PASZE są to różne substancje zawierające związki nieorganiczne i mineralne służące do zaspokajania potrzeb pokarmowych zwierząt

PASZE SĄ ŹRÓDŁEM:

a)składników budulcowych: najczęściej tłuszcze

b)energii potrzebnej do przebiegów procesów fizjologicznych i biochemicznych organizmów zwierząt

c)wiele innych substancji biologicznie czynnych takich jak: witaminy, mikro i makro elementy

PODZIAŁ PASZ:

a)objętościowe charakteryzuje je niska zawartość energii w 1kg paszy natomiast zajmuje bardzo dużo miejsca w przewodzie pokarmowym

• Podział pasz objętościowych:

• soczyste: zielonka kiszonka, siano kiszonka, okopowe

• sucha: siano, słoma, strączyny

b)treściwe zawierają dużą ilość energii w 1kg paszy

c)produkty uboczne przemysłu:

• przemysł młynarski otręby i mąki pastewne

• przemysł tłuszczowy śruty poekstrakcyjne, makuchy i ekspellery

• przemysł browarniczy kiełki suszone drożdże

• przemysł cukrowniczy melasa, suszone wysłodki buraczane

• przemysł mleczarski mleko chude suszone, serwatka suszona

• przemysł mięsny mączki: mięsna, mięsno kostną i z krwią

• przemysł rybny mączki rybne z całych ryb lub z odpadów

d)pasze mineralne: kreda mineralna, sól mineralna, mieszanki mineralne (koncentraty)

BIAŁKO zbudowane jest z aminokwasów. Białko odgrywa szczególną rolę w żywieniu zwierząt i nie może być zastąpione żądnym innym składnikiem.

Skład aminokwasowy białka jest w każdym organizmie inny i jest uwarunkowany genetycznie.

W składzie aminokwasowym białek roślinnych a białek zwierzęcych jest duża różnica. Białka roślinne których skład jest zbliżony do białek ciała zwierząt są najcenniejsze, mówimy wówczas o nich że mają wysoką wartość biologiczną.

DO BUDOWY SYNTEZY BIAŁKA jest potrzebne 20 aminokwasów. 10 z nich są to aminokwasy egzogenne czyli takie których synteza w organizmie nie jest możliwa i muszą być dostarczone w paszy. Pozostałe mogą być wytworzone w organizmie z innych aminokwasów

W paszach roślinnych występuje najczęściej niedobór aminokwasów egzogennych dlatego uzupełniamy te braki np. mączkami pochodzenia zwierzęcego albo aminokwasami syntetycznymi.

Największe zapotrzebowanie na białko mają zwierzęta młode rosnące oraz grupy zwierząt wytwarzające w dużej ilości produkty białkowe np. jajka czy mleko. Białko potrzebne jest również do regeneracji tkanek produkcji enzymów i hormonów. Białko powinno być dobrze zbilansowane dlatego że nie może być magazynowane w organizmie.

Nadmiar białka jest usuwany z organizmu w postaci mocznika przez nerki a w pozostałej węglowej części aminokwasów jest tłuszcz.

WODA I JEJ ZNACZENIE DLA ORGANIZMU:

Jest niezbędna dla życia, nie dostarcza energii, woda znajduje się w każdej komórce organizmu, jest podstawowym składnikiem płynów ustrojowych, jest rozpuszczalnikiem wielu substancji np. rozpuszcza witaminy, rozrzedza krew. Bierze udział w termoregulacji organizmu, utrata 20%wody powoduje śmierć organizmu, woda pobierana jest po przez picie bądź z paszami soczystymi.

WĘGLOWODANY są podstawowymi składnikami pasz

PODZIAŁ WĘGLOWODANÓW WEDLE ROZPUSZCZALNOŚCI I STRAWNOŚCI:

Bezazotowe wyciągowe łatwo rozpuszczalne, łatwo strawne, są głównymi składnikami suchej masy w paszach roślinnych i podstawowym źródłem energii dla zwierząt. Zaliczamy do tej grupy: cukry proste(glukoza fruktoza) dwucukry(laktoza i sacharoza) trój cukry( rafinoza)wielocukry (skrobia)

Włókno surowe są to związki trudno rozpuszczalne i trudno strawne. Są to frakcje zawierające składniki ścian komórkowych nadających rośliną sztywność: celuloza, hemiceluloza, pektyna, lignina. Włókno surowe ujemnie wpływa na strawność pasz dlatego że organizm zwierzęcy nie wydziela enzymów zdolnych do trawienia włókna. Jedynie przeżuwacze mogą korzystać z włókna surowego jako źródła energii i dzięki obecności w ich przed żołądkach bakterii które trawią celulozę. Zawartość włókna surowego w paszach jest tym większa a jego strawność gorsza im roślina znajduje się w późniejszym stadium wegetacji.

CCM kiszonka z kolb kukurydzy

ROLA TŁUSZCZU W ORGANIŹMIE: są rozpuszczalnikami witamin ADEK dzięki nim mogą być przyswajalne. Tłuszcze są bardzo wydajnym składnikiem energii dla zwierząt (2razy wydajniejsze niż węglowodany). Dla organizmów m.in. zwierzęcych bardzo szkodliwe są tłuszcze zjełczałe mogą powodować schorzenia serca oraz zmiany miażdżycowe

W CIELE ZWIERZĄT tłuszcz stanowi tkankę zapasową gromadzi się ona wokół narządów wewnętrznych oraz pod skórą jako składnik strukturalny występuje w komórkach

TŁUSZCZ ZAPASOWY ma konsystencje stałą zawiera dużo kwasów nienasyconych jego skład może się zmieniać w zależności od skarmianej paszy. Stanowi on rezerwę energii w okresach zwiększonego zapotrzebowania zwierzęcia

TŁUSZCZ STRUKTURALNY znajduje się w komórkach i ma skład niezmienny niezależny od paszy ale od czynników genetycznych. Konsystencje ma płynną i w organizmie jest go niewiele

ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU W NIEKTÓRYCH PASZACH ROŚLINNYCH w zielonkach 0,6-1% okopowe 0,1-0,2% siano2-3% ziarna zbóż1,6-2% owies i kukurydza 4-5% otręby 4-4,5% nasiona strączkowe 1,5-5% nasiona lnu i rzepaku 36-44%

SKŁADNIKI MINERALNE

Składniki mineralne są niezbędne do życia, nie dostarczają energii, ale pełnią wiele bardzo ważnych funkcji. Są składnikami strukturalnymi - wchodzą w skład kości, tkanek miękkich oraz płynów ustrojowych. Występują w różnych związkach organicznych jak hemoglobina krwi, w enzymach, hormonach, witaminach. Regulują ciśnienie osmo­tyczne komórek,

Składniki mineralne występują w organizmach zwierząt w różnych ilościach i w zależności od tego dzieli się je na makroelementy i mikroelemen­ty. Makroelementy to te pierwiastki, które występują w większych ilościach tzn.powyżej 50 mg na kg masy ciała., mikroelementy poniżej 50 mg na kg masy ciała. Mikroelementy nie są mniej ważne od makroelementów. Niedobór nawet jednego z nich prowadzi do bardzo poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu

Do makroelementów są zaliczane: Najwiecej jest w organizmie wapnia i fosforu. Wchodzą one w skład kości i zębów w postaci fosforanu wapnia. Niewielka ilość wapnia znajduje się we krwi i jego poziom musi być tam utrzymany na stałym poziomie. Jeśli zwierzę otrzymuje zbyt mało wapnia w paszy wówczas jego poziom we krwi jest utrzymywany kosztem wapnia wycofywanego z kości. Fosfor poza kośćmi występuje jeszcze w niektórych białkach, witaminach oraz związkach wysokoenergetycznych pełniąc doniosłą rolę w przemianach energii. Wapń i fosfor muszą być podawane w odpowiednich proporcjach w przeciwnym razie ich wyko­rzystanie jest złe.

Magnez występuje w znacznie mniejszej ilości niż wapń i fosfor, ale jego funkcje są ściśle powiązane z tymi pierwiastkami występuje w kościach, ale także w tkankach miękkich i płynach ustrojowych. Reguluje działanie układu nerwowego. Niedobór powoduje zwiększenie pobudliwości, rozszerzenie naczyń, drgawki

Potas, sód i chlor są składnikami przede wszystkim płynów ustrojowych ich główna rola to regulowanie ciśnienia osmotycznego i razem z innymi pierwiastkami utrzymywanie równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Potas i sód odpowiadają za stan koloidów działają względem siebie antagonistycznie. Sód powoduje zatrzymywanie wody (pęcznienie koloidów),potas odwodnienie (chudnięcie koloidów). Brak sodu i chloru (soli) powoduje utratę apetytu, zahamowanie wzrostu i pogorszenie wykorzystania paszy

Siarka wchodzi w skład aminokwasów siarkowych, które są potrzebne do syntezy białek, wełny, piór, racic i rogów. Należy ją dodawać do pasz zwierzętom otrzy­mującym mocznik, aby zapewnić syntezę w żwaczu aminokwasów siarkowych

Mikroelementy spełniają równie ważne funkcje choć potrzeba ich znacznie mniej.

Żelazo wchodzi w skład hemoglobiny krwi oraz licznych enzymów oddechowych. Brak żelaza w pokarmie wywołuje niedokrwistość. Dodatek żelaza jest niezbędny dla prosiąt ssących gdyż w mleku lochy jest go bardzo mało

Kobalt wchodzi w skład witaminy B12. Na niedobór tego pierwiastka są szczególnie wrażliwe przeżuwacze, potrzebny jest on bowiem do syntezy 'kobalaminy (B12). Niedobór kobaltu objawia się anemią złośliwą, wypadaniem włosów i wełny, zwierzęta stają się niespokojne i chudną mimo obfitości paszy

Jod znajduje się przede wszystkim w tarczycy ponieważ wchodzi w skład tyroksyny 1IIIrmonu tam wytwarzanego. Niedobór jodu objawia się powiększeniem gruczołu tar­<:Lycowego co wygląda jak wole. Wole tworzy się przy braku i przy nadmiarze jodu. Przy braku jodu samice rodzą martwe noworodki.

Cynk znajduje się w różnych tkankach i narządach a także jest wydzielany w mleku, jajach i wełnie. Bierze udział w wielu procesach enzymatycznych. Niedobór objawia się u świń schorzeniem zwanym parakeratozis - wypryski, łuszczenie skóry, rogowacenie naskórka, wypadanie włosów, biegunka, u drobiu wypadanie piór, złe pierzenie, zahamowanie wzrostu

Mangan występuje w wątrobie, kościach, mięśniach i skórze. Odgrywa pewną rolę w procesach rozrodczych, dlatego jego niedobór powoduje zakłócenia w rozmnażaniu się zwierząt

Selen gromadzi się w wątrobie, nerkach, sercu, mięśniach, włosach i kopytach a także w mleku. Wchodzi w skład ważnego enzymu. Istnieje powiązanie funkcji selenu z witaminą E. Jego dodatek do paszy zwierząt leczy stany chorobowe wywołane niedoborem tej witaminy, a więc martwicę wątroby u świń, skazę wysiękową, u kurcząt i zwyrodnienie mięśni u jagniąt, cieląt, prosiąt i źrebiąt.

Moli bden wchodzi w skład wielu enzymów. Gromadzi się u zwierząt przede wszyst­kim w kościach oraz wątrobie, jelitach, mniej w płucach, nerkach i skórze. Dużo jest go wydzielanego w mleku.

PODZIAŁ WITAMIN : WITAMINY ROZPUSZCZALNE W WODZIE: B1 bierze udział w przemianach węglowodanów znajdujących się głównie w zielonkach i ziarnach

B2 bierze udział w procesach utleniania biologicznego przy przemianach tłuszczu i białek

B6 bierze udział w przemianach tłuszczu i białek występuje powszechnie w paszach roślinnych i zwierzęcych.

PP wchodzi w skład enzymów oddechowych powiązana jest z funkcjami witaminy b6 obie współdziałają i są sobie potrzebne

Kwas pantotenowy bierze udział w procesach biochemicznych w organizmie zwierzęcym

H - biotyna wchodzi w skład wielu enzymów bierze udział w procesie syntezy tłuszczu moczniku witaminy C

Kwas foliowy wchodzi w skład enzymów potrzebny przy syntezie niektórych aminokwasów kwasów nukleinowych

B12 występuje w paszach pochodzenia zwierzęcego

C u większości zwierząt jest syntetyzowana w tkankach powszechnie występuje w roślinach owocach ziemniakach

Niedobór witamin rozpuszczalnych w wodzie powoduje: zahamowanie wzrostu, uszkodzenie mięśni i mózgu, zmiany skórne, biegunki, zaburzenia nerwowe, osłabienie wzrostu, utratę apetytu anemie.

