1. Przedstaw etapy kształtowania się Unii Europejskiej

Tworzenie Unii Europejskiej - kilka etapów:

I. 1951-1957 - dochodzi do powstania wspólnoty Europejskiej: EWWS, EWG i EURATON

II. 1958-1968 - umacnianie podstawowej współpracy integracyjnej

III. 1970-1986 - do przyjęcia jednolitego aktu europejskiego

1986 wchodzi w życie

IV. 1987-1992 - do traktatu z Mastricht

1993 wchodzi w życie

V. 1993-2003 - wejście w życie traktatu nicejskiego

VI. 2004-2009 - próby przyjęcia Konstytucji dla Europy, do przyjęcia traktatu Lizbońskiego(2007)

VII. po 2009 - po przyjęciu traktatu Lizbońskiego

2. Omów główne postanowienia i znaczenie traktatu lizbońskiego

Traktat lizboński (oficj. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską; w wersji roboczej określany jako traktat reformujący) — umowa międzynarodowa zakładająca m.in. reformę instytucji Unii Europejskiej, podpisana 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie.

• Postanowienia traktatu:

Zgodnie z uzgodnionym w Brukseli mandatem negocjacyjnym dla Konferencji Międzyrządowej, traktat lizboński nie uchylił dotychczas obowiązujących traktatów, a jedynie wprowadzi do nich odpowiednie rewizje. Do Traktatu o Unii Europejskiej zostanie inkorporowana większość postanowień I części TKE, natomiast w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską znajdą się szczegółowe zasady polityk unijnych (część III TKE).

Tak jak przewidywał traktat konstytucyjny, Unii Europejskiej została nadana osobowość prawna; zlikwidowana została Wspólnota Europejska, jej następcą prawnym jest Unia. W związku z tym nazwa TWE została zmieniona na Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Zniesiony został także system filarowy, jednak pewne odrębności dawnego II i III filaru zostały zachowane. Kompetencje Unii w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zostały poszerzone, chociaż Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie sprawuje jurysdykcji w tym obszarze).

W wyniku przyjęcia traktatu nastąpił podział kompetencji na trzy obszary: zarezerwowany wyłącznie dla Unii (unia celna, reguły konkurencji, polityka pieniężna w strefie euro, zachowanie morskich zasobów biologicznych, wspólna polityka handlowa, umowy międzynarodowe zawierane przez Unię), obszar współdzielony, gdzie prawo Unii nadal jest nadrzędne nad prawem państw członkowskich, ale obszary nieregulowane prawem unijnym i obszary, z których zrezygnowała Unia, np. poprzez wycofanie dyrektyw, pozostają pod kontrolą prawa krajowego, oraz obszar, nad którym wyłączną władzę i pierwszeństwo ma prawo krajów członkowskich. Do traktatu dołączono liczne wyłączenia i uszczegółowienia kompetencji w obszarach polityk współdzielonych, w tym Karty Praw Podstawowych.

Usunięte zostały wszelkie postanowienia sugerujące państwowość Unii Europejskiej, takie jak nazwa "konstytucja" czy też artykuły o symbolach Unii (flaga, hymn, dewiza). Zrezygnowano również z nowego nazewnictwa aktów prawnych (ustawa, ustawa ramowa) na rzecz dotychczasowych nazw (rozporządzenie, dyrektywa).

Na mocy traktatu został powołany wysoki przedstawiciel Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który ma za zadanie kierować Europejską Służbą Działań Zewnętrznych.

Traktat zlikwidował rotacyjne, półroczne przewodzenie w Radzie Europejskiej kolejno przez szefów państw i rządów krajów UE i ustanawia stanowisko Przewodniczącego Rady Europejskiej, wybieranego na 2,5 letnią kadencję. Sposób przewodniczenia w Radzie Unii Europejskiej nie jest już określony traktatem, lecz określa go decyzja Rady Europejskiej podejmowana większością kwalifikowaną, musi jednak uwzględniać równą rotację państw członkowskich.

Wzmocniona została rola Parlamentu Europejskiego, który został wyposażony w nowe kompetencje w dziedzinie prawodawstwa unijnego, budżetu i umów międzynarodowych oraz rola parlamentów krajowych, które zyskały większe możliwości udziału w pracach UE, w szczególności dzięki nowemu mechanizmowi gwarantującemu, że UE będzie podejmować działania jedynie, jeżeli na szczeblu unijnym można osiągnąć lepsze wyniki (zasada pomocniczości).

Na mocy traktatu obywatele po raz pierwszy zyskali prawo (pośredniej) inicjatywy w sprawie uchwalenia nowego prawa UE. Traktat głosi, że jeśli uda się zebrać podpisy miliona obywateli ze znacznej liczby państw członkowskich, mogą poprosić Komisję Europejską o przedstawienie projektu w jakiejś sprawie.

Obecnie każdy kraj ma w Komisji Europejskiej jednego Komisarza. Traktat lizboński przewiduje, że od 2014 r. w Komisji każdorazowo będą zasiadać przedstawiciele dwóch trzecich państw Unii, a sprawiedliwą reprezentację zapewni system rotacyjny.

Ponadto Traktat lizboński zawiera szereg drobniejszych modyfikacji, m.in. wspierane przez Polskę i Litwę postanowienie dotyczące solidarności energetycznej krajów Unii oraz wspierane przez Holandię postanowienia umacniające rolę parlamentów narodowych w stanowieniu unijnego prawa.

Traktat lizboński zreorganizował instytucje sądownicze Unii Europejskiej. Odrębne dotychczas instytucje Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Sadu Pierwszej Instancji i Sądu do spraw Służby Publicznej zostały połączone w Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w którego skład wchodzą trzy organy sądownicze: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i Sąd do Spraw Służby Publicznej.

3. Wyjaśnij, jakie kompetencje posiada Unia Europejska i na czym polega zasada subsydiarności.

Art. 2 TFUE określa i rozdziela kompetencje Unii Europejskiej, jednocześnie dzieląc je pomiędzy instytucje ponadnarodowe i państwa członkowskie.

Kompetencje Wyłączne

Kompetencje wyłączne to kompetencje, w których pierwszeństwo posiada Unia i jej instytucja. Państwa mogą podjąć działania za uprzednią zgodą UE. Są to funkcjonowanie rynku wewnętrznego, unia celna, polityka monetarna krajów, które przyjęły walutę euro, zasoby morskie i polityka rybołówstwa, wspólna polityka handlowa.

kompetencje wyłączne - Czyli takie, w których tylko Unia może stanowić prawo oraz przyjmować akty prawne wiążące, państwa zaś mogą to czynić jedynie z jej upoważnienia lub w celu wykonania przyjętych przez nią aktów. Faktycznie oznacza to utratę uprawnień państw do podejmowania działań w danej sferze. Dotyczy to następujących dziedzin: unii celnej, reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania wspólnego rynku, polityki pieniężnej (dla państw strefy euro), zachowania morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa oraz wspólnej polityki handlowej;

Kompetencje dzielone

Kompetencje dzielone to kompetencje, w których Unia i państwa członkowskie wspólnie stanowią prawo, lecz tylko tam, gdzie Unia nie wykonała swoich kompetencji lub zaprzestała wykonywać swoją kompetencję. Są to: wspólny rynek, polityka społeczna (w zakresie spraw wymienionych w Traktacie), spójność ekonomiczna, społeczna i terytorialna, rolnictwo i połów ryb (wyłączając morskie zasoby), ochrona środowiska, ochrona konsumencka, transport, sieci, drogi i połączenia transeuropejskie, energia, przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, ochrona zdrowia i bezpieczeństwo publiczne (w zakresie spraw wymienionych w Traktacie).

kompetencje dzielone - Oznaczają, że tak państwa, jak i Unia mogą stanowić prawo w dziedzinach nimi objętych. Jednak w konstytucji jest bardzo istotne zastrzeżenie: gdy Unia wykorzysta swoją kompetencję w sposób kompletny, może wykluczyć działanie prawodawcze państw. Określa się to jako preempcję bądź tzw. zajęcie pola. Może to oznaczać rozszerzenie katalogu kompetencji wyłącznych. Preempcja może nastąpić zawsze, chyba że konstytucja wskazuje dziedziny bądź kategorie kompetencji, w których jest wykluczona. Gwarantuje to państwom zachowanie kompetencji prawodawczych niezależnie od skali działań podejmowanych przez Unię. Skutkiem tego jest równoległe funkcjonowanie aktów wydawanych i przez Unię, i przez państwa.

Kompetencje wspomagające

Kompetencje wspomagające mają charakter koordynujący, wspierający i uzupełniający jednak bez harmonizacji prawa w tych obszarach. Są to: ochrona i polepszanie ludzkiego zdrowia, przemysł, kultura, turystyka, edukacja, młodzież, sport i doradztwo zawodowe, ochrona obywatelska, współpraca administracyjna. Art. 2 TFUE w dalszej części wspomina ogólne kompetencje Unii ws. gospodarczych i zatrudnienia. Szczególnymi kompetencjami posługuje się się wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa.

5 Rodzajów Kompetencji:

Rozróżnia się pięć rodzajów kompetencji: wyłączne; dzielone; do wspierania i koordynowania polityk gospodarczych i zatrudnienia; do wspierania, koordynowania i uzupełniania pewnych dziedzin; dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Nie jest to katalog zamknięty. Tzw. klauzula elastyczności umożliwia dodanie nowych na mocy jednomyślnej decyzji Rady Ministrów UE. Poza katalogiem pozostaje określona w konstytucji kompetencja Unii do przystąpienia do europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Kompetencje do koordynowania polityk gospodarczej i zatrudnienia. Polegają w szczególności na "przyjmowaniu ogólnych kierunków tych polityk". Określenia te wskazują, iż Unia jest władna jedynie sugerować zachowania państw w tych dziedzinach, bez możliwości całkowitego zajęcia pola. Są to zatem kompetencje niewyłączne, bez preempcji.

Kompetencje do podejmowania działań wspierających, koordynujących i uzupełniających. Unia może podejmować tego rodzaju inicjatywy wobec: ochrony i poprawy zdrowia ludzkiego, przemysłu, kultury, edukacji, sportu i kształcenia zawodowego, ochrony ludności (ochrony cywilnej) i współpracy administracji. Wyraźnie wykluczona jest preempcja i harmonizacja.

Kompetencje dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Konstytucja nie podaje, jaka miałaby być ich intensywność, wskazuje tylko przedmiot. Unia obejmie wszelkie dziedziny polityki zagranicznej i wszystkie sprawy dotyczące jej bezpieczeństwa, w tym stopniowe określanie wspólnej polityki obronnej. Ciekawym rozwiązaniem jest osobna klauzula lojalności, zapewne by podkreślić, iż inaczej niż dotychczas, państwa mają prawny obowiązek nienegowania raz ustalonej polityki zagranicznej Unii. Ale państwa zachowują prawo weta, gdyż decyzje wymagają jednomyślności.

Zasada subsydiarności - jest to zasada, występująca w prawie wspólnotowym Unii Europejskiej (art. 5 ust. 3 Traktatu UE), która mówi, że:

• poszczególne organy administracji wspólnotowej są zobowiązane współpracować w celu osiągnięcia danych celów,

• kompetencje instytucji wspólnotowych są wykonywane przez możliwie najniższy w hierarchii organ administracji, ale odpowiedni do wykonywania danej kompetencji i podejmowania określonych działań,

• wspólnota podejmuje działania niepodlegające wyłącznej kompetencji wspólnoty, tylko wtedy, gdy nie istnieje możliwość osiągnięcia danych celów w wystarczającym stopniu na szczeblu państw członkowskich, a okoliczności, cele, skutki i skala tych przedsięwzięć wskazują, że zostaną one lepiej zrealizowane przez wspólnotę, niż przez każde z państw członkowskich z osobna (np. ochrona środowiska).

4. Wymień organy Unii Europejskiej

• Instytucje Unii Europejskiej

Struktura władzy w Unii jest szczególna. Nie występuje tu bowiem ściśle określona podległość różnych instytucji. Organy Unii w poszczególnych sprawach przedstawiają własne stanowisko i po serii konsultacji wypracowywana jest ostateczna decyzja.

Rada Europejska - Naczelny Organ Polityczny

Powstała w 1974 roku podczas spotkania szefów rządów w Paryżu. Żaden traktat wspólnotowy nie wypowiada się ściśle o funkcjonowaniu tego organu. Jednak Rada Europejska może być uznana za najważniejsze forum decyzyjne UE, bo tworzą ją szefowie rządów i głowy państw członkowskich. A tylko oni mogą podjąć kluczowe decyzje dla Piętnastki. To właśnie w tym gremium podpisuje się najważniejsze dokumenty organizacji (np. Traktat z Nicei), tu też wyznacza się ogólne kierunki działania Wspólnot. Spotkania Rady Europejskiej odbywają się, co pół roku, kończąc przewodnictwo w Unii danego kraju.

Rada (Bruksela)

Powstała w 1974 roku, sprawuje najwyższą władzę w Unii Europejskiej.  Reprezentuje interesy państw członkowskich w Unii. Delegowani do niej są ministrowie z poszczególnych krajów. W zależności od tematu obrad są to ministrowie spraw zagranicznych, wewnętrznych, rolnictwa i inni. Rada UE jest jej organem decyzyjnym i ustawodawczym. Decyzje podejmuje w zależności od sprawy: zwykłą większością, większością kwalifikowaną (tutaj obowiązuje tzw. ważony podział głosów - każde państwo ma liczbę głosów zależną od liczby ludności) lub jednomyślnie. Teraz jednak proponuje się, by odejść od jednomyślności, zwłaszcza w perspektywie poszerzenia UE, gdyż Wspólnoty mogłyby po prostu ulec paraliżowi. Jednak państwa są temu bardzo niechętne, obawiają się, że stracą swoje przywileje (np. Francja boi się, że inne państwa mogłyby zabrać jej dotacje dla rolnictwa).

Parlament Europejski (Strasburg)

Powstał w 1957 roku jako Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które w 1962 roku przemianowano na Parlament Europejski. Od 1979 roku obywatele państw członkowskich wybierają swoich reprezentantów w głosowaniu bezpośrednim. Wcześniej deputowanych delegowały parlamenty narodowe. Liczba ludności decyduje o tym, ilu wybiera się w danym kraju (najwięcej w Niemczech - 99). Krytycy Unii uważają, że Parlament ma zdecydowanie za małe uprawnienia, szczególnie dlatego że jest jedynym organem wybieranym bezpośrednio przez obywateli. Przez długi czas pełnił on w zasadzie wyłącznie funkcje doradcze. Teraz uczestniczy w uchwalaniu prawa wspólnotowego i budżetu UE. Jednak i w tym wypadku jego rola jest znacznie ograniczona, zwłaszcza w porównaniu z uprawnieniami parlamentów narodowych.  

• Komisja Europejska (Bruksela)

Powstała w 1967 roku. Uznawana jest za rodzaj rządu europejskiego, jednak jej uprawnienia jako organu wykonawczego Unii są daleko mniejsze niż uprawnienia rządu państwowego. W jej skład wchodzą funkcjonariusze międzynarodowi (czyli osoby niezależne od rządów państw, z których pochodzą). Wybiera ich Rada Unii Europejskiej, a zatwierdza Parlament. Kadencja trwa 5 lat.Traktat Nicejski zwiększył liczbę jej członków po poszerzeniu, jednak nie może być ich więcej niż 27. Na czele Komisji stoi jej Przewodniczący (obecnie Romano Prodi), który trochę na wyrost nazywany jest unijnym premierem. Komisja ma szereg uprawnień ponadnarodowych. Np. kontroluje wykonanie prawa wspólnotowego przez państwa, organy UE i inne pomioty, ma prawo inicjatywy ustawodawczej (składa propozycje aktów prawnych Radzie UE, bez których Rada nie może podejmować decyzji), wydaje akty prawne o charakterze wykonawczym, kontroluje wykonanie unijnego budżetu i zarządza funduszami wspólnotowymi.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (Luksemburg)

Powstał w 1953 roku jako organ orzekający Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali Jest stałym organem sądowniczym UE. Składa się z 15 sędziów. Rozstrzyga spory dotyczące interpretacji prawa wspólnotowego i jego stosowania. Wydaje też opinie prawne. Stroną sporu przed Trybunałem może być: organ Unii, państwo Unii, osoba fizyczna lub prawna z państwa członkowskiego. Od 1989 roku przy Trybunale istnieje Sąd Pierwszej Instancji, który zajmuje się zwłaszcza sprawami, których stroną są osoby fizyczne lub prawne. Od jego decyzji można się odwołać do Trybunału Sprawiedliwości.

