CERTYFIKOWANIE WYMAGAŃ JAKOŚCIOWYCH W SPAWALNICTWIE ZGODNIE Z PN-EN ISO 3834:2007

Opracowanie:

dr inż. Eugeniusza Szczok - Instytut Spawalnictwa, Gliwice

1. Wprowadzenie

Duża konkurencja w walce o klienta zmusza producentów do podejmowania działań w kierunku produkowania wyrobów w miarę tanich oraz dobrych jakościowo. Wymaga to zmian w organizacji oraz zmian w podejściu do sposobu wytwarzania wyrobów. Z pewnością narzędziem ułatwiającym wytwarzanie wyrobów dobrych jakościowo były wcześniej wdrożone w zakładach systemy jakości zgodne z wymaganiami norm serii ISO 900:1994, a obecnie systemy zarządzania jakością zgodne z normą EN ISO 9001:2001, które w dużym stopniu zmieniły filozofię podejścia do budowania i wdrażania systemów zarządzania jakością. Jednakże norma ta określa wymagania jakościowe na tyle ogólnie, by można było je stosować dla różnego rodzaju działalności gospodarczej. W wielu przypadkach wymagania te są zbyt ogólne i niewystarczające do zbudowania systemu zarządzania jakością. Przykładem mogą być zakłady stosujące w produkcji procesy specjalne, jak np. procesy spawalnicze, wymagające zapewnienia właściwego nadzoru, prowadzonego przez kompetentny i wysoko kwalifikowany personel oraz wymagające zapewnienie monitorowania warunków wytwarzania od etapu projektowania aż do przekazania gotowego wyrobu do klienta.

Wymagania dotyczące prowadzenia procesów spawalniczych określała norma EN 729 ustanowiona w Polsce w 1997 roku jako norma PN-EN 729. Jednakże wprowadzenie nowe normy „jakościowej” EN-ISO 9001:2000, w której nastąpiły zasadnicze zmiany w podejściu do systemów jakości, mało istotny wpływ na ustanowienie nowej normy odnoszącej się do problemów jakości w spawalnictwie. W 2005 roku Komitet Techniczny ISO/TC 44 przy współpracy z Komitetem Technicznym CEN/TC 121 ustanowił serią norm EN ISO 3834 (pięć arkuszy) zastępujących serię norm EN 729. W Polsce normy te w maju 2006 roku zostały ustanowione w formie uznaniowej (zawierającej tekst w języku angielskim z tłumaczeniem tylko tytułu norm), a następnie w styczniu 2007 roku jako w całości tłumaczone na język polski. Norma PN-EN ISO 3834 zawiera pięć arkuszy, które są podstawą wdrażania w zakładzie produkcyjnym systemu spełniającego odpowiedni poziom wymagań jakościowych w spawalnictwie. Aktualnie w formie raportu technicznego ISO/TR 3834-6 jest również opracowany 6. arkusz normy przedstawiający zasady wdrożenia systemu spełniającego pełne, standardowe lub podstawowe wymagania jakościowe w spawalnictwie. Również, jak na razie w formie projektu, ukazały się cztery dokumenty Europejskiej Federacji Spawalniczej dotyczące systemu EWF do certyfikowania producentów wyrobów spawalniczych w zakresie zarządzania jakością, ochroną środowiska oraz bezpieczeństwem i ochroną zdrowia. Istotny z punktu widzenia zakładu wdrażającego system jest z pewnością dokument EWF 637-01 przedstawiający dodatkowe informacje dla wdrożenia systemu zgodnego z norma ISO 3834 w zakresie wyrobów spawanych. Znajomość tych dokumentów oraz norm przywołanych w arkuszu 5. normy PN-EN ISO 3835-5:2007 jest niewątpliwie konieczna przy budowaniu i wdrażaniu systemu spełniającego odpowiednie wymagania jakościowe w spawalnictwie.

2. Wymagania normy PN-EN 3834:2007

Norma PN-EN ISO 3834:2007 „Wymagania jakości dotyczące spawania materiałów” składa się z pięciu arkuszy, a mianowicie:

• arkusz 1, Kryteria wyrobu odpowiedniego poziomu wymagań jakościowych,

• arkusz 2, Pełne wymagania jakości,

• arkusz 3, Standardowe wymagania jakości,

• arkusz 4, Podstawowe wymagania jakości,

• arkusz 5, Dokumenty konieczne do potwierdzenia zgodności z wymaganiami jakości ISO 3834-2, ISO 3834-3 lub ISO 3834-4

Aktualnie w formie raportu technicznego, (jeszcze nieustanowiony i nie publikowany w Polsce), jest arkusz 6, ISO/TR 3834-6 „Wymagania jakości dotyczące spawania materiałów - Wytyczne do wdrożenia ISO 3834”, zawierający informacje pomocne przy wdrożeniu systemu.

ARKUSZ 1 (PN-EN ISO 3834-1:2007)

W arkuszu tym podano ogólne informacje dotyczące zastosowania normy, a mianowicie norma ta może być wykorzystana:

• podczas przygotowania umowy - dokonując specyfikacji spawalniczych wymagań jakości,

• przez wytwórców - do ustanowienia i utrzymania spawalniczych wymagań jakości,

• przez komitety przygotowujące przepisy lub normy - w zakresie specyfikacji spawalniczych wymagań jakości,

• przez stronę trzecią, odbiorców, wytwórców - oceniając osiągniętą jakość spawania,

• przez jednostki certyfikujące - do oceny zgodności wytwórcy do spełnienia wymagań klientów, przepisów lub własnych wymagań wytwórcy.

Arkusz przedstawia również ogólne kryteria wyboru poziomu wymagań jakościowych (arkusz 2, 3 lub 4). Listę wymagań, jakie należy spełnić przy stosowaniu odpowiedniego arkusza normy przedstawiono w tablicy 1 (załącznik A PN-EN ISO 3834-1:2007). Nowością w tej części normy jest wprowadzenie punktu przedstawiającego elementy systemu zarządzania jakością (wg PN-EN ISO 9001:2001), które należy uwzględnić przy wdrażaniu wymagań odpowiedniego arkusza normy PN-EN ISO 3834:2007.

