Urszula Opyrchał

Porównawcze Studia Cywilizacji

II rok SUM

Temat: Dziecko a jednak dorosły - realia dorastania w Tybecie.

Założenia: Lekcja przygotowana na 2 jednostki lekcyjne (90minut) dla 3 klasy liceum o profilu humanistycznym. Uczniowie zdobyli wcześniej podstawowe informacje o buddyzmie na lekcji religii lub etyki.

Cele: po lekcji uczeń…

- potrafi określić zasięg kultury tybetańskiej,

- zna podstawowe informacje o Tybetańskim Region Autonomicznym,

- zna podstawowe informacji o buddyzmie tybetańskim,

- zna tybetańskie rytuały związane z dzieciństwem,

- umie porównać rytuały tybetańskie z europejskimi / polskimi,

- rozumie pojęcie lamaizmu i lamy,

- umie wskazać zalety i wady wyboru dla dziecka życia świeckiego i klasztornego

- zna tytuły filmów poświęconych tematyce tybetańskiej.

Materiały:

• Film Wybraniec (Unmistakem Child), reż. Nati Baratz, 2008

• Film Siedem lat w Tybecie (Seven Years In Tybet), reż. Jean-Jacques Annaud, 1997

• Książka Tybet. Ginąca kultura, A. i M. Szymczakowie, Warszawa 2008

• Książka Tybet. Zarys historii kultury, D. Snellgrove i H. Richardson, Warszawa 1978

• Arkusze papieru, kolorowe pisaki

• Wydrukowane testy o buddyzmie, mapki i fragmenty książki (ok. 15 sztuk)

• Wydrukowane pismo, flaga i chorągiewki modlitewne (po 1 sztuce).

WPROWADZENIE

1. Polecenie: „Z czym wam się kojarzy słowo Tybet?” - burza mózgów.

Zapisanie odpowiedzi uczniów na tablicy, zweryfikowanie odpowiedzi, ewentualne wyjaśnienie pojęć, które mogą nie być znane wszystkim uczniom. W trakcie tego ćwiczenia powinno wyjść, że główną religią w Tybecie jest buddyzm, co będzie potrzebne do następnego ćwiczenia.

Uzupełnienie obejmuje także krótki wykład dotyczący Tybetańskiego Regionu Autonomicznego, na podstawie książki Tybet. Ginąca kultura, A. i M. Szymczakowie:

Tybetański Region Autonomiczny to region autonomiczny Chińskiej Republiki Ludowej, który powstał w 1965 roku. Jego stolicą w Lhasa. Obowiązują tam języki tybetański [pokazanie pisma tybetańskiego] i chiński - mandaryński. Rejon ten oraz pobliskie prowincje do 1951 roku tworzyły państwo Tybet (obecnie nazywa się go historycznym Tybetem), które było dwa razy większe niż obecna autonomia. Istniej także coś takiego jak Centralny Rząd Tybetański Jego Świątobliwości XIV Dalajlamy, czyli tybetański rząd na uchodźstwie z siedzibą w Dharamsali w Indiach. Władze Chin nie uznają go za oficjalną, polityczną władzę Tybetu. Zajmuje się koordynacją pomocy udzielanej Tybetańczykom przez organizacje humanitarne na świecie. Centralny Rząd Tybetański posługuje się flagą Tybetu [pokazanie flagi], której używanie zostało zakazane przez Chiny w 1959 roku. Flaga została opracowana w 1912 przez XIII Dalajlamę i stanowi obecnie symbol walki Tybetu o niepodległość. Odwołuje się ona do symboli buddyzmu, Himalajów i kultury tybetańskiej.

Pismo tybetańskie.

Flaga tybetańska.

CZĘŚĆ WŁAŚCIWA LEKCJI

2. Polecenie: „Teraz w 2-osobowych grupach rozwiążcie test dotyczący najważniejszej religii w Tybecie, czyli buddyzmu oraz zaznaczcie na mapce, które rejony - waszym zdaniem - stanowią obszar wpływów kultury tybetańskiej”.

