WIELOŚĆ I RÓŻNORODNOŚĆ WIEDZY O EDUKACJI W KONTEKŚCIE ZMIAN SPOŁECZNYCH

ZMIANA SPOŁECZNA - różnica między stanem społeczeństwa w jednym momencie i jego stanem w drugim momencie.

TYPOLOGIA SPOŁECZEŃSTW	PRZEDNOWOCZESNE	NOWOCZESNE	PONOWOCZESNE
Koncepcja człowieka	Metafora pielgrzyma, człowiek jako pielgrzym - zna początek i koniec drogi, zna cel życia, misję, dąży do spełnienia, człowiek głęboko wierzący.	Metafora demiurga - postać wszechmocna, posiada siłę, władzę zmiany świata, dominuje idea postępu, rozum, wiedza człowieka warunkuje postęp społeczeństwa, postęp oceniany pozytywnie, człowiek detronizuje Boga i religię, rolę religii przejmują ideologie społeczne.	Metafora ameby - postać zmieniająca się - kształt, zachowanie, podmiotowość i osobowość, płynna tożsamość, tożsamości wirtualne - można zmieniać tożsamość, pluralizm edukacyjny - wielość ofert edukacyjnych, wymagania wobec edukacji.
Forma kapitalna	Kapitał to ziemia, ci co posiadają ziemię mają władzę.	Kapitałem są środki produkcji służące wytwarzaniu dóbr; podział na kapitalistów - posiadają środki produkcji oraz robotników - nie posiadają kapitału.	Kapitałem jest wiedza, kompetencje i umiejętności, podział: *ludzie mają możliwość zdobywania wiedzy i umiejętności, umieją ją wykorzystać *ludzie nie mają dostępu do edukacji lub nie umieją jej przetworzyć.
Źródła autorytetu	Religia, Biblia, Bóg, święte księgi - szukano tam uzasadnienia.	Ideologie - największe ideologie: liberalizm, socjalizm, konserwatyzm, komunizm i faszyzm.	Upadek autorytetów, ideologii, nawet wiedzy, nauki, popularność zdobywają sekty
Medium wytwarzające sens i znaczenia (pośrednik, przekaźnik nadaje interpretację)	Religia, filozofia pełnią tę funkcję.	Świat, to co nas otacza były interpretowane przez ideologie, które nadawały znaczenie.	Środki masowego przekazu.
Struktura społeczna	Posiadacze ziemscy, niewolnicy, chłopi pańszczyźniani, kupcy, rzemieślnicy.	Kapitaliści - posiadają materiał; robotnicy.	Inteligenci i analfabeci funkcjonalni (mają wiedzę, ale nie potrafią jej wykorzystać, nie rozumieją rozkazów), analfabetyzm kulturowy - nieumiejętność zrozumienia przekazów kulturowych

SPOŁECZEŃSTWO PONOWOCZESNE - (Zygmunt Bauman) późna nowoczesność, postindustrialne - Daniel Bell.

1. Obieg informacji i dostęp do nich to sprawa kluczowa.

1. Społeczeństwo wiedzy (Peter Drucker).

2. Rewolucja techniczna i informacyjna.

3. „smog” informacyjny - zaczadzenie informacyjne; gromadzenie, przetwarzanie, przechowywanie danych informacji, problem w odróżnieniu przydatnych informacji od nieprzydatnych (Internet - co wartościowe, a co nie) -> rozwój technologii.

4. Zmiana roli edukacji i statusu społecznego człowieka - ci, co sobie radzą i gromadzą informację i ci, co sonie nie radzą itd., od szkoły nie oczekuje się gromadzenia, przekazywania wiedzy, a jej używania i radzenia sobie z nią.

2. Koczowniczy tryb życia.

1. Nowoplemiona, neotrybalizm - człowiek jest mniej przywiązany do jednego zawodu, miejsca.

2. Koniec pracy (Jeremy Ritkin) - społeczeństwo pracy.

3. Zasada: 80-20 (80% społeczeństwa nie będzie pracowało, a 20% będzie pracowało na ich utrzymanie).

4. Społeczeństwo klasy usługowej (Ralf Dahrendorf) - zainteresowanie usługami, edukacja jest usługą, zmiana w języku - bezpośrednie nawiązywanie do kategorii usługowych.

3. Konsumpcja staje się ośrodkiem uwagi, przejmuje główną rolę.

1. Dyktatura konsumpcji, świątynie konsumpcji.

2. „Makdonaldyzacja społeczeństwa” - wg Georga Ritzer'a - efektywność, kalkulatywność, zastępowanie ludzi technologią, powierzchowność kontaktów i nieszczerość uczuć, manipulacja.

4. Kultura masowa.

1. Fast food - produkty przewidywalne, wszędzie smakuje tak samo.

2. Fast car - kurczenie się przestrzeni, można szybko się przemieścić.

3. Fast sex - relacje międzyludzkie - unikanie długoterminowych zobowiązań.

4. Globalny nastolatek - zacieranie się różnic w stylu życia młodego pokolenia - wszyscy zachowują się tak samo mimo, że są innych narodowości, wybierają to samo.

5. „Imperalizm mediów”

1. Wzrasta rola środków przekazu masowego, które wytwarzają obrazy świata, zastępując nimi bezpośredni ogląd rzeczywistości.

2. Gwałt, przemoc symboliczna (Pierre Bourdieu) - dokonywany na naszych umysłach, o którym nie jesteśmy świadomi.

6. Zmiana charakteru władzy.

1. W mniejszym stopniu nakazuje, nadzoruje.

2. Uwodzi społeczeństwo za pomocą masmediów.

7. Kryzys tożsamości.

1. Zakwestionowanie ciągłości i odrębności tożsamości.

2. Epizodyczność i niekonsekwencja przeżyć jednostki.

3. Ponowoczesne wzory osobowe (Bauman):

- spacerowicz - wirtualny - nowy wymiar wolności, wybiera z oferty, nie tworzy scenariusza, wędruje po „deptakach zakupów”, wmieszany w tłum, mieszkanie, telewizor, marketing.

- włóczęga - wędruje bez celu, pogoń za odmianą, sensem jest ruch, zmiana, świat jest zbiorem szans.

- turysta - kolekcjoner wrażeń, opuszcza dom w poszukiwaniu odmiennych doświadczeń, wrażeń.

- gracz - życie jest konwencją, serią rozgrywek, podejmuje ryzyko, lubi ryzyko.

8. Upadek wielkich narracji.

a. pluralizm kultur - pluralizm praktyk edukacyjnych (pedagogiki), pluralizm doktryn pedagogicznych, ideologii edukacyjnych, ukrytych programów szkoły, pluralizm paradygmatów naukowych (koncepcji).

b. Ideologii

c. Tradycji i świadomość owej wielkości

„Małe jest piękne”, „Postawić na gigantomanię to postawić na zagładę” np. totalitaryzm.

WIELOŚĆ I RÓŻNORODNOŚĆ WIEDZY O EDUKACJI

1. Problem wiedzy w kontekście epistemologii

1. Wiedza (gr. „episteme”; łac. „scientia”) - we współczesnej filozofii układ informacji, który jest spójny, daje uzasadnienie.

2. Scjentyzm - zespół tez dotyczących społecznej wartości nauki.

3. Problem dualizmu.

2. Socjologia wiedzy.

1. Mit i podanie.

2. Wiedza zawarta w naturalnym języku ludzi.

3. Wiedza religijna, mistyczna, filozoficzno - metafizyczna, pozytywna, technologiczna.

Odmiany wiedzy w edukacji:

1. Magiczna - wiedza oparta na wierze w magię, rytuały, przejścia młodego człowieka do dorosłych.

2. Filozoficzna - doszukiwanie się prawdy o świecie, drogi przeznaczenia, szukanie odp na różne pytania egzystencjalne; filozofia grecka i inne, milcząca filozofia.

3. Religijna - święte księgi, filozofia chrześcijańska, odniesienie do sfery sacrum o wychowaniu i kształceniu.

4. Naukowa

5. Potoczna - zdobywana w bezpośrednich, osobistych doświadczeniach i przekazach społecznych, uznawane przez jednostki za wiedzę oczywistą, zdroworozsądkową, integracyjną, powierzchowną, fragmentyczną i zacierającą twierdzenia sprzeczne ze sobą (np. klaps), pozwala na przewidywanie i wyjaśnianie własnych i innych zachowań, nie szuka się definicji.

Struktura wiedzy potocznej - wiedza opisana (daje wiedzę jak się przygotować), wiedza recepta.

Stereotypy potocznego myślenia o edukacji:

1. Stereotyp - obraz utworzony w wyobraźni, uproszczony, powstaje przed poznaniem obiektu.

2. Funkcje stereotypu:

- ekonomizacja procesów poznawczych,

- przystosowawcza,

- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa,

- zapewnienie przewidywalności zachowań,

- manipulacja,

- racjonalizacja wrogości, agresji i inne.

Cechy stereotypu myślenia o edukacji wg Teresy Hejnickiej - Bezwińskiej:

- brak świadomości istnienia różnych rodzajów wiedzy o wychowaniu i form myślenia o edukacji,

- ograniczenie wiedzy pedagogicznej do wiedzy technologicznej,

- przekonanie o istnieniu twardych „punktów oparcia” dla wiedzy technologicznej w standardach rozwoju wizji społeczeństwa, programach zatwierdzonych przez władze oświatowe, politykę oświatową,

- eliminacja problemów ze zróżnicowaniem celów i praktyk edukacyjnych alternatywności projektów edukacyjnych, różnorodności interpretacyjnej itp.