Europejski Bank Centralny

Trybunał Obrachunkowy (Luksemburg)

Sprawuje kontrolę nad dochodami i wydatkami Unii. Informacje pokontrolne o ich wysokości przekazuje Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej. W skład Trybunału wchodzi 15 członków (po jednym z każdego kraju członkowskiego). Ich kadencja trwa 6 lat.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Komitet Regionów

Rzecznik Praw Obywatelskich

Europol

5.Wskaż główne obszary działalności UE i polityki unijne

UE prowadzi szeroką działalność obejmującą wiele obszarów − od praw człowieka po transport i handel.
Najważniejsze z nich to:
Rolnictwo,Środowisko
Sprawy gospodarcze i walutowe
Zatrudnienie i sprawy społeczne
Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa
Działania w dziedzinie klimatu
Wielojęzyczność

Pełna lista działalności:Badania i innowacje,Bezpieczeństwo żywności,
Budżet, Cła, Działania w dziedzinie klimatu, Edukacja, kształcenie, młodzież, Energia, Gospodarka morska i rybołówstwo, Handel zewnętrzny,
Konkurencja, Konsumenci, Kultura, Obywatelstwo UE, Podatki, Polityka audiowizualna i media, Polityka regionalna, Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, Pomoc humanitarna, Prawa człowieka,Przedsiębiorstwa, Rolnictwo, Rozwój i współpraca, Rynek wewnętrzny, Sport, Sprawy gospodarcze i walutowe,Sprawy instytucjonalne, Środowisko ,Technologie informacyjne,
Transport,W ielojęzyczność,Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne, 
Zatrudnienie i sprawy społeczne, Zdrowie publiczne, Zwalczanie nadużyć finansowych.

Polityki Unijne:
Polityka regionalna, euroregiony, polityka rolna, polityka w zakresie rybołóstwa (Wspólna Polityka Rybołówstwa opiera się na tej samej podstawie prawnej, co Wspólna Polityka Rolna), polityka konkurencji, polityka handlowa, unia celna, unia gospodarczo-walutowa, polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, pol. sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, pol. zatrudnienia, transportu,Polityka społeczna,Polityka ochrony konsumenta,
Polityka ochrony środowiska,Polityka przemysłowa,Polityka energetyczna,
Polityka oświatowa,Prawo w UE,Polityka naukowa,Polityka kulturalna.

Można opisać którąś w polityk dodatkowo:
http://www.newtrader.pl/dzialy-polityki-unii-europejskiej,432,uniaeuropejs ka.html

6. Wymień prawa wynikające z posiadania obywatelstwa unijnego

Obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba posiadająca obywatelstwo któregoś

z państw należących do Unii Europejskiej. Posiadając obywatelstwo UE nie traci sie

obywatelstwa swojego ojczystego kraju. Zasady nabywania i utraty obywatelstwa

ustanawiają władze danego państwa. Utrata obywatelstwa kraju członkowskiego

oznacza utrat´ obywatelstwa UE. Uprawnienia obywatela i zasady, którym musi się

podporządkować, zapisane są w Traktacie ustanawiającym Wspólnot´ Europejska

(TWE).

Obywatelom UE przysługuje:

• Prawo do swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium wszystkich państw należących do UE (art. 18 TWE), co oznacza brak ograniczeń w podróżowaniu po terytorium UE, osiedlaniu się w wybranym kraju członkowskim, możliwość przebywania na terytorium danego kraju przez nieokreślony czas.

• Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do samorządów w państwie członkowskim, w którym zamieszkuje (nawet jeżeli jest obywatelem innego państwa członkowskiego). Obowiązują dla niego takie same warunki jak dla obywateli danego państwa (art. 19 TWE). Każdy mieszkaniec wybranego państwa członkowskiego, nawet nie będąc jego obywatelem, ma prawo do udziału w wyborach samorządowych - może wybierać lub zostać wybranym. Np. obywatel Hiszpanii mieszkający we Francji może brać udział w wyborach do francuskich władz lokalnych.

• Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach posłów do Parlamentu Europejskiego (nawet jeżeli jest obywatelem innego państwa członkowskiego). Obowiązują dla niego takie same warunki jak dla obywateli danego państwa (art. 19 TWE). Prawo to działa na takich samych zasadach jak w przypadku wyborów samorządowych.

• Prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej. Obywatele UE przebywając w państwie nie należącym do UE, w którym państwo, którego są obywatelami, nie ma swojego przedstawicielstwa (ambasady lub konsulatu), maja prawo do opieki każdego państwa członkowskiego UE na takich samych warunkach jak obywatele tych państw (art. 20 TWE). W sytuacji, gdy w danym kraju nie ma przedstawicielstwa jednego z krajów członkowskich, każda ambasada lub konsulat innego państwa UE jest zobowiązana do udzielenia pomocy na takich samych zasadach, jakie przysługują obywatelowi tego kraju.

• Prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego we wszystkich sprawach, którymi Unia Europejska się zajmuje (art. 21 TWE).

• Prawo zwracania się do Rzecznika Praw Obywateli UE. Zadaniem rzecznika jest ochrona obywateli przed naruszeniem prawa, nadużywaniem władzy, decyzjami oraz złym zarządzaniem (art. 21 TWE).

• Prawo zwracania się na piśmie do instytucji Wspólnot Europejskich: Parlamentu Europejskiego, Rady, Komisji Europejskiej, Trybunału Sprawiedliwości, Trybunału Obrachunkowego, Komitetu Ekonomiczno - Społecznego oraz Komitetu Regionów w jednym z oficjalnych języków UE oraz otrzymania odpowiedzi w tym samym języku (art. 21 TWE).

• Prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady, Komisji Europejskiej (art. 255 TWE).

Nie jest to zamknięty katalog uprawnień. Obywatelom przysługuje wiele innych przewidzianych w prawie Wspólnot Europejskich, np.: związanych z zakazem dyskryminacji

ze względu na obywatelstwo i płeć, swoboda przepływu pracowników, swoboda świadczenia usług.

Każdy obywatel posiada paszport w kolorze burgundzkiego wina z napisem Unia

Europejska oraz nazwą państwa, którego jest obywatelem. Z tym dokumentem obywatele

UE mogą podróżować po całym świecie.

Obywatelstwo Unii lub obywatelstwo europejskie ustanowione zostało Traktatem z Maastricht, a określa je Część Druga TWE (Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską).

7. Wyjaśnij, w jaki sposób tworzone jest prawo wspólnotowe

Mianem prawa wspólnotowego określa się system regulacji prawnych stworzonych i

obowiązujących w Unii Europejskiej. Składają się nań akty prawa pierwotnego (m.in. Traktat o utworzeniu Wspólnoty Węgla i Stali, Traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej - (dawny traktat o EWG) - Traktat z Maastricht, Traktat Amsterdamski) oraz tzw. wtórnego lub pochodnego (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje).

Prawo wspólnotowe to prawo tworzone przez Wspólnoty Europejskie - dotyczy zatem tylko tzw. I filaru UE. Prawo Unii Europejskiej obejmuje: prawo wspólnotowe (I filar), prawo z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (II filar), i prawo z zakresu współpracy sądowej i policyjnej w sprawach karnych (III filar).

I Filar - Wspólnota Europejska - ponadrzędowa współpraca państw członkowskich w sprawach gospodarczych. Najbardziej zintegrowana forma współpracy wytworzyła system instytucji i przepisów regulujących różne kwestie przede wszystkim gospodarcze.

Prawo wspólnotowe pierwotne - prawo to obejmuje obecnie przede wszystkim Traktat o Unii Europejskiej (ustanowiony w 1993 r. w Maastricht i zmieniany oraz uzupełniany przez Traktat Amsterdamski 1999 i Traktat Nicejski 2000). Traktat formułuje cele i zadania Wspólnoty Europejskiej (utworzenie rynku wspólnego, określenie wspólnych polityk, a także określa zasady rządzące funkcjonowaniem WE i tworzy system instytucji europejskich).

Pochodne (wtóre) prawo wspólnotowe - główne akty tego prawa to rozporządzenia i dyrektywy (oraz decyzje, zalecenia i opinie). Rozporządzenie obowiązuje bezpośrednio na terenie państw członkowskich, wiążąc zarówno organy krajowe jak i obywateli, w wiążący sposób określając ich prawa, obowiązki, kompetencje. Dyrektywy wymagają implementacji, tj. uchwalenia prawa krajowego, zapewniającego osiągniecie celu, dla którego w prawie europejskim uchwalono dyrektywę.

Po to aby wspólny rynek mógł istnieć i działać potrzebne jest istnienie prawa wspólnotowego.

Jak przebiega proces tworzenia prawa wspólnotowego?

W tworzenie prawa wspólnotowego zaangażowane są co do zasady trzy instytucje: Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski i Komisja Europejska. Inicjatywa zgłaszania projektów aktów prawnych leży przede wszystkim w kompetencji KE. Głównym organem decydującym o przyjęciu aktu prawnego jest Rada UE, a nie Parlament Europejski. Zdanie powyższe nie oznacza, że zadania parlamentarzystów europejskich w procedurze uchwalania katów prawa wspólnotowego są bez znaczenia. W zależności od mocy decyzyjnej PE można wyróżnić cztery podstawowe procedury przyjmowania aktów prawnych:

• procedura zgody (PE zatwierdza lub odrzuca projekt akt prawnego, nie mając jednocześnie uprawnień do wpływania na jego treść);

• procedura współdecydowania (najczęściej stosowana procedura w ramach której Parlament, jeśli nie dojdzie do uzgodnienia wspólnego tekstu z Radą, może zablokować wiążąco przyjęcie danego aktu);

• procedura współpracy (Parlament Europejski przyjmuje, odrzuca wspólne stanowisko Rady odnośnie do projektu aktu bądź proponuje do niego poprawki, jednakże jego propozycje mogą zostać jednomyślnie odrzucone przez Radę);

• procedura konsultacji (w ramach której Parlament może jedynie przedstawić swoje stanowisko w formie opinii, która nie jest wiążąca dla Rady).

Zasady prawa wspólnotowego wyznaczają granice tworzenia prawa wspólnotowego. Niektóre z nich wynikają z prawa pierwotnego (Traktat o Unii Europejskiej). Wśród tych zasad należy wskazać zasady subsydiarności, proporcjalności i lojalności.

• Zasada subsydiarności przewiduje że w zakresie, który nie został przekazany do wyłącznej kompetencji Wspólnota Europejska działa tylko wówczas i tylko w takim zakresie, gdy z uwagi na cele lub skutki zamierzonych działań będą one lepiej realizowane przez Wspólnotę.

• Zasada proporcjalności ogranicza działania organów wspólnotowych (w tym tworzenie prawa) do sytuacji, gdy to konieczne do osiągnięcia celów traktatu założycielskiego (prawa pierwotnego).

• Zasada lojalności zobowiązuje państwa członkowskie do podejmowania wszelkich środków (w tym także stanowienia prawa krajowego odpowiedniej treści) w celu wykonania zobowiązań wynikających z traktatu oraz innych aktów (w tym prawa wtórnego) wspólnot.

Naruszenie wskazanych wyżej zasad przy tworzeniu prawa wspólnotowego daje zainteresowanemu państwu możliwość zakwestionowania działania organów wspólnotowych przed Trybunałem Sprawiedliwości. Zarazem jednak organy wspólnotowe mogą „skarżyć” poszczególne państwa i nakładać na nie sankcje za sprzeniewierzenie się zasadom traktatowym. (np. stosowanie protekcyjnych opłat przy imporcie towarów, wprowadzanie ograniczeń dla importerów czy zagranicznych przedsiębiorców, za braki przy przyswojeniu prawa wspólnotowego w porządku krajowym).

Istnieją trzy zasady tworzenia prawa wspólnotowego, na ich podstawie tworzy się prawo wspólnotowe obowiązujące wszystkie wspólnoty:

Pierwsza zasada - zasada subsydiarności (pomocniczości). Zasada ta wynika z katolickiej nauki społecznej. Polega ona na tworzeniu prawa najbliżej adresata - obywatela Unii Europejskiej. Normy prawne muszą być tworzone przez instytucje samorządowe. Wspólnota ma działać w ostateczności, minimalizacja aktywności legislacyjnej Unii Europejskiej.

Druga zasada - zasada ograniczonych uprawnień szczegółowych. Według tej zasady, Unia Europejska może tworzyć akty prawne tylko w dziedzinach, które zostały wyraźnie przekazane do jej kompetencji. Zasada ta oznacza domniemanie kompetencji państwa członkowskiego. Ma ona na celu minimalizowanie aktywności legislacyjnej Unii Europejskiej.

Trzecia zasada - zasada proporcjonalności. Zasada ta odpowiada za regulacje prawne - mogą występować tylko w przypadkach, kiedy owe regulacje są niezbędne. Zasada ta również zawiera minimalizację aktu legislacyjnego Unii Europejskiej. Celem regulacji wspólnoty nie jest regulacja wszystkiego. Zasada ta oznacza domniemanie kompetencji państwa członkowskiego.

8. Omów stosunek prawa unijnego do prawa krajowego państw członkowskich.

Zasada pierwszeństwa prawa unijnego - zasada, która nie występuje expressis verbis w traktatach, lecz jest jedną z podstawowych zasad występujących w prawie unijnym. Wynika głównie z orzecznictwa ETS. Mówi ona, że:

• prawo unijne ma pierwszeństwo przed prawem krajowym państwa członkowskiego,

• państwa mają obowiązek zapewnić skuteczność prawa unijnego,

• krajom członkowskim nie wolno jest wprowadzać przepisów prawa krajowego, które byłyby sprzeczne z prawem unijnym,

• w razie sprzeczności przepisów prawa unijnego i krajowego, zastosowanie mają przepisy prawa unijnego,

• późniejsze prawo krajowe nie deroguje wcześniejszego prawa unijnego

9. Przedstaw definicję oraz funkcje organizacji międzynarodowych

Organizacja międzynarodowa - zrzeszenie państw bądź innych osób prawnych (najczęściej krajowych związków lub stowarzyszeń) lub osób fizycznych z różnych krajów, powołane do życia dla realizowania zadań określonych w statucie.

Funkcje organizacji międzynarodowych:

• funkcje regulacyjne - polegające na ustanawianiu norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym, prawnym, mających odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych; (ustanowienie norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym lub prawnym);

• funkcje kontrolne - polegające na ustalaniu stanu faktycznego oraz na konfrontowaniu go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych; (kontrolowanie postępowania państw z ustalonymi wzorcami i normami);

• funkcje operacyjne - polegające na świadczeniu usług na postawie własnych decyzji przy użyciu zasobów ludzkich i materiałowych znajdujących się w dyspozycji danej organizacji.