Tablica 1. Porównanie wymagań dotyczących spełnienia jakości w spawalnictwie

Nr	Element wymagań	ISO 3834-2	ISO 3834-3	ISO 3834-4
1.	Przegląd wymagań	Przegląd wymagany
				Zapis jest wymagany	Zapis może być wymagany	Zapis nie jest wymagany
		2.	Przegląd techniczny	Przegląd wymagany
				Zapis jest wymagany
3.	Podwykonawca	Traktowany jako wytwórca specjalnych podzlecanych wyrobów, usług i/lub działalności, jednakże końcową odpowiedzialność dotyczącą jakości pozostawia się wytwórcy
4.	Spawacze i operatorzy spawania	Kwalifikacja jest wymagana
5.	Personel nadzoru spawalniczego	Wymagany		Brak specjalnych wymagań
6.	Personel kontroli i badań	Kwalifikacje są wymagane
7.	Sprzęt do produkcji i badań	Odpowiednie i dostępne, jak wymagane do przygotowania, wykonania procesu, badania, transportu, podnoszenia w kombinacji ze sprzętem bezpieczeństwa i ubraniami ochronnymi
8.	Przeglądy wyposażenia	Wymagane utrzymanie, przeglądy i osiągnięcie zdolności produkcyjnej		Brak specjalnych wymagań
					Wymagane udokumentowane plany i zapisy	Zapisy są wymagane
9.	Opis sprzętu	Wymagany wykaz		Brak specjalnych wymagań
10.	Planowanie produkcji	Wymagane		Brak specjalnych wymagań
					Wymagane udokumentowane plany i zapisy	Udokumentowane plany i zapisy są zalecane
11.	Instrukcje technologiczne spawania	Wymagane		Brak specjalnych wymagań
12.	Kwalifikowanie technologii	Wymagane		Brak specjalnych wymagań
13.	Badanie partii materiałów dodatkowych do spawania	Jeśli wymagane	Brak specjalnych wymagań
14.	Magazynowanie i obsługa materiałów dodatkowych do spawania	Wymagana procedura zgodna z zaleceniami producenta		Zgodnie z zaleceniami dostawcy
15.	Magazynowanie materiałów podstawowych	Wymagana ochrona przed wpływami środowiska, oznakowanie powinno być zachowane podczas magazynowania		Brak specjalnych wymagań
16.	Obróbka cieplna po spawaniu	Potwierdzenie, że wymagania zgodnie z normą wyrobu lub specyfikacją są spełnione		Brak specjalnych wymagań
					Procedura, zapisy i identyfikowalność zapisu dotyczącego wyrobu są wymagane	Procedura i zapisy są wymagane
17.	Kontrola i badania przed, w czasie i po spawaniu	Wymagana		Jeśli wymagana
18.	Niezgodności i działania korygujące	Pomiary kontrolne powinny być stosowane, procedury naprawy i/lub poprawki są wymagane		Pomiary kontrolne powinny być stosowane
19.	Wzorcowanie lub walidowanie sprzętu do pomiarów, kontroli i badania	Wymagana	Jeśli wymagana	Brak specjalnych wymagań
20.	Identyfikacja podczas procesu	Jeśli wymagana		Brak specjalnych wymagań
21.	Identyfikowalność	Jeśli wymagana		Brak specjalnych wymagań
22.	Zapisy jakości	Jeśli wymagane

ARKUSZ 2 (PN-EN ISO 3834-2:2007)

W arkuszu tym, jako dokumenty związane (których wymagania również muszą być spełnione), przywołano arkusz 1. (PN-EN ISO 3834-1:2007) i arkusz 5. (PN-EN ISO 3834-5:2007). W dalszej części normy podano wymagania dla poszczególnych obszarów systemu jakości w spawalnictwie, a mianowicie:

Przegląd wymagań i przegląd techniczny (pkt. 5 PN-EN ISO 3834-2)

Punkt ten został wprowadzony w miejsce przeglądu umowy i projektu. Porządkuje on sprawy rozdziału przeglądu i wyraźnie rozgranicza przegląd wymagań (stosowanych norm, wymagań ustawowych i przepisów prawnych oraz zdolności wytwórcy do spełnienia tych wymagań) od przeglądu technicznego (wszystkie wymagania techniczne).

Zapisem jakościowym potwierdzającym spełnienie pkt. 5 normy PN-EN ISO 3834-2:2007 jest lista pytań z udzielonymi odpowiedziami lub protokół z przeglądu wymagań i przeglądu technicznego. Istotą tego przeglądu jest zapewnienie, że wytwórca poznał wymagania prawne, normowe i określone w umowie, zapoznał się z wymaganiami technicznymi i jednoznacznie zapewnie, że wyrób wykona zgodnie z wszystkimi wymaganiami.

Podwykonawstwo (pkt. 6 PN-EN ISO 3834-2)

W przypadku korzystania z usług podwykonawcy, wytwórca powinien określić dla podwykonawcy warunki współpracy dotyczące między innymi prowadzenia i dokumentowania wykonanej pracy.

Współpraca z podwykonawcą może dotyczyć zarówno działalności czysto spawalniczej, jak i pomocniczej (badania nieniszczące, obróbka cieplna, kalibrowanie przyrządów pomiarowych). W jednym i drugim przypadku wytwórca powinien zapewnić, że współpracujący z nim podwykonawca, w zakresie ustalonej współpracy, spełnia wszystkie wymagania i wykonuje pracę zgodnie z umową. Niezależnie od tego czy umowa z klientem wymaga czy nie wymaga korzystania z usług podwykonawcy posiadającego certyfikat zgodności z normą PN-EN ISO 3834:2007, wytwórca powinien określić wymagania dla poddostawcy i przeprowadzić u niego okresowo audity potwierdzające bądź niepotwierdzające jego zdolności wytwórcze. Częstotliwość przeprowadzania auditów w podwykonawcy jest zależna od wyników auditów.

Personel spawalniczy (pkt. 7 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien dysponować wystarczającą liczbą kompetentnego personelu do planowania, wykonywania i nadzorowania produkcji spawalniczej zgodnie z określonymi wymaganiami.