- przekonanie, że studiowanie pedagogiki jest łatwe i przyjemne.

PEDAGOGIKA JAKO NAUKA

Wiedza o edukacji:

1. Okres przedpedagogiczny - do XIX w. (opisy praktycznej sztuki wychowania i kształcenia w dziełach filozofów starożytnych, ojców kościoła, myślicieli średniowiecza i następnych epok)

2. Okres instytucjonalizacji pedagogiki jako dyscypliny naukowej od XIX w.

Pojęcie nauki w okresie protonauki (IV, VI w. p. n. e.):

1. Pojęcia: filozofia, nauka, sztuka, wiedza używane jako synonimy.

2. Utożsamianie się z filozofią - wytwarza wiedzę, która daje człowiekowi mądrość.

3. Nauka = scientia - wiedza nabyta przez analizę i studiowanie.

Epoka nowoczesna:

1. Model nauki nowoczesnej.

1. Franciszek Bacon - (1562-1626) twórca empiryzmu.

2. Rene Descartes (Kartezjusz 1596-1650) - ojciec racjonalizmu.

3. Isaac Newton.

Dominacja modelu nauki nowoczesnej.

1. Realizacja oświeceniowej idei postępu

1. Wytwarzanie wiedzy pozytywnej - wiedzy, która stosuje teorie i odkrycia naukowe do projektowania technik i technologii.

2. Publiczne oświecenie - powszechny dostęp do systemu oświat.

Dziedzictwo wielowiekowej dominacji nowoczesnego modelu nauki:

- mit hierarchicznej struktury wiedzy,

- mit specjalizacji,

- mit aideologiczności wiedzy technicznej i technologicznej,

- mit nauk przyrodniczych jako wzorca standardów nauki i naukowości.

Wiedza naukowa może być wykorzystywana aby ulepszać technologię, znajdować zastosowanie.

MIT HIERARCHII STRUKTURY WIEDZY:

- najbardziej wartościowa i najważniejsza wiedza to wiedza naukowa,

- zastosowanie wiedzy naukowej pozwoli uczynić świat lepszym (bardziej przewidywalnym),

- oczekiwania od nauki, aby stworzyła techniczne i technologiczne rozwiązania problemów praktycznych,

- konsekwencja: zachwianie, utrata autorytetu nauki.

MIT SPECJALIZACJI:

- przekonanie rozłączności różnych rodzajów wiedzy,

- preferowanie dyrerencjacji w nauce,

- konsekwencje: powstawanie dyscyplin i subdyscyplin naukowych, powstanie specjalności i specjalizacji.

MIT AIDEOLOGICZNOŚCI WIEDZY TECHNICZNEJ I TECHNOLOGICZNEJ:

- przekonanie, że wiedza techniczna i technologiczna jest „obiektywna”, „bezinteresowna”,

- oczekiwania wiedzy recepty, której zastosowanie skutecznie rozwiąże problemy praktyczne,

- konsekwencje: ideologiczne uwodzenia i manipulacje.

MIT NAUK PRZYRODNICZYCH JAKO WZORCA STANDARDÓW NAUKI I NAUKOWOŚCI:

- przekonanie, że istnieją „nagie fakty” (nieinterpretowane),

- ortodoksyjne panowanie orientacji pozytywistycznej w nauce,

- konsekwencja: odrzucenie odrębności paradygmatycznej nauk humanistycznych.

Znaczenia pojęcia nauki w epoce nowoczesnej:

1. Potocznie - nauka jest związana z procesem kształcenia (nauczania, uczenia się). Za naukę uważa się to, o czym można się uczyć, co można studiować.

2. W XIX w. nauka jako najbardziej wiarygodna, racjonalna, bo wytworzona zgodnie z regułami metodologii naukowej, nauka jako „wiedza o czymś”.

3. Współcześnie nauka to ogół czynności wykonywanych przez uczonych, które prowadzą do wytworzenia wiedzy należycie uzasadnionej (Kmita). Efekty - twierdzenia, hipotezy, teorie naukowe.

4. W ujęciu instytucjonalnym - nauka to badania, do których prowadzenia zostały powołane stosowne agendy - katedry i wydziały uniwersyteckie.

Warunki uzyskania statusu dyscypliny nauki:

- wyznaczenie przedmiotu badań przy pomocy spójnego systemu kategorii pojęciowych,

- pojęcie lub zmodyfikowania określonej metodologii badań,

- stworzenie instytucji do prowadzenia badań, nadawania stopni naukowych, publikowania i kształcenia.

Wiedza naukowa:

- jest systematyczna (nauka poszukuje wyjaśnień poprzez tworzenie praw i teorii),

- otwarta na kontrargumentację,

- zawiera abstrakcyjne pojęcia i precyzyjne definicje,

- jest społecznie „prezentowalna”.

PRAKTYKA EDUKACYJNA JAKO PRZEDMOIT BADAŃ PEDAGOGIKI WSPÓŁCZESNEJ

PEDAGOGIKA - jest to dziedzina wiedzy i dyscyplina naukowa zajmująca się badaniem szerokorozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu edukacyjnego.

Definicje edukacji:

1. Ogół oddziaływań międzygeneracyjnych służących formowaniu całokształtu zdolności życiowej człowieka (fizycznych, poznawczych, estetycznych, moralnych i religijnych), czyniących z niego istotę dojrzałą, świadomie realizującą się, „zadomowioną” w danej kulturze, zdolną do konstruktywnej krytyki i refleksyjnej afirmacji.

2. Ogół działań, procesów i warunków sprzyjających rozwojowi człowieka, a rozwój jest określany poprzez lepsze rozumienie siebie relacji ze światem, skuteczną kontrolę własnych zachowań i wiedzę sprawczą wobec procesów zewnętrznych (Kwieciński -> twórca dziesięciościanu edukacyjnego; spisał 10 procesów edukacji, zakłada się harmonię pomiędzy procesami edukacyjnymi, które mają sprzyjać rozwojowi człowieka).

PROCESY EDUKACYJNE, dekader edukacyjny:

- hominizacja - proces kształtowania cech gatunkowych człowieka,

- kształcenie i humanizacja - proces nauczania i uczenia się umożliwiające poznawanie przyrody, społeczeństwa, kultury oraz rozwój kompetencji poznawczych,

- wychowanie i jurydyfikacjia - wdrażanie do akceptowania i realizowania czynności i ról społecznych oraz kształtowanie świadomości prawnej,

- inkulturacja i personalizacja - proces wrastania w kulturę,

- socjalizacja - socjalizacja pierwotna (wrastanie w rodzinę),

- polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja - kształtowanie przydatności do zatrudnienia i funkcjonowania w społeczeństwie zorganizowanym,

- kolektywizacja - procesy socjalizacji wtórnej, wrastania w grupę rówieśniczą, sąsiedzką, zależy od przynależności do grupy społecznej,

- nacjonalizacja - proces kształtowania więzi z narodem,

- etatyzacja - wprowadzenie w struktury i organizację państwa oraz powinności obywatelskie,

- globalizacja - wprowadzenie w problemy globalne (wojny itp.).

PATOLOGIE PROCESÓW EDUKACYJNYCH:

1. Hominizacja: nadmiar - naturalizm, seksualizm, ekologizm, kwietyzm; niedomiar - koncentracja na potrzebach pierwotnych, animalizm, niedorozwoje.

2. Kształcenie i humanizacja: nadmiar - konserwatyzm poznawczy, akademizm, poczucie wyższości erudycyjnej; niedomiar - analfabetyzm funkcjonalny i kulturowy.

3. Wychowanie i jurydifikacja: nadmiar - osobowość zewnątrz sterowana (sterowana przez czynniki zewnętrzne), uwięzienie w przypisanych rolach (sztywne trzymanie się zasad); niedomiar - anomia, brak lub zachwianie systemu wartości, deprywacja, skłonności do wykolejeń przeciw normom prawnym.

4. Inkulturacja i personalizacja: nadmiar - „pięknoduchostwo”, oderwanie od realności i rzeczywistości, życie w świecie sztuki i kultury; niedomiar - nadmierny indywidualizm, wykluczenie z kultury.

5. Socjalizacja (pierwotna): nadmiar - ograniczenie i redukcja perspektyw poznawczych, wartości i interesów (tylko rodzina); niedomiar - alienacja, atomizacja (człowiek jak atom nie będący w żadnym społeczeństwie).

6. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja: nadmiar - syndrom osobowości autorytarnej; niedomiar - nieprzystosowane do świata zorganizowanego (zformalizowanego i zinstytucjonalizowanego).

7. Kolektywizacja (socjalizacja wtórna): nadmiar - podporządkowanie się interesom grupy (wodzostwo, dyktatura, przemoc), grupa jest najważniejsza; niedomiar - aspołeczność, apartyjność, brak poczucia przynależności do grupy.

8. Nacjonalizm: nadmiar - nacjonalizm, szowinizm; niedomiar - wykorzenienie z więzi narodowych, ahistoryczność.

9. Etatyzacja: nadmiar - wpisywanie się w przypisane role, pełniona w strukturach społecznych totalitarnych, nie wykraczanie poza przypisane role, świetnie zorganizowana biurokracja; niedomiar - delegitymizacja struktur państwa i innych struktur zorganizowania społecznego, anarchia.

10. Globalizacja: nadmiar - kosmopolityzm, marginalizacja problemów osobistych i lokalnych; niedomiar - zaściankowość, partykularyzm - skupienie się na własnym zaścianku.

