	- omawia genezę Rady Europy, - wie i wymienia cele i zadania Rady Europy, - charakteryzuje organy RE, - zna i wie na jakich zasadach opiera się członkostwo w Radzie Europy, - omawia dziedziny działalności Rady Europy, - wie, które państwa zakładały Radę Europy, które przystąpiły przed 1988 rokiem, które przystąpiły po 1989 roku i wskazuje je na mapie, - potrafi ocenić rolę Rady Europy we współczesnej Europie.
Polska w strukturach Unii Europejskiej.	2	Droga Polski do członkostwa w Unii Europejskiej. Szanse i zagrożenia wynikające z członkowstwa w UE. Zasady reprezentacji Polski w instytucjach Unii Europejskiej.	- zna i omawia polską drogę do członkostwa w Unii Europejskiej, - wymienia i omawia szanse i zagrożenia wynikające z członkostwa w Unii, - potrafi wyjaśnić, jak jest realizowana zasada pomocniczości i solidarności, - wie, jakie uprawnienia daje obywatelstwo unijne, - zna i rozumie zasady korzystania z funduszy unijnych przez obywateli, przedsiębiorstwa i inne organizacje w Polsce, - wie jak wyszukuje się informacje o możliwościach nauki i pracy w państwach Unii Europejskiej, - rozumie zasady reprezentacji Polski w instytucjach unijnych, - potrafi wyjaśnić, jakie korzyści, a jakie niedogodności może przynieść Polsce przystąpienie do europejskiej unii walutowej, - wie, dlaczego Polska jest w Unii płatnikiem brutto, co to oznacza i co się z tym wiąże.

Opracowała mgr Teresa Popowicz-Gryzło

Nauczyciel dyplomowany.

47

---