Spawacze i operatorzy spawania powinni być kwalifikowani na podstawie odpowiedniego egzaminu. Podstawą kwalifikowania są wymagania norm:

• serii ISO 9606 (ISO 9606-1, ISO 9606-2, ISO 9606-3, ISO 9606-4 i ISO 9606-5) dotyczących egzaminowania spawaczy,

• serii ISO 15618 (ISO 15618-1 i ISO 15618-2) dotyczących egzaminowania

spawaczy-nurków,

• ISO 14732 dotyczącej egzaminowania operatorów spawalniczych.

Personel nadzoru spawalniczego powinien spełniać wymagania normy PN-EN ISO 14731:2006 (U) „Nadzór spawalniczy - zadania i odpowiedzialność”. Nadzór spawalniczy często prowadzony jest przez personel, który wykonuje również inne zadania. Ustalając odpowiedzialność i zakres nadzoru spawalniczego należy mieć na uwadze:

1. W dużych zakładach, w których w produkcji wykorzystuje się procesy spawalnicze, osoba odpowiedzialna za nadzór spawalniczy (koordynator spawalniczy) powinna być zatrudniona na pełnym etacie i posiadać kwalifikacje Międzynarodowego Inżyniera lub Technologa Spawalniczego.

2. W małych zakładach osoba odpowiedzialna za nadzór spawalniczy (koordynator spawalniczy) może pełnić również inne obowiązki, jako szef produkcji lub brygadzista. Dopuszcza się w tym przypadku zatrudnienie koordynatora spawalniczego na część etatu.

3. Działalność związana ze spawalnictwem, jak np. składowanie i magazynowanie materiałów podstawowych i dodatkowych do spawania, utrzymanie sprzętu spawalniczego, czy kalibrowanie przyrządów pomiarowych, może prowadzić personel posiadający tylko kwalifikacje pozwalające wykonywać tę konkretną działalność.

W celu prowadzenia właściwego nadzoru nad personelem wytwórca powinien:

• Ustalić jasną strukturę organizacyjną i określić w niej miejsca dla personelu nadzoru spawalniczego,

• Przygotować listę zadań i odpowiedzialności oraz porządkować ją dla konkretnych osób,

• Ustalić kryteria dotyczące kompetencji, doświadczenia, rodzaj szkolenia dla każdego stanowiska nadzoru spawalniczego,

• Mianować na stanowiskach nadzoru spawalniczego osoby o odpowiednich kwalifikacjach i kompetencji uwzględniając również doświadczenie zawodowe.

Cały personel nadzoru spawalniczego powinien mieć określone wymagania i uprawnienia zapisane w kartach osobowych.

Norma PN-EN ISO 14731:2006 (U) wymaga od koordynatora spawalniczego (Główny Spawalnik) posiadania odpowiedniej ogólnej wiedzy technicznej i specjalistycznej spawalniczej wiedzy technicznej ustalając, że:

• Pełna wiedza techniczna odpowiada wyszkoleniu na poziomie IWE,

• Standardowa wiedza techniczna odpowiada wyszkoleniu na poziomie IWT,

• Podstawowa wiedza techniczna odpowiada wyszkoleniu na poziomie IWP.

Zazwyczaj poziom spełniania przez wytwórcę wymagań jakościowych w spawalnictwie decyduje o poziomie wiedzy, jaką powinien posiadać personel nadzoru spawalniczego, a mianowicie przy spełnieniu:

1. Pełnych wymagań jakości (PN-EN ISO 3834-2:2007), personel nadzoru spawalniczego powinien posiadać wiedzę na poziomie IWE,

2. Standardowych wymagań jakości (PN-EN ISO 3834-2:2007), personel nadzoru spawalniczego powinien posiadać wiedzę na poziomie IWT,

3. Podstawowych wymagań jakości (PN-EN ISO 3834-2:2007), personel nadzoru spawalniczego powinien posiadać wiedzę na poziomie IWP.

Personel kontrolujący i badający (pkt. 8 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien dysponować wystarczającą liczbą kompetentnego personelu do planowania, wykonywania i nadzorowania kontroli i produkcji spawalniczej zgodnie z określonymi wymaganiami.

Zaleca się, szczególnie w dużych zakładach produkcyjnych, aby nadzór nad kontrolą i badaniami prowadziła osoba posiadająca kwalifikacje i kompetencje na poziomie Międzynarodowego Inspektora Spawalniczego.

Natomiast personel wykonujący badania nieniszczące powinien posiadać kwalifikacje i kompetencje zgodnie z normą ISO 9712 „Badania nieniszczące - kwalifikowanie i certyfikowanie personelu”. W Polsce norma ta nie została jeszcze ustanowiona i do czasu jej ustanowieni obowiązuje norma PN-EN 473:202.

W punkcie tym podano również informację, że od osób prowadzących badania wizualne nie wymaga się egzaminu kwalifikacyjnego, tylko weryfikacji kompetencji przez wytwórcę. Jednak większość jednostek certyfikujących w ramach swoich wytycznych wymaga posiadania certyfikatów kompetencji osób prowadzących badania wizualne.

W małych zakładach produkcyjnych dopuszczą się prowadzenie prac inspekcyjnych i badawczych przez osoby wykonujące również inne zadania produkcyjne pod warunkiem, że posiadają one odpowiednie kwalifikacje, np. Międzynarodowego Inspektora Spawalniczego, kontrolera badań nieniszczących lub menedżera jakości.

Wyposażenie (pkt. 9 PN-EN ISO 3834-2)

Wymaganie nie uległy zmianie. Wytwórca powinien posiadać sprzęt do produkcji i badań. Sprzęt ten powinien być właściwie opisany i jednoznacznie określona jego przydatność. Nowy lub regenerowany sprzęt powinien być przed dopuszczeniem zbadany. Nad wyposażeniem powinien być prowadzony nadzór poprzez planowo prowadzone konserwacje i remonty.

Produkcja spawalnicza (pkt. 10 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien przygotować odpowiedni plan produkcji oraz zapewnić, że w produkcji wykorzystuje się właściwe instrukcje technologiczne spawania lub odpowiednie instrukcje robocze.

Instrukcje technologiczne spawania powinny być opracowane zgodnie z odpowiednim arkuszem normy PN-EN ISO 15609:2005 (U) dotyczących zasad opracowania instrukcji technologicznej spawania.