Procesy wzrastania naturalnego i wrastania jednostki w grupę rodzinną i jej ofertę kulturową:

- inkulturacja i personalizacja,

- socjalizacja pierwotna.

Procesy celowościowe:

- kształcenie i humanizacja,

- wychowanie i jurydyfizacja.

Procesy uspołecznienia:

- polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja,

- kolektywizacja,

- nacjonalizacja,

- etatyzacja,

- globalizacja.

Hominizacja jest procesem kontrowersyjnym nieprzypisanym do żadnej grupy.

HOMINIZACJA:

- metafora „człowieka do zrobienia”

- filozoficzne koncepcje człowieka (Hejnicka-Bezwińska)

HOMO NATIONALE - człowiek jako istota myśląca racjonalnie

HOMO FABER - człowiek wytwarzający narzędzia pracy i pracujący

HOMO LUDENS - człowiek bawiący się

HOMO COGITAS - człowiek rozumny, myślący

HOMO OECONOMICUS - człowiek kalkulujący

HOMO OESTETICUS - człowiek wyrażający się w sztuce, w twórczej ekspresji

HOMO CREATOR - przezwyciężający ograniczenia, aktywnie kształtujący siebie i świat

HOMO POLITICUS - człowiek zabiegający o dobro wspólne

HOMO AGENS - człowiek uspołeczniony i organizujący świat społeczny

DYSKURS EDUKACYJNY:

1. Uwarunkowane historycznie i etymologicznie reguły budowy wypowiedzi na temat edukacji.

2. Obecny w szkole gatunek „mowy”, będący rodzajem wyspecjalizowanej praktyki komunikatywnej, która ma swoje reguły i prawa.

3. Zdarzenie interakcyjne, będące miejscem wymiany komunikatów w procesie edukacji.

Dyskurs jako typ wypowiedzi i wytwarzania wiedzy o edukacji w określonych warunkach społecznych:

- problem dominujących i marginalizujących dyskursów w określonym miejscu i czasie,

- dwa typy aktualnie rywalizujących dyskursów pedagogicznych:

1. dyskurs modernistyczny (nowoczesny, pozytywistyczny),

2. postmodernistyczny, ponowoczesny, później nowoczesny.

Obecny w szkole gatunek „mowy”:

- problem reguł, procedur, zasad, metod kształcenia, nauczania i uczenia się.

1. W epoce nowoczesnej - przekaz danych, informacji i wiedzy opartej na autorytecie nauczyciela (akcent na nauczanie)

2. Ponowoczesna - szkoła przestaje być najważniejszym medium przekazu wiedzy, ma być miejscem konstruowania wiedzy uczniów w procesie uczenia się (akcent na uczenie się).

Dyskurs jako zdarzenie interakcyjne:

- problem podmiotów edukacji (kto?) i ich:

1. Interesów edukacyjnych.

2. Zasobów wiedzy o edukacji.

3. Kompetencji umożliwiających korzystanie wiedzy teoretycznej o edukacji.

4. Kompetencji i gotowości respektowania etycznych zasad dyskusji racjonalnej.

5. Poziom zaufania partnerów dyskursu.

INSTYTUCJONALIZACJA PEDAGOGIKI JAKO NAUKI

Rozwój dyscyplin naukowych w modelu nauki nowoczesnej:

- proces instytucjonalizacji nauki,

- proces dyscyplinaryzacji,

- logika rozwoju nauk:

*podstawowych (teoretycznych) - …

Kryteria instytucjonalne w opisie rozwoju nauki:

1. Tworzenie stanowisk na uniwersytetach do pełnienia ról naukowych i dydaktycznych w określonym obszarze wiedzy.

2. Tworzenie jednostek organizacyjnych do kształcenia studentów w ramach określonego kierunku studiów.

3. Tworzenie agend do upowszechniania wiedzy naukowej i dyskursu naukowego.

INSTYTUCJONALIZACJA - wyłanianie się, artykułowanie i utrwalanie struktur normatywnych i reguł społecznych, wzorów, norm i wartości.

Analiza procesu instytucjonalności:

1. Struktura interakcyjna (sieć kontaktów, więzi, łączności między ludźmi).

2. Struktura interesów (uwarunkowania cywilizacyjne - polityczne, kulturowe, ekonomiczne, kulturowe wyłaniające „głos” interesy)

3. Struktura idealna (zakorzenienie się w świadomości społecznej opinii, przekonań mitów, stereotypów)

4. Instytucjonalizacja struktury normatywnej (powstawanie i ewolucja ról społecznych, agend, stowarzyszeń, organizacji i in. formalnych struktur).

Cywilizacyjne uwarunkowania instytucjonalizacji pedagogiki:

1. Wspólnota kulturowa Europy Zachodniej XIX w.

2. Instytucjonalizacja pedagogiki w krajach niemieckojęzycznych.

3. Cywilizacja jako kategoria analizy historycznej.

4. Założenia w odróżnieniu do cywilizacji zachodniej:

1. Jej korzenie sięgają starożytności.

2. W ramach jednej cywilizacji można identyfikować wiele kultur i śledzić procesy ich przenikania się.

3. Obejmuje różne poziomy i obszary życia społecznego.

Korzenie intelektualne wspólnoty Europy Zachodniej XIX w.:

- Humanizm europejski - m. In. Erazm z Rotterdamu, Jan Amos Komeński.

- Oświeceniowa ideologia postępu - m. In. John Locke, Jean - Jacques Rousseau.

Humanizm europejski:

1. Zainteresowanie światem starożytnym.

2. Obrona zasad tolerancji i autonomii w poszukiwaniu prawdy, prawa do krytyki społecznej.

3. Kreacja optymistycznej wiary w człowieka i możliwości czynienia go lepszym w procesach wychowania i kształcenia.

Jan Amos Komeński:

„Uniwersalną sztukę nauczania wszystkich wszystkiego, to jest nauczania pewnego, dającego zawsze pozytywne wyniki, i nauczania łatwego, a więc bez żadnej przykrości tak nauczycieli jak uczniów tworząc wprost uniwersalną sztukę zakładania szkół dla wszystkich.”

Oświeceniowa ideologia postępu:

1. Spór Nowożytników ze Starożytnikami w Akademii Francuskiej w VII w. i zwycięstwo „ducha optymizmu” Nowożytników.

2. Oświeceniowy optymizm:

1. Wiara w ludzką zdolność doskonalenia poznawania i oświecenia umysłu.

2. Poznanie utożsamiania z eliminacją żywiołowości i zwiększaniem się wolności i autonomii człowieka.

3. Identyfikowanie postępu z postępem wiedzy.

Determinanty postępu wg myślicieli postępu:

1. Umysł i wola człowieka.

2. Oświecenie publiczne.

3. Doskonalenie organizacji życia społecznego i zmiana świadomości społecznej.

Potrzeba wytwarzania wiedzy naukowej:

1. Umysł i wola człowieka (przedmiot badań psychologii)

2. Oświecenie publiczne (przedmiot badań pedagogiki)

3. Doskonalenie organizacji (przedmiot badań socjologii)

Oświeceniowe idee edukacyjne:

1. Upowszechnienie kształcenia.

2. Krytyka tradycyjnych autorytetów.

3. Kult natury, rozumu, wolności i samodzielnego myślenia.

4. Wykształcenie oparte na najnowszych osiągnięciach naukowych.

5. Znajomość języków nowożytnych.

6. Przygotowanie do pełnienia ról obywatelskich w nowoczesnym państwie.

7. Przygotowanie do zawodu.

PUBLICZNE OŚWICENIE:

1. Reformy:

1. Wprowadzenie do obowiązku szkolnego na poziomie elementarnym.

2. Tworzenie systemu oświatowego.

3. Kształtowanie polityki oświatowej

2. Wykorzystanie techniki druku - publikacja w XVIII w. 10 - tomowej Wielkiej Encyklopedii Francuskiej.

3. Pojęcie systemu oświaty

1. Organizacja służąca upowszechnianiu w społeczeństwie wykształcenia ogólnego i zawodowego.

2. Centralna instytucja - szkoła.

3. Podsystemy:

1. System kształcenia ogólnego i zawodowego dla dzieci i młodzieży.

2. System kształcenia ustawicznego.

3. System upowszechniania oświaty.

4. System stymulujący, wspomagający, zastępujący działania rodziny i szkoły.

4. Pojęcie polityki oświatowej - w państwach demokratycznych to działalność władz państwowych i samorządowych, realizowana w imię podnoszenia efektywności systemu edukacyjnego.

KORZENIE INTELEKTUALNE INSTYTUCJONALIZAJI PEDAGOGIKI

Instytucjonalizacja pedagogiki w obszarze niemieckojęzycznym - uwarunkowania:

1. Sytuacja Niemiec po upadku I Rzeszy (1474 - 1806).

2. Oczekiwania państwa pruskiego wobec oświaty.

3. Kontynuacja tradycji humanizmu i oświeceniowej idei postępu przez myślicieli niemieckich.

4. Niemiecki projekt reformy oświatowej.

Niemiecka reforma uniwersytetów:

1. Kryzys średniowiecznego uniwersytetu - oświeceniowy absolutyzm - uniwersytet jako czynnik wspierający reformę państwa.

2. Dynamiczny rozwój i powstanie uniwersytetów (w XVIII w. w Niemczech powstało 9 uniwersytetów i 2 politechniki w XIX w. dwa kolejne uniwersytety).