PYTANIA	OPOWIEDŹ „A”	ODPOWIEDŹ „B”	ODPOWIEDŹ „C”
W którym wieku pojawił się buddyzm?	VI w. p.n.e.	II w. p.n.e.	I w. n.e.
W jakim państwie powstał?	Chiny	Indie	Japonia
Jak przed oświeceniem nazywał się Budda?	Brahma Sahampati	Siddhartha Gautama	Vidja Dehejia
Z jakiej warstwy społecznej pochodził Budda?	Królewska	Kapłańska	Chłopska
Kiedy buddyzm dotarł do Tybetu?	IV w. p.n.e.	II w. n.e.	VII w. n.e.
Do Tybetu dotarł odłam buddyzmu…	Mahajana	Theravada	Oba odłamy
Które pojęcie NIE pojawia się w buddyzmie?	samsara	klasztor	grzech
Cztery Szlachetne Prawdy to…	święta księga buddyzmu spisana przez Buddę	wykład podstawowych założeń buddyzmu	zbiór komentarzy dotyczących życia klasztornego w buddyzmie
Słowo Budda oznacza dosłownie…	oświecony	Bóg	przebudzony
Jak inaczej nazywany jest buddyzm tybetański?	szintoizm	tantra	lamaizm

Odpowiedzi: a, b, b, a, c, a, c, b, c, b

Odpowiedzi: Zasięg kultury tybetańskiej to Tybetański Region Autonomiczny (zaznaczony czerwonymi kreskami) czyli Chiny, Nepal, Bhutan, Mongolia, płn. stany Indii (Ladakh, Zanskar, Sikkim), południowe republiki Rosji (Kałmucja, Buriacja, Tuwa).

3. Polecenie: „Połączcie się w 4-osobowe grupy i zweryfikujcie swoje odpowiedzi”. Następuje sprawdzenie ćwiczenia i ewentualne rozwianie wątpliwości uczniów dotyczące pojęć:

• Szintoizm to religia japońska.

• Tantra - to technika medytacji w buddyzmie.

• Theravada to wcześniejszy odłam buddyzmu a Mahajana - późniejszy.

• To co w chrześcijaństwie nazywa się grzechem w buddyzmie można oddać jako uczynek o negatywnych skutkach (karmicznych).

• Samsara to cykl przemian, któremu podlegają wszelkie byty i zjawiska.

• Lama to duchowy nauczyciel w buddyzmie tybetańskim, odpowiednik indyjskiego określenia guru. Dosłowne znaczenie tybetańskiego słowa lama to "najwyższa matka", czyli istota mająca tyle miłości do wszystkich istot, co matka do swego jedynego dziecka. Lamowie to osoby stojące najwyżej w hierarchii szkół buddyzmu tybetańskiego, stąd jego druga nazwa - lamaizm. Według tradycji lamowie odradzają się, po wcześniejszym pozostawieniu informacji swoim o kolejnym wcieleniu.

4. Podział na grupy. Każda z grup dostaje 2 rytuały związane z dzieciństwem Tybetańczyków. Mają narysować plakaty przedstawiające te rytuały. [Pokazujemy chorągiewki modlitewne, które wykorzystywane są we wszystkich ważniejszych uroczystościach w Tybecie].

Chorągiewki modlitewne.

Rytuały ułożone chronologicznie wg Tybet. Zarys historii kultury, D. Snellgrove i H. Richardson:

1. Poród - rodzącej daje się kawałek masła, które ma ułatwić poród. Odbywa się to w domu. Dziecko witane jest miłymi słowami, na języku rysuje się odpowiednią sylabę, by wywołać w nim odpowiednie cechy.

2. Rytualne oczyszczenie (chłopiec po 2-3 dniach od narodzin, a dziewczynka 3-4). Oczyszczenie przez okadzanie, zawiesza się chorągiewki modlitewne.