Natomiast stosowane technologie spawania powinny być kwalifikowane. Podstawą kwalifikowania technologii spawania są normy serii PN-EN ISO 15614:2005 (U) dotyczące badania technologii spawania, norma PN-EN ISO 15607:2005 (U) przedstawiająca zasady ogólne przy kwalifikowaniu oraz normy PN-EN ISO 15610:2006, PN-EN ISO 15611:2006, PN-EN ISO 15612:2006, PN-EN ISO 15613:2006 przedstawiające metody kwalifikowania technologii spawania.

Wytwórca powinien posiadać procedurę dla opracowania i nadzoru nad dokumentami związanymi z jakością (np. instrukcjami technologicznymi spawania, certyfikatami kwalifikacji spawaczy i operatorów spawania).

Materiały dodatkowe do spawania (pkt. 11 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien określić odpowiedzialności i procedury nadzoru nad materiałami dodatkowymi do spawania, w tym sposoby magazynowania, zabezpieczania, identyfikowania i użytkowania materiałów.

Magazynowania materiałów podstawowych (pkt. 12 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien zapewnić, że materiał, łączeni z materiałem stanowiącym własność klienta, nie zostanie narażony na szkodę oraz zostanie zapewniona pełna identyfikacja materiału w czasie magazynowania.

Obróbka cieplna po spawaniu (pkt. 13 PN-EN ISO 3834-2)

Jeżeli istnieje taka konieczność, wytwórca jest odpowiedzialny za ustalenie i prowadzanie obróbki cieplnej. Powinien opracować stosowne procedury, które spełniają wymagania raportu technicznego ISO/TR 17663 dotyczącego wymagań jakościowych przy obróbce cieplnej połączeń spawanych. W Polsce raport ten nie został jeszcze ustanowiony jako norma krajowa i w zakresie tym obowiązuje norma PN-Cr ISO 17663:202 (U) „Spawanie - Wytyczne dotyczące wymagań jakościowych dla obróbki cieplnej związanej ze spawaniem i procesami pokrewnymi”.

Kontrola badania (pkt. 14 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien zapewnić, że kontrola i badania w odpowiednich punktach procesu wytwarzania jest stosowana zgodnie z ustaleniami umowy. Kontrola ta dotyczy badań wykonywanych przed spawaniem, w czasie spawania i po spawaniu. Kontrola i badania w czasie spawania powinny być zgodne z wymaganiami normy PN-EN ISO 13916:1999 przedstawiającej wytyczne pomiaru temperatury podgrzewania, międzyściegowej i temperatury utrzymania oraz raportu technicznego ISO/TR 17671-2 dotyczącego zaleceń spawania stali ferrytycznych i raportu ISO/TR 17844 opisującego metody zapobiegania pęknięciom zimnym.

Niezgodności i działania korygujące (pkt. 15 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien podejmować działania, które będą ograniczać możliwości powstawania niedopuszczalnych niezgodności spawalniczych. W przypadku ich powstawania wytwórca powinien podejmować odpowiednie działania korygujące i zapobiegawcze ograniczając do minimum możliwości ich ponownego powstania. Do prowadzenia napraw i poprawek powinny być opracowane odpowiednie procedury.

Kalibrowanie i walidacja sprzętu do pomiaru, kontroli i badań (pkt. 16 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien zapewnić, że wszystkie urządzenia służące do określenia jakości konstrukcji powinny być kalibrowane i walidowane w odpowiednich odstępach czasu. Kalibrowanie i walidowanie powinno być przeprowadzone zgodnie z wymaganiami normy ISO 17662. W Polsce obowiązuje w tym zakresie norma PN-EN ISO 17662:2005 (U) „Spawanie - Kalibrowanie, sprawdzanie i walidacja sprzętu używanego do spawania łącznie z czynnościami pomocniczymi”. Norma ta między innymi przywołuje definicje kalibrowania i walidowania.

Kalibrowanie jest to zbiór działań, które w określonych warunkach ustalają zależność pomiędzy wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd lub system pomiarowy, lub wartościami reprezentowanymi przez wzorzec miary lub odniesienia a odpowiadającymi im wartościami określonymi przez normę.

Walidacja jest to potwierdzenie, przez przedstawianie dowodu obiektowego, że zostały spełnione wymagania dotyczące konkretnego zamierzonego użycia lub zastosowania.

Zasadniczo kalibrowanie i walidacja powinny być przeprowadzone dla wszystkich przyrządów stosowanych do sterowania zmiennymi procesu, określonymi w instrukcji technologicznej spawalnia.

Oznaczenie i identyfikowalność (pkt. 17 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien stworzyć system dokumentowania zapewniający identyfikację i identyfikowalność operacji spawania. Dotyczy to m. in. Planów spawania, kart przewodnich, lokalizacji spoin, procedur badań nieniszczących wraz personelem, materiałów do spawania.

Zapisy dotyczące jakości (pkt. 18 PN-EN ISO 3834-2)

Wytwórca powinien prowadzić i przechowywać zapisy jakości dotyczące procesu produkcyjnego produkowanego wyrobu.

Wymagania określone w arkuszu 3 normy PN-EN ISO 3834-3:2007 i arkusz 4. normy PN-EN ISO 3834-4:2007 przedstawiono w tablicy 1.

ARKUSZ 5 (PN-EN ISO 3834-5:2007)

Nowy arkusz, w którym ujęte są wszystkie normy związane z normą PN-EN ISO 3834:2007. Wymagania tych norm muszą być również spełnione przy wdrażaniu wymagań jakościowych w spawalnictwie.