A także :

• funkcje w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

• funkcje w zakresie pokojowego załatwienia sporów

• funkcje w dziedzinie gospodarczej, komunikacyjnej, nauki i kultury

10. Jakie znaczenie ma Organizacja Narodów Zjednoczonych we współczesnym świecie?
Zrobiłem dwie wersje, opisową i krótką do wyboru. Obie mówiąo tym samym.
1 wersja krótka:
W dzisiejszym świecie istnieje duża ilość problemów, które wymagają zgodnego działania. Są to zarówno problemy dotyczące bezpieczeństwa, jak również problemy gospodarcze, społeczne czy klimatyczne. Tego względu istnienie światowej organizacji takiej jak Organizacja Narodów Zjednoczonych jest konieczne do zachowania równowagi i pokoju na świecie. Rola ONZ na Ziemi jest ogromna. Najważniejszym zadaniem ONZ jest utrzymanie pokoju i misję tą organizacja jak na razie wypełnia przez dialog między narodami i próbę zbliżenia ich do siebie. Istnienie ONZ ma także znaczenie dla światowej gospodarki. Rada Gospodarcza czy Światowa Organizacja Handlu w dużym stopniu ułatwia przepływ towarów między państwami, a także reguluje cła i podatki. Nie można także zapominać o działaniach ONZ na rzecz potrzebujących. Bez przerwy wysyłane są pieniądze i towary do krajów afrykańskich, widoczna jest także działalność UNICEF-u na rzecz pomocy dzieciom. ONZ miało także znaczącą rolę np. w demokratyzacji Kambodży czy wyzwoleniu Kuwejtu. Organizacja z pewnością odgrywa bardzo ważną, pozytywną rolę w ówczesnym świecie.

2 wersja troche rozbudowana

Główne cele:
· utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,
· rozwijanie współpracy międzynarodowej dla rozwiązania problemów gospodarczych, społecznych, kulturalnych i humanitarnych,
· ochrona praw i godności człowieka,
· rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opierając się na zasadach równouprawnienia i samostanowienia narodów,

Realizacja tych celów opiera się o zasady zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych:
· suwerenna równość państw członkowskich,
· przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych,
· pokojowe rozwiązywanie sporów,
· nie ingerowanie w sprawy wew. Członków,
· państwa członkowskie zobowiązane są do udzielania pomocy Organizacji w akcji podjętej zgodnie z Kartą,
· powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu, przeciw któremu ONZ zastosowało środki zapobiegawcze lub środki przymusu,
· jednomyślność w najważniejszych sprawach dotyczących pokoju i bezpieczeństwa,
· przyjmowanie nowych członków,
· rewizja postanowień Karty NZ,
· wybór sekretarza Generalnego,

ONZ odgrywa ważną rolę we współczesnych stosunkach międzynarodowych, nie zawsze jednak zdołała zapobiec czy rozwiązać konfliktom grożącym pokojowi. W okresie „zimnej wojny”, wbrew deklaracjom Karty Narodów Zjednoczonych, niejednokrotnie stosowała dyskryminację państw socjalistycznych oraz wciągnięta została w konflikt koreański (1950-1953). Ma jednak wielkie zasługi dla pokoju na świcie, jak np.: pokojowa dekolonizacja, przyznanie Indonezji od maja 1963 r. administracji nad Iranem Zachodnim (zachodnia część Nowej Gwinei), które to terytorium od 1949 było przedmiotem sporu z Holandią, pomoc w zażegnani konfliktu sueskiego z 1956 roku, położenie kresu konfliktowi zbrojnemu między Turkami Cypryjskimi a Grekami na Cyprze w 1964 roku, aktywna mediacja porozumienia palestyńsko - izraelskiego, podpisanego w 1995, konflikt w byłej Jugosławii (tu działania dość nieskuteczne). ONZ tworzy również własne siły pokojowe, które mają za zadanie rozpoczynać negocjacje pokojowe, pilnować zawieszenia broni podczas ich trwania, itp. W 1974 powstały Siły Obserwacyjne Organizacji Narodów Zjednoczonych dla Rozdzielenia Wojsk (UNDOF), miały one sprowadzić do trwałego przerwania ognia w wojnie arabsko - izraelskiej. W listopadzie 1991 roku powstały siły pokojowe Siły Ochronne Organizacji Narodów Zjednoczonych (UNPROFOR), które miały rozpocząć negocjacje pokojowe między Chorwacją i Serbią.
Organizacja Narodów Zjednoczonych swoją działalnością zrobiła bardzo wiele dla światowego pokoju, polepszenia warunków życia, walce z chorobami cywilizacyjnymi jednak w obecnych czasach przeżywa kryzys w swoich strukturach. Jeśli poradzi sobie z obecnymi problemami nadal będzie dobrze funkcjonować i pomagać ludziom ma całym świecie.

11. Przedstaw klasyfikację organizacji międzynarodowych

Według kryterium członkostwa dzielą się na:

-- organizacje międzyrządowe (IGOs - Intergovernmental Organizations), powstające na podstawie umowy międzynarodowej, których członkami są państwa;

-- organizacje pozarządowe (NGOs - Non-governmental Organizations), działające bez udziału rządów, zakładane przez osoby fizyczne i prawne pochodzące z różnych państw, na podstawie prawa o stowarzyszeniach państwa, w którym zarejestrowano statut organizacji.

Według kryterium geograficznego dzielą się na:

-- organizacje o charakterze powszechnym, tj. otwarte dla członków z wszystkich regionów świata, np. ONZ, Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowy Komitet Olimpijski (MKOl);

-- organizacje o charakterze regionalnym, dominujące liczebnie np. NATO, Unia Afrykańska, Organizacja Państw Amerykańskich;

-- istnieją także organizacje międzynarodowe, których członkostwo opiera się na poza geograficznych kryteriach, np. związkach kulturowych i historycznych (Commonwealth), religijnych (Organizacja Konferencji Islamskiej), poziomie rozwoju gospodarczego (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - OECD), ukierunkowania gospodarki (Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową - OPEC).

Według kryterium zakresu celów dzielą się na:

-- organizacje wszechstronne (ONZ, OPA, Unia Afrykańska);

-- organizacje wyspecjalizowane, zajmujące się konkretnymi dziedzinami życia społecznego (np. Europejska Wspólnota Węgla i Stali), wśród których znajdują się organizacje wyspecjalizowane ONZ (np. Międzynarodowa Organizacja Pracy - ILO, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Oświaty, Nauki i Kultury - UNESCO).

Do realizacji celów organizacji międzynarodowej powoływane są organy, których może być od kilku do kilkudziesięciu (np. ONZ, Unia Europejska), w każdej organizacji istnieją jednak 3 organy podstawowe: zgromadzenie (organ plenarny, składający się z przedstawicieli wszystkich członków, podejmujący najważniejsze decyzje), rada (organ wykonawczy realizujący postanowienia zgromadzenia i zajmujący się bieżącą działalnością) oraz sekretariat (organ administracyjny).

12. Zdefiniuj i wymień ważniejsze organizacje wyspecjalizowane

„System Narodów Zjednoczonych” zwany „rodziną ONZ” to organizacje wyspecjalizowane ONZ, które łącznie z ONZ oraz autonomicznymi agencjami i funduszami ONZ tworzą właśnie system Narodów Zjednoczonych.

Do najważniejszych organizacji wyspecjalizowanych ONZ należą:

• Powszechny Związek Pocztowy (1874)

• Międzynarodowa Organizacja Pracy (1919)

• Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (1932)

• UNESCO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wychowania, Nauki i Kultury)

• WHO (Światowa Organizacja Zdrowia)

• WMO (Światowa Organizacja Meteorologiczna)

• ICAO (Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego)

• IMO (Międzynarodowa Organizacja Morska)

• FAO (Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa)

• IDA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju)

• IBRD (Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju)

• IMF (Międzynarodowy Fundusz Monetarny)

• UNIDO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłu)

• IFC (Międzynarodowa Korporacja Finansowa)

WHO (ang. World Health Organization - Światowa Organizacja Zdrowia) - organizacja wyspecjalizowana ONZ założona 7 kwietnia 1948 roku, której celem jest uzyskanie możliwie najwyższego poziomu zdrowia przez wszystkich ludzi na świecie. Podstawową sferą działalności WHO jest zwalczanie chorób, zwłaszcza zakaźnych; największym sukcesem na tym polu było całkowite wyeliminowanie ospy w 1979 roku oraz niemal całkowite wytępienie choroby Heine-Medina w ostatnich latach. Ponadto WHO zajmuje się m.in. dietetyką, ograniczaniem konsumpcji tytoniu i narkotyków, rozwojem badań naukowych. Siedziba organizacji znajduje się w Genewie. Najwyższym organem decyzyjnym jest zwoływane corocznie Światowe Zgromadzenie Zdrowia, jego decyzje wciela w życie Rada Wykonawcza złożona z 34 ekspertów w dziedzinie zdrowia, powoływanych na 3-letnie kadencje. Na czele organizacji stoi Dyrektor Generalny, powoływany przez Zgromadzenie z nominacji Rady. W 2009 roku do WHO należały 193 państwa.

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ang. International Labour Organization - ILO) - organizacja międzyrządowa utworzona na podstawie rozdziału XIII Traktatu Wersalskiego podpisanego 28 czerwca 1919 roku; początkowo powiązana z Ligą Narodów, od 14 grudnia 1946 roku jest organizacją wyspecjalizowaną ONZ. Zastąpiła działające od 1901 roku Międzynarodowe Biuro Pracy (International Labour Office). Celem działalności ILO jest przyczynianie się do powszechnego i trwałego pokoju poprzez promowanie sprawiedliwości społecznej w drodze poprawy warunków życia i pracy; statut ILO wymienia tu m.in. potrzebę uregulowania godzin pracy, zapobiegania bezrobociu, zapewnienia godziwej płacy, ochrony dzieci, młodzieży i kobiet. Zgodnie z tym pierwsze 3 konwencje ILO przyjęte w 1919 roku dotyczyły godzin pracy, bezrobocia i ochrony macierzyńskiej.

UNESCO - czyli Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury powstała po II wojnie światowej. W 1946 r. w Paryżu przyjęto układ o współpracy miedzy UNESCO a ONZ, który wszedł w życie 14 grudnia tego samego roku. Dzięki przyjętemu układowi UNESCO stała się jedną z organizacji wyspecjalizowanych Organizacji Narodów Zjednoczonych. Podstawowym celem UNESCO ujętym w Akcie Konstytucyjnym jest: „umacnianie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego przez popieranie współpracy miedzy narodami w dziedzinie oświaty, nauki i kultury, umacnianie poszanowania prawa, w tym praw i podstawowych wolności człowieka, niezależnie od rasy, płci, języka, religii, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych”. Istotnym zadaniem i misją UNESCO jest ochrona różnorodności kulturowej oraz tworzenie wspólnego dialogu między kulturami w oparciu o poszanowanie praw człowieka. UNESCO zwraca szczególną uwagę na związek miedzy kulturą, tradycją, a postępem poprzez upowszechnianie dobrych praktyk, czy też prowadzenie dobrej polityki kulturalnej. Działania te, mają na celu przede wszystkim ochronę dziedzictwa kulturowego, czego efektem jest m.in. Lista Światowego Dziedzictwa, na której znajdują się wspaniałe zabytki kultury. Ważną dziedziną, która należy do zagadnień UNESCO - jest edukacja. Misją Organizacji jest uwrażliwianie społeczeństwa na podstawowe prawo człowieka, jakim jest prawo do edukacji. UNESCO, pragnie także wypracować pewnego rodzaju zworce, aby dostęp do edukacji był nie tylko powszechny, ale także na jak najwyższym poziomie. Należy także wymienić współpracę naukową zarówno w dziedzinie nauk ścisłych, jak i humanistycznych. Organizacja nieustannie zmierza w celu osiągnięcia równego dostępu do informacji dla wszystkich krajów członkowskich.

13. Wymień istniejące obecnie organizacje regionalne

Organizacje regionalne - rozwinęły się głownie w rejonie Europy, Ameryki i Afryki

OBWE (Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, ang. Organization for Security and Co-operation in Europe - OSCE) - największa na świecie regionalna organizacja bezpieczeństwa, ustanowiona 1 stycznia 1995 roku na mocy decyzji podjętej na szczycie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) w grudniu 1994 roku w Budapeszcie, stanowiąca kontynuację procesu KBWE. OBWE ma siedzibę w Wiedniu i skupia 56 państw z Europy, Ameryki Północnej, Kaukazu i Azji Środkowej.

OBWE działa w trzech wymiarach bezpieczeństwa, stanowiących trzon Aktu Końcowego z Helsinek podpisanego 1 sierpnia 1975 roku przez 35 państw uczestniczących w KBWE:

- polityczno-wojskowym, obejmującym m.in. kontrolę zbrojeń, nienaruszalność granic, zwalczanie terroryzmu, zapobieganie konfliktom;

- gospodarczo-środowiskowym, obejmującym m.in. zwalczanie przemytu broni, narkotyków i żywego towaru, promocję zdrowego środowiska gospodarczego, dialog w sprawie bezpieczeństwa energetycznego, działania na rzecz równowagi ekologicznej;

- ludzkim, obejmującym m.in. poszanowanie praw człowieka, swobód obywatelskich i rządów prawa, promocję demokracji i tolerancji.

Naczelnym zadaniem OBWE jest wczesne wykrywanie, zapobieganie i opanowywanie kryzysów na obszarze Europy, Kaukazu i Azji Środkowej.

Liga Arabska czyli Liga Państw Arabskich (ang. Arab League; oficjalnie Liga Państw Arabskich - League of Arab States - LAS) - organizacja międzyrządowa skupiająca państwa arabskie, założona 22 marca 1945 roku w Kairze przez Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Liban, Syrię i Transjordanię (później Jordania); Jemen podpisał Pakt LAS nieco później - 5 maja 1945 roku. Zgodnie z Paktem celem istnienia LAS jest zacieśnianie stosunków między państwami i koordynacja działań politycznych celem zapewnienia bliższej współpracy, zabezpieczenia niepodległości i suwerenności oraz realizowania interesów arabskich. Zakres współpracy nakreślony w artykule 2. Paktu obejmuje też sprawy ekonomiczne, finansowe, handlowe, celne, walutowe, rolnictwo i przemysł; komunikację; sprawy kulturalne; sprawy związane z obywatelstwem; sprawy społeczne; ochronę zdrowia.

Unia Afrykańska (ang. African Union) - międzyrządowa organizacja integracyjna w Afryce, oficjalnie powołana 9 lipca 2002 roku w Durbanie w RPA na mocy deklaracji przyjętej 9 lipca 1999 roku na szczycie Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA) w Syrcie w Libii, zgodnie z Aktem Konstytutywnym, który wszedł w życie 26 maja 2001 roku.

Wśród deklarowanych celów UA są m.in.:

- osiąganie większej jedności i solidarności między państwami i narodami Afryki;

- obrona suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości państw członkowskich;

- przyspieszenie politycznej i socjoekonomicznej integracji kontynentu;

- promocja i obrona wspólnych stanowisk afrykańskich w określonych kwestiach;

- zachęcanie do współpracy międzynarodowej;

- promocja pokoju, bezpieczeństwa i stabilności na kontynencie;

- promocja zasad i instytucji demokratycznych, powszechnego uczestnictwa w życiu publicznym i dobrego zarządzania;

- promocja i ochrona praw ludzi i narodów;

- stwarzanie niezbędnych warunków do umożliwienia kontynentowi odgrywania należnej roli w globalnej gospodarce i negocjacjach międzynarodowych;

- promocja trwałego rozwoju na szczeblu ekonomicznym, społecznym i kulturalnym a także integracji gospodarek afrykańskich;

- promocja współpracy we wszystkich sferach ludzkiej aktywności by podnieść standardy życia narodów afrykańskich;

- koordynacja i harmonizacja polityk regionalnych wspólnot gospodarczych;

- sprzyjanie rozwojowi kontynentu przez promocję badań we wszystkich dziedzinach, zwłaszcza nauki i technologii;

- współpraca z partnerami międzynarodowymi w zwalczaniu chorób i promocja zdrowia na kontynencie;

Do UA należą 53 państwa

• 14. Przedstaw pojęcie i uczestników stosunków międzynarodowych

Stosunki międzynarodowe - stosunki społeczne kształtujące się ponad granicami państw; dotyczą przede wszystkim relacji między państwami, ale także innymi podmiotami występującymi na arenie międzynarodowej (np. organizacjami międzynarodowymi, przedsiębiorstwami, związkami religijnymi, partiami politycznymi, nawet osobami fizycznymi).