WITAMINY ROZPUSZCZALNE W TŁUSZCZACH:

A występuje w roślinach zielonych, owocach. Niedobór objawia się zahamowaniem wzrostu mętnieniem rogówki oka nieprawidłowym formowaniem kości rogowacenie naskórka. Magazynowana jest w wątrobie

D może być syntetyzowana w skórze zwierząt pod wpływem promieni słonecznych. Jej funkcją jest regulowanie gospodarki wapniowo fosforowej. Przy nie doborze u małych zwierząt nie następuje mineralizacja kości. U zwierząt starszych kości są porowate kruche i łatwo łamliwe . występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego.

E niedobór powoduje zaburzenia rozrodczości u kur rozmiękczenie mózgu. Zapobiega jełczeniu tłuszczu. Występuje w roślinach. Magazynowana w wątrobie.

K występuje w roślinach i produktach pochodzenia zwierzęcego. Witamina przeciw krwotocza.

NOWY DZIAŁ

ZIELONKI są to pasze objętościowe soczyste zawierają 80-90%wody. Są najłatwiejsze do wyprodukowania w gosp. I najtańsze. Jednocześnie są bardzo cenną paszą zawierającą dużo substancji odżywczych.

W żywieniu zwierząt stosujemy różnorodne zielonki pochodzące z trwałych użytków zielonych(łąki pastwiska) oraz z upraw polowych.

WARTOŚCI POKARMOWE ZIELONEK ZALEŻĄ OD : warunków klimatycznych. Gleby. Nawożenia. Położenia. Sposobu przechowywania. Fazy rozwoju roślin w momencie zbioru.

ZIELONKI UPRAWIANE NA POLU.:

Motylkowe drobnonasienne: (lucerna seledera kończyna gorczyca) daje duże plony w granicach 50ton. Gleby dobre zasobne w wapń. Zawierają bardzo duże ilości białka. Rośliny wieloletnie. Rośliny strączkowe (łubin groch wyka bobik) dają dużo białka. Trawy w czystym siewie wartość trawy zależy od gatunku traw. Inne rośliny na zielonkę zboża słonecznik rzepak rzepik kapusta pastewna.

ZIELONKI Z TRWAŁYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH ZBIÓR WIELU GATUNKÓW ROŚLIN, UŻYTKOWANE SĄ KOŚNIE 2,3RAZY W ROK

WARTOŚĆ POKARMOWA zielonek z łąk i pastwisk zależy głownie od składu botanicznego roślinności od nawożenia i od fazy rozwoju roślin. Porost na UZ dobrze utrzymanych i pielęgnowanych składa się z 15-50 gatunków roślin. Porost roślin na pastwiskach ok. 50 gatunków

PODZIAŁ ROŚLIN: trawy chwasty, zioła rośliny motylkowe.

Na łąkach są trawy wysokie i średnie a na pastwiskach niskie.

ZALETY ŻYWIENIA PASTWISKOWEGO: wywiera dodatni wpływ na rozwój i zdrowie zwierząt oraz na jakość produkcji. Zielonka pastwiskowa ma wysoką wartość odżywczą. Dodatni wpływ mają czynniki środowiska na zwierzęta.

SPOSOBY WYPASU PASTWISKOWEGO palikowanie - dobry sposób wypasu. Wypas wolny jest wykorzystanie pastwiska do 50%. Wypas wolny strzeżony. Wypas kwaterowy.

PODZIAŁ TRAW ZE WZGLĘDU NA WYSOKOŚĆ: wysokie Kostrzewa Łąkowa, Rajgras Wyniosły, Wyczyniec Łąkowy, Stokłosa Bezostna. Niskie: życica Trwała, Wichlina Łąkowa, Kostrzewa czerwona.

PODZIAŁ TRAW ZE WZGLĘDU N A WARTOŚĆ POKARMOWĄ: bardzo wartościowa: Kostrzewa Łąkowa, Rajgras Wyniosły, Wyczyniec Łąkowy, Stokłosa Bezostna. Słabo wartościowe: to przede wszystkim chwasty manna mielec, trzcinak prosty. Gorzej wartościowe: wiechlina zwyczajna, wiechlina roczna, drączka śrwdnia.

Kiszenie polega na: zastosowaniu odpowiedniej technologii aby uniemożliwić rozwój niekorzystnych drobnoustrojom i bakteriom, natomiast umożliwić odpowiednie warunki do rozwoju bakterii pożytecznych. Pożyteczne są drobnoustroje i bakterie kwasu mlekowego. Niekorzystne bakterie to m.in. Pleśnie i bakterie kwasu masłowego

Technika kiszenia: polega na szybkim i dokładnym ugnieceniu zielonki (pociętej)w celu pozbycia się tlenu czyli żeby nie zapleśniała.

Rośliny do kiszenia: a. Naj podatniejsze: kukurydza słonecznik kapusta pastewna, ziemniaki, buraki, liście do buraków cukrowych. .b. mniej podatne: rośliny motylkowe ze względu na ilość białka oraz młode zielonki.

Wartość pokarmowa kiszonek: jest podobna do wartości roślin pokarmowych roślin z których pochodzą.

Straty podczas kiszenia: straty polowe w czasie przewozu niewielkie starty rzędu 2-3% straty związane z techniką kiszenia, straty fermentacyjne, straty powierzchniowe 20-40%

Ocena organoleptyczna kiszonek a. Barwa powinna być zbliżona do materiału wyjściowego. B. Zapach przyjemny kiszonki c. Struktura widoczne fragmenty roślin. D. PH 4,2 lub 5 dla kisonek

Technika kiszenia i zbiorniki do kiszenia: dokładne ukiszenie, pryzmy, silosy przejazdowe, gazoszczelne zbiorniki, baloty, susze: naturalne sposoby suszenia: na ziemi na pokosach lub na przeżądach, suszenie w stodole zimnym lub podgrzewanym powietrzem atmosferycznym doprowadzany dmuchawą, suszenie mechaniczne w suszarniach suszenie gorącymi gazami.. straty podczas suszenia: oddychanie straty 5-10%, straty mechaniczne(obłamywanie okruszanie się roślin). „Pocenie się” siana wysuszonego. Wartość pokarmowa siana: zależy od składu gatunku roślin, okresu wegetacji w jakim zostały skoszone oraz od warunków suszenia.

Podział roślin okopowych: a. Bulwiaste: ziemniaki topinambur. b. Korzeniowe: marchew pastewna, pietruszka pastewna, buraki pastewne i cukrowe, rzepa, brukiew cykoria.

Cechy roślin okopowych: duża zawartość wody 70-90% mało suchej masy. Zawierają nieduże ilości włókna surowego od 2,5-10%. Białko ogólne 4-12% występuje głownie w formie związków azotowych niebiałkowych. Zawierają mało tłuszczu a dużo łatwo strawnych węglowodanów (cukry proste- skrobia). Energia- koncentracja energii porównywalna do pasz objętościowych. Zawierają dużo potasu a mało fosforu i wapnia. Podawane ponad miarę wywołują działanie przeczyszczające i prowadzą do biegunki. Buraki posiadają właściwości mlekopędne. Marchew polecana dla koni owiec zawiera dużo karotenu jest droga w uprawie.

Zdolność do przechowywania roślin okopowych jest różna z reguły jednak słaba.

Postacie okopowych w skarmianiu zwierząt: na surowo(buraki, ziemniaki). Parowane, kiszone, susz.

Siano jest to pasza przeznaczona dla bydła koni owiec kóz

Wartość pokarmowa zależy od: gatunku botanicznego roślin, fazy rozwojowej w której zbieramy rośliny, wilgotności przy zbiorze, porażenia roślin chorobami, pleśniami.

Dobre siano powinno zawierać: przewagę traw szlachetnych, barwę szarozieloną, przyjemny zapach, brak chorób, w dotyku być szorstkie i pękające.

Słoma plewy i strączyny są to zdrewniałe łodygi i łuski roślin uprawianych na nasiona. Wartość pokarmowa jest bardzo mała, zawierają one dużo niestrawnego włókna surowego słoma ze zbóż jarych jęczmienia i owsa jest z tej grupy najcenniejsze.

produkty uboczne przemysłu młynarskiego.: otręby pszenne, żytnie, owsiane, kukurydziane, mąki pastewne (żyta pszenicy, jęczmienia.)

produkty uboczne przemysłu browarniczego: poślad, kiełki słodowe, drożdże suszone, młuto, gęstwa drożdżowa.

produkty uboczne przemysłu fermentacyjnego: wywar fermentacyjny, odcieki po drożdżowe.

produkty uboczne przemysłu buraczanego: wysłodki suszone, melasa

produkty uboczne przemysłu tłuszczowego: makuchy, śruty poekstrakcyjne (sojowe, rzepakowe, słonecznikowe, bawełniane, lniane)

Pasze pochodzenia zwierzęcego: mleko i produkty przemysłu mlecznego ( maślanka serwatka). Krew i jej przetwory. Mięso i produkty przemysłu mięsnego;. Produkty rybne i przemysłu rybnego.

Podstawową paszą treściwą produkowaną w gospodarstwie jest ziarno zbóż nasiona roślin strączkowych

Cechy pasz treściwych: wysoki poziom energii i średnia zawartość białka (w nasionach zbóż). Łatwo strawność. Zawartość tłuszczu w ziarnach waha się od 1,6do 4-5%. Ziarna zbóż są dobrym źródłem witamin z grupy b i witaminy E oraz fosforu. Zawierają bardzo mało wapnia potasu sodu w ogóle nie zawierają witaminy A. Duża zawartość suchej masy w granicach 90% umożliwia przechowywanie tych produktów bez konieczności stosowania środków konserwujących. Duża trwałość ziarna i pozostałych nasion powoduje konieczność ich gniecenie lub śrutowania przed podaniem zwierzęciu. Nasiona roślin strączkowych zawierają dużo włókna surowego w postaci twardej łupiny od7-14%. W nasionach strączkowych w zbyt dużej ilości skarmianych mają niekorzystne właściwości dietetyczne dlatego że silnie pęcznieją w przewodzie pokarmowym wywołując wzdęcia i zaparcia. Nasiona roślin strączkowych zawierają dużo białka 40%

Mieszanki paszowe: a. Mieszanki uzupełniające są to mieszanki stosowane w żywieniu razem z innymi paszami gospodarskimi. Charakteryzują się wysoką koncentracją białka. B. Mieszanki pełnoporcjowe zawierają komplet minerałów stanowią jedyny składnik dawki pokarmowej oprócz wody. C. Koncentraty białkowe i super koncentraty charakteryzują się dużą zawartością białka i witamin. Stosuje się je rozcięczone z paszami treściwymi pochodzenia gospodarczego. D. Preparaty mleko zastępcze stosowane w żywieniu młodych ssaków w ich skład wchodzą mleko odtłuszczone do 80% serwatka suszona, produkty sojowe.

Dodatki mineralne mogą występować jako pojedyncze składniki. Najczęściej występują: kreda pastewna, fosforany, sól potasowa, żelazo, miedz.

Podział mieszanek mineralno-witaminowych: a. Mieszanki mineralne zawierają podstawowy zestaw składników możliwe do stosowania w żywieniu różnych grup zwierząt. B. Preparaty i mieszanki witaminowe zawierać mogą pojedyncze witaminy lub wielowitaminowe. Stosuje się je w leczeniu lub zapobieganiu chorobą niedoborowym. C. Mieszanki mineralno witaminowe przeznaczone dla poszczególnych grup zwierząt np. dla krów mlecznych. d. Mieszanki mineralno witaminowe: np. premixy, polfamixy, mikromiksy, charakteryzują się dużą koncentracją składników i przeznaczone są dla poszczególnych grup zwierząt.

Racjonalne żywienie zwierząt polega na dostarczeniu im takiej ilości i jakości pasz aby to wystarczyło na pokrycie potrzeb pokarmowych zwierzęcia.

Potrzeby bytowe jest to taka ilość składników pokarmowych która pozwala zwierzęciu utrzymać się przy życiu i stałej kondycji.

Potrzeby produkcyjne jest top taka ilość składników pokarmowych podana zwierzęciu ponad potrzeby bytowe . wykorzystywane są do wytworzenia określonej produkcji np. mleko jajka.