Poniżej przedstawiono przywołane normy zaznaczając kursywą normy ustanowione uznaniowo (z literą U) i normy jeszcze nie ustanowione przez Polski Komitet Normalizacyjny (jako ISO):

• ISO 9606-1 Approval testing of welders - Fusion welding - Part 1:Steels,

• PN-EN ISO 9606-3:2001 Egzaminowanie spawaczy - Spawanie - Część 3: Miedź i stopy miedzi,

• PN-EN ISO 9606-4:2001 Egzaminowanie spawaczy - Spawanie - Część 4: Nikiel i stopy niklu,

• PN-EN ISO 9606-5:2001 Egzaminowanie spawaczy - Spawanie - Część 5: Tytan i stopy tytanu, cyrkon i stopy cyrkonu,

• ISO 9712 Non-destructive testing - Qualification and certification of personnel,

• PN-EN ISO 13916:1999 Spawalnictwo - Spawanie - Wytyczne pomiaru temperatury podgrzewania, temperatury międzyściegowej i temperatury utrzymania,

• PN-EN ISO 14555:2006 (U) Zgrzewanie - Zgrzewanie łukowe kołków metalowych,

• PN-EN ISO 14731:2006 (U) Nadzór spawalniczy - zadani i odpowiedzialność,

• ISO 14732 Welding personnel - Approval testing of welding operators for fusion welding and of resistance weld settera for fully mechanized and automatic welding of metallic materials,

• PN-EN ISO 15607:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - zasady ogólne,

• PN-EN ISO 15609-1:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Instrukcja technologiczna spawania - Część 1: Spawanie łukowe,

• PN-EN ISO 15609-2:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Instrukcja technologiczna spawania - Część 2: Spawanie gazowe,

• PN-EN ISO 15609-3:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Instrukcja technologiczna spawania - Część 3: Spawanie wiązką elektronów,

• PN-EN ISO 15609-4:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Instrukcja technologiczna spawania - Część 4: Spawanie wiązką promieniowania laserowego,

• PN-EN ISO 15610:2006 Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Kwalifikowanie na podstawie zbadanych materiałów dodatkowych do spawania,

• PN-EN ISO 15611:2006 Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Kwalifikowanie na podstawie wcześniej nabytego doświadczenia,

• PN-EN ISO 15612:2006 Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Kwalifikowanie przez przyjęcie standardowej technologii spawania,

• PN-EN ISO 15613:2006 Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Kwalifikowanie na podstawie przedprodukcyjnego badania spawania/zgrzewania,

• PN-EN ISO 15614-1:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 1: Spawanie łukowe i gazowe stali oraz spawanie łukowe niklu i stopów niklu,

• PN-EN ISO 15614-2:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 2: Spawanie łukowe aluminium i jego stopów,

• ISO 15614-3 Specification and qualification of welding procedures for metallic materials - Welding procedure test - Part 3: Fusion and pressure welding of non-alloyed and low-alloyed cast irons,

• PN-EN ISO 15614-4:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 4: Spawanie wykańczające odlewów aluminium,

• PN-EN ISO 15614-5:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 5: Spawanie łukowe tytanu, cyrkonu i ich stopów,

• PN-EN ISO 15614-6:2006 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 5: Spawanie łukowe i gazowe miedzi i jej stopów,

• ISO 15614-7 Specification and qualification of welding procedures for metallic materials - Welding procedure test - Part 7: Overlay welding,

• PN-EN ISO 15614-8:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 8: Spawanie rur z płytami sitowymi,

• PN-EN ISO 15614-10:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 10: Spawanie podwodne na sucho,

• PN-EN ISO 15614-11:2005 (U) Specyfikacja i kwalifikowanie technologii spawania metali - Badani technologii spawania - Część 11: Spawanie wiązką elektronów i wiązką promieniowania laserowego,

• PN-EN ISO 15618-1:2002 Egzamin kwalifikacyjny spawaczy w zakresie spawania podwodnego - Część 1: Spawacze - nurkowie spawający na mokro w warunkach hiperbarycznych,

• PN-EN ISO 15618-2:2002 Egzamin kwalifikacyjny spawaczy w zakresie spawania podwodnego - Część 2: Spawacze - i operatorzy - nurkowie spawający na sucho w warunkach hiperbarycznych,

• ISO 17635 Non-destructive testing of welds - General rulet for fusion Wells In metallic materials,

• ISO 17636 Non-destructive testing of welds - Radiographic testing of fusion-welded joints,

• ISO 17637 Non-destructive testing of welds -Visual testing of fusion-welded joints,

• ISO 17638 Non-destructive testing of welds - Magnetic particle testing,

• ISO 17639 Destructive tests on welds in metallic materials - Macroscopic and microscopic examination of welds,

• ISO 17640 Non-destructive testing of welds - Ultrasonic testing of welded joints,

• PN-EN ISO 17662:2005 (U) Spawanie- Kalibrowanie, sprawdzanie i walidacja sprzętu używanego do spawania łącznie z czynnościami pomocniczymi,

• ISO 17662 Welding - Calibration, verfication and validation of equipment used for welding, including ancillary activities,

• ISO/TR 17663 Welding - Recommendations for welding of metallic materials - Part 2: Arc welding of ferritic steels,

• ISO/TR 17844 Welding - Comparison of standardized methods for the avoidance of cold cracks.

Obecnie w grupie 42 przywoływanych norm, 16 norm jest ustanowionych jako normy uznaniowe, a 15 nie zostało jeszcze ustanowionych przez PKN.

3. Rodzaje procesów certyfikacyjnych spełniających wymagania normy PN-EN ISO 3834:2007

Procesy spawalnicze znalazły zastosowanie w wielu przypadkach produkcji wyrobów. W zależności od rodzaju wyrobu, procesy spawalnicze mogą odgrywać rolę drugoplanową, nie wpływającą w istotny sposób na jakość wyrobu lub być procesem podstawowym decydującym o jakości wyrobu. W drugim przypadku wymaga się monitorowania i całkowitego nadzoru nad przebiegiem procesu spawania. Norma PN-EN ISO 3834:2007 ustala wymagania niezbędne do przeprowadzenia prawidłowego procesu spawania i może być zastosowana przez organizacje w celu oceny zdolności wytwórcy do spełnienia wymagań klientów, przepisów lub własnych wymagań wytwórcy. Należy jednak pamiętać, że norma ta nie jest normą systemu zarządzania jakością, która zastępuje PN-EN ISO 9001:2001. Może natomiast być pomocnym narzędziem przy budowie i wdrażaniu w zakładach systemu zarządzania jakością zgodnego z PN-EN ISO 9001:2001, w których realizowane są procesy specjalne takie jak procesy spawania.