Ze względu na treść wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje stosunków międzynarodowych: polityczne, gospodarcze i społeczne.

Międzynarodowe stosunki polityczne dotyczą najważniejszych interesów państwa: bezpieczeństwa, przetrwania i rozwoju, kwestii wojskowych.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze obejmują handel zagraniczny, międzynarodowy przepływ siły roboczej, kapitału, technologii, usług, integrację gospodarczą.

Międzynarodowe stosunki społeczne obejmują kulturę, oświatę, sport, turystykę, naukę, problemy ekologiczne.

W przeciwieństwie do stosunków wewnętrznych stosunki międzynarodowe mają charakter zdecentralizowany, gdyż zachodzą między podmiotami, które są sobie równe, od siebie niezależne i nie mają nad sobą władzy. Powszechnie przyjmuje się, że zakres stosunków międzynarodowych ulega stałemu rozszerzeniu m.in. w związku z postępem technicznym ułatwiającym kontakty międzynarodowe, szybkim wzrostem podmiotów występujących na arenie międzynarodowej, pojawianiem się nowych problemów wymagających współpracy międzynarodowej oraz potrzeb społecznych niemożliwych do zaspokojenia wyłącznie środkami narodowymi.

15. Wskaż czynniki kształtujące stosunki międzynarodowe

Rozpatrując czynniki kształtowania stosunków międzynarodowych powinniśmy zauważyć ich podział na czynniki warunkujące procesy oddziaływań międzynarodowych oraz na czynniki realizujące te procesy.

Najtrwalszym czynnikiem jest środowisko geograficzne, które rozumiemy jako położenie i ukształtowanie geograficzne terytorium państwowego, linii brzegowej, klimat, rodzaje gleby i surowce.

Innym czynnikiem kształtującym stosunki międzynarodowe jest czynnik demograficzny. W przeszłości liczba ludności świadczyła o potędze państwa, a wysokość przyrostu naturalnego uzasadniała ekspansję terytorialną pod pretekstem „przeludnienia”. Przyrost naturalny uznawano za główne źródło militarnej siły państwa, które można było wykorzystać w wojnie, gdzie każdy dodatkowy żołnierz jest istotny. Postęp naukowo-techniczny zmienił podejście do tej sprawy diametralnie. W II Wojnie Światowej można było obserwować jak potencjał przemysłowy może przewyższać liczebność sił zbrojnych. Oczywiście nie miało to odniesienia do państw technicznie zacofanych, które wciąż utrzymywały liczebne armie. 

Podział ludzi na państwa opiera się przede wszystkim na kryterium narodowym, który stanowi czynnik kształtowania stosunków międzynarodowych. Narody formowały się nierównomiernie i przez długie lata. Granice państwa rzadko kiedy pokrywają się z granicami zasilenia narodowego. W wielu krajach istnieją mniejszości narodowe cechujące się odmienna historią i tradycją. Mogą być one powodem konfliktów wewnątrzpaństwowych, wówczas gdy zażądają utworzyć własne państwo na terenie już istniejącego. Może to powodować rozpad wielkich mocarstw tj. Rosja jak i małych federacji np. Jugosławia czy Czechosłowacja. Z problemami mniejszości narodowych trzeba postępować bardzo delikatnie i rozważnie. Jednym z rozwiązań może być zapewnienie mniejszościom narodom ochrony pod nadzorem organizacji międzynarodowych. 

U podłoża kolejnego czynnika ideologicznego tkwią struktury społeczno-ustrojowe państw. Mamy z nimi do czynienia mówiąc o zróżnicowaniu państw pod względem ideologicznym, a także w postrzeganiu zjawisk i procesów międzynarodowych. Każde z państw ma często swoją własną koncepcję i program na podstawie którego chce realizować nowy, międzynarodowy ład polityczny, ekonomiczny, społeczny, kulturalny czy informacyjny. Rola ideologii i jej pochodnych doktryn została ograniczona z upadkiem komunizmu pod koniec lat 80. Jednocześnie państwa zaczęły dążyć ku liberalno-demokratycznej ideologii bogatego Zachodu.

W przeszłości więzi religijne były silnie zakorzenione w polityce, dzięki temu solidaryzowały ludność („rodzina narodów chrześcijańskich w Europie”) jak również powodowały konflikty („święta wojna”). Niemniej jednak czynnik religijny wpływał na kształtowanie się stosunków międzynarodowych. Więzi religijne były powodem tworzenia się narodów a także skutecznie utrzymywały świadomość narodową przez mniejszości narodowe. Niestety czynnik religijny stanowił również istotny element kształtowania się ruchów nacjonalistycznych np. syjonizm, nacjonalizm irlandzki. Bardzo silny związek religii z polityką był możliwy dzięki temu, że kościoły różnych wyznań oddziaływały na opinie publiczną w sprawach dotyczących polityki wew. a także w sprawach polityki międzynarodowej. Zauważono, że czynnik religijny silniej wpływa na państwa słabiej rozwinięte, zwłaszcza na islamskie i niektóre postkomunistyczne..

Drugim rodzajem czynników kształtujących stosunki międzynarodowe są tzw. czynniki realizujące procesy oddziaływań międzynarodowych.

Pierwszym z czynników z powyższego podziału jest czynnik ekonomiczno-techniczny, który odpowiada za potencjał gospodarczy państwa, postęp w nauce i technice. W starożytności czynnikowi temu odpowiadały zasoby naturalne, żywność czy wyroby rzemiosła. Epoka wielkich odkryć geograficznych ujawniła skalę uzależnienia gospodarek poszczególnych państw od stanu i tendencji gospodarki światowej lub regionalnej. Bardzo ważne role w znaczeniu sił partnerów stosunków międzynarodowych mają posiadane bogactwa naturalne tj. żelazo, węgiel, stal, metale kolorowe, ropa, uran. Potencjał gospodarczy powinien być wykorzystywany jako narzędzie polityki zagranicznej, tylko wtedy jest szansa na stworzenie potęgi z danego kraju. Każde państwo chciałoby mieć dobrze rozwiniętą gospodarkę, co widać szczególnie poprzez ich walkę o źródła surowców, rynki zbytu, miejsca inwestycji kapitałów i transfer technologii. Postęp naukowo-techniczny nadał szybsze tempo temu zjawisku. Dzięki niemu wyłoniły się nowe dziedziny współpracy międzynarodowej np. w kolejnictwie, transporcie lotniczym, telekomunikacji. To wszystko spowodowało poszerzenie zasięgu stosunków międzynarodowych na obszary tj. Antarktyka, Arktyka, przestrzeń kosmiczna, dna mórz i oceanów.

Wpływ czynnika wojskowego na przebieg stosunków międzynarodowych jest niepodważalny. W przeszłości wojna była dopuszczalnym sposobem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Obecnie propagowane jest wykorzystywanie innych, bardziej demokratycznych metod. Stosowanie siły i groźby jej użycia jest zakazane przez prawo międzynarodowe. Wojna jest ostatecznością, gdy zastosowanie innych środków nie przyniosło rezultatów. Dużo pieniędzy z budżetów państw przeznacza się na zbrojenia, co świadczy o wciąż dużym znaczeniu siły wojskowej. Poza bronią konwencjonalną, państwa coraz częściej chcą pozyskać bardziej niebezpieczną broń nuklearną. Posiadanie broni nuklearnej przez państwo jest jednym z czynników mocarstwowości. Początkowo Stany Zjednoczone posiadały monopol na jej posiadanie, potem inne państwa poszły jej śladem. Posiadanie broni jądrowej nie jest powszechne lecz w żaden sposób nie można lekceważyć jej znaczenia. Na szczęście groźby jej użycia nie ma, pewnie też dlatego, że skutecznie pełni ona rolę odstraszacza. Mimo to istnieje zagrożenie, że broń taka może trafić w niepowołane ręce np. terrorystów, toteż posiadanie broni musi wiązać się zabezpieczeniem jej przed niepowołanymi osobami.

Czynnik organizacyjno-społeczny. Na przebieg stosunków międzynarodowych niewątpliwie wpływają instytucje państwowe, międzynarodowe, ich organizacje. To one oceniają sytuacje, diagnozują i prognozują co dzieje się na świecie. Jest to możliwe dzięki stosowaniu nowoczesnych technik w dyplomacji oraz wysokiego poziomu przygotowania kadr służby zagranicznej.

16. Wyjaśnij na czym polega ład międzynarodowy

Ład międzynarodowy - układ sił politycznych i gospodarczych w skali globalnej, wyznaczany przez relacje panujące pomiędzy podmiotami stosunków międzynarodowych. Jest to termin umowny, trudno bowiem mówić w praktyce o ukształtowanym ładzie międzynarodowym. Układ polityczny świata zawsze zawiera elementy anarchii i porządku. Można wskazać na różne formy ładu międzynarodowego, np. hegemonię lub dominację jednego państwa, podział wpływów (koncert mocarstw w XIX/XX w.) czy wykształcenie się

dwóch dominujących potęg.

Próby kreowania określonego ładu międzynarodowego miały na celu, oprócz określenia stref wpływów określonych podmiotów, wykształcenie powszechnie przyjętych zasad postępowania na gruncie międzynarodowym. Po I wojnie światowej wykształcony został ład wersalski, po II wojnie światowej - ład jałtańsko-poczdamski, dominacja Stanów Zjednoczonych i ZSRR wytyczyła ład dwubiegunowy, zwany też ładem zimnowojennym.

Ład międzynarodowy oznacza stan stosunków między państwami, szczególnie między mocarstwami, którego podstawowym elementem jest równowaga sił wojskowych. Uważa się, że współcześnie znajdujemy się w okresie przejściowym między ładem, który istniał do 1991 r. (do upadku ZSRR), a ukształtowaniem nowego.

17. Przedstaw definicję i źródła praw człowieka

Prawa człowieka, zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek itp. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój.

Formułowane są w prawie międzynarodowym, w ustawach, umowach międzynarodowych, w konstytucji, w deklaracjach, konwencjach.

Prawa człowieka stanowią zespół norm zarówno prawa międzynarodowego, jak i prawa wewnętrznego, które zapewniają każdej jednostce ludzkiej możność istnienia i działania w sposób odpowiadający przyrodzonej i niezbywalnej godności tej jednostki jako członka wspólnoty ludzkiej poprzez przyznanie jej dostępu do określonych dóbr materialnych i duchowych oraz swobody zachowywania się w określony sposób, jak również poprzez zakaz przeszkadzania jednostkom ludzkim w korzystaniu z przysługujących im praw i swobód. 

Co się tyczy prawa międzynarodowego publicznego, to prawa człowieka zawarte są w kilkudziesięciu wielostronnych umowach międzynarodowych, z których najważniejszą jest Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku. W prawie wewnętrznym poszczególnych państw prawa człowieka określone bywają w konstytucjach oraz w wielu rożnych ustawach. Umowy międzynarodowe i ustawy krajowe przewidują możliwość zawieszenia niektórych praw człowieka, ale tylko w przypadkach wyraźnie określonych przez te umowy lub ustawy.

Podstawę prawną dla ochrony praw człowieka stworzyły dwa dokumenty: Karta Narodów Zjednoczonych uchwalona w 1945 i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. W Deklaracji do podstawowych praw zaliczono: wolność, równość, prawo do pracy, ochrony prawnej, azylu, posiadania obywatelstwa, ochrony społecznej, do nauki, zakładania rodziny.

W 1966 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dwa międzynarodowe pakty praw: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Obydwa weszły w życie w 1976, kiedy to uzyskały wymaganą liczbę 35 ratyfikacji (obecnie ponad 100).

Prawa człowieka zostały formalnie uznane za jeden z priorytetów społeczności międzynarodowej 50 lat temu, w grudniu 1948 roku, kiedy przyjęto Powszechną Deklarację Praw Człowieka. Zyskały one wówczas miano uniwersalnych zasad obejmujących wszelkie aspekty życia ludzkiego. Od czasu swego utworzenia, Organizacja Narodów Zjednoczonych nadzorowała tworzenie regulacji prawnych w dziedzinie praw człowieka, dokładając wszelkich starań, aby normy te przestały być jedynie etycznymi wskazówkami, lecz stały się powszechnie obowiązującym prawem.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych wraz z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, tworzą Międzynarodową Kartę Praw Człowieka.

  Konwencje traktatowe dotyczące praw człowieka  

. - Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Nowy Jork, 16 XII 1966 r.)
-  Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych
  (Nowy Jork, 16 XII 1966 r.)
-  Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskiego i Politycznego w Sprawie  Zniesienia Kary Śmierci (Nowy Jork, 15 XII 1989 r.)
 - Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (Nowy Jork, 16. XII. 1966 r.)
 - Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej  (Nowy Jork, 07.III.1966 r.)
-  Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego  Traktowania albo Karania (10.XII.1984 r.)
-  Konwencja o Prawach Dziecka (20.XI.1989 r.)
-  Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (18.XII.1989 r.)
 - Protokół Dodatkowy do Konwencji w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (10.XII.1999 r.)
-  Konwencja Dotycząca Statusu Uchodźców (Genewa, 28.VII.1951 r.)


Organy ONZ
 Rada Praw Człowieka

-  Komisja Praw Człowieka
 - Podkomisja ds. Popierania i Ochrony Praw Człowieka
 -Rada Społeczno-Gospodarcza [ECOSOC]

  -Trzeci Komitet Zgromadzenia Ogólnego NZ
 - Wysoki Komisarz NZ ds. Praw Człowieka
 - Ciała traktatowe ds. Praw Człowieka

-  Pozostałe Organy i Agencje Wyspecjalizowane

18. Wymień główne kategorie praw człowieka

Kategorie Praw Człowieka:

- Prawa Osobiste i Polityczne

- Prawa Ekonomiczne i Społeczne

- Prawa Kulturalne

Kategorie praw człowieka

Prawa człowieka mogą być klasyfikowane w wielu kategoriach. Powszechnie przyjął się podział na prawa obywatelskie i polityczne z jednej strony, oraz prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne z drugiej. Początkowo przewidywano, że obie kategorie praw zawarte będą w jednym dokumencie. Ostatecznie, zostały one umieszczone w dwóch różnych dokumentach: Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Pakcie Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Racjonalnym uzasadnieniem tego podziału był fakt, iż prawa te mają odmienną naturę - jedna kategoria praw podlega natychmiastowemu i bezwarunkowemu wykonaniu. Natomiast do pełni praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych państwa mają dochodzić stopniowo, w miarę swych możliwości finansowych.

Faktem spornym jest to, czy istnieje możliwość dokładnego rozróżnienia pomiędzy prawami obywatelskimi i politycznymi oraz gospodarczymi, socjalnymi i kulturalnymi. Stanowią one bowiem swoje wzajemne uzupełnienie i razem tworzą katalog praw przynależnych żyjącej w społeczeństwie jednostce.

Do praw obywatelskich i politycznych zaliczane są:

• prawo do życia;

• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego;

• prawo do rzetelnego procesu sądowego;

• prawo do prywatności;

• prawo do swobodnego przemieszczania się;

• prawo do zrzeszania się i pokojowego gromadzenia się;

• prawo do udziału w życiu publicznym;

• wolność wyznania oraz wyrażania własnych poglądów;

• wolność od tortur i od niewolnictwa.

Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne zawierają:

• prawo do pracy,

• wolności przynależne związkom zawodowym;

• prawo do życia na godnym poziomie, włączając w to: wyżywienie, ubranie oraz --zamieszkanie;

• prawo do opieki medycznej;

• prawo do edukacji oraz do udziału w życiu kulturalnym.

Wszystkie te prawa zawarte są w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz szeroko ujęte w Paktach Praw Człowieka, a także w licznych aktach prawnych chroniących pewne kategorie podmiotów i szczegółowe przedmiotowo. Wzmacniają one zawartą w Karcie NZ fundamentalną zasadę, iż wszyscy ludzie podlegają tym samym prawom, bez jakiegokolwiek rozróżniania ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, poglądy polityczne i inne, narodowość lub pochodzenie społeczne czy stopień zamożności.