3. Uniwersytet w Berlinie XIX w. uniwersytet Humbolt'a.

Wilhelm von Humbolt - neohumanizm

- podkreślał metodologiczną odrębność nauk humanistycznych,

- odwołał się do ideałów starożytnej Grecji,

- uważał, że w każdym języku narodowym ujawnia się wartość narodu.

Uniwersytet Berliński jako wzór:

1. Rezygnacja z języka łacińskiego na rzecz języków narodowych.

2. Główny cel - uprawianie nauki i kształcenie elit przydatnych do służby w państwie.

3. Pogodzenie tradycyjnych wartości akademickich z ideą oświeceniowego absolutyzmu i interesami państwa pruskiego.

Cechy nowych (lub zreformowanych uniwersytetów):

1. Nauki ścisłe i humanistyczne.

2. Łacina zastąpiona językami nowożytnymi.

3. Filozofia jako podstawa wykształcenia.

4. Szczególne znaczenie badań naukowych.

5. Łączenie badań z dydaktyką.

6. Respektowanie wolności akademickiej.

7. Wielostopniowość kariery naukowej.

Efekty instytucjonalizacji uniwersytetów niemieckich:

1. Powstanie stanowisk profesorów pedagogiki.

2. Powstanie katedr pedagogiki.

DYSCYPLINARYZACJA PEDAGOGIKI

Dyscyplinaryzacja nauki:

1. Aspekt treściowy i funkcjonalny nauki:

1. Określenie problematyki badawczej.

2. Zbudowanie mapy pojęciowej.

3. Ustalenie (przyjęcie) paradygmatu(ów) naukowego.

Johann Friedrich Herbart:

1. Profesor w Getyndze i Królewcu.

2. Pedagogika jako dyscyplina naukowa.

3. Pedagogia - doktryna pedagogiczna „nauczania wychowującego”.

Struktura pedagogiki wg Herbarta:

1. Pedagogika ogólna.

2. Dydaktyka.

3. Historia wychowania.

Pedagogika ogólna:

1. „Pedagogika ogólna wprowadzona w celu wychowania” 1806.

2. Wytwarzanie wiedzy opisowo - teoretycznej.

3. Podstawy filozoficzno - teoretyczno dla doktryny nauczania wychowującego (etyka i psychologia).

4. Sokratejska tradycja intelektualizmu etycznego - „cnota jest mądrością”.

Dydaktyka:

1. Odróżnienie wychowania od nauczania (educatio | instructio)

2. Wychowanie - kierowanie rozwojem całej osobowości człowieka.

3. Nauczanie - wyposażenie jednostki w wiedzę o człowieku i świecie (przyrodniczym, społecznym i kulturowym).

4. Wychowanie jest możliwe tylko w procesie nauczania.

5. Idea wielostronności - uruchamianie różnych form aktywności dziecka.

Historia wychowania:

1. Historyczność wiedzy filozoficznej o edukacji (wiedza potoczna jako mniej popularny przedmiot zainteresowań historyków wychowania).

2. Historyczność praktyk edukacyjnych - zinstytucjonalizowanych w postaci szkół lub systemów oświatowych (rodzina mniej popularnym podmiotem zainteresowań badawczych).

3. Wiedza o myślicielach i działaczach oświatowych.

Wykorzystanie wiedzy naukowej o edukacji - strategie unaukowienia myślenia o edukacji:

1. Psychologizm pedagogiczny - wykorzystanie teorii psychologicznych.

2. Socjologizm pedagogiczny - wykorzystanie teorii socjologicznych.

Psychologizm pedagogiczny:

1. Fascynacja psychologią jako nauką wytwarzającą najbardziej podstawową i ważną wiedzę o człowieku.

2. Przekonanie o skuteczności narzędzi dostarczanych przez psychologię w kreowaniu człowieka określonej jakości.

3. Przekonanie, że najważniejszymi czynnikami sprawczymi określonych zachowań jednostek są zmienne osobowościowe.

Doktryna pedagogiczna Herbarta:

1. Wykorzystanie teorii psychologicznych w zaprojektowaniu systemu działań służących realizacji „nauczania wychowującego”.

2. Psychologia uczenia się - umysł ludzki jest podatny na ćwiczenia.

Pojecie APERCEPCJI - ostatnia faza procesu nabywania wiedzy i włączania jej w struktury masy apercepcyjnej. Masa apercepcyjna - wiedza uprzednio nabyta.

Ruch herbartowski - herbartyzm:

1. Po śmierci Herbarta.

2. Najważniejsze ośrodki: Lipsk, Jena, Wiedeń.

3. Psychologizm w wersji umiarkowanej.

Psychologizm w wersji skrajnej:

1. Pajdocentryzm - ruch w pedagogice, w centrum - dziecko.

2. Pedologia - Oscar Chrisman w 1894r. - dosł. “mowa dziecka” - dyscyplina naukowa, której obiektem badań było dziecko.

Opozycja wobec herbartyzmu - wobec szkoły tradycyjnej:

1. Pajdocentryzm.

2. Pedologia.

3. Nowe Wychowanie.

HERBARTYZM Konserwatyzm Intelektualizm Autorytet Uspołecznienie Zachowanie ciągłości Długa perspektywa czasowa

NOWE WYCHOWANIE Liberalizm Aktywizm Niezależność i samodzielność Indywidualizm Zmiana Krótka perspektywa czasowa

PSYCHOLOGIZM - WERSJA UMIARKOWANA - teza - twierdzenia psychologiczne dostarczają narzędzi realizacji celów edukacyjnych (wychowania, kształcenia) - cele edukacyjne wyprowadzane są z innych źródeł i dziedzin wiedzy np. z etyki (Herbart).

PSYCHOLOGIZM - WERSJA SKRAJNA - kwestionują sens istnienia pedagogii, - teza - cele edukacyjne (kształcenia, wychowania) i środki ich realizacji mogą być zastąpione twierdzeniami psychologicznymi teorii rozwoju człowieka - np. w psychologii rozwojowo - wychowawczej.

SOCJOLOGIZM - zafascynowanie socjologią jako nauką dostarczającą narzędzi metodologicznych do opisu i wyjaśnienia praktycznych działań.

Wersja umiarkowana - w pedagogice społecznej bada wybrane środki społeczne jednostki (rodzina, szkoła), socjologizm E.T., metateoria próbuje się…; wersja radykalna…

Socjologia wychowania Zorieckiego - marginalizuje się wpływ czynników pozaspołecznych - genetycznych, mentalności, upatruje się w rzeczywistość społeczną.

Osadzenie procesów instytucjonalizacji i dyscyplinaryzacji w Polsce - Uniwersytet Jegielloński lub we Lwowie od XIX w. wykłady z pedagogiki, proces powstania instytucji wpisany w proces…

1920 - ustawa o szkołach akademickich:

- gwarancja autonomii akademickiej - ograniczona nową ustawą w 1933 r. (tworzenie, zamykanie katedr, odwoływanie profesorów we władzy ministra) w 1922 - 17 uczelni wyższych w tym 6 uniwersytetów.

Instytucjonalizacja i dyscyplinaryzacja pedagogiki w Polsce:

1. Sytuacja uniwersytetów pod zaborami: na terenie zaborów pruskiego i rosyjskiego nie było uniwersytetów, w Galicji - 2, i Uniwersytet Jagielloński.

2. Instytucjonalizacja pedagogiki

Wytwarzanie wiedzy pedagogicznej w ramach działów pedagogiki Herbartowskiej.

Pedagogika ogólna, dydaktyka, historia wychowania i w nowych obszarach, które dzisiaj stanowią pedagogikę społeczną, specjalną i wyrównawczą.

Wypracowanie planu i programu pedagogiki kształcenia nauczycieli.

Pierwszy instytucje w II RP do pedagogiki kształcenia nauczycieli i pracy socjalnej:

1. Państwowy Instytut Pedagogiki na UW.

2. Wolna Wszechnica Polska - na bazie WWP powstał Ut.

3. Państwowy Instytut Pedagogiki specjalnej w Warszawie.

Uniwersyteckie agendy do kształcenia pedagogicznego i wytwarzania wiedzy pedagogicznej m. In.:

1. Katedra Pedagogiki i Dydaktyki w U. Poznańskim (kier. Antoni Danysz).

2. Instytut Pedagogiki w Katolicki Uniwersytet Lubelski (dr Zygmunt Jakiśtam).

3. Katedra Pedagogiki i Organizacji Szkolnictwa Uniwersytecie Warszawskim (kier. Bogdan Nawraczyński).

EWOLUCJA TOŻSAMOŚCI PEDAGOGIKI

EWOLUCJA TOŻSAMOŚCI PEDAGOGIKI - proces przechodzenia w myśleniu o edukacji i o świecie od ortodoksji ku heterogeniczności.

Trzy etapy rozwoju pedagogiki:

ORTODOKSJI -> HETERODOKSJA -> HETEROGENICZNOŚĆ

Pedagogika ortodoksyjna:

1. Od momentu powstania (system herbartowski, pragmat Nowego Wychowania).

2. Nauka bada w jaki sposób realizować określone z góry założone i pożądane stany rzeczy.

3. Pedagogika, która poszukuje i wytwarza doktryny pedagogiczne (koncepcje procesów celowościowych, wychowania i kształcenia).

4. Oferuje uniwersalną wszech obowiązującą strategię działania zapewniającą skuteczną realizację określonych ideałów wychowania, kształcenia, wzorów osobowych oraz różnie formułowanie celów.