Wybór rodzaju procesu certyfikacyjnego jest zależny od tego, czy zakład posiada wdrożony system zarządzania jakością, czy system takiego nie posiada. Zasady tez zostały jednoznacznie określone w dokumencie Organizacji Europejskiej ds. Akredytacji EA-6/02 „Guidelines on the use of EN 45011 and EN 45012 for certification to EN 729”, a w Polsce w dokumencie wydanym w marcu 2000 roku przez Polskie Centrum Akredytacji EA-06/02 „Wytyczne EA dotyczące stosowania norm EN 45011 i EN 45012 w odniesieniu do certyfikacji wg normy EN 729”. Obecnie trwają prace nad nowym projektem dokumentu EA-6/02.

Zasady te mówią, że jeżeli zakład posiada system zarządzania jakością zgodny z PN-EN ISO 9001:2001, to proces certyfikacji może prowadzić jednostka certyfikujące posiadająca akredytację zgodną z wymaganiami normy PN-EN 45012:200 „Wymagania ogólne dotyczące jednostek prowadzących systemy wyrobów”.

W pierwszym przypadku proces spawalniczy, jako proces specjalny, staje się nierozerwalnym elementem systemu zarządzania jakością, wobec czego zakres auditowania systemu na zgodność z normą PN-EN ISO 3834 obejmuje również następujące obszary systemu zarządzania jakością:

• nadzór nad dokumentami i zapisami (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 4.2.3; 4.2.4),

• odpowiedzialność kierownictwa (zgodnie z ISO 9001:2000, rozdział 5),

• zapewnienie zasobu (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 6.1),

• kompetencje, świadomość i szkolenie (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 6.2.2; 7.5.2),

• planowanie realizacji produkcji (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 7.1),

• określenie wymagań dotyczących wyrobu (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 7.2.1),

• przegląd wymagań dotyczących wyrobu (zgodnie z ISO 9001:2000, 7.2.2),

• zakupy (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 7.4),

• walidacja procesów (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 7.5.2),

• własność klienta (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 7.5.4),

• audit wewnętrzny (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 8.2.2),

• monitorowanie i pomiary wyrobu (zgodnie z ISO 9001:2000, pkt 8.2.4).

W końcowym wyniku jednostka certyfikująca wydaje certyfikat systemu jakości spełniającego wymagania jakościowe w spawalnictwie zgodnie z normą PN-EN ISO 3834.

W drugim przypadku podstawą audiutowania są tylko wymagania odpowiedniego arkusza normy PN-EN ISO 3834:2007, a efektem końcowym procesu certyfikującego jest wydanie przez jednostkę certyfikującą certyfikatu jakości usług spawalniczych spełniających wymagania arkusza 2, 3 lub 4 normy PN-EN ISO 3834:2007. Ma to duże znaczenie szczególnie dla bardzo małych wytwórców, gdzie podstawą certyfikowania może być norma PN-EN ISO 3834-4:2007 określająca podstawowe wymaganie jakości.

Kolejność działań przy wyborze wymagań jakościowych przedstawiono na rysunki 1.

4. Wybór poziomu jakości w spawalnictwie

Norma PN-EN ISO 3834:2007 jest przeznaczona dla wszystkich zakładów prowadzących procesy spawalnicze, może więc być stosowana w różnych sytuacjach i dla różnych zastosowań, dlatego trudno jest podać ostateczną regułę dotyczącą wyboru poziomu wymagań jakościowych. Wytwórca przy wyborze odpowiedniego arkusza wymagań jakościowych normy PN-EN ISO 3834 (arkusz 2, 3 lub 4) powinien uwzględnić:

• Odpowiedzialność i bezpieczeństwo pracy wytwarzanych konstrukcji spawanych,

• Złożoność wykonania konstrukcji,

• Zakres wytwarzanych wyrobów,

• Rodzaj stosowanych w produkcji materiałów spawanych,

• Występujące problemy metalurgiczne przy spawaniu materiałów,

• Możliwość powstawania niezgodności spawalniczych.

W nie publikowanym jeszcze arkuszu 6. normy (ISO/TR 3834-6:2006) podkreślono, że przy wyborze poziomu wymaganej jakości istotne są dwa krytyczne obszary, a więc bezpieczna eksploatacja wyrobu i znaczenie obciążeń dynamicznych w użytkowaniu wyrobów.

Ogólnie standardowy poziom wymagań jakościowych (PN-EN ISO 3834-3:2007) powinien być wymagany od wytwórcy produkującego wyroby obliczone przy normalnym współczynniku bezpieczeństwa i obciążonych statycznie i dynamicznie. Zastosowane materiały na wyroby powinny posiadać dobre własności spawalnicze, a prawdopodobieństwo powstawania niezgodności spawalniczych powinno być małe.

Podstawowy poziom wymagań jakościowych (PN-EN ISO 3834-4:2007) powinien być wymagany od wytwórców produkujących wyroby obliczone przy niskim współczynniku bezpieczeństwa i poddane umiarkowanym obciążeniom statycznym, a ewentualnie występujące obciążenia dynamiczne mogą odgrywać drugorzędną rolę.

Natomiast w przypadku produkcji wyrobów spawanych obliczonych przy wysokim współczynniku bezpieczeństwa, na które działają wysokie obciążenia statyczne i dynamiczne, wytwórca powinien spełniać pełne wymagania jakościowe w spawalnictwie.

Jednakże ze względu na różnorodność wyrobów spawanych i wpływ innych czynników niemożliwe jest ustalenie wytycznych, które jednoznacznie przyporządkowałyby wymagania jakościowe wytwórcy do wykonywania konkretnych wyrobów. Decyzja w wyborze poziomu zapewnienia jakości leży w gestii wytwórcy.

Decydując się na wybór odpowiedniego poziomu wymagań jakościowych w zależności od rodzaju produkowanych wyrobów można korzystać z odpowiednich norm. Jednym z kryteriów może być wciąż aktualna norma PN-87/M-69008 „Klasyfikacja konstrukcji spawanych”. W normie tej określono, w zależności od stopnia wykorzystania wytrzymałości obliczeniowej i zagrożenia życia ludzkiego, trzy klasy konstrukcji spawanych. Logicznym więc wydaje się, że przy wytwarzaniu konstrukcji kategorii I wytwórca powinien spełniać pełne wymagania jakościowe (PN-EN ISO 3834-2:2007) i odpowiednio konstrukcji kategorii II - standardowe wymagania jakości (PN-EN ISO 3834-3:2007), konstrukcji kategorii III - podstawowe wymagania jakości (PN-EN ISO 3834-4:2007).