Innym szeroko stosowanym podziałem jest rozróżnienie praw człowieka na prawa indywidualne oraz kolektywne. Prawa indywidualne są przyrodzone, nienaruszalne, niezbywalne i uniwersalne. W Międzynarodowej Karcie Praw Człowieka wiele praw sformułowanych jest w sposób, który każdego człowieka czyni głównym beneficjentem: "Każdy ma prawo..." Wśród nich istnieją prawa i wolności, które w żadnych okolicznościach nie mogą być legalnie zawieszone. Są to:

• prawo do życia;

• prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania;

• prawo każdego człowieka do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej;

• zakaz stosowania tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub karania;

• zakaz trzymania człowieka w niewolnictwie lub poddaństwie;

• zakaz skazywania człowieka za czyn, który nie stanowił przestępstwa w chwili jego popełnienia;

• zakaz pozbawiania wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań umownych.

19. Wylicz prawa i wolności polityczne

Wolności polityczne: wolność zgromadzeń, demonstrowania, wolność zakładania związków, partii politycznych, wolność myśli, sumienia i religii, prawo do informacji (mamy prawo do otrzymywania informacji), wolność akademicka.

Prawa polityczne:

- prawo do uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi - bezpośrednio lub pośrednio

- prawo do korzystania z wyborów, czynne i bierne

- prawo dostępu do służby publicznej

- możliwość udziału w referendum

20. Jakie grupy osób korzystają z ochrony tych praw?

WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE

Art. 57.

Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.

Art. 58.

• Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.

• Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.

• Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

Art. 59.

• Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

• Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

• Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

• Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

Art. 60.

Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.

Art. 61.

• Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

• Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

• Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

• Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Art. 62.

• Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

• Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Art. 63.

Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.

21 Przedstaw system ochrony praw człowieka w Europie

Poszanowanie godności człowieka, wolności, demokracji, równości, praworządności i praw człowieka są podstawowymi wartościami Unii Europejskiej. Zapisane w Traktacie o Unii Europejskiej, wartości te nabrały jeszcze większego znaczenia dzięki przyjęciu Karty praw podstawowych. Kraje pragnące przystąpić do UE muszą przestrzegać praw człowieka, podobnie jak kraje, które zawarły z nią umowy handlowe lub inne. Unia Europejska zobowiązała się do obrony powszechności i niepodzielności praw człowieka. Aktywnie, zatem promuje je i broni ich, zarówno w ramach swoich granic, jak i w stosunkach z innymi krajami. Czyni to we współpracy z państwami członkowskimi UE, krajami partnerskimi, organizacjami międzynarodowymi, organizacjami regionalnymi i społeczeństwem obywatelskim. 

Organami stojącymi na straży praw człowieka w UE są:

Parlament Europejski wszyscy obywatele zamieszkujący Unię mają prawo złożyć skargę w sprawach będących w zakresie prawodawstwa unii.

Trybunał Sprawiedliwości ma siedzibę w Luksemburgu, bada zgodność aktów prawnych z dokumentami unii, czyli przyjętych przez Parlament, Radę Europy, Komisję Europejska i Centralny Bank Europejski. System tych aktów należy do aktów wspólnotowych. W ramach UE powstał zbiór praw określany jako aquis communautaire (wolność słowa, wolność przekonania, prawo nietykalności mieszkania, prawo swobodnego przebywania się i przebywania na terenie państw unii.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w 1995 roku, który ma siedzibę w Strasburgu. Od 2003 funkcję rzecznika pełni Nikiforas Diamandouros. Celem działalności Europejskiego Rzecznika jest:

• ochrona praw zamieszczonych w Karcie Praw Podstawowych

• zapewnienie odpowiedzialnej administracji

• przyjmowanie skarg od osób fizycznych i indywidualnych

• przeprowadzenie kontroli w tych państwach, które zostały naznaczone

• poprawienie jakości świadczonych usług, ochrona praw pracowników unijnych

Dokumenty Rady Europy stanowiące instrument ochrony praw człowieka:

Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

Została przyjęta w 1950 roki i dotyczy ochrony podstawowych praw w tym:

• Prawa do życia,

• Zakaz tortur,

• Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,

• Prawo do wolności i bezpieczeństwa publicznego,

• Prawo do rzetelnego procesu sądowego w tym zakaz karania bezpodstawnego ,

• Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego.

Europejska Karta Społeczna (EKS)

Jest to podstawowy dokument dotyczący praw społeczno - ekonomicznych dotyczący obywateli. Została sporządzona w Turynie 18 października 1961roku i zmieniona protokołem dnia 21 października 1991 roku. (Dz.U.z dnia 29 stycznia 1999roku). Polska podpisała Kartę w 1997roku, (w ten sposób stała się jej stroną). Polska przyjęła zobowiązanie dotyczące dialogu społecznego wynikającego z art.5 (dotyczy prawa organizowania się pracowników i pracodawców) i art.6 (odnosi się do rokowań zbiorowych i przyjęcia negocjacji pomiędzy stronami sporu) ust. 1,2,3 Karty. Polska nie przyjęła do stosowania zobowiązań ust.4 art. 6 z powodu braku odpowiednich regulacji w prawie wewnątrzkrajowym.

 

Europejska Karta Społeczna gwarantuje:

• Zakaz pracy przymusowej

• Prawo do równego wynagrodzenia za pracę dla mężczyzn i kobiet

• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

• Prawo do szkoleń zawodowych

• Prawo do zdrowia

• Prawo do poradnictwa zawodowego i rokowań zbiorowych

• Prawo pracownicze migrantów i ich rodzin do ochrony i pomocy

• Prawo matek i dzieci do ochrony społecznej i ekonomicznej

• Prawo osób niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji zawodowej i społecznej.

Europejska konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych

Została podpisana dnia 1 lutego 1995 roku weszła w życie w 1998 roku. Stanowi pierwszy na świecie akt prawny całkowicie regulujący ochronę mniejszości narodowych. Zawiera m.in.:

• Wyznaczenie obowiązków dla państw w zakresie ochrony praw mniejszości

• W zakresie tolerancji i rozwoju różnych narodów

• Zabezpieczenie wolności myśli sumienia, zgromadzeń przedstawicielom mniejszości narodowych

• Możliwość zachowania własnego języka, kultury, dla mniejszości

• Zachowanie nazw własnych w nazewnictwie miejscowości

• Prawo posiadania własnych organizacji społeczno-kulturalnych

• Możliwości kontaktu z zagranicą.

22. Wymień instrumenty międzynarodowe, których stroną jest Polska

Polska jest stroną wielu konwencji oraz umów międzynarodowych w zakresie ochrony przyrody, gospodarki wodnej, ochrony powietrza, gospodarki odpadami, ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego, dostępu do informacji oraz trans granicznego oddziaływania przedsięwzięć na środowisko.

1). Europejska Konwencja Praw Człowieka - umowa międzynarodowa z zakresu ochrony praw człowieka zawarta przez państwa członkowskie Rady Europy. Konwencja została otwarta do podpisu 4 listopada 1950 r., a po uzyskaniu niezbędnych 10 ratyfikacjiweszła w życie 3 września 1953 r. Stronami Konwencji są wszystkie 47 państw członkowskich Rady Europy (jest to obecnie warunek członkostwa w tej organizacji). Polska przystąpiła do Rady Europy 26 listopada 1991 r. Tego samego dnia Polska podpisała Europejską Konwencję Praw Człowieka (co było politycznym wymogiem uzyskania członkostwa w Radzie Europy). Konwencja zaś została ratyfikowana przez nasze państwo 19 stycznia 1993 r. i tego samego dnia Konwencja Europejska weszła w życie w stosunku do Polski.

2). Konwencja o Prawach Dziecka -  międzynarodowa konwencja przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 20 listopada 1989 r. Jest to dokument obowiązujący w niemal wszystkich państwach świata - liczba ratyfikacji (maj 2010) wynosi 193 (z wyjątkiem m.in. USA). W konwencji o prawach dziecka zostały spisane wszystkie prawa dziecka. Uchwalenie Konwencji jest jednym z ważniejszych osiągnięć Polski w dziedzinie ochrony praw dziecka.

3). Konwencja Ramarska podpisana została w Ramsarze w dniu 2 lutego 1971 r. Dotychczas ratyfikowało ją 160 państw, które wyznaczyły 1994 (w tym w Polsce 13) obszarów wodno-błotnych o międzynarodowym znaczeniu. Polska jest stroną konwencji od dnia 22 marca 1978 r. Celem konwencji jest ochrona i zrównoważone użytkowanie wszystkich mokradeł poprzez działania na szczeblu krajowym i lokalnym oraz współpracę międzynarodową, co stanowi wkład w osiągnięcie zrównoważonego rozwoju na całym świecie.

4). Konwencja o różnorodności biologicznej - Konwencja została podpisana 5 VI 1992, a ratyfikowana przez Polskę w roku 1996. Celem Konwencji jest ochrona różnorodności biologicznej, zrównoważone użytkowanie jej elementów oraz uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści wynikających z wykorzystywania zasobów genetycznych, w tym przez odpowiedni dostęp do zasobów genetycznych i odpowiedni transfer właściwych technologii, z uwzględnieniem wszystkich praw do tych zasobów i technologii, a także odpowiednie finansowanie.

5). Konwencja o Ochronie Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego - 1972r. w Paryżu, Polska ratyfikowała w 1976r. - Nadrzędnym celem konwencji jest prawna ochrona pomników kultury i przyrody o nadzwyczajnej i uniwersalnej wartości. Pomniki te figurują na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. 

6). Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu. Nowy Jork - 1992r. Jej celem jest zachowanie stabilizacji gazów cieplarnianych w atmosferze na takim poziomie, który zapobiegałby niebezpiecznemu oddziaływaniu człowieka na system klimatyczny. Konwencja ta nakłada zobowiązania redukcji emisji gazów cieplarnianych do atmosfery w celu zahamowania tempa rozwoju globalnego ocieplenia wywołanego czynnikami antropogenicznymi. Polska ratyfikowała Konwencję w dniu 28 lipca 1994 roku

7). Protokół z Kioto jest uzupełnieniem konwencji nowojorskiej. Jego ratyfikacja oznacza konieczność redukcji emisji gazów cieplarnianych (takich jak CO2, CH4 i NOx) o określony procent do roku 2012.

8). Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (Nowy Jork, 16 XII 1966 r.). Polska jest stroną od 1977r.

9). Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych (Nowy Jork, 16. XII. 1966 r.) Polska jest stroną od 1977 r.

10). Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej  (Nowy Jork, 07.III.1966 r.) Polska jest stroną od 1968 r.

11). Konwencja w Sprawie Zakazu Stosowania Tortur oraz Innego Okrutnego, Nieludzkiego lub Poniżającego  Traktowania albo Karania (10.XII.1984 r.), przez Polskę została ratyfikowana 26 lipca 1989

12). Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet (18.XII.1989 r.) Polska ratyfikowała Konwencję 18 lipca 1980 roku

13. Konwencja Dotycząca Statusu Uchodźców (Genewa, 28.VII.1951 r.) Polska jest stroną od 26 listopada 1991

23. Wyjaśnij, kiedy obywatel polski może złożyć skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

• Warunki dopuszczalności skargi indywidualnej

Są to te wymogi, od których spełnienia uzależnione jest, czy Trybunał rozpatrzy skierowaną do niego skargę co do jej meritum (co do jej istoty). Warunki te wynikają z samej Konwencji europejskiej:

• skargę może wnieść jednostka, grupa jednostek lub organizacja pozarządowa;

• skarżący powinien być ofiarą naruszenia praw zagwarantowanych w Konwencji lub jej protokołach. Oznacza to, że co do zasady nie może złożyć skargi osoba niebędąca pokrzywdzoną. Wyjątkiem będzie sytuacja, w której ofiara naruszenia nie ma możliwości złożenia skargi - wtedy wyjątkowo osoba trzecia może złożyć skargę w jej imieniu;

• skarga może jedynie dotyczyć naruszenia jednego lub więcej praw zagwarantowanych przez Europejską Konwencję Praw Człowieka lub któryś z jej protokołów dodatkowych. Konwencja gwarantuje prawa i wolności o charakterze obywatelskim i politycznym. Nie można więc skarżyć się o naruszenie praw, o których konwencja nie wspomina, w szczególności praw socjalnych, (np. zbyt niskiej płacy), braku wystarczająco długich wakacji, itp.;

• naruszenia prawa lub praw musiała dokonać władza publiczna państwa-strony lub organ/osoba wykonująca działania zlecone przez państwo. Zasadniczo skarga nie przysługuje przeciwko postępowaniu osób prywatnych np. sąsiada, kolegi, sprzedawcy w sklepie, itd.;

• skarga nie może być oczywiście bezpodstawna. Jeżeli wstępne rozpoznanie sprawy nie wykaże, iż doszło do naruszenia praw konwencyjnych, to Trybunał nie będzie zobowiązany do dalszego zajmowania się nią;

• przed wniesieniem skargi do Trybunału muszą zostać wyczerpane krajowe środki odwoławcze. Postępowanie przed Trybunałem w Strasburgu przewidziane jest jedynie jako uzupełnienie środków prawnych dostępnych w każdym państwie, a nie ich zastąpienie. Ma on być używany wtedy, gdy organy krajowe nie radzą sobie z zapewnieniem przestrzegania Konwencji europejskiej. Przed wszczęciem postępowania przed Trybunałem skarżący musi najpierw wykorzystać możliwości istniejące w kraju - przejść dostępną krajową drogę odwoławczą (odwołanie, apelacja, kasacja, itp.). Chodzi tu o zastosowanie takich środków administracyjnych i sądowych, które dają w rezultacie ich zastosowania wynik prawnie skuteczny, tzn. wynik musi nastąpić i stanowi on rozstrzygnięcie sprawy, rozstrzygnięcie prawnie wiążące. Co do zasady nie ma obowiązku uciekania się do środków prawnie nieskutecznych lub nadzwyczajnych (istniejących poza zwykłym trybem instancji odwoławczych). W przypadku skargi kasacyjnej, bądź kasacji przewidzianych w prawie polskim Trybunał stoi jednak na stanowisku, że strona powinna podjąć próbę ich wniesienia przed złożeniem skargi do Trybunału (pomimo, że od 2005 r. skarga kasacyjna w sprawach cywilnych stała się nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia). Jeśli zaś chodzi o środki "nieskuteczne" to przykładowo nie trzeba zwracać się z pismem do Rzecznika Praw Obywatelskich, ponieważ Rzecznik może, ale nie musi podjąć interwencji, a nadto interwencja taka nie musi prowadzić do rezultatów prawnie wiążących. Wyjątkowo można nie korzystać z drogi krajowej jeżeli potrafi się udowodnić iż środki prawne w danym państwie i tak nie będą skuteczne (zob. Aksoy p. Turcji (1996), TW p. Malcie (1999)). W sprawie Szott-Medyńska przeciwko Polsce Europejski Trybunał Praw Człowieka przesądził, że w niektórych typach spraw konieczne jest złożenie skargi konstytucyjnej przed złożeniem skargi do Trybunału, jednakże taki wymóg stawiany przez Trybunał spotkał się z merytoryczną krytyką Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego[2]. Nie ma też konieczności wnoszenia skargi o wznowienie przed złożeniem skargi do Trybunału.