5. Współcześnie bywa nazywana pedagogiką utopijną.

Proces przejścia w myśleniu o edukacji od ortodoksji do heterogeniczności:

1. Pedagogika ortodoksyjna pasuje do świata kreowanego oświeceniową ideą postępu.

2. Odejście od oświeceniowej idei postępu do uznania pluralizmu jako zasady organizującej świat.

Oświeceniowa idea postępu:

1. Optymistyczna wiara w rozum, naukę, technikę, potencjał człowieka, wzrost ekonomiczny i terytorialną ekspansję.

2. Przekonanie, że człowiek dzięki rozumowi jest w stanie zapanować nad światem, wprowadzić ład i porządek, aby człowiek żył szczęśliwiej.

Doświadczenia dwóch totalitaryzmów, faszyzmu i komunizmu:

1. Myśl oświecenia stała się podstawą ludzkiej pychy.

2. W połowie XX w. odwrót ludzi od ideologii postępu.

3. Zbrodnie ludobójstwa stały się przyczyną przyjęcia zasady pluralizmu: świat ma dobre i złe strony, człowiek bywa dobry i zły, nie stworzymy świata idealnego.

Procesy przejścia od ortodoksji do heterogeniczności:

1. W krajach Europy Zachodniej i Ameryce Północnej - od lat 50. XX w.

2. W Polsce - na przełomie lat 80. i 90. XX w.

Sytuacja polskiej pedagogiki:

1. Po 1947 r. nastąpił kryzys i załamanie w polskiej pedagogice.

2. Przejęcie przez Biuro Polityczne KC PPR programu ofensywy ideologicznej.

3. Ofensywa ideologiczna - próba nauczenia społeczeństwa określonego światopoglądu.

Czynniki sprzyjające rozwojowi pedagogiki ortodoksyjnej w Polsce:

1. Poszukiwanie najbardziej funkcjonalnego projektu edukacji, dla którego punktem oparcia miał się stać określony ideał człowieka.

2. Antagonistyczne postrzeganie świata.

3. Dominacja metodologii pozytywistycznej.

4. Dominacja całościowego paradygmatu naukowej pedagogiki socjalistycznej.

Paradygmat naukowy:

1. Model nauki (naukowości), który obejmuje:

1. Zbiór przyjętych założeń (ontologicznych, epistemologicznych, aksjologicznych).

2. Zbiór podstawowych teorii i twierdzeń opisujących i wyjaśniających rzeczywistość (lub jej fragment).

3. Instrumentarium badawcze.

4. Zastosowanie wyników badań (T. Kukin)

Etap heterodoksji w rozwoju pedagogiki:

1. Lata 90. I 80. XX w.

2. W Polsce przypada na lata 80. XX w. - okres powstawania Niezależnego Ruchu Związków zawodowych „Solidarność” i zmiany ustrojowej w 1989 r.

Pedagogika heterodoksyjna:

1. Walka dwóch paradygmatów naukowych i dążenie do zastąpienia orientacji funkcjonalnej orientacją etnograficzną.

2. Rezygnacja z poszukiwań jednego uniwersalnego pojęcia edukacyjnego.

Pedagogika heterogeniczna:

1. Przekonanie, że żadna teoria, żaden paradygmat nie ma monopolu naprawdę.

2. Przejście od wojny paradygmatów do strategii debatujących społeczeństw.

3. Pedagogiczni badacze rezygnują z poszukiwania projektu edukacyjnego na rzecz ułatwienia w społeczeństwie dyskusji o edukacji.

Pedagogika heterogeniczna:

1. Uznanie, że ludzie z edukacją i oświatą mogą mieć związek różne interesy.

2. Uznanie różnych ofert edukacyjnych.

3. Pasuje do świata pluralistycznego - edukacja jest sprawą wyboru i argumentów.

Przełom formacyjny w Polsce:

1. Problem otwarcia na nowe, częściowo nieznane podstawowe prądy, teorie pedagogiczne, funkcjonujące w społeczeństwach otwartych.

2. Pojawiają się teorie należące do tradycji subiektywistycznej:

1. Teorie krytyczne, fenomenologiczne, hemenentyczne.

Paradygmaty nauk społecznych:

1. Humanizm, strukturalizm, interpretatywizm, funkcjonalizm.

Odpowiedzi na pytania:

1. Jak istnieje świat społeczny?

2. Jaka jest natura człowieka?

3. Jak zmienia się społeczeństwo?

Ad.1. Jak istnieje świat społeczny?

NOMINALIZM Przedmioty istnieją subiektywnie - przedmiot panujący nadaje znaczenie

REALIZM Przedmioty istnieją obiektywnie - niezależnie od przedmiotu panującego.

Ad.2. Jaka jest natura człowieka?

WOLUNTARYZM Człowiek jest taki jaki chce być - subiektywizm.

DETERMINIZM Człowiek jest zdeterminowany działalnością innych bytów - obiektywizm.

Ad.3. Jak zmienia się społeczeństwo?

STOPNIOWA REGULACJA Ewolucja, zasada ciągłości i zmienności życia społecznego

RADYKALNA ZMIANA Rewolucja, brak ciągłości i radykalne odwracanie porządku społecznego.

Paradygmaty nauk społecznych:

	RADYKALNA ZMIANA
SUBIEKTYWIZM	Humanizm	Strukturalizm	OBIEKTYWIZM
		Interpretatywizm		Funkcjonalizm
		STOPNIOWA REGULACJA

Sytuacja pedagoga - metafora hipermarketu (Bogdan Śliwierski)

1. Świat nauki zmusza do aktywności poznawczej i nabywczej, do dokonania wyboru między różnymi półkami wiedzy.

2. Autorzy podręczników pedagogicznych - podobnie jak właściciele hipermarketów - starają się udostępnić społeczeństwu.

Dylematy współczesnego pedagoga:

1. Czy pod pozorem wolności wyboru zakupu, mamy do czynienia z subtelnym i pełnym przyjemności kontrolowaniem przez producentów i sprzedawców wiedzy uznanej pedagogicznej tożsamości?

2. Po co studiować wiedzę o współczesnej pedagogice?

Pytanie o własne doświadczenia:

1. Niektórzy studenci pedagogiki staną się pasjonatami wiedzy teoriokolinami (?), wciąż niezadowoleni, nienasyceni.

METODOLOGICZNE ASPEKTY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH

Metody zbierania danych (jakościowe, ilościowe) i analizowania danych (jakościowe, ilościowe).

1. 
   Metody zbierania i analizy danych jakościowe:
















Jakościowe metody zbierania danych:

1. Sposoby poznawania rzeczywistości edukacyjnej o określonym kontekście.

2. Ich wyniki odnoszą się do określonego miejsca, czasu, okoliczności.

3. Umożliwiają zrozumienie faktów dzięki kontekstowi.

Pozwalają na:

1. Obserwację naturalnych zachowań i interakcji miedzy ludźmi.

2. Poznawanie historii ludzkiego życia.

3. Poznawanie świata społecznego i kulturowego dostępnego w postaci dokumentów, tekstów, rzeczy, materiałów.

Przykłady:

Obserwacja etnograficzna, wywiad (niestandaryzowany, narracyjny), analiza archiwów (dokumentów, źródeł, tekstów i rzeczy materialnych)

2. 
   Metody zbierania i analizy danych ilościowe.




















Metody ilościowe:

1. Stosowanie pomiarów.

2. Pomiar - przypisanie obiektom wartości liczbowych.

Przykłady:

Obserwacja (ilościowa), eksperyment (orzekanie o wpływie obiektów na siebie), sondaż diagnostyczny (ankieta, diagnoza występowania danego zjawiska i jego zasięgu), wywiad (standaryzowany), test (standaryzowany, mierzący stan wiedzy).

Język danych - porównanie:

Metody jakościowe	- subiektywizm związany z kontekstem badanych zdarzeń, - podobny do języka potocznego.
Metody ilościowe	- intersubiektywny (charakterystyczny dla stosowanej teorii naukowej), - tabele, wykresy.

Analiza danych:

Metody jakościowe	- redukcja danych (dużo danych zostaje zebranych, trzeba je zredukować) - reprezentacja danych, - wyprowadzenie i weryfikacja wniosków.
Metody ilościowe	- analizy statystyczne.

Narzędzia badawcze:

Metody jakościowe	- rzadko wystandaryzowane (ujednolicone), - spostrzeżenia, intuicja, emocje badacza.
Metody ilościowe	- wystandaryzowane, oparte na twierdzeniach wybranej teorii naukowej.

Wytwarzanie wiedzy pedagogicznej:

1. II połowa XX w. - odejście od zdecydowanej dominacji badań ilościowych i rehabilitacja metod jakościowych.

Uwarunkowania dominacji metodologii ilościowej:

1. Zafascynowanie metodami nauk przyrodniczych w XIX w. (okres powstania pedagogiki) i ich technologicznym zastosowaniem.

2. Respektowanie zasad empiryzmu, pozytywizmu i scjentyzmu.

Empiryzm i racjonalizm:

1. Dwa główne, alternatywne poglądy na naturę poznania (w epistemologii od VII w.).

2. Kartezjusz poprzez metodę systematycznego wątpienia we wszystko doszedł do wniosku, że wątpiąc mysli czyli istnieje.

3. Racjonaliści za jedyne źródło poznania uważają formalne rozumowanie.

Empiryzm:

1. Źródłem wiedzy jest świadectwo naszych zmysłów, umysł ludzki w momencie narodzin jest niezapisaną, białą kartką (tabula rasa).