3. Sąsiedzi pojawiają się po rytuale oczyszczenia, usypują stos kamieni, palą jałowiec, rozsypują mąkę przed domem, składają prezenty rodzicom i dziecku, prawią komplementy.

4. Ceremonia nadania imienia (może być nawet rok po narodzeniu). Imiona są uniwersalne dla chłopców i dla dziewczynek: miła dla oka, odważny, długie życie, poniedziałek od północy; są też imiona odstraszające złe siły, które nadaje się np. w rodzinie, w której wcześniejsze dzieci umierały: odrażająca, brzydki.

5. Pierwsze wyjście dziecka z domu, najpierw przez próg ma przejść nos, by odstraszyć złe duchy. Nos smaruje się popiołem.

6. Rocznica urodzin - wetknięcie chorągiewek modlitewnych.

7. Postrzyżyny - obcięcie włosów, w odpowiednio wyznaczonym przez astrologa dniu, by wzmocnić inteligencję.

8. Wejście w dorosłość - ok. 14 roku życia, zmiana stroju.

5. Przedstawienie i opisanie plakatów.

6. Pytanie: „Czy widzicie jakieś podobieństwa do rytuałów w Polsce i Europie? Czy myślicie, że są takie wydarzenia w dzieciństwie, które we wszystkich kulturach są ważne? Jeśli tak, to które?” - dyskusja.

7. Polecenie: „Przeczytajcie krótki tekst o życiu świeckim i klasztornym w Tybecie i zastanówcie się, jaką przyszłość wy wybralibyście dla siebie lub swoich dzieci, gdybyście byli tradycyjnymi Tybetańczykami?”

Tekst z książki Tybet. Zarys historii kultury, D. Snellgrove i H. Richardson, s. 196-208:

„Mnisi wywodzili się z rozmaitych warstw i reprezentowali wszelkie możliwe uzdolnienia i skłonności. Klasztor liczący od 5000 do 8000 mnichów wymagał nie mniejszej liczby urzędników niż małe miasto praz niemal tylu rzemieślników. Poza sporadyczną pomocą przy zbiorach, mnisi nie uprawiali ziemi ani nie wypasali stad. Jednakże niektórzy doglądali wieśniaków i koczowników we włościach klasztornych, inni zaś prowadzili interesy i zajmowali się handlem. (…) Jeśli ktoś chciał zostać mnichem, musiał się zwrócić do głównego nauczyciela określonego domu (…). Nowicjusza oddawano pod opiekę starszego mnicha, który mógł mieć jednocześnie siedmiu uczniów (…). Gdy ktoś został mnichem, często mając zaledwie pięć lat lub mniej, to jego życie i przyszłość zależały całkowicie od własnych ambicji i otoczenia, które sobie wybrał. W każdym kolegium znajdowali się uczeni i zwykli mnisi. Uczeni byli na ogół bardzo zdyscyplinowani i odpowiadali mniej więcej temu, czego się oczekuje od mnichów. (…) Nauczano pięciu dyscyplin literatury niekanonicznej, po czym następowały niekiedy specjalne studia tantryczne (…) główny nacisk kładziono na przyswajanie pamięciowe, odradzano zaś zapisywanie. Poprawne pisanie po tybetańsku uważano za zajęcie skrybów i urzędników, a więc za zdecydowanie szkodliwe dla prawdziwej wiedzy religijnej. Dla młodego uczonego poważne studia w kolegiach wielkich klasztorów lhaskich zaczynały się na ogół w wieku piętnastu lub szesnastu lat i trwały przez okres co najmniej trzynastu lat. (…) Egzaminy, w całości ustne, przybrały formę konwencjonalnych dysput, a kandydaci winni byli wykazać nadzwyczajną znajomość zarówno doktryn, jak i wiążących się z nimi tekstów, które musieli cytować precyzyjnie i dosłownie (…).