W przypadku wytwarzania konstrukcji budowlanych pomocna jest norma PN-B-06200:2002/Ap1:2005 „Konstrukcje stalowe budowlane. Warunki wykonania i odbioru. Wymagania podstawowe:. W której w formie tabelarycznej w załączniku D określono wymagania w zależności od klasy konstrukcji. W tablicy 2. przedstawiono zestawienie podstawowych wymagań dla wykonawców.

Tablica 2. Zestawienie podstawowych wymagań dla wykonawców.

Lp.	Kryterium wymagań	Klasa konstrukcji wg załącznika A
				Konstrukcje nie narażone na zmęczenie				Konstrukcje narażone na zmęczenie
				Klasa 3	Klasa 2		Klasa 1	Klasa 1
1.	Kryteria stali Grubość elementu [mm]	S235-A275 t<30mm	S235-S275 t<30mm	S335 t<30mm	S235-S355 t	S235-S355 T
2.	Grupa zakładu	II	II	I	I	I
3.	Poziom wymagań dla systemu jakości	Podstawowy (PN-EN ISO 3834-4:2007)	Standardowy (PN-EN 3834-3:2007)			Pełny (PN-EN ISO 3834-2:2007)
4.	Poziom kwalifikacji nadzoru wg PN-EN ISO 14731	Podstawowy	Podstawowy	Specjalistyczny	Pełny	Pełny

Niebawem norma PN-B-06200:202/Ap1:2005 zostanie zastąpiona przez normę prEN 1090:2005, będącą jeszcze w formie projektu. W arkuszu 2. (peEN 1090-2:2005) dokonano podziału konstrukcji na cztery klasy wykonania od EXC1 do EXC4, podając w załączniku A3 wymagania dla tych klas. W tablicy 3. podano wybrane wymagania dotyczące spawalnictwa.

Tablica 3. Wymagania w zakresie spawalnictwa dotyczące wytwarzania poszczególnych klas wykonanie.

Klasa	EXC1	EXC2	EXC3	EXC4
Dokument kontroli	Atest 2.1	dla S235; atest 2.2 dla innych stali atest 3.1	Atest 3.1	Atest 3.1
Identyfikowalność	Niewymagana	Niewymagana	Wymagana	Wymagana
Znakowanie	Niewymagane	Wymagane	Wymagane	Wymagane
Poziom wymagań	Podstawowy PN-EN ISO 3834-4:2007	Standardowy PN-EN ISO 3834-3:2007	Pełny PN-EN ISO 3834-2:2007	Pełny PN-EN ISO 3834-2:2007
Plan spawania	Niewymagany	W zależności od złożoności konstrukcji	Wymagany	Wymagany
Procedury spawalnicze	Niewymagane	WPS	WPS	WPS
Spawacze operatorzy	Niewymagane	WPQ kwalifikowane wg ISO 15610 do ISO 15614	WPQ kwalifikowane wg ISO 15613 lub ISO 15614	WPQ kwalifikowane wg ISO 15613 lub ISO 15614
Nadzór spawalniczy	Niewymagany	Podstawowa lub specjalistyczna wiedza	Pełna wiedza	Pełna wiedza
Poziom akceptacji spoin	Wg EN ISO 5817 poziom D	Wg EN ISO 5817 poziom C	Wg EN ISO 5817 poziom B	Wg EN ISO 5817 poziom B+

5 . Dokumentowanie wymagań jakościowych w spawalnictwie

Norma PN-EN ISO 3834:2007 nie określa wymagań dotyczących systemu zarządzania jakością. Jakkolwiek w pkt. 6. arkusza1. tej normy określono elementy normy PN-EN ISO 9001:2001, które powinny być uwzględnione przy tworzeniu systemu spełniającego wymagania jakościowe w spawalnictwie. Zazwyczaj w takich przypadkach procesy spawalnicze, jako procasy specjalne, stanowią element systemu zarządzania jakością. Ponieważ procesy specjalne wymagają specjalnego nadzorowania, w związku z tym dokumentowanie procedur jak i tworzone zapisy jakościowe muszą być również właściwie nadzorowane. Znaczy to, że:

- dokumenty stosowane powinny być aktualne

- występuje pełna identyfikacja dokumentów,

- dokumenty są dostępne do stosowania,

- nieaktualne dokumenty są wycofane,

- dokumenty nieaktualne oraz zapisy jakościowe są archiwizowane,

Pewne zapisy jakościowe tworzone przy prowadzeniu procesów spawalniczych powinny być okresowo aktualizowane. Dotyczy to m. in. Zapisów zawierających wynik badań kalibrowania /walidacji, czy kwalifikacji spawaczy i operatorów spawania.

Efektywność nadzorowania wymaga dokładnego monitorowania szczególnie obszarów, w których można spodziewać się zagrożenia jakości wytwarzanych wyrobów. Dlatego dosyć istotne jest prowadzenie auditów wewnętrznych w obszarach związanych z procesami spawalniczymi i podejmowania stosownych działań korygujących i doskonalących system. Również ważne jest dokonywanie przeglądu zarządzania przez najwyższe kierownictwo, co może w oczach najwyższego kierownictwa podkreślać wagę procesu spawania.

Dokumentowanie wymagań jakościowych w spawalnictwie może obejmować rózna rodzaje dokumentów. W tablicy 4. podano przykłady dokumentów systemowych.

Tablica 4. Przykłady rodzajów dokumentów powiązanych z działalnością spawalniczą

Rodzaj dokumentu	Opis ^a	Przykłady zadań dla Koordynatora spawalniczego
Procedura	Opisuje działalność spawalniczą	Opisuje rolę (zadania, odpowiedzialność i znaczenie) Koordynatora Spawalniczego. Opisuje magazynowanie materiałów podstawowych i dodatkowych do spawania. Opisuje, jak procedury spawalnicze są wykonywane. Opisuje jak wykonywane są kwalifikacje spawaczy.
Zapisy	Raport z działalności spawalniczej	Zapisy z badań (WPQR) Zapisy z egzaminu spawaczy Zapisy spawalniczy
Instrukcja	Opisuje operacje spawalnicze	Instrukcja spawania (WPS) Instrukcje robocze
Certyfikat	Weryfikacja operacji spawalniczych	Certyfikat badań kwalifikacyjnych spawaczy Atest
^a nie mylić z definicją warunku

Natomiast w tablicy 5. przedstawiono przykłady wymaganych dokumentów i zapisów jakościowych potwierdzających spełnienie wymagań jakościowych w spawalnictwie.