2. Wiedzę zdobywamy ucząc się rozpoznawania w naszym doświadczeniu pewnych powtarzających się wzorców i idei.

EMPIRYZM -> POZYTYWIZM -> NEOPOZYTYWIZM

Założenia pozytywizmu i neopozytywizmu:








Badania ilościowe:

1. Zalety:

1. Wysoki poziom generalizacji wniosków z badań.

2. Nie wymagają od badacza szczególnej inwencji twórczej.

2. Braki:

1. Redukcja problematyki badawczej do tego, co powtarzalne, uniwersalne, mierzalne.

2. Kwantofrenia - nieadekwatność skomplikowanych metod do banalności problematyki badawczej.

3. Ograniczenia:

1. Pomijanie uwarunkowań historyczno-kulturowych, czasowo-przestrzennych.

2. Pomijanie problemów wartościowych, nadawania sensu, znaczeń, dynamiki opinii, przekonań.

Strategie łączenia badań ilościowych i jakościowych:

Badania jakościowe -> badania ilościowe

Badania ilościowe -> badania jakościowe

ZWIĄZEK TEORII NAUKOWYCH Z PRAKTYKĄ EDUKACYJNĄ


Miejsce teorii pedagogicznej i praktyki edukacyjnej

KULTURA - całościowy sposób życia charakterystyczny dla pewnej zbiorowości, wytwory niematerialne działalności ludzkiej.

Wieloznaczność pojęcia teorii:

1. Pojęcie teorii w filozofii klasycznej, w nauce współczesnej, potoczne rozumienie pojęcia teorii.

FILOZOFIA KLASYCZNA - starożytna filozofia grecka (Arystoteles); Teoria - rezultat poznania uzyskany poprzez myślenie dedukcyjne i intuicję intelektualną o cechach: ogólność, powszechność, konieczność.

Trzy rodzaje wiedzy:

1. Episteme - (scientia łac.), typ wiedzy najpewniejszej i prawdziwej (prawda w definicji Arystotelesa i zgodność naszych sądów o rzeczywistości z samą rzeczywistością); rezultat poznania w postaci praw ogólnych, powszechnych i koniecznych; dziś - wytworzona przez nauki przyrodnicze (zastosowania w technologii).

2. Doxa - (opinio łac.), wiedza użyta w pedagogice, wiedza konstruowana przez człowieka, wiedza o „prawidłowościach kontaktstualnych” - uzasadniona i „prawdziwa” w kontekście złożonej, ograniczona czasoprzestrzenią; rezultat poznania filozoficznego i nauk humanistycznych.

3. Techne - wiedza technologiczna, praktyczna, podporządkowana realizacji określonych celów; wg Arystotelesa nie jest wiedzą naukową.

Czasy Arystotelesa - PROTONAUKA

Pojęcie teorii w naukach humanistycznych:

1. Teoria powstaje w rezultacie badań naukowych - potwierdzonych zgodnie z procedurami, regułami metodologii naukowej.

2. Teoria zawiera wiedzę ogólną, uporządkowaną (logicznie i systematycznie) o określonym fragmencie rzeczywistości (np. o praktyce edukacyjnej).

3. Uporządkowanie merytoryczne - wyznaczone przez przedmiot teorii (np. teoria uczenia się, teoria wychowania).

4. Uporządkowanie logiczne - oparte na rozumowaniu - dowodzenia i wyjaśnienia.

Cechy teorii:

1. Abstrakcyjność - twierdzenia formułowane są przy pomocy terminów naukowych (ścisłych, systemowych, ograniczonych)

2. Weryfikowalność - twierdzenia poddawane sprawdzeniu, weryfikacji.

Struktura teorii: założenia (przesłanki), kategorie pojęciowe, twierdzenia (prawa, tezy, hipotezy)

Funkcje teorii - opisująca, wyjaśniająca (eksploatacyjna), prognostyczna (przewidująca).

Zaplecze teoretyczne współczesnej pedagogiki (Hejnicka-Bezwińska):




Kryterium zasięgu - typy:

1. Teorie empiryczne - teorie najwęższego zasięgu, przedmiot - związki między zmiennymi; powstają w rezultacie badań empirycznych, mogą mieć charakter prakseologiczny i być podstawą do projektowania działań metodycznych np. teoria nauczania wielopoziomowego, problemowego.

2. Modele - teorie średniego zasięgu, wzorcowe sposoby myślenia o pewnym fragmencie rzeczywistości, prowadzenia badań i wytwarzania wiedzy naukowej np. teorie kształcenia, teorie ról społecznych, teorie nauczyciela, szkoły; obejmuje problemy badawcze, mapa pojęciowa, kryteria klasyfikacji i typologii, twierdzenia i hipoteza.

3. Teorie orientacji - najbardziej ogólne, najszerszego zasięgu np. kierunki pedagogiczne, teorie społeczeństwa, zawierają światopoglądowe założenia w przyjmowanej koncepcji świata i człowieka; obejmuje twierdzenia autologiczne, epistemologiczne, metodologiczne.

Praktyka edukacyjna:

1. Praktyka - społeczno-kulturowy wytwór człowieka w określonym miejscu i czasie historycznym.

2. Praktyka edukacyjna - praktyka społeczno-kulturowa zawężona do obszaru edukacji.

Współczesne rozumienie pojęcia edukacji:

1. W skład szeroko rozumianego procesu edukacji wchodzą procesy szczegółowe (procesy celowościowe w instytucjach oświatowych, procesach naturalnego wrastania w rodzinę i jej ofertę kulturową, procesy uspołecznienia).

2. Obejmuje całe ludzkie życie.

3. Obejmuje ogół wpływów i oddziaływań międzygeneracyjnych.

4. Odnosi się do całej osobowości człowieka (całokształt zdolności życiowych) m. in.:

1. Akceptacja własnej fizyczności i troska o nią.

2. Zdolności poznawcze.

3. Respektowanie zasad etycznych.

4. Wrażliwość estetyczna.

5. Duchowość.

6. Zakorzenienie w czasie i przestrzeni.

7. Gotowość do uczenia się przez całe życie.

Praktyka edukacyjna jako przedmiot badań pedagogiki współczesnej:

1. Jako dyscyplina naukowa (odrębny przedmiot badań).

2. Jako dziedzina wiedzy integrująca różne rodzaje wiedzy o edukacji (praktyce edukacyjnej).

Zaplecze teoretyczne w badaniach nad procesami edukacyjnymi.

1. Badania nad procesami naturalnego wzrastania (rozwoju) np.:

1. Teoria potrzeb Maslowa.

2. Teoria rozwoju poznawczego Piageta.

3. Teoria rozwoju społeczno-moralnego Kohlberga.

4. Teoria rozwoju tożsamości Eriksona.

2. Badania nad procesami wzrastania jednostki w rodzinę i jej ofertę kulturową:

1. Teorie rodziny.

2. Teorie socjalizacji pierwotnej.

3. Teorie kultury.

3. Badania nad procesami celowościowymi:

1. Teorie nauczania i uczenia się.

2. Teorie wychowania.

3. Teorie kształcenia.

4. Teorie szkoły.

5. Teorie nauczyciela.

4. Badania nad procesami uspołecznienia:

1. Teorie zmiany społecznej

2. Teorie społeczeństwa.

5. Zaplecze teoretyczne w badaniach nad dyskursami edukacyjnymi:

1. Teorie dyskursu.

2. Teorie języka.

3. Teorie społeczeństwa.

Tworzenie dyrektyw praktycznego działania edukacyjnego (Hejnicka-Bezwińska):

1. Przechodzenie od twierdzeń opisujących świat do zaleceń jak ten świat należy urządzić jest próbą narzucenia innym naszego systemu wartości.

2. Inżynieria społeczna - praktyczne stosowanie wiedzy wytworzonej przez nauki społeczne do wprowadzania zmian społecznych.

Typy wiedzy wg Arystotelesa:

1. EPISTEME I DOXA - wiedza naukowa wytwarzana przez nauki humanistyczne.

2. TECHNE - wiedza praktyczna (technologiczna) zawarta w metodykach (wytycznych, dyrektywach dotyczących sposobów postępowania, których wartość mierzona jest skutecznością), metodyki nauczania, wychowania.

Oferta skutecznego działania edukacyjnego:

1. Pedagogie.

2. Pojedyncze dyrektywy postępowania.

Pedagogia:

1. Znaczenie tradycyjne - sztuka skutecznego wywierania wpływu na dzieci i młodzież dla zrealizowania określonych celów edukacyjnych.

2. Współcześnie - paradygmat edukacyjny (doktryna pedagogiczna, ideologia edukacyjna, ukryty program wychowania).

Basil Brenstein:

„Pedagogia - względnie spójny i trwały zbiór praktyk edukacyjnych, poprzez które jednostka przyswaja sobie nowe (lub rozwija dotychczas istniejące) formy postępowania, wiedzy, umiejętności i kryteria ich oceny, przejmując je od kogoś (lub czegoś), kogo uznaje za stosownego ich dostarczyciela (przekaziciela) i ewalutora.

Struktura oferty skutecznego działania edukacyjnego:

1. Diagnoza uwarunkowań - opisanie i wyjaśnienie zastanej sytuacji w odniesieniu do obecnej sytuacji edukacyjnej.

2. Ukryta lub zwerbalizowana przesłanka wartościująca - pojawiają się się zdania normatywne, wyprowadzenie celi, działania.