Dawka pokarmowa jest to ilość paszy jaką zwierze powinno zjadać w ciągu doby aby wystarczyło na pokrycie potrzeb pokarmowych: bytowych i produkcyjnych. Pasze w dawce pokarmowej powinny być zróżnicowane i uzupełniać się pod względem zawartości składników pokarmowych i ilościowych. Dawki pokarmowe można ustalać dla grupy zwierząt lub indywidualnie. W żywieniu drobiu stosuje się mieszanki pełnoporcjowe których skład jest dostosowany do ich potrzeb i podaje się ich do woli.

Budowa narządów pokarmowych: a)jama ustna. B)gardło. C)przełyk. D)żołądek e)Jelito cienkie: dwunastnica, jelito czcze, jelito biodrowe. F)jelito grube: jelito ślepe, okrężnica, prostnica.

Dodatkowe gruczoły przewodu pokarmowego: wątroba trzustka

U przeżuwaczy (bydło kozy owce) różnią się przed żołądkami: czepiec, żwacz, księgi i żołądek właściwy zwany trawieńcem

Rozkład skrobi do strawnych cukrów enzym diastyczny zawarty w ślinie.

Trawienie w żołądku zachodzi w wyniku działalności soków żołądkowych. A. kwas solny b. Pepsyna- enzym rozpuszczający białka c. Podpuszczka i śluz- zapobiegają samo trawieniu żołądka

Przeżuwanie u przeżuwaczy między przełykiem a żołądkiem właściwym znajdują się przed żołądki. Pokarm, który jest w małym stopniu zużyty zostaje tam zmiękczony przemieszany i przygotowany do przeżuwania do 0,5 do 1godz po pobrani u pokarmu część pokarmu znajdująca się najbliżej przełyku zostaje przesunięta z powrotem do jamy ustnej dokładnie przeżuta i ponownie przełknięta. Dopiero kiedy pokarm zostaje dokładnie przeżuty rozdrobniony i przemieszany przepływa do trawieńca. W przed żołądkach żyją miliardy bakterii i pierwotniaków, które rozkładają włókna i mogą budować białko z niebiałkowych substancji zawierających azot. Drobnoustroje z przed żołądków dostają się wraz z treścią pokarmową do żołądka właściwego i jelicie gdzie giną i stają się dodatkowym źródłem białka.

Trawienie w jelicie cienkim jest to główne miejsce trawienia tu trzy wydzieliny różnego pochodzenia gruczołów jelitowych trzustki i żółć z wątroby rozszczepiają białka, tłuszcz i cukrowce.

Wchłanianie (resorpcja) przejście przez ściany przewodu pokarmowego do krwi i chłonki treści pokarmowej.

Znaczenie gospodarcze bydła: chów bydła stanowi w Polsce jedną z najważniejszych gałęzi produkcji zwierzęcej. Główne produkty uzyskane od bydła to mleko i mięso. Produkty uboczne to tłuszcz, rogi, skóry, racice, wnętrzności, które wykorzystywane są do przemysłu farmaceutycznego i paszowego. Chów bydła ściśle związany z produkcją roślinną i produkcją obornika. Bydło odznacza się specyficznymi własnościami biologicznymi ponieważ przerabiają duże ilości pasz objętościowych i włóknistych na wartościowe produkty czyli na mleko i mięso. Bydło nie jest konkurencyjne dla człowieka pod względem żywienia gdyż spożywa pasze roślinne i odpady.

Pochodzenie bydła: udomowienie jest to całkowite uzależnienie zwierząt od warunków stworzonych przez człowieka . przystosowanie ich do tego stopnia że powrót do warunków pierwotnych wcześniej czy później spowodował by zagładę. pokrój bydła (sylwetka bydła) pokrojem nazywamy zewnętrzną budowę ciała zwierzęcia charakteryzując go ocenia się: wygląd(kształt zwierzęcia, wielkość, proporcje, harmonijność budowy, jakość okrywy) jak i poszczególne części ciała.

Rozróżniamy trzy typy użytkowe: typ mleczny. Typ mięsny. Typ mieszany czyli mleczno mięsny lub mięsno mleczny.

Typ mleczny: kształt ciała zbliżony do trójkątnego, którego podstawę stanowi zad. Klatka piersiowa rozszerzająca się ku tyłowi. Bardzo dobrze rozwinięte wymię. Słabe umięśnienie ciała. Przykładem ras mlecznych są: holenderskie bydło nizinne czarno-białe roczna wydajność mleczna 5-6tysięcy kg mleka o zawartości ok. 4%tłuszczu. Holsztyńsko- fryzyjska(HF) jest to bydło czarno białe hodowane głównie w USA, Kanadzie. Przeciętna mleczność ok. 6tys kg o zawartości 3,6%tłuszczu. Jersey (dżersej)jest to bydło małe lekkie o wydajności 3,5 tyś kg mleka rocznie. Umaszczenie od cielistego do ciemno brunatnego. Duńska czerwona jest to bydło czerwono umaszczone dużo dobrze umięśnione. Mleczność powyżej 5tyś kg i zawartości tłuszczu w granicach 4,5%

Typ mięsny: sylwetka ordynarna, skóra gruba, kształt ciała zbliżony do prostokąta, bardzo obfite umięśnienie. Przykładem ras mięsnych są: charolaise (szarole) mięsna rasa pochodząca z Francji o umaszczeniu białym lub kremowym. Dorosłe buhaje osiągają wagę 1400-1500 kg przyrost dobowy 1500g. Limousine (limuze) również Francuska rasa nieco mniejsza od charoleise umaszczenie czerwono brunatne dorastają do wagi 1000-1200kg. Pimontese Włoska rasa maść zwierząt srebno siwa lub jasno szara, masa buhaja dochodzi do 1000kg.

Typ kąbinowany mięsno mleczny lub mleczno mięsny: łączy w sobie cech zarówno mlecznego jak i mięsnego użytkowania. Pozyskuje się zarówno dużą ilość mleka i mięsa. Jest to typ zwierząt jakie hoduje się w Polsce. Przykładem ras w Polsce są: nizinno czarno biała(n.c.b)stanowi ¾pogłowia bydła krajowego, średnia wydajność mleczna wynosi 3-6 tyś kg rocznie o zawartości tłuszczu 3,6%. Polska czerwona (p.c) rodzima rasa od dawna u nas hodowana jednak charakteryzuje się małą mlecznością 2,6tyś kg rocznie o średniej zawartości tłuszczu 3,8%. Nizinno czerwono-biała (n.cz.b) występuje głownie na terenach podgórskich wydajność mleczna 3tyś kg mleka o zawartości tłuszczu 3,7%. Rasa simentalska pochodzi z Szwajcarii Rumunii Austrii mleczność niska około 2,7 tyś kg ale zawartość tłuszczu wysoka ponad 4,1% w użytkowaniu mięsnym rasa osiąga dobre wyniki buhajki dorastają do 950kg przy dziennym przyroście 1000g.

Do rozrodu przeznacza się: zwierzęta zdrowe. Charakteryzujące się dobrymi cechami produkcyjnymi. Jałówki w dojrzałości hodowlanej 15-18miesięcy. Masa jałówki powinna być ¾ masy dorosłej krowy.

Ruja u krów- inaczej jest to latowanie (gonienie się) trwa ok. 21 dni jest to specyficzne zachowanie się krowy. Objawy: zmniejszona produkcja mleka. Zmniejszony apetyt. Wzmożona ruchliwość, nadpobudliwość, niepokojenie innych krów w stadzie. Obskakiwanie innych krów. Tolerancja(pozwalanie siebie obskakiwać). Wyciek przezroczystego śluzu z dróg rodnych.

Sposoby krycia krów(zapłodnienie krów ) należy wykonać w ciągu 10-18godzin po zobaczeniu objaw. Krycie nadzorowane polegają na dopuszczeniu buhaja do latującej się krowy. Zaletą tego sposobu jest to że możemy przewidzieć termin wycielenia i znamy ojca cielęcia. Krycie haremowe jest to przebywanie jednego buhaja w stadzie ok. 30 krów Wada trudno przewidzieć datę wycielenia. Krycie wolne stosuje się w stadach bydła mięsnego i polega na przebywaniu dużej liczby buhajów w dużym stadzie krów. Wady nigdy nie znamy daty wycielenia i ojca cielęcia. Sztuczne unasiennienie inseminacja jest to wprowadzenie do dróg rodnych samicy odpowiedniej ilości rozcięczonego nasienia pobranego od samca przy użyciu odpowiedniego narządu.. korzyści stosowania inseminacji korzyść hodowlana tzn. jednym buhajem unasiennić można ok. 2tys sztuk rocznie. Korzyść zoohigieniczna nie przenosi chorób zakaźnych drogami rodnymi. Ekonomiczna mniejsza ilość stanowisk w oborze, brak konieczności żywienia zwierząt zatem pasze można przeznaczyć na opas innych krów.

Czynniki mogące wpłynąć na skuteczność sztucznego unasiennienia zdrowie i dobra kondycja krowy. Właściwy termin inseminacji. Dobre i dobrze zakonserwowane nasienie. Właściwe przeprowadzenie zabiegu.

Jeśli po 12godz widzimy dalsze objawy rui zabieg należy powtórzyć stosując ten sam rodzaj nasienia tzn od tego samego buhaja.

Ciąża i czas trwania ciąża u krów trwa 280 dni (z wahaniami od 270-294) . objawy ciąży : 3,4 tygodnie po zapłodnieniu brak objaw rui. Po kilku miesiącach brzuch krowy zaczyna się zaokrąglać z prawej strony. W ostatnich miesiącach cielności płód staje się odczuwalny. Zwiększa się apetyt, spokojne zachowanie się krowy, spadek mleczności. U jałówek od 5 miesiąca ciąży zwiększają się gruczoły mlekowe.

Pielęgnowanie i zasuszanie krowy cielnej: w pierwszej połowie ciąży krowa nie wymaga specjalnych zabiegów pielęgnacyjnych. Od 6 miesiąca należy strzec krowę przed urazami. Zapewnić suche i wygodne legowisko. Zapewnić umiarkowany ruch na świeżym powietrzu. Żywić świeżymi paszami. Zmniejszać ilość pasz objętościowych w żywieniu. Około 8 tygodnia przed wycieleniem krowę należy zasuszyć: zasuszenie stopniowe ograniczamy w dawce pokarmowej ilość pasz treściwych. Dajemy mniej wody i zmniejszamy liczbę dojów. Raptowne polega na usunięciu z dawki pokarmowej pasz treściwych i okopowe soczyste.

Przygotowanie krowy do porodu: ograniczenie ilości pasz treściwych soczystych oraz pasze mlekopędne. Oznaki zbliżającego się porodu: nabrzmienie wymion i pojawienie się siary. Krowa jest nie spokojna kładzie się i wstaje na przemian, z dróg rodnych wypływa śluz. Przed samym porodem wypływają wody płodowe.

Poród jest to wydalanie z dróg rodnych samicy żywego i w pełni dojrzałego płodu. A. Otwierani się ściany szyjki macicy i rozszerzanie się jej przewodu może trwać kilka godzin od 2-3 godzin u starych krów do 4godzin u pierworódek. W tym czasie następuje zmiana położenia płodu. Prawidłowo powinno być grzbietem do góry i kończynami przednimi w kierunku dróg rodnych. B. wypieranie płodu powoduje skurcze macicy i tłoczni brzusznej do dróg rodnych. Wyparcie płodu powoduje zerwanie pępowiny. C. Wyparcie łożyska trwa od 2-12 godzin po porodzie.

Pomoc przy porodzie: wskazana jest tylko kiedy położenie płodu jest nieprawidłowe. Główkowanie płodu ukazuje się najpierw główka ułożona na nóżkach zwróconych do dołu. Ułożenie pośladkowe ukazują się najpierw raciczki odwrócone ku górze.

Sprzęt niezbędny do udzielenia pomocy przy porodzie: linki porodowe, tasiemka do przywiązania pępowiny, odkażone nożyczki do odcięcia pępowiny, wiadro z wodą i czystą ścierką, jodyna albo inny środek odkażający.