• skarga musi być wniesiona do Trybunału w terminie 6 miesięcy od wydania ostatecznej krajowej decyzji w sprawie. Bieg terminu rozpoczyna się gdy ostateczna decyzja wydana w zwykłym toku instancji zostaje doręczona stronie, bądź reprezentującemu stronę pełnomocnikowi. Późniejsze oddalenie skargi o wznowienie postępowania, wniosku o ułaskawienie czy też o amnestię nie ma wpływu na bieg tego terminu. W celu przerwania biegu terminu można wysłać do Trybunału pismo faksem lub drogą pocztową bez konieczności wypełniania formularza skargi, wówczas wystarczy, jeśli pierwsze pismo jasno (nawet w sposób ogólny) przedstawi przedmiot skargi, którą skarżący zamierza wnieść do Trybunału. Trybunał najczęściej w odpowiedzi na tego typu uproszczoną skargę nadeśle pakiet zawierający m.in. formularz skargi i numer wniesionej skargi oraz wyznaczy termin do nadesłania wypełnionego formularza skargi (osiem tygodni od daty pierwszego pisma Kancelarii Trybunału; obecnie Kancelaria podaje w swoim piśmie konkretną datę do nadesłania wypełnionego formularza skargi). Jeśli skarga zostanie nadesłana za pomocą faksu lub e-maila (Trybunał jednakże nie podaje adresu e-mail Trybunału do ogólnej publicznej wiadomości) konieczne jest następnie nadesłanie potwierdzenia pocztą, gdyż skargi do Trybunału mogą być wnoszone wyłącznie drogą pocztową. Sama prośba o informację nie wystarcza do wstrzymania biegu terminu. Termin na złożenie skargi do Trybunału liczy sie od daty nadania skargi na poczcie. Termin ten z jednej strony umożliwia w miarę spokojne złożenie skargi do Trybunału w Strasburgu, a z drugiej strony nie pozwala na zbędne zwlekanie z podjęciem decyzji co do wykorzystania mechanizmu kontrolnego Konwencji;

• państwa, składając deklarację uznającą kompetencję byłej Komisji lub jurysdykcję poprzedniego Trybunału, mogły zastrzec, iż organy te będą mogły zajmować się sprawami dotyczącymi faktów zaistniałych po pewnej dacie. W związku z tym nie są dopuszczalne skargi co do faktów sprzed tej daty (tzw. przesłanka ratione temporis). Mimo zlikwidowania Komisji i utworzenia nowego Trybunału ograniczenie to zostało utrzymane. Przykładowo skargi przeciwko Polsce mogą dotyczyć tylko faktów zaistniałych po 30 kwietnia 1993 roku.

• skarga nie może być anonimowa - w formularzu skargi należy określić imię i nazwisko ofiary naruszenia, jej płeć, datę urodzenia, adres i obywatelstwo;

• skarga nie może być identyczna ze sprawą już rozpoznaną przez Trybunał, przy czym "identyczność sprawy" oznacza, że chodzi o nie dopuszczanie skarg w sprawach, w których już wcześniej zapadło orzeczenie Trybunału, a nie takich, w których istnieje jedynie pewne podobieństwo stanu faktycznego;

• nie można skorzystać ze skargi indywidualnej, jeżeli wcześniej sprawa została poddana innej międzynarodowej procedurze kontrolnej, np. Komitetowi Praw Człowieka ONZ czy Międzynarodowej Organizacji Pracy;

• prawa do skargi nie można nadużywać. Za takie nadużycie może zostać uznane przedstawienie w skardze fałszywych faktów celem wprowadzenia Trybunału w błąd. Nadużyciem będzie też wykorzystanie skargi do uprawiania propagandy politycznej (np. rasistowskiej) niedającej się pogodzić z ideami, na których Konwencja europejska się opiera.

• w skardze musi wystąpić element znaczącego uszczerbku - od 1 czerwca 2010 (czyli daty wejścia w życie Protokołu 14) Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną, w której na podstawie analizy stanu faktycznego w sprawie stwierdzi, że skarżący nie doznał znaczącego uszczerbku.

Bardzo istotna ze względu na dopuszczalność skargi jest wykładnia dokonana przez Trybunał znaczenia pierwszego zdania w art. 6 Konwencji: "Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd". Trybunał uważa, że ponieważ nie jest sądem apelacyjnym od niekorzystnych rozstrzygnięć sądów krajowych, nie ma obowiązku badania błędów co do faktów i co do prawa popełnionych przez sąd krajowy. Zdaniem Trybunału nawet jeżeli sąd krajowy nie przestrzegał przepisów prawa, nie stanowi to jeszcze naruszenia Konwencji. Oznacza to, że skarga, w której skarżący kwestionuje zasadność wyroku (niesprawiedliwy i krzywdzący wyrok, niewłaściwa interpretacja prawa krajowego przez sąd, błędna ocena dowodów i stanu faktycznego itp.), w świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału zostanie uznana za niedopuszczalną. Takie stanowisko Trybunału niejednokrotnie kłóci się z dokonywaną przez wnoszących skargi do Trybunału interpretacją wyżej zacytowanego fragmentu art. 6 Konwencji (wg wielu skarżących skoro sąd rozpatrzył sprawę z dokonaniem mylnej oceny faktów i dowodów lub z naruszeniem przepisów prawa, oznacza to że niesprawiedliwe rozpatrzył sprawę), co jest jednym z powodów, dla których od 95 do 99% wnoszonych co roku skarg do Trybunału jest uznawanych przez Trybunał za niedopuszczalne i skargi te są odrzucane bez możliwości zaskarżenia (decyzja o niedopuszczalności skargi jest ostateczna).

Skargę wnosi się bezpłatnie. Trybunał rozpoznaje sprawy bez pobierania opłat sądowych. Nie jest wskazane osobiste stawiennictwo skarżącego w Trybunale. Postępowanie we wstępnej fazie ma charakter pisemny. Na etapie składania wstępnej skargi (na formularzu skargi) skarżący nie musi być reprezentowany przez prawnika (natomiast jeśli Trybunał uzna skargę za dopuszczalną pełnomocnik prawny musi zostać wyznaczony, a korespondencja z Trybunałem od tego momentu co do zasady powinna być prowadzona w języku angielskim lub francuskim). Trybunał nie zasądza zwrotu kosztów sporządzenia wstępnej skargi przez prawnika. Nadsyłanych dokumentów nie należy zszywać bądź w inny sposób oprawiać. Dokumenty nadesłane do Trybunału nie zostaną zwrócone. Trybunał może zezwolić na zachowanie anonimowości tylko w wyjątkowych i należycie uzasadnionych wypadkach. Nie należy do Trybunału przesyłać żadnych przedmiotów (w tym dokumentów innych niż papierowe) bez wcześniejszego uzgodnienia z Kancelarią Trybunału. Ze względów bezpieczeństwa wszelkie przedmioty przesyłane do Trybunału bez wyraźnej prośby Kancelarii zostaną niezwłocznie zniszczone wraz z listem przewodnim.

2 grudnia 2011 roku Trybunał uruchomił elektroniczny formularz umożliwiający potencjalnym skarżącym sprawdzenie dopuszczalności skargi. Ten nowy instrument nie pozostaje jednak bez kontrowersji, dlatego zgodnie ze wskazówkami samego ETPCz, formularz nie ma mocy wiążącej i niczego jeszcze nie przesądza.

24. Omów możliwości odwoławcze, z jakich może korzystać obywatel polski, którego prawa człowieka zostały naruszone

• Konstytucja Rzeczpospolitej a Prawa Człowieka

- Demokratyczna Polska zapewnia swoim obywatelom poszanowanie praw człowieka oraz praw obywatelskich. Gwarancje takie zawarte są w aktach prawnych, spośród których największe znaczenie ma Konstytucja RP, uchwalona w 1997 roku. Zgodnie z nią, "przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych". Konstytucja RP zapewnia także obywatelom należącym do mniejszości narodowych i etnicznych "wolność zachowania i rozwoju własnego języka, zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury".

- Regulacja konstytucyjna poświęcona problematyce praw człowieka jest bardzo rozbudowana. Przede wszystkim ujęta została w rozdziale II Konstytucji RP. Jednak przepisy odnoszące się bezpośrednio do statusu jednostki zawarte są również we wstępie (preambule), rozdziale I (Rzeczpospolita) oraz XI (Stany nadzwyczajne).

- Prawa o wolności zapisane w Konstytucji RP zostały podzielone na prawa i wolności człowieka - przysługujące wszystkim ludziom oraz prawa i wolności obywatela - przysługujące tylko obywatelom polskim.

• Zaskarżenie na drodze sądowej

- Każdy obywatel ma prawo zastosowania środka odwoławczego w postaci rewizji czy zażalenia.

- Sądy rejonowe rozstrzygają większość spraw karnych, cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych, gospodarczych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

- Sądy okręgowe stanowią pierwszą instancję w sprawach o zbrodnie, o ochronę praw autorskich, dóbr osobistych, rozwodów itp. Oraz kontrolują i rozpatrują prawidłowość podjętych rozstrzygnięć sądów rejonowych, jako II instancja.

- Od orzeczeń sądów okręgowych można się odwołać do sądu apelacyjnego.

- Rozpoznawanie kasacji orzeczeń sądowych oraz nadzór nad działalnością innych sądów w zakresie orzekania należy do Sądu Najwyższego.

• Skarga do Trybunału Konstytucyjnego

- Prawo do wystąpienia ze skargą konstytucyjną przewiduje artykuł 79 ustawy 1 Konstytucji RP.

- Szczegółowe uregulowania zawiera ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 o Trybunale Konstytucyjnym.

- Skargę konstytucyjną sporządzić dla skarżącego wyłącznie adwokat lub radca prawny.

- Jej przedmiotem może być wyłącznie akt normatywny. W skardze konstytucyjnej można kwestionować tylko regulację prawną, która była podstawą danego orzeczenia.

- Trybunał konstytucyjny rozpoznaje takie skargi konstytucyjne, które związane są z naruszeniem praw lub wolności określonych w Konstytucji RP

- Skargę należy złożyć do Trybunału Konstytucyjnego po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

- Skarga musi zawierać informacje ogólne (miejsce i datę sporządzenia, imię, nazwisko i adres skarżącego oraz jego pełnomocnika), określenie przedmiotu skargi konstytucyjnej (dokładne określenie skarżonego aktu normatywnego oraz wskazanie przepisów konstytucji, które zostały naruszone), określenie podstawy skargi konstytucyjnej (m. in. Wskazanie orzeczenia organu władzy publicznej, z którym skarżący łączy naruszenie przysługujących mu praw oraz wolności osobistych, przedstawienie argumentów wskazujących na ostateczny charakter orzeczenia oraz dowodzących iż skarżący wyczerpał wszystkie przysługujące mu środki zaskarżenia i odwoławcze) oraz uzasadnienie zarzutu niezgodności z konstytucją.

• Wniosek o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich

- Każdy obywatel ma prawo wystąpienia do Rzecznika Praw Obywatelskich, z wnioskiem o pomoc w obronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

- O pomoc może zwrócić się obywatel, cudzoziemiec, który znajduje się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także osoba prawna, organizacje społeczne i organ samorządu.

- Rzecznik Praw Obywatelskich może także podjąć czynności z własnej inicjatywy.
- Rzecznik może wybrać jeden z trzech trybów działania: samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające, zwrócić się o zbadanie sprawy do organów nadzoru lub prokuratury lub zwrócić się do Sejmu o zlecenie NIK-owi przeprowadzenia kontroli określonej sprawy.

- Prowadząc własne postępowanie, rzecznik ma prawo zbadać każdą sprawę na miejscu, zażądać złożenia wyjaśnień i przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez organy administracji państwowej, organizacje społeczne, samorządowe, osoby prawne itd.

- Zakres uprawnień RPO nie obejmuje podejmowania decyzji w sprawie naruszenia praw obywatelskich.

- Rola rzecznika polega na zwracaniu uwagi na przypadki naruszania praw i wolności obywateli oraz wszczynania przewidzianych przez prawo trybów postępowania, zmierzających do usunięcia nieprawidłowości

- Może on występować do właściwych organów z wnioskiem o podjęcie odpowiedniej inicjatywy ustawodawczej bądź wydanie lub zmianę aktów prawnych niższych niż ustawa.

- Rzecznik Praw Obywatelskich ma również prawo zwrócić się do Trybunału konstytucyjnego o uznanie aktu normatywnego lub przepisu za sprzeczny z Konstytucją.
-
Może także formułować i przedstawiać odpowiednim organom opinie i wnioski dotyczące ich działalności, jeśli są one związane ze sferą praw i wolności człowieka.

- Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich powinien zawierać: informacje ogólne (imię i nazwisko, adres), określenie przedmiotu wniosku oraz potwierdzenie zasadności zarzutów.

• Polska przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu

- Prawo wniesienia skargi indywidualnej ma każda osoba fizyczna, organizacja pozarządowa lub grupa osób, które są ofiarami naruszenia praw zawartych w Konwencji i protokołach.

- Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu powinna zawierać strony postępowania (skarżący oraz przeciwko komu kierowana jest skarga), oświadczenie dotyczące stanu faktycznego, oświadczenie o domniemanych naruszeniach konwencji wraz z uzasadnieniem, oświadczenie dotyczące środków odwoławczych podjętych przed władzami państwowymi, oświadczenie dotyczące żądań skarżącego, oświadczenie dotyczące postępowania przed innymi organami międzynarodowymi jak również wykaz załączonych dokumentów, datę oraz podpis.

Skarga do Komitetu Praw Człowieka ONZ

- Każdy obywatel, którego państwo ratyfikowało Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz pierwszy artykuł protokołu fakultatywnego, może zwrócić się do Komitetu Praw Człowieka z indywidualną prośbą o rozpatrzenie skargi dotyczącej naruszenia jego praw

- W razie stwierdzenia dopuszczalności, czy zasadności skargi, komitet może zażądać wyjaśnień od pozwanego państwa oraz zwrócić się z prośbą o naprawienie szkody.

- Komitet nie posiada jednak żadnych możliwości prawnych, by wyegzekwować respektowanie praw zapisanych w paktach.

- Skuteczność występowania do komitetu wynika jednak z wysokiego autorytetu jego opinii na arenie międzynarodowej.

• Początki działalności organizacji obywatelskich

Procesy demokratycznych przemian w Polsce, które miały miejsce począwszy od roku 1989 umożliwiły Polsce, pełną akceptację międzynarodowych regulacji w dziedzinie ochrony praw człowieka. Efektem tych zmian było ratyfikowanie wielu umów oraz przyjęcie międzynarodowych procedur kontrolnych. Pierwsze organizacje i ruchy obywatelskie, stawiające sobie za cel działania, obronę praw człowieka, zaczęły powstawać po uchwaleniu aktu końcowego KBWE w 1975 roku. Jednym z nich był Komitet Obrony Robotników (KOR), powstały w reakcji na represje władz państwowych wobec uczestników protestu robotniczego w czerwcu 1976 roku. Głównym zadaniem KOR było finansowe i prawne wspieranie prześladowanych robotników. Kolejnym ugrupowaniem opozycyjnym był Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO), działający w latach 1977-1981. Ruch widział możliwość realizacji stawianych sobie celów poprzez zmiany ustrojowe, zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz uniezależnienie Polski od wpływów ZSRR. Spośród powstałych wówczas organizacji działa do chwili obecnej Komitet Helsiński w Polsce, który od momentu powołania w 1982 roku kontroluje przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności, gwarantowanych w przyjętych przez Polskę umowach międzynarodowych oraz dokumentach KBWE/OBWE. Pogarszająca się pod koniec lat 70. sytuacja polityczna i ekonomiczna kraju doprowadziła m.in. do utworzenia przez opozycyjnych działaczy Wolnych Związków Zawodowych. W rezultacie kierowanego przez związki strajku w Stoczni Gdańskiej w 1980 roku było utworzenie, za zgodą władz, Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". Prowadzenie w Polsce stanu wojennego w grudniu 1981 roku zahamowało oficjalną aktywność organizacji obywatelskich i pracowniczych, zmuszając je do prowadzenia w podziemiu działalności na rzecz praw człowieka. Wyrazem uznania społeczności międzynarodowej dla poczynań opozycji demokratycznej w Polsce było przyznanie w 1983 roku Pokojowej Nagrody Nobla przywódcy "Solidarności" i późniejszemu prezydentowi Rzeczypospolitej - Lechowi Wałęsie.

• Organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony praw człowieka w Polsce

- Polska struktura Amnesty International, będąca częścią światowego ruchu działającego
w oparciu o idee Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
- Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce - niezależny instytut edukacyjno-badawczy.