3. Cele wychowania lub/i kształcenia (związane z 1 i 2) - jakie zmiany wprowadzić.

4. Instrumentarium gwarantujące skuteczność, ale uwzględniające także kryteria etyczne, ekonomiczne, organizujące i in. - jakie narzędzia są nam potrzebne o realizacji celu.

Ograniczenia diagnozy uwarunkowań - kompetencje do wykorzystania teorii naukowej:

1. Znajomość odpowiedzi teorii naukowej, dzięki której można zweryfikować diagnozę potoczną (zdroworozsądkową.

2. Rozumowanie teorii za pomocą potocznej siatki pojęciowej (zniekształcenia jej twierdzeń).

3. Brak zastosowania logicznych reguł rozumowania w przechodzeniu od teorii do dyrektyw praktycznego działania edukującego.

Żadne teorie naukowe nie stanowią wystarczającego uzasadnienia narzucania działań edukacyjnych

Jedyny sposób uprawomocnienia działań edukacyjnych to społeczny dyskurs o edukacji.

Społeczny dyskurs o edukacji wg Hejnickiej-Bezwińskiej:

1. Dyskurs podmiotów edukacji o równych prawach do wyrażania swoich opinii, przekonań i poglądów, niezależnie od wiedzy, kompetencji językowych i interesu osobistego:

1. Dyskurs normatywny - dotyczący wartości, celów, wzorów edukacyjnych.

2. Dyskurs instrumentalno-techniczny - dotyczący strategii, metod, form, środków, zasad i reguł realizowania celów edukacyjnych.

3. Dyskurs praktyczno-moralny - poszukujący pedagogicznego sensu edukacji wymagającej porozumienia w warunkach troski o likwidację zakłóceń procesu komunikacyjnego.

Czynniki zakłócające społeczny dyskurs o edukacji:

1. Ukrywanie lub fałszowanie przyjmowanych wartości.

2. Powoływanie się na „oczywistość” dobrych intencji, dobra dziecka itp.

3. Bezrefleksyjne stosowanie wielu kategorii pojęciowych - bełkot pedagogiczny.

Pedagogiczny sens edukacji (społecznej praktyki edukacyjnej):

1. Popularyzacja i akceptacja hasła „uczyć, by być”.

2. Międzynarodowa Komisja ds. Edukacji dla XXI w. - edukacja powinna przyczyniać się do pełnego rozwoju każdej jednostki, a rozwój trwa przez całe życie.

3. Szkoła może stworzyć lepsze lub gorsze warunki do wywierania wpływu na procesy edukacji młodego pokolenia.

4. Biurokratyczna organizacja systemu oświaty ograniczona jest przez obawę „pedagogicznego sensu edukacji”.

INTEGRACJA WIEDZY NAUKOWEJ O EDUKACJI

Tezy:

1. Procesy edukacyjne i dyskurs edukacyjny są nie tylko przedmiotami pedagogiki, ale także innych nauk.

2. Kategorie pojęciowe edukacji stały się jedną z najważniejszych kategorii współczesnej humanistyki.

3. Podstawowym problemem jest problem integracji wiedzy naukowej o edukacji.

W XIX i XX w. dominacja dyferencjacji - powstanie dyscyplin i subdyscyplin naukowych.

Przełom XX i XXI w. - działanie zmierzające do opanowania żywiołowej dezintegracji wiedzy naukowej (m.in. radykalnego różnicowania się struktur pedagogiki)

Rodzaje integracji wiedzy o edukacji:

1. Pionowa - łączenie badań podstawowych (nad stanem i uwarunkowaniami procesów edukacyjnych i dyskursów edukacyjnych) z praktycznym zastosowaniem ich wyników (np. Program Międzynarodowej Oceny Uczniów - PISA).

2. Pozioma - integracja subdyscyplin pedagogicznych, integracja pedagogiki z innymi dyscyplinami nauk humanistycznych i przyrodniczych, integracja standardów wiedzy naukowej uznawanych w pedagogice ze standardami określonego modelu nauki.

Integracja subdyscyplin pedagogicznych:

1. Oparta na akceptacji przedmiotu badań i paradygmatów badawczych. Umożliwia:

1. Wzajemne wykorzystywanie wyników badań uzyskanych w szczegółowych subdyscyplinach.

2. Przejście na wyższy poziom ogólności wiedzy.

Integracja pedagogiki z innymi dyscyplinami naukowymi:

1. Geneza pedagogiki - zw. z filozofią, psychologią i historią.

2. Struktura pedagogiki … :

1. Pedagogika ogólna.

2. Dydaktyka.

3. Historia wychowania.

Związki pedagogiki z filozofią - pedagogika ogólna.

-//- z psychologią - dydaktyka

-//- z historią - historia wychowania

Modele integracji pedagogiki i innych dyscyplin naukowych:

1. Teoretyczna wiedza pedagogiczna jest interpretowana i warunkowana elementami teorii nauk pomocniczych (problem samodzielności pedagogiki, model ten nie służy … współdziałaniu).

2. Teoretyczna wiedza pedagogiczna inspiruje i warunkuje teorie nauk pomocniczych (problem pola badań …).

3. Teoretyczna wiedza pedagogiczna jest komplementarna wobec teorii nauk pomocniczych (model optymalny).

Integracja pedagogiki z określonym modelem nauki:

1. Kryterium - stopień wpisywania się pedagogiki w uznawane przez współczesnych standardy badań naukowych (dominujący i dopuszczalny typ socjalności; dominujące i dopuszczalne paradygmaty naukowe).

Czynniki zmian w pedagogice współczesnej:

1. Procesy dyferencjacji w XIX i XX w.

2. Procesy integracji na przełomie XX i XXI w.

Integracja różnych rodzajów wiedzy o edukacji (warunkowej, potocznej, filozoficznej, religijnej):

1. Wprowadzenie w kulturę naukową pedagogiki i innych nauk humanistycznych poprzez … (efektywny kontakt wytwórców wiedzy nauczanej z jej odbiorcami).

Role uczonych i badaczy, eksperymentatorów (?), mędrcy i scholarze (F. Zaniecki).

Teza:

1. Studiowanie pedagogiki to nie tylko wyposażenie w „wiedzę o czymś”, ale także wprowadzenie w „kulturę nauczania czegoś” - w standardy zbierania danych, ich przetwarzania, konstruowania i dystrybucji wiedzy naukowej (pedagogicznej).

STYLE ŻYCIA MŁODEGO POKOLENIA

Problem pojęcia pokolenie:

1. Czy perspektywa pokoleniowa ma w społeczeństwie ponowoczesnym (Bauman) czy później nowoczesnym (Giddem) jeszcze wartość poznawczą?

2. Czy mamy do czynienia z modą lub złudzeniem oczywistości kategorii pokolenia?

Wilhelm Dilthey:

„Jako tę samą generację […] określony tych wszystkich, których w pewnym sensie obok siebie dorośli […] sprawia to, że osoby powiązane są wspólnością […] Tak pojęta generacja tworzy najmniejszy krąg jednostek, które na skutek zależności od tych samych wielkich zdarzeń i przemian, jakie miały miejsce w okresie ich pobudliwości, mimo odmiennych czynników, które później się odłączyły (?) związane są w pewną, jednolitą całość.”

Jan Garewicz i Antonina Kłoskowska - rola przeżycia pokoleniowego:

- Istotnym czynnikiem tworzącym pokolenie jest :

a. nie tyle fant współczesności doświadczeń ile nadanie mu szczególnego znaczenia,

b. doznana w młodości trauma.

Barbara Fatyga:

1. Pokolenie w sensie wąskim - konkretna grupa ludzi, która jest połączona wspólnotą doświadczeń, z reguły pokolenie w tym znaczeniu charakteryzuje podobieństwo sytuacji i statusu.

2. Pokolenie w sensie szerokim - (wspólnota pokoleniowa), szersze zbiorowości „które nie identyfikują się z całością złożonego pokoleniowego przeżycia, lecz tylko niektórym jego elementom (wybranymi notkami światopoglądu, niektórymi zdarzeniami; językiem, modą, muzyką etc.).”

Hanna Śwido - Ziemba:

1. Pokoleniem jest „młodzież”, której okres dojrzewania przebiegał w podobnej sytuacji społeczno-kulturowej.

Wydarzenia pokoleniotwórcze:

1. Transformacja społeczno-kulturowa i gospodarcza kraju.

2. Trwałe zdarzenia mające wpływ na kształt i charakter grup młodzieży m.in. przystanek Woodstock, spotkania wspólnoty z Taize, śmierć Jana Pawła II.

Badania empiryczne dr Jacka Kurzępy:

1. Prowadzone w latach 1996 - 2000

2. Prowadzone podczas przystanku Woodstock, spotkania wspólnoty z Taize, z Janem Pawłem II.

Mapa etyczna wspólnot młodzieży:

ORIENTACJA MORALISTYCZNA	ORIENTACJA IDEOWA	ORIENTACJA MATERIALNA
POZIOM OGÓLNYCH ZASAD ETYCZNYCH
Najpierw być, później mieć.	Najpierw być kimś.	Najpierw mieć, później być.
POZIOM UZASADNIEŃ
Życie, aby było godziwie spędzone, musi być przeżywane świadomie, oparte na samo kreacji i samokontroli jednostki.	Życie, aby było godziwie spędzone, musi być oparte na jakiejś idei i pełnym oddaniu jednostki w jej upowszechnianiu.	Życie, aby było godziwie spędzone, musiy być oparte na możliwości jego konsumowania, posiadaniem przez jednostki określonych dóbr materialnych.
POZIOM ZAKAZÓW/NAKAZÓW/RYTUAŁÓW/POSTAW
Konieczność dogłębnej autoanalizy, postawa służebności dla innych, wyznaczanie sobie coraz to innych wyzwań i osiąganie nowych kompetencji i wiedzy	Prezentowanie skrajnych postaw (dżihadowskich), niezgoda na rozmycie wartości, totalne utożsamianie się z ideą, postawą mesjańskiej gorliwości, konstruktywna nietolerancja.	Podważane wartości własności prywatnej, upowszechnienie tzw. nowych form zaradności, utożsamianie się z ogólnie przyjętymi zasadami życia społecznego, kontestowanie prawa.