Po samym porodzie należy krowie podać ciepłe pójło (jest to woda + otręby+ witaminy czyli składniki mineralne)

Skład chemiczny mleka i siary: mleko woda 87,8% sucha masa 12,2% tłuszcz 3,5% białko 3,2% laktoza 4,8% składniki mineralne 0,7% siara woda 73,7% sucha masa 26,9% tłuszcz 3,5% białko 19,1% laktoza 3% składniki mineralne 1,2%

Czynniki wpływające na wydajność i skład chemiczny mleka: żywienie dojenie pojenie zdrowie czynniki genetyczne sposób użytkowania rasa

Laktacja jest to okres wydzielania mleka przez krowę który trwa od wycielenia do kolejnego zasuszenia krowy średnio trwa 305 dni. Na początek wydajność mleczna wzrasta i osiąga szczyt na przełomie 6-8 tygodnia laktacji. Po wycieleniu pierwsze sto dni jest to największa w granicy 41% następne sto dni na poziomie 36% ostatnie na poziomie 23%

Produkcja mleka jest najbardziej ekonomicznym sposobem przetwarzania pasz na produkty zwierzęce. Krowy na wytworzenie mleka wykorzystują 50% składników pokarmowych dostarczonych w paszach natomiast na produkcje mięsa i tłuszczu w 20%

Powstanie mleka narządem produkcyjnym mleka jest wymię. Podzielone jest na dwie połówki przegrodą anatomiczną. Każda połówka składa się z dwóch ćwiartek zakończonym cylindrycznym strzykiem. Wewnątrz wymienia znajdują się pęcherzyki mleczne w których są komórki mleko twórcze ( w nich powstaje mleko) mleko powstaje ze składników znajdujących się w krwi. Aby powstał 1kg mleka przez wymię krowy musi przepłynąć 450-500 l krwi.

Czynności przygotowania do doju: przeddojenie polega na zdojeniu 1 strug mleka na czarną płytkę. Czynność tę wykonuje się w celu sprawdzenia barwy i konsystencji mleka. Oczyszczenie i mycie wymienia mycie ciepłą wodą ze środkiem myjąco dezynfekującym a następnie wyciera się wymię do sucha. Masarz wymienia masujemy każdą ćwiartkę ruchem okrężnym dzięki temu pobudza się wydzielanie hormonu przysadki mózgowej oksytoksyny która jest odpowiedzialna za wydzielanie mleka.

Dój właściwy: dój ręczny możemy wykonywać dwoma sposobami piąstkowo i osmykiwanie. Dój mechaniczny przeprowadza się przy użyciu dojarki bankowej rurociągowej

Budowa dojarki mechanicznej bańkowej: silnik pompa, rurociągi, rurociąg stały rozprowadzony w budynku, bańka(kana) , aparat udojowy, pulsator, kolektor, gumy strzykowe, kubki udojowe.

Wzrost są to zmiany polegające na zwiększeniu ciężarów i wymiaru całego ciała oraz poszczególnych narządów. Trwa od chwili zarodka aż do osiągnięcia dojrzałości fizycznej.

Rozwój są to zmiany morfologiczne i fizjologiczne kształtowanie się tkanek i poszczególnych narządów. Trwa od momentu powstania zarodka do osiągnięcia dojrzałości.

Przebieg wzrostu i rozwoju: okres zarodkowy trwa 60dni od zapłodnienia. Płodowy trwa około 220 dni i kończy się w momencie porodu. Okres ssania trwa około 2tygodni po urodzeniu w tym czasie ossesek przyzwyczaja się do życia poza organizmem matki. Okres mleczny trwa 3-4miesięcy w czasie których organizm cielęcia karmiony jest mlekiem i przyzwyczaja się do pobierania i wykorzystywania pasz stałych. Okres dojrzewania trwa od momentu odsadzenia od matki do pełnej dojrzałości. Okres pełnej dojrzałości zwierzęcia charakteryzuje się dużą wydajnością i pełną sprawnością rozpłodową. Okres starzenia się charakteryzuje się szybkim zmniejszeniem wydajności i pogorszeniem zdolności rozpłodowej.

Wymagania pokarmowe cieląt i jałowizn: dostarczenie organizmowi niezbędnych ilości jakości składników pokarmowych. Dostarczenie pasz świeżych i czystych.

Żywienie zimowe krów trwa od połowy października do połowy maja ok. 7,5miesiąca skarmia się wówczas pasze zebrane podczas okresu wegetacyjnego np. siano pasze treściwe kiszonki okopowe.

Prawidłowe żywienie w okresie zimowym zależy od: zrobienia jesienią odpowiedniego zapasu potrzebnych pasz. Właściwego ułożenia dawki pokarmowej. Regularnego zadawania pasz.

Przy układaniu dawki pokarmowej należy uwzględnić: wytrzymanie pasz na długotrwałe przechowywanie. Urozmaicenie dawki w celu dostarczenia niezbędnych składników pokarmowych.

Żywienie letnie: pastwiskowe polega na wypasie krów na pastwisku które pokrywa zapotrzebowanie krowy dającej 15litrów mleka. Żywienie pastwiskowo- oborowe jeśli nie ma możliwości korzystnego pastwiska należy dokarmiać krowy w oborze zielonkami koszonymi bezpośrednio przed zadawaniem lub kiszonkami i mieszankami mineralnymi. Żywienie oborowe stosuje się gdy nie ma możliwości wypasu zadaje się wówczas zielonki kiszonki pasze uzupełniające słomę siano pasze treściwe.

Ogólne zasady żywienia krów: krowy należy karmić 2razy dziennie z przerwą 10godz. Im wyższej wydajności oczekujemy od krowy ty bardziej trzeba ograniczyć dawkę pasz objętościowych o małej koncentracji energii a zwiększyć należy za to pasze treściwe młode zielonki świeże okopowe.

Sucha masa= masa ciała * 2,5%* masa krowy+0,1 * wydajność mleka.

Jednostka owsiana= 0,5 *kg mleka +100kg /masę zwierzęcia

Białko ogólne= masa krowy + 80*kg mleka

Celem opasu bydła jest doprowadzenie do takiej kondycji aby uzyskać maksymalną ilość mięsa o pożądanej przez konsumenta jakości.

Systemy opasu : intensywny stosujemy bardzo dużą ilość paszy treściwej przyrost dobowy do 1000g na dobę końcową masę ciała uzyskujemy w ciągu 15miesięcy. Pół intensywny zadajemy mniejszą ilość pasz treściwych a więcej objętościowych przyrost dobowy 700-800g opas trwa 18miesięcy.ekstensywny (powolny) zwierzęta są żywione wyłącznie paszami objętościowymi przyrost dobowy na poziomie 500-600g czas opasu trwa ok. 2lat czyli 24 miesiące ten opas wymaga dostępu do łąk i pastwisk dobrej jakości

Czynniki warunkujące prawidłowy przebieg opasu: czynniki genetyczne- najlepszymi opasami są rasy typowo mięsne (np. szarole, simentale, piemontese) nieco gorsze wyniki dają rasy mieszane pochodzące z krzyżówek. Najlepiej opasają się buhajki a o 20% gorzej jałowice. Najlepiej opasać zwierzęta od 6miesiąca ( u młodych zwierząt przyrasta tkanka mięśniowa a u starych tkanka tłuszczowa). Warunki utrzymania opasów- na uwięzi gdyż zwierzęta przebywające luzem tracą z byt wiele energii na poruszanie się.

Czynniki warunkujące opłacalność opasu: relacje cen po między żywcem wołowym a paszą, wybór rasy zwierząt nadających się do opasu, poziom intensywności opasu, organizacja bazy paszowej, żywienie, technika chowu.

Co to jest choroba? Choroba polega na zaburzeniu funkcji lub uszkodzeniu struktury organizmu. O zaistnieniu choroby można mówić wtedy, gdy działanie czynnika chorobotwórczego powoduje przekroczenie zdolności organizmu do adaptacji, co z kolei wywołuje niepożądane, szkodliwe następstwa.

Przyczyny chorobotwórcze: Czynniki chorobotwórcze wewnątrz pochodne: genetyczne, starzenie się organizmu,b) Czynniki chorobotwórcze zewnątrz pochodne :wirusy priony bakterie riketsje grzyby

Objawy chorób. Najczęściej spotykane objawy to objawy kliniczne czyli:wzrost temp ciała surowiczy wypływ z nosa i worka spojówkowego, utrata apetytu ślinotok. U krów mlecznych spadek produkcji mleka. Przyspieszenie tętna zmiany w zachowaniu chwiejnych chód osowiałość przyspieszone oddechy

Choroby bydła: choroby zakaźne:Wirusową biegunkę bydła i chorobę błon śluzowych BVD/MD Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy/, otręt bydła (IBR/IBV) Pryszczyca

b) choroby przewlekłe zakaźne: Bruceloza bydłaGąbczasta encefalopatia bydła (BSE)Egzotyczna białaczka bydła c)choroby narządów oddechowych: Diplokokoza (pneumokokoza)Posocznica krwotoczna bydła Zaraza płucna bydła d) choroby przewodu pokarmowego: Przeładowanie żwacza Wzdęcie żwacza Niestrawność urazowa urazowe zapalenie czepca i otrzewnej e) choroby krążenia i przemiany materii: zapalenie osierdzia Zapalenie wsierdzia Rostrzeń Niestrawność zasadowa zasadowica żwacza Niestrawność kwaśna Ketoza Tężyczka pastwiskowa f) choroby narządów moczowych: niewydolność nerek Kłębkowe zapalenie nerek Odmiedniczkowe zapalenie

TRZODA CHLEWNA

Znaczenie gospodarcze trzody chlewnej: w Europie jest to główny gatunek jednocześnie surowiec na rynku mięsnym. Poubojowe produkty uboczne są cennym produktem dla przemysłu.

Pochodzenie- za przodków obecnie hodowlanych świń uważa się trzy podgatunki: dzik środkowo europejski- jest to duże zwierze warzące od 150-250kg o tułowiu długim do ok. 2m i silnie rozbudowanym przodzie. Dzik azjatycki-charakteryzuje się wałeczkowatym tułowiem nieco mniejszy. Dzik śródziemnomorski który odznaczał się cechami środkowymi pomiędzy tymi powyżej.

Najważniejsze właściwości użytkowe: duża rozrodczość, wczesne dojrzewanie rozpłodowe i rzeźne, szybkie tempo wzrostu i wysoka wydajność rzeźna, duża wartość odżywcza i smakowitość wieprzowiny.

Typy użytkowe: typ mięsny- dojrzewa późno i szybko rośnie. Typ tłuszczowo mięsny- dojrzewa wcześniej i szybko rośnie. Typ słoninowy- rośnie wolno i późno dojrzewa. Typ smakowy- długo rośnie i dojrzewa.

Niektóre rasy świń hodowane w Polsce.

Rasy zagraniczne utrzymywane w Polsce

Duroc

Amerykańskie świnie Ouroc są to zwierzęta średniej wielkości, mocnej konstytucji, umaszczone ciemnokasztanowo, mahoniowo lub złoto (fot. 15). Zaletą tej rasy jest szybkie tempo wzrostu, dobre wykorzystanie paszy, odporność na stresy. Rasa ta ustępuje rasom białym wcechach rozrodczych i niektórych cechach rzeźnych

Hampshire

Zwierzęta tej amerykańskiej rasy mają umaszczenie czarne z białym pasem przez kłąb, łopatki, klatkę piersiową i przednie nogi (fot. 16). Płodność i troskliwość macierzyńska populacji krajowej jest gorsza niż świń ras białych. Zaletą tej rasy jest cienka, wyrównana na całej długości grzbietu słonina oraz mocna budowa.

Pietrain

Umaszczenie belgijskich świń Pietrain jest pstre z rozrzuconymi czarnymi plamami na białym tle (fot. 17). Rasa'ta, zwana "czteroszynkową", przewyższa inne rasy mięsne udziałem cennych wyrębów tuszy, głównie szynki i polędwicy o 5-7%. Oprócz wymienionych zale';, typowe dla tej rasy są cechy niższej płodności, średniego tempa wzrostu i małej odporności na stresy

.Wielka biała polska (wbp)

Rasa powstała w wyniku krzyżowania świń ostrouchych pochodzenia niemieckiego z rasą wielką białą angielską. Świnie są duże, o mocnej budowie, ostrouche, w typie mięsnym o wyglądzie i pokroju zbliżonym do wba. Masa sztuk dorosłych oraz użytkowność rozpłodowa, tuczna i rzeźna świń pbz zbliżona jest do wbp. Podobnie jak wbp, jest to rasa o bardzo korzystnych właściwościach matczynych.