Tempo życia było wolne, mimo to młody Tybetańczyk zaczynał pracować wcześnie. Chłopcy paśli owce lub jaki i mieszaki wówczas wraz ze zwierzętami na górskich pastwiskach, mając tylko procę i psa dla obrony siebie i stad przed wilkami i lampartami. Nawet dziewczęta mogły iść ze zwierzętami, jeśli uznano, że są dostatecznie dorosłe, choć raczej pomagały na polach. Ojciec zajmował się przewozem towarów i zbiorów n osłach, gdy tymczasem matka doiła trzy, cztery krowy należące do rodziny lub zajmowała się tkaniem. Rozrywki były nieliczne i niewyszukane: pójście do miejscowej świątyni dodawało życiu nieco barwy i grozy, a podczas miejscowych świąt i uroczystości wesoło tańczono i śpiewano (…). Niekiedy wieśniacy i koczownicy odbywali pielgrzymki do miejsc świętych. Składali wtedy w ofierze napełniane masłem lampki lub palili kadzidło przed posągami w świątyni, a także wielokrotnie obchodzili święte budowle (…). Główną intencją działalności religijnej było gromadzenie zasług neutralizujących skutki popełnionych złych czynów i ostatecznie gwarantujących szczęśliwsze odrodzenie tym, na których konto wpisano zasługę (…). W życiu rodzinnym typowo tybetańska wesołość przejawiała się w śpiewie lub tańcu, w grze na fleci lub gitarze albo w czterowierszowych przyśpiewkach (…). Wiersze były ostre i dowcipne, ale rzadko bezceremonialne - zręczne aluzje i domyślne znaczenia tak były rozwinięte i lubiane przez Tybetańczyków, że nieprzyzwoite pieśni zdarzały się rzadko (…). Na ogół śpiewały je kobiety udające się każdego dnia nad rzekę po wodę. Do prawdziwych rzadkości należało podjęcie oficjalnej akcji w celu ukrócenia paszkwili tego rodzaju”.

8. Polecenie: „Skoro przeczytaliście już tekst to niech po prawej stronie usiądą osoby, które wolałyby zostać mnichami, a po lewej osoby, które zostałyby osobami świeckimi. Zbierzcie swoje argumenty razem i opracujcie kontrargumenty”.

9. Debata za i przeciw wykorzystująca opracowane przez grupy argumenty.

10. Polecenie: „Czy znacie jakieś filmy dotyczące Tybetu?” - burza mózgów.

11. Polecenie: „Jak już było wspomniane, lamowie zostawiaj wskazówki, gdzie należy szukać ich kolejnej inkarnacji. Obejrzyjcie fragmenty filmów i zastanówcie się [pytania wypisujemy na tablicy]:

• Jak powinno się zachowywać dziecko, żeby uznać je za inkarnację lamy? Co powinno umieć rozpoznać?

• Jak zachowują się rodziny, u których poszukuje się inkarnacji lamy? Czym to może być spowodowane?

• Jakie dylematy może mieć osoba poszukująca inkarnacji lamy?

• Jakie dylematy mogą mieć rodzice, których dziecko zostanie uznane za inkarnację lamy?

• Jak kształcony jest lama?

• Jaka jest relacja między lamą a Tybetańczykami oraz lamą a Chińczykami?

• Jakie dodatkowe informacje o Tybetańczykach przekazują obejrzane fragmenty (strój, budownictwo, etykieta itp.)?

12. Prelekcja fragmentów filmów: Wybraniec (Unmistakem Child), reż. Nati Baratz, 2008

oraz Siedem lat w Tybecie Seven Years In Tybet), reż. Jean-Jacques Annaud, 1997.

13. Swobodna dyskusja na powyższe tematy.

ZAKOŃCZENIE

14. Sporządzenie samodzielnej notatki z zajęć.

15. Zadanie domowe: „Autorytet dziecka - jacy młodzi ludzie cieszą się autorytetem w Europie a jacy w Tybecie?”

---