• Sposób dochodzenia własnych praw w kraju

- W Polsce gwarancje ochrony wolności i praw zostały określone w Konstytucji w podrozdziale o takim samym tytule. Na podstawie art. 77 ust. 2, podstawowym środkiem dochodzenia własnych praw i wolności jest niczym nieograniczona oraz przed nikim nie zamknięta droga sądowa.

- W polskim systemie sądowym i administracyjnym obowiązuje dwuinstancyjność. Oznacza to, że wszystkim obywatelom przysługuje prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych przez organ pierwszej instancji.

- Równocześnie każdy obywatel może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich praw i wolności naruszonych przez organy władzy publicznej.

- Poszkodowani mają również prawo wnoszenia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracyjny orzekł lub podjął decyzję naruszającą ich prawa lub wolności.

- Obywatelowi przysługuje prawo do rekompensaty, jeżeli organ władzy publicznej poprzez działania niezgodne z prawem wyrządził mu szkodę.

Autor: Karol Macios

25. Wyjaśnij, jaki wpływ na przestrzeganie praw człowieka ma globalizacja

GLOBALIZACJA PRZYCZYNIŁA SIĘ DO NIESPOTYKANEGO WCZEŚNIEJ WZROSTU SIŁY I WPŁYWÓW KORPORACJI. JEDNOCZEŚNIE TWORZYŁY ONE MIEJSCA PRACY I ZARABIAŁY MILIONY. JEDNAK GDY DZIAŁALNOŚĆ FIRM NARUSZA PRAWA CZŁOWIEKA I WPĘDZA LUDZI W UBÓSTWO WÓWCZAS OKAZUJE SIĘ, ŻE NIE ISTNIEJĄ ŻADNE SKUTECZNE ŚRODKI, BY ZMUSIĆ FIRMY DO PONOSZENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA SWOJE DZIAŁANIE LUB BY ZAPEWNIĆ POKRZYWDZONYM ZADOŚĆUCZYNIENIE.

Obecnie firmy mają ogromny wpływ na życie i prawa zarówno jednostek jak i całych społeczności. Często, jak w przypadku tworzenia nowych miejsc pracy, jest to wpływ pozytywny. Działalność firm zwiększa dochód państw, który następnie może być wykorzystany np. do finansowania podstawowych świadczeń socjalnych.

Ale niektóre firmy także naruszają prawa człowieka. Przyczyną tego może być krótkowzroczność i brak odpowiedniego planowania, ale może to być również celowe działanie. Ponadto państwa często nie bronią osób, których prawa człowieka są łamane, a nieraz zdarza się, że to właśnie państwo w pogoni za zyskiem z eksploatacji zasobów naturalnych łamie owe prawa. Osoby pokrzywdzone mają niewielkie szanse na uzyskanie zadośćuczynienia. Ich wysiłki, mające na celu uzyskanie sprawiedliwych wyroków, są udaremniane przez korupcję lub niewydolny system wymiaru sprawiedliwości.

Członkom lokalnych społeczności coraz trudniej jest pozyskiwać środki do życia przez co popadają w ubóstwo.

Poszkodowanym często odmawia się dostępu do informacji o skutkach działań firm. Ponadto wyklucza się ich z procesu podejmowania decyzji, które będą miały wpływ na ich życie, pogłębiając tym samym poczucie zagrożenia i ubóstwo. Z łamaniem praw człowieka mamy do czynienia również wówczas, gdy ludziom odmawia się dostępu do wymiaru sprawiedliwości oraz gdy rządy nie mogą lub nie są w stanie wymusić na korporacjach odpowiedzialności za swoje postępowanie.

Konsekwencją są ciągłe nadużycia wtrącające ludzi w ubóstwo, a także uniemożliwiające ludziom korzystanie z prawa do podstawowych świadczeń, takich jak edukacja czy opieka zdrowotna oraz prawa do pozyskiwania środków do życia.

GLOBALIZACJA: ZWYCIĘZCY I PRZEGRANI

Korporacje czerpią duże korzyści z globalizacji ekonomicznej. Zniesienie regulacji handlu, otwarcie rynków na zagraniczne inwestycje i inne działania uwalniające rynek popierane m.in. przez Światową Organizację Handlu i Bank Światowy przyczyniły się do wzrostu władzy i wpływów wielkich firm.

Niestety niewiele jest wiążących regulacji, które zapewniałyby, że firmy będą ponosić odpowiedzialność za skutki swoich działań. Nadal zbyt często dochodzi do naruszeń praw człowieka, w które zamieszane są korporacje, a państwa nie mogą albo nie chcą im zapobiegać lub za nie karać. Międzynarodowy charakter i złożona natura prawna działań wielu potężnych korporacji sprawia, że wskazanie zakresu ich odpowiedzialności jest prawdziwym wyzwaniem.

Słabe i nierespektowane regulacje krajowe oraz podwójne standardy działania korporacji łączą się z brakiem skutecznych, międzynarodowych mechanizmów egzekwowania odpowiedzialności za negatywne efekty działalności korporacji w krajach rozwijających się. Tymi, którzy cierpią z powodu złych praktyk i nadużyć ze strony korporacji bardzo często są ludzie żyjący w ubóstwie.

Wielu ekspertów z dziedziny ekonomii twierdzi, że wyciągnięcie z nędzy setek tysięcy a nawet milionów ludzi to pośredni skutek globalizacji. Jednakże twierdzenia o wpływie globalizacji na zmniejszenie ubóstwa są wciąż kwestionowane. Na długo przed obecnym kryzysem gospodarczym pojawiły się dowody na pogłębianie się nierówności. Przykładowo, liczba głodujących osób znacznie wzrosła od roku 1992. W końcu 2008 roku już ponad 963 miliony ludzi codziennie cierpiało głód.

Obecny kryzys wyraźnie pokazał, że wpływ globalizacji na zmniejszenie ubóstwa jest raczej znikomy. Zrewidowane szacunki Banku Światowego dotyczące ubóstwa wskazują, iż 1,4 miliarda ludzi w krajach rozwijających się, czyli ponad ¼ ludności Ziemi, żyje za mniej niż 1,25 dolara dziennie, a co najmniej 100 milionów ludzi popadło w ubóstwo na skutek zawirowań na rynku żywnościowym, paliwowym i finansowym w 2008 roku. Jako następstwa światowego kryzysu możemy oczekiwać dalszego rozprzestrzeniania się ubóstwa i głodu, ponieważ rynki eksportowe kurczą się, a bezpośrednie inwestycje zagraniczne spowolniają na skutek załamania gospodarczego w bogatych krajach.

PRZEKLEŃSTWO ZASOBÓW NATURALNYCH

Wiele najbiedniejszych krajów świata ma równocześnie największe zasoby naturalne. Dwanaście najbogatszych w minerały i sześć najbogatszych w ropę państw świata to kraje sklasyfikowane przez Bank Światowy jako „głęboko zadłużone biedne kraje”. Ich standardy życia, zdrowia i edukacji są najniższe na świecie.

Wiele firm działających w sektorze wydobywczym stoi na stanowisku, że inwestorzy zaangażowani w wydobycie zasobów naturalnych powinni przyczyniać się do zmniejszenia ubóstwa i umożliwienia zrównoważonego rozwoju. Jednak nie sposób zaprzeczyć, że kilkadziesiąt lat wydobywania zasobów naturalnych i związane z tym olbrzymie dochody stały się przyczyną wielu konfliktów i przypadków łamania praw człowieka, a także doprowadziły do wzrostu ubóstwa i podkopywania zrównoważonego rozwoju.

POZBAWIANIE PRAW CZŁOWIEKA

Firmy mogą być pośrednio, a nawet bezpośrednio odpowiedzialne za szereg przypadków pogwałceń praw człowieka. W porównaniu do innych branż, działania w sektorze wydobywczym cechują się szczególnie wysokim wskaźnikiem przypadków łamania praw człowieka. Nie jest to niczym zaskakującym, jeśli wziąć pod uwagę wpływ jaki te działania mają na ziemię i zasoby wodne. Zanieczyszczenie bądź nadmierne zużycie wody może ograniczyć dostęp do niej lokalnym społecznościom. Zdarza się też, że ludność tubylcza jest przymusowo przesiedlana, aby można było kontynuować wydobycie. Wciąż powracającym problemem są agresywne działania służb, mających na celu ochronę przemysłu wydobywczego, zwłaszcza w krajach lub na terenach już dotkniętych konfliktem.

Świadomie lub przez brak należytej staranności firmy wydobywcze często tworzą podziały w społecznościach i nastawiają jedne grupy przeciw drugim. Pojawienie się bogatych firm, które pragną przekonać do siebie ludność tubylczą, może prowadzić do wzrostu przemocy i konfliktów społecznych. Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy społeczności wykluczone z udziału w rozwoju gospodarczym czują, że nie otrzymały należnej im części zysku. Brak przejrzystości w sposobie decydowania o wynikach przetargów przez firmy i ustalaniu wynagrodzeń często może rozniecać konflikty zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz danej społeczności.

Negocjacje z rządami w sprawie poszczególnych projektów wydobywczych, także rzadko bywają przejrzyste. Często towarzyszy temu brak odpowiednich konsultacji społecznych. Taka sytuacja stanowi głęboki rozziew między słownym zapewnieniem o „uczestniczeniu” społeczności w podejmowaniu decyzji a rzeczywistością. Ta często pokazuje, że korporacje nie udostępniają istotnych informacji, a jeśli już to robią, to najczęściej w celu polepszenia swojego wizerunku. Co więcej, wielu ludzi może nawet nie wiedzieć, że dane informacje są dostępne lub nie być w stanie ich przeczytać.

KOBIETY - GRUPA PODWÓJNIE ZAGROŻONA

Spośród wszystkich członków społeczności, cierpiących z powodu działań przemysłu wydobywczego, kobiety stanowią grupę najbardziej pokrzywdzoną. Padają ofiarami molestowania i zbyt często są pomijane przez firmy wydobywcze przy ich kontaktach z miejscową ludnością. Napływ do małych społeczności siły roboczej, składającej się w większości z mężczyzn, może powodować takie skutki jak: zwiększenie się przemocy seksualnej, wzrost zachorowań na choroby weneryczne oraz zwiększenie się innych problemów zdrowotnych, co często nadwyręża system opieki zdrowotnej lub społecznej.

BEZ ZGODY LUDNOŚCI TUBYLCZEJ

Operacje wydobywcze i inne projekty mogą wywierać niszczący wpływ na ludność tubylczą. Sytuacja, z którą spotkali się Indianie Lubicon Cree w zachodniej Kanadzie powtarza się coraz częściej. Tradycyjne tereny Indian Lubicon Cree to bogaty w złoża ropy i gazu obszar w prowincji Alberta. Te zasoby były źródłem nagłego wzrostu koniunktury w regionie. Gdy w latach 70. w prowincji Alberta rozpoczął się boom na ropę naftową, Lubicon Cree żyli niemal całkowicie z uprawy ziemi. Polowanie przynosiło im skromny dochód, a lasy i wody zapewniały praktycznie wszystko, czego potrzebowali do życia. Zakrojone na dużą skalę wydobycie ropy i gazu na ich terenie doprowadziło do drastycznych zniszczeń fauny i flory, a także uniemożliwiło polowanie, zakładanie wnyków, połów ryb oraz zbieranie pożywienia i roślin leczniczych. Wraz z upadkiem tradycyjnej gospodarki procent rodzin Lubicon Cree, dla których zasiłki są głównym źródłem utrzymania wzrósł z 10 do 90 procent w pierwszych czterech latach wydobywania ropy na ich terenach. W roku 2007 Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Odpowiednich Warunków Mieszkaniowych stwierdził, iż Indianie Lubicon Cree „są stale pozbawiani terenów, a ich ziemia jest ciągle zanieczyszczana”.

ZASADA SWOBODNEJ, UPRZEDNIEJ I ŚWIADOMEJ ZGODY

Zasada swobodnej, uprzedniej i świadomej zgody wymaga uczestnictwa ludności tubylczej we wszystkich etapach podejmowania decyzji, planowania, wdrażania i oceniania każdej działalności, która wpływa na ich prawa i interesy. Ich zgoda jest konieczna i musi być uzyskana bez przymusu. Proces uzyskiwania zgody musi trwać odpowiednio długo tak, aby wszyscy zainteresowani byli w stanie uzyskać niezbędne informacje. Obie strony muszą być zaangażowane w dyskusje i dojść do porozumienia. Wszystkie ważne informacje muszą być przekazywane członkom społeczności. Zgoda musi zostać jasno wyrażona, z poszanowaniem hierarchii członków grupy podejmującej decyzję.

Zasada swobodnej, uprzedniej i świadomej zgody jest zawarta w Konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej ludności tubylczej i plemiennej w krajach niezależnych i w Deklaracji praw ludów tubylczych ONZ. Jest ona również rozwijana w dokumentach wydawanych przez Komitet ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej.

Więcej tutaj: http://amnesty.org.pl/index.php?id=1092

Globalizacja może być dobrem dla człowieka i społeczeństwa, ale może też okazać się zjawiskiem szkodliwym o poważnych konsekwencjach. Wszystko zależy od pewnych zasadniczych wyborów, a mianowicie od tego, czy «globalizacja» będzie służyć człowiekowi, i to każdemu człowiekowi, czy też wyłącznie rozwojowi oderwanemu od zasad solidarności i współudziału oraz od odpowiedzialnie stosowanej zasady pomocniczości. Naprzód poszedł handel, rynek inwestycji zagranicznych, lecz wiele krajów ogarnęła prywatyzacja, cięcia miejsc pracy, tnąc zdrowie, edukację, dotacje. Również w wielu krajach uprzemysłowionych stopa bezrobocia wzrosła do poziomu nienotowalnego od wielu lat. Wiele badań wykazało, że w krajach biednych i słabych interesy ludzi są zaniedbane w wyniku globalizacji. Although globalization of the economy has been characterized as a locomotive for productivity, opportunity, technological progress, and uniting the world, it ultimately causes increased impoverishment, social disparities and violations of human rights. Choć globalizacja gospodarki została opisana jako lokomotywy wydajności, możliwości, postęp technologiczny i jednoczącej świat, to ostatecznie powoduje narastające zubożenie, nierówności społecznych i łamania praw człowieka. That is what we see today. To co widzimy dzisiaj.

26. Przedstaw definicję prawa międzynarodowego i wyjaśnij podstawę jego obowiązywania

Prawo Międzynarodowe - to zespół norm regulujących wzajemne stosunki między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych.

Prawo międzynarodowe publiczne i prywatne:

Prawo Międzynarodowe Publiczne - reguluje stosunki pomiędzy podmiotami publicznoprawnymi: państwami, organizacjami międzynarodowymi.

Prawo Międzynarodowe Prywatne - reguluje natomiast kwestię tzw. kolizji norm, jaka występuje w stosunkach prywatnoprawnych pomiędzy podmiotami mającymi obywatelstwo (lub siedzibę) w różnych państwach. Kolizja ta polega na wystąpieniu zdarzenia prawnego (np. zawarcia umowy, wyrządzenia szkody) z udziałem stron (osób, firm) z różnych państw, gdzie mogłoby być zastosowane prawo różnych państw. O tym, którego państwa prawo ma być stosowane, decydują właśnie normy prawa międzynarodowego prywatnego. Normy prawa międzynarodowego publicznego zawarte są w dwu- i wielostronnych umowach międzynarodowych (traktatach, konwencjach, porozumieniach), zawieranych pomiędzy państwami albo organizacjami międzynarodowymi.

Normy prawa międzynarodowego prywatnego są zawarte w aktach prawnych lub orzecznictwie sądowym poszczególnych państw.