Puławska

Rasa powstała w wyniku krzyżowania wypierającego prymitywnych świń rodzimych angielską tłuszczowo-mięsną rasą berkshire oraz krzyżowania uszlachetniającego rasami białymi. Zwierzęta w typie mięsno-tłuszczowym ~;ą średniej wielkości, mają umaszczenie łaciate. Świnie puławskie charakteryzuje wrsoka rozrodczość i szybki wzrost. Zwierzęta są odporne, mają też mniejsze wymcgania środowiskowe Rasa pultawska jest rasą matczyną

Złotnicka biała

Świnie złotnickie wywodzą się od prymitywnych t iało umaszczonych SWIn długouchych, przekrzyżowanych szwedzką landrace. Należą do typu mięsnego. Wartością użytkową ustępują innym rasom matecznym

Złotnicka pstra

Początek tej rasie dały pstro umaszczone prymitywne :\winie mięsno-słoninowe z Wileńszczyzny, które objęto wieloletnią selekcją. Zwierzęta ;~achowały cechy prymityw­ne, mają małe wymagania środowiskowe, są odporne, a mięso ich jest dobrej jakości. VVyniki użytkowości rozpłodowej loch są niskie

Świnie odznaczają się wczesnym dojrzewaniem rozpłodowym. Loszki i knurki osiągają dojrzałość płciową rozpłodową w wieku 7-8 miesięcy. Przy wadze do 120 (loszki), a knurki 8-10 miesięcy przy wadze 170-180kg.

płodność- jest to liczba prosiąt urodzonych w jednym miocie ( za 1 razem)

plenność- jest to liczba prosiąt odchowanych w ciągu roku od jednej lochy.

Ruja- nazywa się to u trzody chlewnej hukanie.

objawy występowania rui: niespokojne zachowanie się zwierząt, utrata apetytu ,wydawanie charakterystycznych dźwięków (chrząkanie hukanie) , obrzmienie i zaczerwienienie sromu, wzajemne obskakiwanie się, spokojne zachowanie się przy uciskaniu na grzbiet. Cicha ruja występowanie bez powyższych objawów. Ruja trwa 2-4doby. Okres miedzy dwiema rujami międzyrujowy 21-22dni. Cykl rujowy okres występowania rui i czasu między rujowego

metody krycia loch sztuczne unasiennienie, naturalne nadzorowane.

Najczęściej kryje się loszki w wieku 8miesięcy tak aby w wieku 1roku uzyskać pierwszy miot następnie dążymy do tego aby w jednym roku występowały dwa mioty. 1raz kryjemy loche 12-18godz po spostrzeżeniu objawów ruji. 2 raz po kolejnych 12-18godz. Po pierwszym pokryciu

Czas trwania ciąży świń 114-115 dni czyli 3miesiące 3 tygodnie 3 dni.

Objawy ciąży nie występowanie rui, wzrost apetytu stopniowe powiększenie się brzucha, smiertelność zarodków i płodów w granicach od 20-70%(przyczyny mogą być następujące choroby zakaźne czynniki dziedziczne, rasa świń, pora roku, odżywianie. )

Objawy zbliżającego porodu na 2-3 dni przed porodem brzuch lochy się obniża(obwisły), wymie i sutki nabrzmiewają, na jedną dobę przed porodem locha staje się nie spokojna kręci się po kojcu lub ścieli gniazdo, w sutkach pojawia się siara, na 2-3godz przed porodem zaczynają występować bule porodowe (skurcze)

Poród lochy powinna nadzorować osoba obsługująca lochy one są wówczas spokojniejsze i pozwalają odebrać noworodki.

Wczesne dosadzanie prosiąt do lochy wpływa korzystnie na żywotność i odporność prosiąt a jednocześnie powoduje pożądany masaż wymienia lochy.

Organizacja rozpłodu (planowanie terminów oproszeń)czynniki od jakich zależy planowanie: wielkość stada, pomieszczenia i urządzenia wewnątrz pomieszczeń, zasoby paszowe gospodarstwa. Systemy organizacji oproszeń oproszenia sezonowe odbywają się 2razy do roku, oproszenia ciągłe rozłożone są równomiernie w ciągu całego roku.

Oproszenie sezonowe zalety: możliwość wyboru odpowiedniego sezonu, znaczne ułatwienie przeprowadzenia krycia loch oproszeń i odchowu prosiąt, możliwość trafniejszego wyboru i przeznaczenia prosiąt, łatwiejszy odchów prosiąt z licznych miotów, ułatwienie przeprowadzenia selekcji loch. wady: nie efektywność wykorzystania kojców porodowych, nierównomierne zapotrzebowanie na robociznę, sezonowe dostawy żywca.

Oproszenia ciągłe zalety: ekonomiczne wykorzystanie kojców, równomierna produkcja prosiąt, równomierne zapotrzebowanie na robociznę i pasze. Wady: trudniejszy odchów prosiąt, konieczność posiadania porodówek i większych urządzeń wewnętrznych, możliwość występowania chorób.

Krzyżowanie 2,3lub4 ras wpływa na zwiększenie płodności loch, masy ciała i żywotności prosiąt przeznaczonych na tucz.

Korzyści z krzyżowania: wyższa płodność i plenności loch- mieszańców między gatunkowych, u mieszańców lepsza zdolność do przystosowania się do warunków środowiska(odporność i żywotność organizmu), większe przyrosty lepsze wykorzystanie pasz oraz poprawa mięsności mieszańców.

Metody krzyżowania krzyżowanie proste jedno fazowe (locha A i knur B = locha F1- sprzedaż), krzyżowanie powrotne (wsteczne) (locha A i knur B = locha F1 +knur B= F2- tucz) , krzyżowanie fazowe trzech ras( Locha A i knur B= locha F1+ knur C= F2- tucz), krzyżowanie dwufazowe czterech ras( locha A i knur B = locha F1 Locha C i knur D= knur F1 locha F1i knur F1= f2- tucz)

Korzyści uzyskiwane z krzyżowania zależą od :wartości użytkowej kojarzonych sztuk, trafnego wyboru ras do krzyżowania zwierząt w systemie dwufazowym, właściwego wyboru rasy ojcowskiej i matecznej.

Nie żywieniowe czynniki wpływające na tucz i jakość żywca: odpowiedni dobór ras do krzyżowania, czynniki środowiskowe(warunki zoohigieniczne szczególnie temp), stan zdrowia warchlaków, pochodzenie prosiąt.

Zapotrzebowanie tuczników na składniki pokarmowe zwłaszcza na energie i białko- jest to suma potrzeb pokarmowych i bytowych: żywienie dawkowane- polega na tym że zadajemy tucznikom pasze dwa razy dziennie rano i wieczorem bezpośrednio do koryt określoną ilość pasz. Żywienie do woli uzyskuje się większe przyrosty polega na udostępnieniu zwierzętom przez całą dobę pasz. Żywienie systemem pośrednim pomiędzy żywieniem dawkowym a żywieniem do woli.

Warunkiem uzyskania dobrych wyników tłuszczu jest stałe zapotrzebowanie zwierząt w wodę tuczniki od 30-50kg powinny otrzymywać 3,5-7,5l wody dziennie, tuczniki 50kg 9,5l. Pasze energetyczne(śruty zbożowe i okopowe) można wykorzystywać również młode nie zdrewniałe zielonki najczęściej z roślin motylkowych. Można również wykorzystywać serwatki, maślanki, odpadki kuchenne, wywar gorzelniany, pulpę ziemniaczaną.

Techniki tuczu: tucz zbożowy (jęczmień żyto pszenżyto owies pszenica) mieszanki pełnoporcjowe podstawą są śruty zbożowe, dodatek superkoncentratu, mieszanki uzupełniające. Tucz 30-110kg trwa 4miesiące.tucz ziemniaczany(ziemniaki, zakiszone ziemniaki) ziemniaki są paszą węglowodanową, tuczącą dającą znaczne odtłuszczenie tuszy przy nieprawidłowym zbilansowaniu dawki pokarmowej. Oprócz nich w żywieniu musi być stosowana mieszanka treściwa sporządzona ze śrutów zbożowych, pasz białkowych, dodatków mineralno witaminowych. Dawka paszy treściwej to ok. 1kg/sztukę dziennie. Tucz serwatkowy (serwatka która zawiera wodę, małe ilośći cukru mlekowego, składników mineralnych i witamin). Niska koncentracja składników pokarmowych zawiera pasze treściwe w ilości 1,5kg, sztukę dziennie. Tucz kiszonką z wilgotnego ziarna kukurydzy CCM wartość pokarmowa CCM zależy od suchej masy i poziomu włókna . żywiąc tuczniki kiszonką CCM stosujemy z dodatkiem pasz treściwych. mieszankę tę przygotowujemy ze zbóż oraz pasz białkowych np. śruty sojowe, rzepakowe.

Jako dobrostan zwierząt należy rozumieć taki system utrzymania który zapewnia zwierzętom najlepsze warunki zdrowotne , spełnia ich potrzeby na ile to jest możliwe przy zachowaniu realiów ekonomicznych i zapewnia wysoki poziom fachowej opieki.

Zwierzętom gospodarskim należy zapewnić: możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi zwierzętami drapieżnymi. Opiekę i właściwe warunki utrzymania, uwzględniające minimalne normy powierzchniowe w zależności od systemów utrzymania. Warunki utrzymania nieszkodliwe dla ich zdrowia(nie powodujące urazów), zapewniających swobodę ruchu i wygodne leżenie oraz możliwość kontaktu wzrokowego z innymi zwierzętami. Wolność od głodu, pragnienia, niedożywienia, stresu oraz strachu i cierpienia. Odpowiedni mikroklimat w budynkach z dobrą wentylacją i oświetleniem dostosowanym do potrzeb poszczególnych gatunków i grup technologicznych.

Wielkość kojca dla zwierząt utrzymywanych pojedynczo powinno wynosić co najmniej : dla knura 6,00m². Dla loch- wymiary kojca 2,0m x0,6m-1,20 m² . dla loch w okresie odchowu prosiąt 3,50 m². knurki i loszki hodowlane o masie ciała 30-110kg- 2,70 m².

Powierzchnia kojca dla zwierząt utrzymywanych grupowo powinna wynosić w przeliczeniu na jedno zwierze co najmniej: lochy 1,60 m². prosięta odchowane i warchlaki o masie ciała do 10kg: 0,15 m². 10-20kg: 0,20m². 20-30kg: 0,30 m². Knurki i loszki hodowlane o masie ciała 30-110kg :1,4 m². Tuczniki o masie ciała 30-50kg : 0,40 m². 50-85kg: 0,55 m². 85-110kg: 0,65 m². Ponad 110kg: 1,00 m².

Warunki środowiskowe w pomieszczeniach dla trzody chlewnej.

Kategoria zwierząt	Temperatura w C	Wilgotność względna w %
Knury, lochy	12-15	75-70
Lochy wysokoprośne	15-19	70
Lochy karmiące	18-20	70
Prosięta do 14dni	24-28	60
Prosięta 14-28 dni	18-23	60
Prosięta starsze	18-21	60
Warchlaki	17-19	60
Tuczniki	15-18	70
Knurki i loszki	14-17	70

Oświetlenie w pomieszczeniach dla trzody chlewnej

Kategoria zwierząt	Oświetlenie dzienne (stosunek oszklonej powierzchni okien do powierzchni podłogi)
Knury, lochy	1:20
prosięta	1:25
tuczniki	1:30

Wymagana powierzchnia płyt obornikowych i pojemność zbiorników na odchody płynowe.

W celu obliczenia wymaganej powierzchni płyty obornikowej w danym gospodarstwie należy przeliczyć posiadaną ilość zwierząt na DJP i pomnożyć przez wymagany wskaźnik powierzchni płyty obornikowej wynoszący 3,5 m² na 1DJP. Został on wyliczony w oparciu o następujące parametry: utrzymanie zwierząt- na płytkiej ściółce (system najczęściej stosowany). Okres magazynowania obornika- 6miesięcy . Masa objętościowa obornika 8dt (800kg/ m².). wysokość składowania obornika na płycie 2m. Produkcja obornika od 1DJP w ciągu 6miesięcy wynosi 50dt (6,25 m².).Rezerwa w powierzchni płytowej około 10%

Zbiornik na gnojowice- ich pojemność powinna zapewnić możliwość magazynowania odchodów przez okres 6miesięcy (182dni).Przyjęto że dobowa produkcja gnojowicy w przeliczeniu na 1DJP wynosi 55dm³.

DJP- Duże Jednostki Przeliczeniowe

Przyczyny strat świń: nie oddzielenie zarażonych zwierząt od zdrowych. Złe warunki żywienia. Kanibalizm. Przygniecenie prosiąt przez lochę. Złe warunki hodowli (nbyt niska temp. W pomieszczeniach).