Ścieżki kariery, rozwoju osobistego:

1. Emancypacja obyczajowa - „puszczono młodych na głębokie wody”, pozostawiając ich samym sobie. Efekt - eskalacja zachowań nieakceptowanych społecznie, pozaprawnych, patologicznych.

2. Emancypacja światopoglądowa - wycofanie się rodziców i nauczycieli z pozycji mentorów, autorytetów. Efekt - podatność na działanie grup kulturowych, przestępczych, subkultur.

3. Emancypacja ekonomiczna: 1) ścieżka kariery oparta na klasycznym wzorcu (mało drożna),

2) ścieżka kariery oparta na nowych firmach zawodowych.

Postawy życiowe młodzieży:

Typ postawy	Cel życiowy	Wartość naczelna	Formy aktywoności
1. WAGABUNDA	Wędrówka	Wolność i swoboda decyzji	Wędrówka, stała reorientacja
2. KONKWISTADOR	Władza	Pieniądze, wartości materialne	Działalność gospodarcza niekoniecznie legalna
3. MCTYP	Sukces	Praca, sukces	Działalność gospodarcza legalna
4. DŻIHADOWSKI	Zbawienie	Idea, przesłanie	Ortodoksyjna gorliwość
5. KONSUMENTA	Posiadanie	Pieniądze i dobra doczesne	Rozpasana konsumpcja, czerpanie korzyści
6. MEDUZY	Ekscytacja	Dobre samopoczucie, bycie „cool”	Epatowanie środowiska, bywanie, prowokowanie
7. ŻYCIA CNOTLIWEGO	Mała stabilizacja	Rodzina, spokojna praca	Aktywność rodzinna i zawodowa

WAGABUNDA:

1. Awanturnik, poszukiwacz przygód, nie przyjmuje żadnych zobowiązań, zarabia doraźnie.

2. Ma dużo wolnego czasu, który poświęca na rozrywki i życie towarzyskie.

3. Nie jest lubiany, egocentryk o nietwórczej postawie życiowej.

4. Nie wierzy w sens planowania życia, nie liczy na ludzką pomoc - „homo homini lumpus Est”, pesymista, sfrustrowany, nihilista.

KONKWISTADOR:

1. „Skóra, fura i komóra” - wzór, dąży do zdobycia władzy, nie unika działań pozaprawnych, wchodzi w struktury mafijne.

2. Bez względu na środki dąży do osiągnięcia celu, rozdarty pomiędzy hedonizmem, a troską o zabezpieczenie przyszłości.

3. Obecny np. w strukturach samorządowych, lubiany i przyciągający ze względu na swoje możliwości, pewny siebie i otoczony wianuszkiem popleczników.

4. Ma poczucie wpływu, staje się agresywny w momencie nieprzewidzianych okoliczności.

5. Doskonały w stosowaniu uników i taktyk mimikry (darczyńca, szermuje populistycznymi hasłami).

MCTYP:

1. Umiarkowany w poglądach, podobnie jak wagabunda ceni sobie swobodę, ale przywiązuje większą wagę do pozycji społecznej.

2. Troszczy się o szczęście rodzinne, ale nade wszystko ceni pracę i sukces zawodowy.

3. Ma wysokie poczucie kompetencji i własnej wartości, nie ma czasu na ideały i aktywność społeczną.

4. Swoją karierę planuje, jest przewidywalny, kalkulacyjny, efektywny.

5. Nie może obejść się bez stałej rywalizacji i konkurencji.

TYP DŻIHADOWSKI:

1. Mesjański, posłanniczy, posiada jedną organizacyjną wartość - przewodnią ideę, myśl, którą z ortodoksyjną gorliwością chce upowszechniać.

2. Pragnie czegoś więcej od ziemskich uciech - szuka wartości bardziej szlachetnych, trwalszych (tj. ogólnoludzka miłość, solidarność).

3. Optymista, wierzy w ludzką solidarność i pomoc, kolektywny wysiłek i współpracę.

4. W środku tolerowany, traktowany z dużą dozą życzliwości.

5. Kilka podtypów: 1) pasjonat pracy jako wartości autotelicznej, 2) poszukiwacz ludzkiego podziwu i szacunku, 3) pomocnik pracujący na rzecz innych.

KONSUMENT:

1. Bezmyślnie czerpie z wszelkich uciech i możliwości, jakie daje współczesność (dobra materialne, jak i duchowe np. programy komputerowe, filmy wideo, gry komputerowe, agencje towarzyskie, środki psychoaktywne).

2. Popularny wśród młodzieży, bez większych ambicji zawodowych i naukowych.

3. Stara się przeżyć dzień ekscytująco i ciekawie.

4. Swoje powinności szkolne i zawodowe wykonuje z lekceważeniem, przekonany, że do niczego mu się to nie przyda, „a w życiu liczą się tylko układy”.

Meduza:

1. Bliski typowi konsumenta, postawa typu „oto JA”, stara się robić wokół siebie dużo szumu, szuka uznania.

2. To piękna, zgrabna, wysportowana, zadbana osoba i kiedy trzeba bardzo kulturalna, głębsze poznanie kończy się poparzeniem dla otoczenia.

3. W stosunku do rodziny - kapryśni, wulgarni, przekonani o swej wyjątkowości.

4. Obawiając się spadku popularności podążają za nowinkami modowymi, potrzebują środków finansowych, zmusza to ich do podejmowania różnego typu działań np. prostytucja, handel narkotykami itp.

5. Najważniejsi są rówieśnicy i ich akceptacja.

TYP ŻYCIA CNOTLIWEGO:

1. Twardo stoi na ziemi, potępia pogoń za rozrywką i uciechą, kocha ład i porządek, głównym wyznacznikiem celu życiowego jest kryterium realności, konformista.

2. Częściej myśli o tym, żeby nie było gorzej, aniżeli o tym, aby nie było lepiej; pewne dziś stawia wyżej od niepewnego jutra.

3. Wybiera studia i pracę, które dają poczucie stabilności i konkretności, ceni tradycyjne wartości tj. rodzina, szczęśliwe życie, posiadanie dzieci, dobrej i spokojnej pracy.

PODSUMOWANIE:

1. Trudno jest dziś mówić o polskiej młodzieży w kategoriach jednego pokolenia, ponieważ jest ono zatomizowane, wyraźnie podzielone.

2. Mamy do czynienia z obszarem wielości, archipelagiem podstaw i orientacji, a co za tym idzie realizowanych stylów życia.

PEDAGOGIE

DOKTRYNA

PEDAGOGICZNA

IDEOLOGIA WYCHOWANIA,

EDUKACJI

UKRYTY PROGRAM WYCHOWANIA, SZKOŁY - to wszystko, co jest efektem działania szkoły, a co nie zostało opisane w programach (cechy pomieszczeń, architektura szkoły, układy ławek - Aleksander Nalaskoski).

Autorska koncepcja celowościowego procesu edukacyjnego:

- wychowania

- kształcenia - nauczanie, uczenie się

Celowościowe dążą do realizowania celu

Zespół idei i poglądów na temat edukacji wytworzoną i głoszoną przez grupę społeczną, ideologie: liberalna, konserwatywna, komunistyczna, feministyczna itp.; układ ideowy - cele i idee wychowania lub kształcenia; teoretyczny - twierdzenia i elementy teorii naukowych, które uzasadniają te cele i idee;

Praktyczny - dyrektywy praktycznego działania, opis działania, I doktryna Herbart.

HUNAMISTYCZNY
INTERPRETATYWNY

Paradygmat nauk społecznych

Metody

jakościowe

Zbieranie danych

Metody

jakościowe,

ilościowe

ANALIZA DANYCH

STRUKTURALNY

FUNKCJONALNY

Paradygmat naukowy

Metody

ilościowe

Zbieranie danych

Metody

Ilościowe,

jakościowe

ANALIZA DANYCH

Działanie i zachowanie człowieka przebiega wg określonych reguł. Może być narzędziem pomiaru, może być przedmiotem badania ilościowego.

Dążenie do obiektywizacji badań - ścisłe zdefiniowanie i operacjonalizacja badanych zmiennych, wystandaryzowanie narzędzi badawczych.

Obiektywizacji sprzyjają: a. respektowanie zasad doboru próby badawczej,

b. stosowanie metod statystycznych.

IDEA I IDEOLOGIE

PRAWO

ETYKA

RELIGIA

NAUKA

JĘZYK

MEDIA

SZTUKA

ZWYCZAJE I OBYCZAJE

TECHNIKA

EDUKACJA

TEORIE NAUKOWE

Wpisujące się w koncepcję człowieka

Wpisujące się w paradygmat nauk społecznych

strukturalne

humanistyczne

interpretatywne

funkcjonalne

kulturowo-społeczne

poznawcze

psychodynamiczne

behawioralne

---