Obowiązywanie prawa międzynarodowego:

Podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego - 2 doktryny wskazujące odmienne podstawy obowiązywania prawa międzynarodowego: naturalistyczna i pozytywistyczna

Doktryna Naturalistyczna (doktryna podstawowych, zasadniczych praw państwa):

• odwołuje się do prawa natury

• zasady PM mogą być wyprowadzone z istoty czy natury państwa; państwo ma przyrodzone,

podstawowe prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty (prawo do istnienia,

niepodległości, równości, szacunku i utrzymywania stosunków międzynarodowych)

• współczesne negatywne konsekwencje: nadmierne akcentowanie swobód i praw poszczególnych państw kwestionuje możliwość istnienia wspólnego interesu i atomizuje społ. międzynarodową

Doktryna Pozytywistyczna (woluntarystyczna):

• podstawą obowiązywania PM jest wspólna wola państw, która znajduje swój wyraz w normach zwyczajowych (powszechnej praktyce uznanej za prawo) i normach konwencyjnych

(umowy)

• zasada dobrej wiary - podstawą stosunków wiążących państwa jest ich wola, która je wiąże

(państwo przyjmuje obowiązki z własnej woli, wywołuje to skutki prawne, stwarza zobowiązania międzynarodowe, które trwa niezależnie od jego zgody)

27. Czy Polska jest zobowiązana do przestrzegania prawa międzynarodowego? Jak norma prawa

międzynarodowego staje się częścią prawa wewnętrznego?

PM wiąże państwa i jest ono zobowiązane do przestrzegania jego reguł. Obok tego państwa kształtują swój byt przez tworzenie reguł prawa krajowego. W relacji między prawem międzynarodowym a prawem krajowym priorytet mają normy PM przed normami prawa krajowego.

PM nie wskazuje przy użyciu jakich technik państwo ma wykonywać zaciągnięte zobowiązania. Nie ingeruje w jaki sposób państwa dokonują introdukcji PM do PK.

2 teorie dotyczące stosunków miedzy PK i PM:

- teoria dualistyczna- system PM i PK, to dwa odrębne i odmienne systemy prawa (różni je wszystko: podmiot, przedmiot, źródło),

- teoria monistyczna- PK i PM to dwa zbiory norm, które odnajduje się w ramach jednego systemu prawa.

W praktyce podział prawa między teorią dualistyczną i monistyczną jest zatarty, dlatego też powszechnie spotyka się wykorzystywanie wszystkich wymienionych metod w praktyce jednego państwa. Jednocześnie rola PM jest obecnie tak istotna, że problem wzajemnych relacji PM i PK jest najczęściej regulowany w Konstytucji.

Konstytucja z 2 kwietnia 1997 r. , art. 87 ust. 1 mówi, iż ratyfikowana umowa międzynarodowa jest samodzielnym, autonomicznym źródłem prawa polskiego.

Art. 91 ust. 1 KRP wymienia 3 przesłanki bezpośredniego stosowania umowy międzynarodowej przez sądy polskie:

• umowa musi być ratyfikowana,

• umowa musi być ogłoszona w Dzienniku Ustaw,

• umowa nie może dla swojego wykonania wymagać wydania ustawy.

Konstytucja RP określa pozycję umów międzynarodowych w hierarchii źródeł prawa krajowego uzależniając ją od trybu w jakim umowa została ratyfikowana. Umowy ratyfikowane w trybie art. 89 ust. 1 KRP są wyżej w hierarchii niż ustawy- mają pierwszeństwo przed ustawą jeśli ustawy nie da się pogodzić umową (art. 91 ust. 2 KRP).

Ustawodawca nie wskazuje miejsca pozostałych umów ratyfikowanych, Konstytucja umiejscawia traktaty ratyfikowane bez zgody parlamentu poniżej ustawy ( art. 89 ust. 1 pkt 5 w zw. Z art. 188 ust. 3 KRP).

Uchwały organizacji międzynarodowych wg KRP będą miały pierwszeństwo przed normami ustawowymi ( art. 91 ust. 3 KRP).

Pozostałe źródła PM inne niż ratyfikowane międzynarodowe, prawo zwyczajowe, ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane w KRP nie są ujęte, nie są formalnymi źródłami prawa powszechnie obowiązującymi w RP.

Zawarta w art. 9 KRP klauzula generalna zobowiązuje organy państwa, by tworzone akty prawa wewnętrznego zgodne były z wiążącym RP prawem międzynarodowym.

HIERARCHIA ŹRÓDEŁ PRAWA

Najważniejszym aktem prawnym w każdym państwie jest konstytucja. Posiada ona szczególną moc prawną. Wszystkie inne akty prawne muszą pozostawać z nią w zgodzie i na niej opierać swoją moc.

Konstytucja powinna być stabilnym i dobrze skonstruowanym aktem prawnym, aby mogła obowiązywać przez wiele lat. Stanowi ona szkielet prawny całego systemu, zapewniając ciągłość państwa i pewność obowiązującego prawa.

Zgodne z konstytucją muszą być umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą Sejmu, gdyż to one zajmują następne po konstytucji miejsce w hierarchii aktów prawnych.

Aktami niższego rzędu wobec ratyfikowanych umów międzynarodowych są ustawy. Mogą one być ustanawiane tylko przez Sejm, ponieważ ma on moc władzy ustawodawczej. Poza konstytucją wszystkie inne akty prawne mają niższą pozycję od ustaw i powinny pozostawać z nimi w zgodzie. Ustawy mogą być rozwinięciem norm konstytucyjnych. Niektóre sprawy państwowe wymagają uregulowania tylko ustawami, np. budżet państwa. Ustawy jako jedyne akty prawne regulują sprawy z zakresu władzy ustawodawczej, np. prawa obywateli, tworzenia organów państwowych i określania, jak mają działać.

Kolejne miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmują międzyrządowe umowy międzynarodowe zawierane zazwyczaj przez odpowiednich ministrów i posiadające najczęściej charakter umów dwustronnych.

Innymi aktami prawnymi stosowanymi w powiązaniu z ustawami są rozporządzenia wydawane przez Prezydenta, Radę Ministrów oraz poszczególnych ministrów. Rozporządzenia są wydawane na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Wskazują konkretny przepis ustawy, który do wydania takiego rozporządzenia upoważnia. Jeżeli rozporządzenie nie powołuje się na podstawę prawną w ustawie, to brak takiego wskazania czyni je aktem bezprawnym. Rozporządzenie traktowane jako rozwinięcie ustawy zawiera zwykle upoważnienie dla Rady Ministrów lub określonego ministra do wydania szczegółowego rozporządzenia, które dokładnie opisuje zakres rozwiązań. Bez wydania rozporządzenia stosowanie ustawy często jest niemożliwe i pozostaje ona martwym aktem prawnym. Treść każdego rozporządzenia powinna odpowiadać zasadom i kierunkowi określonemu w ustawie. W niektórych sytuacjach Rada Ministrów uzyskuje od Sejmu zgodę na wydawanie rozporządzenia o randze ustawy. Jednak w takich sytuacjach wyraźnie określony jest zakres przedmiotowy i czas jego obowiązywania.

Poza rozporządzeniami organy władzy wykonawczej mogą wydawać zarządzenia. Zarządzenia mają charakter wykonawczy dla konkretnej ustawy i odnoszą się do spraw szczegółowych. Mogą być wydawane na podstawie norm określających kompetencje danego organu wykonawczego. Fakt, że zarządzenie nie jest związane z zapisem w ustawie, lecz jest wynikiem kompetencji organu je wydającego, jest podstawowym rozróżnieniem pomiędzy zarządzeniem a rozporządzeniem.

Aktami prawnymi niższego rzędu są uchwały. Uchwały może wydawać Sejm RP, lecz wtedy nie regulują one kwestii należących do zakresu władzy ustawodawczej. Uchwały Sejmu można podzielić na uchwały indywidualne, np. o stwierdzeniu ważności wyborów, o powołaniu odpowiedniego organu państwowego (np. prezesa NIK) oraz uchwały ogólne, które posiadają charakter aktów prawnych, np. regulamin Sejmu.

Hierarchię aktów prawnych można przedstawić za pomocą poniższego schematu.

Poza aktami prawnymi obowiązującymi na terenie całego państwa istnieją też takie, które dotyczą określonej jego części. Należą do nich zarządzenia wojewody, uchwały rady gminy i zarządzenia porządkowe. Akty prawne wydawane przez władze samorządowe i terenowe organy administracji rządowej także powinny powoływać się na podstawę ustawową. Muszą być w zgodzie w innymi aktami wyższego rzędu.

systematyka aktów prawnych RP
Rodzaj aktu prawnego	Organ wydający
Konstytucja Ustawa Uchwała	Zgodne dzieło Sejmu i Senatu Uchwala Sejm przy udziale Senatu Może podejmować zarówno Sejm, jak i Senat
Rozporządzenie Zarządzenie Rozporządzenie z mocą ustawy	Prezydent
Rozporządzenie Uchwała wykonawcza Uchwała samoistna	Rada Ministrów
Rozporządzenie Zarządzenie Instrukcja, regulamin Statut	Prezes Rady Ministrów Ministrowie Kierownicy urzędów centralnych
Uchwała	Rada gminy, powiatu, sejmik województwa
Rozporządzenie wykonawcze Rozporządzenie porządkowe Zarządzenie	Wojewodowie
Zarządzenie porządkowe	Wójt, burmistrz, prezydent miasta lub inne organy administracji samorządowej

Warto pamiętać Hierarchia aktów prawnych jest cechą charakterystyczną dla prawa stanowionego. Rozmieszczanie aktów prawnych zależy od ważności ustawodawcy. Źródłem prawa stanowionego w Polsce są konstytucja, ustawy, umowy międzynarodowe, rozporządzenia i akty prawa miejscowego.

Pojęcia - umowa międzynarodowa - akt prawny, wyrażający się wolą porozumienia, zawarty przez podmioty prawa międzynarodowego (np. państwo, organizację) i niosący ze sobą określone skutki; istnieje wiele podziałów umów międzynarodowych, mogą być np. dwustronne lub wielostronne, zamknięte albo otwarte .

28. Wymień źródła prawa zwyczajowego. Wyjaśnij jak dochodzi do powstania normy zwyczajowej.

Źródła prawa międzynarodowego:

Zgodnie z art.38 statutu MTS mają one cztery podstawowe źródła, a mianowicie umowy międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, ogólne zasady prawa oraz orzeczenia międzynarodowych trybunałów. Następnie dzielona są na główne i pomocnicze. Trzy pierwsze z wyżej wymienionych zaliczają się do głównych, a doktryna i orzeczenia uważane są za źródła pomocnicze.

Norma zwyczajowa jest wynikiem stałej powtarzającej się jednolitej praktyki wszystkich lub niemal wszystkich państw. Jest to wówczas norma powszechnego prawa zwyczajowego. Norma zwyczajowa kształtuje się dziś w dużym stopniu pod wpływem uchwał organizacji międzynarodowych, które mają charakter zaleceń.

29. Zdefiniuj pojęcie umowy międzynarodowej. Wymień rodzaje umów międzynarodowych

Umowa międzynarodowa- jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe i jednym z dwóch niekwestionowanych źródeł prawa międzynarodowego.

Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.

Ze względu na ilość stron umowy

• umowy bilateralne - dwustronne

• umowy multilateralne - wielostronne

Ze względu na sposób przystąpienia do umowy państw trzecich:

• wielostronne otwarte - zawierają klauzule dopuszczającą inne państwa bez zgody dotychczasowych kontrahentów

• wielostronne zamknięte - wymagana zgoda kontrahentów

• półotwarte - otwarte tylko dla określonej grupy państw np. umowy regionalne lub państwa, które spełnią podane warunki (Karta NZ)

Ze względu na organ występujący jako strona:

• umowy państwowe - głowa państwa; w szczególności traktaty pokoju, układy o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy

• umowy rządowe - zatwierdzenie przez Radę Ministrów (premiera)

• umowy resortowe - przedmiot właściwy dla jednego ministra, nie są ani państwowe, ani resortowe

Ze względu na treść umów:

• umowy polityczne

• umowy gospodarcze i administracyjne

A także:

• umowy dotyczące współpracy gospodarczej

• dotyczące współpracy w dziedzinie nauki i kultury

• dotyczące współpracy w dziedzinie prawa

30. Przedstaw podstawę immunitetów i przywilejów dyplomatycznych. Wyjaśnij na czym polega nietykalność przedstawicielstwa dyplomatycznego i dyplomaty.

Podstawowym aktem prawa międzynarodowego regulującym przywileje i immunitety dyplomatyczne jest Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 1961 roku. Obejmuje ona kwestie ustanowienia stosunków dyplomatycznych, funkcje dyplomatyczne, rangi szefów misji dyplomatycznych, a także przywileje i immunitety dyplomatyczne. Poza Konwencją wiedeńską, która jest wielostronną umową międzynarodową, państwa niekiedy zawierają dwustronne konwencje dyplomatyczne, które rozwijają, uzupełniają lub modyfikują normy prawne zawarte w Konwencji wiedeńskiej z 1961 r.

Stosunki dyplomatyczne są regulowane przez zespół norm prawa dyplomatycznego, normy kurtuazyjne i normy prawa wewnętrznego.

Osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące będzie traktować go z należytym szacunkiem i przedsięweźmie wszelkie odpowiednie kroki, aby zapobiec wszelkiemu zamachowi na jego osobę, wolność lub godność.

Rezydencja prywatna przedstawiciela dyplomatycznego korzysta z takiej samej nietykalności i ochrony jak pomieszczenia misji. Z nietykalności korzystają również jego dokumenty i korespondencja oraz, z zastrzeżeniem postanowień ustępu 3 artykułu 31, jego mienie.

Zapewnienie nietykalności osobistej nakłada na państwo przyjmujące dwa rodzaje obowiązków:

1). Organy państwa przyjmującego nie mogą wobec przedstawiciela dyplomatycznego stosować przymusu w jakiejkolwiek formie, naruszać jego bezpieczeństwa lub swobody osobistej oraz nie mogą podejmować niczego, co stanowiłoby naruszenie godności lub obrazę przedstawiciela dyplomatycznego.

2). Po drugie organy państwa przyjmującego zobowiązane są zapewnić przedstawicielom dyplomatycznym należytą ochronę osobistą, aby osoby postronne nie mogły naruszyć jego nietykalności osobistej.

Zgodnie z art. 29 Konwencji, osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna, nie podlega on aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie. Państwo przyjmujące zobowiązane jest zatem traktować przedstawiciela dyplomatycznego z należytym szacunkiem i podejmować odpowiednie kroki, by zapobiec wszelkim zamachom na jego osobę, wolność lub godność, a przede wszystkim nie dopuścić do bezpośredniego fizycznego ataku i stosowania wobec niego jakiegokolwiek przymusu. Na podstawie art. 29 Konwencji państwo przyjmujące zobowiązane jest przede wszystkim samo powstrzymywać się od naruszania nietykalności członków misji dyplomatycznej państwa wysyłającego. W tym celu powinno ono wydać m.in. odpowiednie instrukcje swym organom i funkcjonariuszom oraz podjąć odpowiednie kroki zmierzające do zapobieżenia zamachom na nietykalność osobistą członków misji dyplomatycznej. Władze te powinny wiedzieć że zarówno sami członkowie misji dyplomatycznej, jak i w zasadzie ich bagaż osobisty , dokumenty, korespondencja, rezydencja oraz z pewnymi ściśle określonymi w Konwencji wyjątkami, mienie  - nie podlegają rewizji. Na państwie przyjmującym ciąży obowiązek zapewnienia przedstawicielom dyplomatycznym nie tylko zwykłej ochrony, lecz również ochrony specjalnej, m.in. poprzez wydanie odpowiednich przepisów prawnych przewidujących zwiększony wymiar kary z naruszenie nietykalności przedstawicieli dyplomatycznych.

Nietykalność osobista obejmuje także ochronę przed zamachami na godność osób z niej korzystających. Dotyczy to m.in. środków masowego przekazu, które powinny powstrzymywać się od publicznej krytyki takich osób, chyba że dana osoba, występując na łamach prasy sprowokowała taką krytykę.

9

---