Najważniejsze choroby: Choroby wirusowe: Pomór klasyczny świń, Pomór afrykański świń ,Pryszczyca świń , Choroba pęcherzykowa świń , Pęcherzykowe zapalenie jamy ustnej

Choroby bakteryjne świń: Różyca, Bruceloza , Leptaspiroza, Listerioza , Gruźlica Choroby pasożytnicze: kokcydioza , Toksoplazmoza , Glistnica , Węgorczyca , Choroby skóry : Wysiękowe zapalenie skóry , Choroby grzybicze skóry , Łupież różowy Choroby nie zakaźne: Anemia , (wrodzony niedorozwój mięśni) Kanibalizm Mykotoksykozy , Wrzody żołądka

Kolibakterioza prosiąt (biegunka prosiąt) ich objawy występują u prosiąt w pierwszych dniach życia lub w okresie przystosowywania się przewodu pokarmowego da nowego. rodzaju pokarmu. Pierwsze objawy kolibakteriozy obserwuje się już u noworodków. ( 2-3 gadziny po paradzie)

Grypa u świń jest ostrą zakaźną i zaraźliwą chorobą. ; trwa 5 dni, po czym szóstego-siódmego dnia następuje nagłe zdrowienie. Śmiertelność jest niska i wynosi 1-4%. Objawy: znaczną gorączką (41-42°C), ogólnym posmutnieniem, niechęcią do jedzenia i do ruchu, kaszel, duszności, wyciek z oczu i nosa.

­Dyzenteria jest zakaźną i zaraźliwą chorobą trzody chlewnej. Choroba jest przenoszona za pośrednictwem kału zwierząt chorych i nosicieli. Do zakażenia dochodzi drogą doustną, gdy zainfekowany kał ma kontakt z paszą. Objawy: ciągła biegunka odwodnienia, gwałtownego osłabienia

Owce

Rozróżnia się następujące kierunki użytkowania owiec: jednostronne: typ wełnisty - owce wełniste charakteryzuje szlachetna cienką i gęsta wełna o dużym natłuszczeniu i dużym polu obrostu. Odznaczają się długim tułowiem małą lekką głową średniej długości szyją głęboką lecz wysoką klatką piersiową. Charakterystyczna jest kanciastość kątów ciała. Późno dojrzewa pełen rozwój osiąga w wieku 2lat. Najlepszym reprezentantem tego typu jest Australijski Merynos. Typ mięsny charakteryzuje się krótką i szorstką i bezrożną głową dość krótka i gruba szyja, szerokim beczkowatym tułowiem. Dobrze wysklepionymi żebrami, szerokimi lędźwiami oraz szerokim i dobrze umięśnionym zadem. Skóra owcy mięsnej nie zdradza skłonności do fałdowania i jest raczej napięta. Owce mięsne cechuje bardzo szybki wzrost i wczesne dojrzewanie. W wieku ok. 1,5 roku osiągają pełen rozwój. Przedstawicielem tej rasy są owce francuskiej rasy berrichon. Typ mleczny reprezentuje owce o dużych rozmiarach oraz o długim tułowiu. Odznaczają się wąską długą bezrożną nie owełnioną głową z długimi poziomo ustawionymi małżowinami usznymi. Klatka piersiowa głęboka, tułów długi. Przedstawicielami są owce fryzyjskie i lacaune. Typ kożuchowy- owce są drobne o lekkiej głowie z szeroko rozstawionymi oczami. Mają krótki nie sięgający stawu skokowego ogon. Przedstawicielami są owca romanowska i wrzosówka. Typ smużkowy (futerkowy) - grupa owiec tłusto ogonowych. Owce te charakteryzują się wąską wydłużoną głową i długimi mięsistymi uszami. Nogi są długie i mocne. Typ dwukierunkowy lub kombinowany jest to typ w którym dwa kierunki użytkowania są ważne i górują nad pozostałymi. Typ wszechstronnie użytkowy owce są utrzymywane w trudnych warunkach środowiskowych. Odznaczają się odpornością na gorsze warunki żywienia i utrzymania oraz dobrym przystosowaniem do miejscowego środowiska.

Rasy owiec: rasy owiec polskich: Merynos Polski jest najliczniejszą ustabilizowaną rasę krajową. Charakteryzuje się wełną widocznie karbikowaną o lekkim połysku i miękkim chwycie.

Polskie owce nizinne jest to druga co do liczebności grupa rasowa owiec w Polsce. Wytwarzają wełnę jednolitą o średniej grubości. Polska owca długowełnista nie stanowi jednolitej masy, reprezentowane są przez owce pomorskie i kmienickie. Polska owca górska­- charakteryzuje się dużą odpornością na dużą ilość opadów. Znakomicie znosi trudne warunki surowego klimatu. Użytkowana jest w produkcji mleka wełny i jagniąt z przeznaczeniem na eksport. Wrzosówka ze względu na małą opłacalność chowu uległy prawie całkowitej likwidacji. Charakteryzują się wczesnym dojrzewaniem dużą plennością i wytrzymałością. Rasy owiec importowanych : Ile de france- Francuska rasa dająca dużo wełny są łatwe w chowie. Czarnogłówka mięsna- owca ta charakteryzuje się budową typową dla ras mięsnych. Berrichon są to owce o wybitnie mięsnej budowie szybko rosną, cechuje je duży temperament żywotność oraz płodność. Texel jest rasą szybko dojrzewającą o dobrych parametrach użytkowości mięsnej wysokiej plenności i dobrym poziomie użytkowości wełnistej. Suffolk - charakteryzuje się wysoką plennością oraz zdolnością przystosowania się do różnych warunków klimatycznych. Wschodnio fryzyjska - owca mleczna owce wyróżnia się wysoką plennością mleczną i są bardzo wymagające pod względem warunków bytowych. Owca fińska utrzymywane w Finlandii charakteryzuje się wysoką plennością i są utrzymywane w wielu krajach świata.

Użytkowanie mięsne : rasa, wiek, płeć, żywienie, płodność i plenność matek, wielkość.

Użytkowanie wełniste: cechy wełny: higroskopijność- zdolność wchłaniania wody przez wełne, ciepłochłonność- zdolność utrzymywania ciepła, odprężność (sprężystość), zdolność do ścieśniania (filcowania), ogniotrwałość.

Użytkowanie mleczne: charakterystyka mleka: małe zróżnicowanie kuleczek tłuszczu (10 krotnie mniejsze niż mleka krowiego), wolne tempo podsiadania śmietany ok. 3razy dłużej niż mleka krowiego, duża bakterio statyczność mleka.

Dojrzałość płciowa i rozpłodowa : dojrzałość płciowa - zdolność wydawania potomstwa, dojrzałość rozpłodowa- owce dojrzałe płciowo które osiągają 75% masy dorosłego zwierzęcia, po raz pierwszy owce pokrywa się w wieku ok. 18miesięcy.

Sezonowe zmiany aktywności płciowej: popęd płciowy owiec występuje sezonowo w przypadku takiej rasy jak: merynos polski październik i listopad. Polska owca nizinna czerwiec i lipiec. Rasy których maciorki wykazują ruje przez cały rok nazywamy asezonalnymi.

Systemy stanowienia: stanóka- jest to okres trwania sezonu rozpłodowego (prawidłowo przeprowadzona stanówka powinna trwać 32-34dni. Sposoby krycia owiec: krycie wolne, haremowe, krycie z ręki (jest to pokrywanie wybranym trykiem wybranej maciorki).

Ciąża i poród: ruja trwa od 14-20dni, ciąża trwa ok. 5miesięcy (142-156dni) poród trwa ok. 30 minut i pomoc człowieka jest nie konieczna.

Przykładowe dawki pokarmowe dawka pokarmowa dla jagniąt opasanych w okresie lata w wieku 7-8miesięcy: pastwisko młode 4-4,5kg. Zielonka z kończyny 1,5-2kg. Siano z kończyny 0,1- 0,2kg. Słoma pastewna do woli. Mieszanka „C” 0,2kg. Dawki pokarmowe dla maciorek karmiących. Maciorki dorosłe karmiące o wadze 50-55kg (karmiące 1jagnie) Zielonka z kończyny 4kg. Kiszonka z kukurydzy 3kg. Słoma pastewna 0,5kg. Śruta zbożowa 0,3kg

Żywienie letnie podstawą żywienia jest pastwisko, rośliny muszą być odporne na udeptywanie i przygryzanie, (np. kończyna biała w mieszance z rajgrasem angielskim), owce można wypasać na pastwisku zagospodarowanym już przez bydło na ścierniskach na ziemniaczyskach buraczyskach jak i również w parkach i na skwarkach. Można spasać owcami również zasiewy mieszanek ozimych wybujałego rzepaku lub zbóż ozimych, przy okresowym braku pastwiska przechodzi się na żywienie zielonkami koszonymi (mieszanki lucerny z trawami, bądź kończyny czerwonej z trawami), koniecznym uzupełnieniem pasz objętościowych pasz soczystych jest słoma.

Żywienie zimowe podstawą żywienia jest siano najlepsze z roślin motylkowych, pozostałe pasze wykorzystane: plewy, strączyny, łupiny, stały dostęp do wody (owca potrzebuje do 3-9l wody na dobę) lizawki solne jako uzupełnienie składników mineralnych.

Żywienie maciorek: w okresie przygotowania do krycia: żywić należy intensywnie, w celu zwiększenia popędu płciowego owiec podaje im się skiełkowany jęczmień lub kiełki słodowe w ilości 0,2-0,3kg/ sztukę dziennie. Maciorki jałowe i w czasie pierwszej połowy ciąży: w okresie letnim dobre pastwisko z dodatkiem słomy ok. 0,5kg, zimą wskazane jest uzupełnienie dawki paszą treściwą 0,2kg Maciorki w drugiej połowie ciąży : unikać należy dużej ilości pasz objętościowych, wskazany jest dodatek pasz treściwych Maciorki karmiące: przeznacza się dla nich siano bardzo dobrej jakości oraz zielonki z roślin motylkowych, w okresie zimowym zadaje się bardzo dobre siano kiszonki buraki pastewne marchew, maciorki karmiące bliźnięta muszą być bardziej intensywnie karmione niż karmiące jedno jagnię.

Owce najlepiej czują się w otwartej przestrzeni jednak w naszych warunkach jest to niemożliwe. Od późnej jesieni do wczesnej wiosny muszą przebywać w pomieszczeniu.

Budynek owczarni powinien być: tak aby oś podłużna budynku biegła w kierunku północ- południe, częścią otwartą patrzeć powinny na południe, usytuowany powinien być na lekkim wzniesieniu na glebie przepuszczalnej, pomieszczenie powinno mieć wydzieloną paszarnie, obok pomieszczeń muszą znajdować się okolniki, warunki mikroklimatyczne: oświetlenie naturalne powierzchnia okien powinna wynosić co najmniej 5% powierzchni podłoża, temp od 3-5C a gdy są przystrzyżone aż do 12C, wentylacja grawitacyjna lub wymuszona

Wyposażenie budynku: koryta (drewniane, blaszane, kamionkowe), paśniki służą do zadawania pasz objętościowych i treściwych, płotki (wysokość 1,25m) służą do wygrodzenia osobnego kojca

Znaczenie gospodarcze konia a także sposób ich wykorzystania na przełomie ostatnich lat uległo znacznym zmianą: pierwszą formą wykorzystania było spożywanie mięsa z dziko rosnących wcześniej upolowanych zwierząt. Od czasów udomowienia koni do współczesnych czasów wykorzystuje się je w celach wojennych jako środek lokomocji, jako siła pociągowa w rolnictwie i transporcie.

Pogłowie koni na przełomie ostatnich 100lat: 1910r 94,5 miliona sztuk. 1950r 75 miliona sztuk, 1980r 65 miliona sztuk 1990r. 61 miliona sztuk 2001r 550 tysięcy sztuk 2007r 500 tysięcy sztuk.

Pochodzenie koni za przodków konia domowego uważa się konia Prenarskiego oraz Tarpana stepowego.

Typy użytkowe koni podział ze względu na pochodzenie : gorąco krwiste (szlachetne), zimno ogniste, uszlachetnione. Podział ze względu na przydatność do określonego kierunku użytkowania. Konie wierzchowe lekka budowa długa linia przodu i zadu jędrność i suchość tkanek dość długie kończyny żywe i pogodne usposobienie. Konie pociągowe flegmatyczne usposobienie masywny kościec, duża i ciężka głowa osadzona na krótkiej szyi brak zdolności do szybkiego ruchu. Konie wszechstronnie użytkowe zdolne do pracy i do zaprzęgu są to mieszańce. Typ jutrzny są to konie małe inaczej zwane kucami o zwięzłej budowie krępej wykorzystywane kiedyś do podnoszenia ładunków na terenach górzystych.

Konie szlachetne czyli gorąco krwiste: konie Arabskie pochodzą z półwyspu arabskiego są to konie czystej krwi, są to konie wytrzymałe odporne na trudne warunki bytowania, są to konie o długich kończynach o żywym i łagodnym temperamencie długowieczne charakteryzuje je wzrost ok. 150cm w kłębie. Konie pełnej krwi Angielskiej najszybsze konie, o dużej sprawności mięśni ścięgien serca płuc, bardzo żywy i pobudliwy temperament, wysokość w kłębie ok. 160cm, długie kończyny, długa i głęboka klatka piersiowa, są to konie szybko dojrzewające i szybko rosnące, są to konie wyścigowe.

Konie szlachetne (półkrwi) konie wielkopolskie hodowane są w Wielkopolsce należą do wszechstronnego typu użytkowego ok. 550kg żywej wagi dość masywne ok. 160cm w kłębie. Konie małopolskie rasa powstała w wyniku krzyżówki koni prymitywnych z końmi pół krwi angielskiej. Konie śląskie pochodzą ze śląska poprzez krzyżówkę miejscowego pogłowia z niemieckimi ogierami. Są to konie potężne masywne ciężkie i wykorzystywane do prac polowych do transportu jest to typ pociągowy.

Konie zimnokrwiste konie sztumskie wywodzą się z żóław i jest to koń najcięższy największy z hodowanych w Polsce. Koń Łowicko Sochaczewski są to konie nieco lżejsze od koni sztumskich. Konie sokulskie. Konie lidzbarskie odznaczają się zdolnością do szybkiego ruchu wytrzymałe w pracy bardzo często zapadają na chorobę kopyt.

Konie prymitywne- KUCE koniki polskie małe krótkie jest to rodzima polska rasa mały ciężar ciała. Konie hucły górskie koniki pochodzące z bieszczad małe krępe ciężkie. Fiodingi sprowadzone do polski po I wojnie światowej spośród koni prymitywnych największe mogą mieć do 140cm w kłębie odznaczają się największą siłą pociągową z kucyków.

Pokrój jest to zespół zewnętrznych cech budowy zwierzęcia ma często bezpośredni wpływ na ich użytkowanie.

Budowa konia: podudzie, staw skokowy, udo, ogon, krzyż, słabizna, lędźwia (nerka), puzdro, kolano, użebrowanie, grzbiet, kłąb, brzuch, mostek, Łopatka, szyja, czoło, nos, nozdrza, warga górna i dolna, ganasz, staw barkowy, ramię, łokieć, przedramię, nadgarstek, nadpęcie, pęcino, kopytko, staw pęcinowy.

Głowa: oczy żywe i lśniące świadczą o zdrowiu konia i temperamencie. Szyja jest regulatorem ruchów powinna być prosta średniej dł 2/5 długości tułowia i średniej grubości. Tułów (kłoda) klatka piersiowa stanowi przednią część kłody powinna być pojemna i głęboka, brzucha zapewnia dobry rozwój narządów trawiennych powinien być pojemny ale nie obwisły. Kłąb stanowi miejsce przyczepu mięśni poruszających przednie kończyny. Grzbiet powinien być prosty i szeroki. Lędzwie zwane nerką pożądane jest krótkie szeroki i wypukłe. Zad powinien być dobrze umięśniony szeroki i długi (1/3 dł tułowia). Kończyny przednie spełniają rolę podpór a podczas ruchu rolę resoru amortyzującego wstrząs. kończyny tylne decydują o ruchu konia do przodu i jego sile pociągowej mocne i mocno umięśnione.

Ruchy i chody konia: stęp jest to najwolniejszy chód konia w granicach 4-5km/godz. Kłus jest chodem pośrednim pomiędzy stępem a galopem 12-15 km/godz. Galop jest to najszybszy ruch konia (najszybszą odmianą galopu jest cwał) koń w galopie pokonuje 1km w ciągu 2-3 minut.

Czyszczenie konia jest bardzo ważnym zabiegiem higienicznym warunkującym utrzymanie koni źrebiąt w należytym stanie zdrowia. Przez prawidłowe czyszczenie konia otwierają się pory skóry co umożliwia oddychanie całą powierzchnią ciała a zarazem wykonuje masarz.

Do czyszczenia koni używane są: szczotka w włosia dla czyszczenia sierści. Zgrzebło metalowe do usuwania ze szczotki zebranego brudu. Szczotka ryżowa do rozczesywania i czesania włosia grzywy i ogona. Wełniana ścierka do zbierania pyłu. Duże ścierki płócienne lub gąbki jedna do czyszczenia pyska, ocierania oczu i nozdrza, druga do zewnętrznych części narządów płciowych i odbytu. Drewniana łopatka żelazny haczyk do czyszczenia podeszwy konia.

Pielęgnacja kończyn podczas pielęgnowania kończyn zwraca się uwagę na ścięgna stawy i kopyta. Pielęgnacja ścięgna polega na tym że po pracy i po kończeniu czyszczenia konia zwilża się ją zimną wodą wyciskaną ze szmatki lub gąbki. Stawy pęcinowe na którym występują opoje polega na robieniu zimnych okładów bandażowaniu i polewaniu stawów w celu ochrony stawów. Higiena kopyt polega głównie na utrzymaniu ich w czystości zanieczyszczenia powinny być usuwane drewnianą skrobaczką wiechciem słomy lub szczotką włosienną. Higiena strzałki jest bardzo ważna ponieważ brud i wilgoć sprzyjają powstawaniu procesów gnilnych.

Podstawowe zasady podkuwania konia: podkowę należy dopasować na zimno. Od przodu i dwóch boków kopyta podkowa powinna wystawać od 1-2mm poza brzeg podstawy kopyta a w okolicy piętek 3-4cm. Końce ramion podkowy powinny dochodzić do linii pionowej opuszczoną z piętek. Otwory na podkowiaki muszą być rak rozmieszczone tak żeby ostatni wypadł w najszerszym miejscu kopyta. Podkowiaki musza być wbijane w linie białą a końce ich powinny wchodzić w ścianę puszki na 1/3 wysokości od brzegu podstawowego.

Rodzaje podkowy podkowa pantoflowa ma całkowicie gładką powierzchnię przyziemną jest dla koni najwygodniejsza lecz nie zapobiega ślizganiu się. Podkowa gryfowana ma z przodu zębiec a na końcu ramion gryf. Podkowa hacelowa stosowana w okresie zimowym ma nagwintowane otwory w które wkręca się haclel i w stajni należy je wykręcić a otwory zalepić pakułami. Podkowa zwarta (ślepa) ma ramiona połączone. Stosuje się je do kopyt płaskich i paochwatowych.

Pasze objętościowe soczyste: zielonki zielonki koszone, pastwisko (30-40kg) marchew (10kg/szt) buraki, buraki cukrowe półcukrowe, pastewne(15kg/dziennie) ziemniaki parowane(20kg/ dziennie).

Pasze objętościowe suche siano łąkowe (do 12kg dziennie) słoma owsiana i jęczmienna

Pasze treściwe owies w ilości 5-6kg śruta jęczmienna 5kg śruta z żyta tylko w ramach wyjątku w małych ilościach, kukurydza 5-6kg, otręby można dawać pszenne 3kg żytnie i jęczmienne 2-3kg

Dodatki mineralne i witaminowe sól kuchenna w postaci lizawek, mieszanki mineralne bądź koncentraty, Hippowit dodatek witaminowy.

Ogólne zasady żywienia koni pasze należy dawać często 3-4 razy dziennie. Nie należy podawać pasz łatwo pęczniejących w przewodzie pokarmowym, pasz spleśniałych, zielonek mokrych (zagrzanych) zwiędniętych lub przemrożonych okopowych. Nie wolno podawać ziarna bezpośrednio po zbiorze (3-4 tygodnie po zbiorze można podać). Do nowych pasz należy konie przyzwyczajać stopniowo. Nie wolno poić koni spoconych i zmęczonych po pracy.

Nieprawidłowe żywienie może spowodować szereg chorób przewodu pokarmowego np. kolka, mięśniochwat, ochwat.

Dojrzałość płciową konie osiągają w wieku 12-18 miesięcy do rozpłodu nadaje się w wieku 3 lat.

Cykl płciowy u klaczy trwa średnio 21dni ruja natomiast (nazywa się grzaniem lub paleniem ) trwa 4-7dni.

Ciąża u klaczy trwa 11miesięcy średnio 333dni.

DRÓB

TYP MIĘSNY: kształt sylwetki zbliżony do kwadratu dobrze umięśniona klatka piersiowa i uda krótki ale szeroki grzbiet. W wieku 20tyg kura waży 2-3kg kogut 4kg. Barwa upierzenia biała. Kury późno dojrzewają płciowo ok. 200dni. Znoszą nie więcej niż 130 jaj o masie 52-60g. Przedstawiciele rasa dominat Wite Cornnish. (DWC)

Typ nieśny: są lekkie kształt sylwetki zbliżony do trójkąta. W wieku ok. 20 tyg. Kury warzą 1,2-1,6kg kogut 1,7-2,3kg. Mają silnie rozwinięte przydatki na głowie. Wcześnie dojrzewają płciowo. W wieku 140-150dni rozpoczynają nieść. Do 76 tygodnia życia znoszą ok. 300 jaj o masie 54-66g. Przedstawiciele rasa Leghorn( o barwie upierzenia białej i znoszącej jajko o białej skorupie).

Typ ogólnoużytkowy: kształt ciała zbliżony do prostokąta. Dojrzałość płciowa ok. 160-180dni. W wieku ok. 20tyg waży 1,5-2,6kg. Kogut 1,8-3,3kg. Do 76tyg znoszą 160-200jaj o masie 52-60g. Zabarwienie skorupy jaj od jasnej do brunatnej. Przykłady rasy rhode Island Red (RIR)

Użytkowanie nieśne kur: czynniki decydujące o nieśności : wybór odpowiedniej rasy. Pora roku (maj- kwiecień nieśność większa. Listopad- mniejsza). Długość dnia. Światło. Wiek kur ( najlepsza nieśność w ciągu 2lat). Odpowiednie żywienie ( podstawą żywienia są śruty i ziarna zbóż). System użytkowania: system ekstensywny - jest to zbliżony do naturalnego kury większość czasu spędzają na wybiegu kurnik służy tylko do noclegu. Stada liczą do 100 niosek koszty są niskie a pokarm kury znajdują na wybiegu. System pół intensywny- fermy mają od 1000 do 2000 niosek. Kury utrzymywane są w przystosowanych pomieszczeniach z ograniczonym wybiegiem. Koszty są wysokie pełne wyżywienie zapewnia hodowca. System intensywny- fermy duże do kilkunastu tysięcy niosek kury utrzymywane w zamkniętych budynkach bez okien bez wybiegu. Pełna mechanizacja karmienia wentylacja oświetlanie bardzo wysokie koszty. Produkcja równomierna w całym roku.

Użytkowanie mięsne kur- produkcja Brojlerów są to kurczęta kurze typu mięsnego które w wieku 49-56dni osiągają wagę od 1,3-1,8kg. Wymagania stawiane brojlerom: szybkie tempo wzrostu. Dobre wykorzystanie pasz. Dobre umięśnienie piersi i ud. Barwa skóry biała bądź żółta. Wysoka wydajność rzeźna i dobra jakość mięsa. Najważniejsze jest żywienie systemem do woli mieszankami pełno porcjowymi np. DKA- starter ( do 4tyg) DKA-finish (po 4tyg). Pomieszczenia dla brojlerów są zamknięte bez wybiegów ogrzewane wentylowane, pełna mechanizacja zadawania pasz i pojenia oświetlenie. Po zakończeniu tuczu pomieszczenia muszą być wyczyszczone i odkażone, produkcja brojlerów może trwać przez cały rok.

Wyląg naturalny: uzależniony jest od okresowego kwoczenia kur. Pod kwokę podkłada się od 13-18 jaj. Kura wysiaduje jajka 21dni. Kwokę karmi się raz dziennie i podaje się jej wodę do picia.

Wyląg sztuczny: temp. 37,8-38,2 C temp na tym poziomie zapewniają grzejniki z automatycznym regulatorem. Wilgotność powietrza 60-80% zapewniają ją zbiorniki z podgrzewaną wodą. Wymiana gazowa powietrze w inkubatorze powinno zawierać 21% tlenu zawartość CO2 nie powinna przekroczyć 0,4% i na bieżąco powinna być usuwana z inkubatora. Obracanie jaj, jaja muszą być obracane kilka razy dziennie jest ono zautomatyzowane.

Inkubator czeski BIOS: pojemność komory lęgowej ok. 10tyś jaj. Pojemność komory wykluwacza ⅓ pojemności wyżej wymienionej. Budowa: skrzynia, półki na jaja, urządzenia do obracania jaj, grzejnik, wentylator, termoregulatory, urządzenia alarmowe, tablica rozdzielcza, przyrząd do pomiaru temp, wilgotności (higrometr). Podczas inkubacji prowadzi się prześwietlenie jaj w celu okresowej oceny stanu rozwoju zarodka. Prześwietlenie prowadzi się pomiędzy 5a7dniem inkubacji oraz w 18dniu. Usuwa się wówczas nie zapłodnione jaja lub z zarodkami zamarłymi.

Budowa jaja: błony jajowe, tarczka zarodkowa, żółtko, błona witelinowa, białko rzadkie wewnętrzne, białko gęste, chalazy, skorupa, białko rzadkie zewnętrzne, komora powietrzna.

Indyki podstawowe rasy: bronz, bronz szerokopierśny, bestswill. Użytkowanie mięsne jest celem chowu indyków produkcja brojlerów dostarcza wartościowego mięsa w wieku 14-16 tygodnia osiągają wagę 3,5-4kg żywienie ich polega na dostarczaniu paszy pełno porcjowej do woli. Tucz indyków wyrośniętych rozpoczyna się go po 21tygodniu życia i trwa on 3tygodnie. Po tym czasie indyk powinien ważyć 6kg żywić możemy zbożem i zielonką. Użytkowanie nieśne indyczka znosi od 50-70jaj w roku, o średnim ciężarze 80g, inkubacja trwa 28 dni pod indyczkę podkłada się od 18-20 jaj

Kaczki podstawowe rasy i typy użytkowe : biegus- typ nieśny nieśność 140-200jaj rocznie waga zwierząt tej rasy 1,7-2kg. Rouen- typ mięsny waga 5kg. Pekin, kaczka Piżmowa- typ ogólno użytkowy 3-3,5kg nieśność 80-100jaj. Żywienie kacząt hodowlanych - stosuje się następujące pasze do 2miesiecy mieszanka pełno porcjowa DK a później śruty (kukurydziany, pszenny, jęczmienny)otręby oraz dodatki mineralne. Tucz kaczek dorosłych przeznacza się kaczęta po ukończeniu 5 miesięcy stosujemy pasze: śruty zbożowe, otręby pszenne, zielonki, dodatki mineralno witaminowe spożycie paszy ok. 300g na sztukę dziennie

Gęsi podstawowe rasy gęś pomorska waga 4-5kg nieśność 12-18 jaj. Gęś Suwalska waga 4-4,5kg rasa późno dojrzewająca. Rasa Kielecka wcześnie dojrzewająca nie nadaje się na tucz jesienny. Gęś Zatorska waga 5-5,5kg nieśność jaj do 40szt. Użytkowanie nieśne gęsi powinny uzyskiwać wagę do 4,5kg przeznacza się do tuczu gęsi w wieku od 8tyg życia i tuczy intensywnie przez 2-3tyg produkować można również brojlery gęsie w pomieszczeniach zamkniętych. Użytkowanie na pierze pozyskuje się je z podskubywania gęsi żywych oraz zdejmuje się pierze z gęsi zabitych. Żywienie śruty pszenne, zielonki, dodatki mineralno witaminowe, makuchy, ziemniaki, pastwisko.

Pszczoły (apis) rodzaj z rodziny pszczołowatych właściwych.

Wyróżniamy cztery gatunki pszczół: pszczoła wschodnia- gatunek występujący w południowej i wschodniej Azji. Jest żółta lub ciemniejsza ma rąbki filcowe (owłosione ciało). Gniazdo zbudowane z wielu plastrów zakładane w zamkniętych pomieszczeniach. Jest łagodna rzadko żądli niekiedy szczypie żuwaczkami. Jest odporna na choroby i niesprzyjające warunki środowiska. Zyje dziko w dziuplach i szczelinach skalnych. Pszczoła olbrzymia- żyje dziko w klimacie tropikalnym południowej azji. Buduje gniazda na wolnym powietrzu. Robotnice o dł ciała 19mm są zbliżone wielkością do matki 23mm i trutni 17mm. Jaskrawe ubarwione o ciemnych błoniach skrzydeł są pracowite i mają skłonność do sezonowych wędrówek. Pszczoła karłowata- występuje w azji południowej żyje na wolnym powietrzu przeważnie w zaroślach robotnice są jaskrawo ubarwione cztery razy mniejsze od pszczoły miodnej matki i trutnie są dość duże. Są łagodne i bojaźliwe latają szybko lecz na niewielką odległość. Ich gniazda są dobrze ukryte i zabezpieczone przed mrówkami. Pszczoła miodna- pszczoły i rodziny obejmujące gatunki wytwarzające miód zbierają nektar i pyłek kwiatów który jest ich pożywieniem i w ten sposób zapylają rośliny. Uzyskiwane produkty to miód i wosk. Użądlenie przez nie większych zwierząt (kręgowców) kończy się śmiercią pszczoły.

Rodzina pszczela każda rodzina buduje gniazdo złożone z 50 tyś osobników. W zależności od sposobu odżywiania z larw wyrastają albo robotnice albo królowe matki, matka może składać jaja nie zapłodnione z których wylęgają się samce. Larwy karmione są miodem i mleczkiem oraz papką miodowo pyłkową. Larwy mogą przepoczwarzać się w matki robotnice lub trutnie. Pierwsza wylęgnięta matka zabija pozostałe i odbywa lot godowy. Po zakończeniu lotu powraca do gniazda by przepędzić starą królową. Jest to tzw. Ruja czas gdy matka wylatuje z ula z grupą robotnic w celu poszukiwania miejsca na nowy ul.

Rój pszczeli składa się z królowej matki ( ma ona za zadanie składowanie jaj kopuluje tylko raz w życiu w powietrzu z liczbą od 10-30 trutni). Trutnie pojawia się w ulu tylko na wiosnę do czasu lotu godowego są bezczynne nie pełnią żadnych funkcji społecznych jedyną ich funkcja jest dostarczenie królowej nasienia żyją ok. 50dni. Robotnic stałe mieszkanki uli przez cały życie posłuszne są królowej do jej funkcji należy pielęgnowanie larw budowa plastrów odbieranie miodu od robotnic zbieraczek stróżowanie u wejścia zbieranie pokarmu i wody oraz czyszczenie komórek w których składane są jaja . Pszczoły zbieraczki zostają nią robotnice w 21dniu życia obiera sobie tylko 1 rodzaj kwiatów i do gniazda znosi tylko jeden rodzaj pyłku.

Rodzaje uli datanowski, warszawski, wielkopolski, ostrowskiej.

Budowa ula korpus gniazdowy, nastawka pół lub całoramkowa, dennica, poddasze ( podstawka ocieplająca), daszek, podstawka.

Niezbędne wyposażenie uli : komplet ramek gniazdowych i nadstawkowych konieczna jest też pewna ilość ramek zapasowych. Ścieśniacze czyli deski do ograniczenia . przegroda pszczela do oddzielenia gniazda. Powłoka- może być z desek międzyramkowych listewek lub płótna. Jednej górnej i dwuch bocznych mat lub poduszek do ocieplania gniazda.

Sprzęt paśniczy: odzież ochronna, podkurzacz pasieczny, dłuto pasieczne, szczotka pasieczna, skrobaczki, transportówka, topiarki, poidło pasieczne, izolator, klateczki transportowe, sprzęt do miodobrania ( miodarka, odsklepiarka, cedzidła, naczynia na miód, noże do odsklepiania)

Hodowla zwierząt futerkowych już sama nazwa wskazuje na to że do grupy zwierząt futerkowych zalicza się wszystkie te które hodowane są z przeznaczeniem na skórki. Najważniejsze znaczenie mają tutaj gatunki hodowane w fermach. W związku z tym należy skoncentrować się w pracy nad omówieniem trzech najbardziej znaczących hodowli fermowej gatunków zwierząt futerkowych- lisa norki jenota.

Lis należy do rodziny psowatych hodowlą objęto kilka rodzajów lisa polarnego i lisa pospolitego.

Norka należy do rodziny łasicowatych a jej odmiany hodowlane na fermach pochodzą z ameryki północnej. Swoją budową przypomina kunę lub tchórza. Norki żyją średnio ok. 10 lat. Śą zwierzętami prowadzącymi zimno- wodny tryb życia. Okrywa włosowa norki jest zazwyczaj trwałą i bardzo gęsta. Okres rui przypada na początek marca a ciąża trwa 50dni. Liczba młodych w miocie to 3-8 sztuk. Q śród najpospolitszych odmian norek wyróżnia się odmiany standardowe i mutacyjne.

Jenot hodowla jenota w Polsce jest bardzo słabo rozwinięta jenot jest przedstawicielem rodziny psowatych. Charakterystyczną cechą biologiczną u jenota jest skłonność do zapadania od połowy listopada w drzemkę zimową. Dorosłe osobniki ważą średnio 6-7kg ciąża u samic trwa 59-62dni. Przy liczebności miotu 6-7sztuk. Jenot żyje przeciętnie 8-9lat. Jego okrywa jest długowłosa bardzo długie są włosy okrywowe na szyi i bokach głowy które tworzą grzywę i bokobrogi. Umaszczenie jenota wskazuje szeroką gamę odcieni: od ciemno szarych do jasno popielatych. Od ciemnobrązowych po rude.

Obecnie w hodowli zwierząt futerkowych najczęściej stosowane są klatki wolnostojące oraz pomieszczenia typu pawilonowego.

Żywienie zwierząt futerkowych. Cechą charakterystyczną mięsożernych zwierząt futerkowych jest stosunkowo krótki przewód pokarmowy w związku z tym należy podawać lekkostrawną karmę. Najlepsza jest karma białkowa pochodzenia zwierzęcego. Normując dawki pasz należy brać pod uwagę występowanie 4okresów: spokoju i rozrodu od 1grudnia do 1maja. Okres laktacyjny od 1maja do 1września. Tworzenie zimowej okrywy włosowej od września do 1października.

Karp nadaje się do hodowli dlatego że: są wszystkożerne, mają smaczne mięso, szybkie tempo wzrostu, są odporna na niesprzyjające warunki termiczne i tlenowe.

Karp jest rybą ciepłolubną najlepsze warunki w żyznych i nagrzanych zbiornikach dno najlepiej porośnięte miękką roślinnością i bogate w faunę bezkręgowców które stanowią pożywienie.

Kategorie stawów karpiowych : staw torfowiskowy- służą one za teren tarła karpi i rozwoju wylęgania się ikry. Przesadka I jest przeznaczona do dalszej hodowli młodych karpi. Przesadka II służą do odchowu karpi po przeniesieniu z I przesadki. Stawy odrostowe przeznaczone do ryb konsumpcyjnych. Zimowe- stawy do przetrzymywania przez okres zimowy. Stawy magazyny które służą do okresowego przechowywania ryb.

System produkcji karpi: system 2letni pozwala się na użytkowanie w końcu 2roku. Ryba o wadze 0,6-1kg. System trzyletni zapewnia hodowcy uzyskanie na jesień trzeciego roku ryb o wadze 1,2-2kg

Rozród karpi samce i samice karpi są przydatne do rozrodu po osiągnięciu pełnej dojrzałości płciowej. Samce dojrzewają w wieku 3lat a samice 4lat. Najlepsze jednak są samice w wieku 5-8lat natomiast samce 4-7lat.

Żywienie karpi żywienie polega na wsypaniu do stawu odpowiednio przygotowanej miejsca (karmiska) odpowiednich pasz. Pochodzenia roślinnego m.in. łubin groch kukurydze żyto jęczmień, ziemniaki. Pasze pochodzenia zwierzęcego świeża krew mączka z krwi, mączki kostne mięsne rybne. Granulaty produkowane przemysłowo.

Ryby ze stawu odławia się jesienią polegają one na spuszczeniu wody i całkowitym wybraniu karpi.

11

---