Tablica 5. Przykłady dokumentów potwierdzających spełnienie wymagań jakościowych w spawalnictwie

ISO 3834-2, -3 i -4^a	Wymagane dokumenty	Rodzaje zapisów/raportów
5. Przegląd wymagań i przegląd techniczny: przegląd wymagań, przegląd techniczny	Dokument pokazujący jak producent dokonuje przeglądu wymagań i przeglądu technicznego. Zapisy ogólne mogą być w formie listy pytań z wyjaśnieniami lub protokołu ze spotkania	Lista pytań z przeglądu wymagań.
6. Poddostawcy, np. w zakresie: - spawania - podgrzewania - kontroli i badań - nadzoru sprzętu i kalibracji urządzeń	Dokument wyjaśniający, w jaki sposób poddostawca działa i spełnia wymagania umowy oraz dokument wyjaśniający, w jaki sposób poddostawca jest oceniany i kontrolowany.	Raport z oceny poddostawcy. Lista pytań do monitorowania poddostawcy Raport z kontroli
7. Personel spawalniczy	Dokumentowanie szkolenia, oceny i powoływania personelu. Dokumenty określające powoływanie, zadania, powiązania i ograniczenia odpowiedzialności personelu nadzoru spawalniczego.	Certyfikat kwalifikacji spawacza i/lub operatora spawalniczego. Zapisy kwalifikacji personelu nadzoru spawalniczego i ich uprawnienia. Schemat współdziałania w zakresie koordynacji spawania.
8. Personel kontroli i badań : - kwalifikacje personelu NDT, - kwalifikacje i kompetencje inspektora spawalniczego	Dokumentacja szkolenia, oceny i zatwierdzania personelu	Certyfikaty kwalifikacji personelu NDT. Raporty z badań wizualnych i świadectwo lekarskie potwierdzające ostrość widzenia i zdolność rozróżniania kolorów.
9. Wyposażenie: - wymagane wyposażenie - dopuszczenie do pracy nowego wyposażenia, - nadzór nad wyposażeniem do spawania, kontroli i badań	Dokumenty identyfikujące urządzenia, z przeprowadzenia kontroli, kalibracji (gdzie wymagane), nadzoru urządzeń w całej produkcji i sprzętu pomiarowego do kontroli. Dokumenty opisujące zasady nadzoru nad sprzętem	Lista wymaganego wyposażenia. Raport z badań nowego sprzętu. Zapisy z prowadzenia nadzoru nad wyposażeniem
10. Spawanie i działania związane: - plan produkcji, - przygotowanie i kwalifikowanie p WPS, - WPS i instrukcje pracy, - inne związane ze spawaniem instrukcje - dokumenty kontroli prac spawalniczych	Dokumenty planowania produkcji i jej kontroli. Plany produkcji WPQS Procedura związana z przygotowaniem i kontrolą dokumentów jakościowych	Rysunki i szkice WPQR WPS lub instrukcje robocze. Instrukcje procesów, np. badań NDT, raporty, zapisy z cięcia i raporty z badań.
11. Matriały dodatkowe do spawania: - magazynowanie i składowanie	Dokumenty dotyczące magazynowania, składowania, identyfikowania i stosowania materiałów dodatkowych do spawania	Certyfikaty badań (atesty) materiałów dodatkowych do spawania
12. Materiały podstawowe; - magazynowanie materiałów podstawowych	Procedury dotyczące magazynowania, uwzględniające dokumenty dotyczące przyjmowania i wysyłki wyrobów	Atesty materiałów podstawowych do spawania
13. Podgrzewanie po spawaniu: - planowanie i kontrola procesu podgrzewania po spawaniu	Procedury dotyczące procesów planowania produkcji i kontroli produkcji związanych z obróbką cieplną	Zapisy z operacji podgrzewania
14. Kontrola i badania: - przygotowanie planu kontroli - kontrola i badania przed spawaniem - kontrola i badania podczas spawania - kontrola i badania po spawaniu	Procedury dotyczące procesów planowania produkcji i jej kontroli Plany kontroli Procedury kontroli	Raport z badania zgodności wymiarowych Raport z kontroli Raport z przeprowadzonych napraw
15. Niezgodności i działania korygujące: - WPS do wykonania napraw - powtórna kontrola badania po naprawi - wdrożenie działań zapobiegawczych	Dokumenty potwierdzające wykonanie działań korygujących i zapobiegawczych wpływających na jakość produkcji	Raport z niezgodności Raport z przeglądu zarządzania
16. Kalibracja i walidacja wyposażenia do pomiarów, kontroli i badań: - przyrządy do pomiaru temperatury - przyrządy do pomiaru prądu - przyrządy do pomiaru kształtu i wymiarów - pomiar przepływu gazu	Dokumenty procesu dotyczące identyfikacji, kontroli, utrzymania i kalibrowania (gdzie wymagane) całej produkcji i wyposażenia do kontroli. Zakres Kalibrowania i weryfikacji	Zapisy z badań kalibrowania i walidacji
17. Identyfikacja i identyfikowalność - identyfikacja i oznaczanie	Dokumenty stwierdzające zasady prowadzenia identyfikacji i identyfikowalności operacji spawania	Zapisy identyfikacji (jeśli wymagane)
18. Zapisy jakości: - raporty	Dokumenty związane z kontrolą	Powyższa lista
a) punkty od 15 do 18 nie dotyczą ISO 3834-4

Przykładowo w tablicy 6. przedstawiono dokumentowanie kwalifikowania procedur spawalniczych. W przypadku stosowania standardowych technologii spawania (zgodnie z PN-EN ISO 15612:2006) nie wymaga się wstępnego kwalifikowania procedury spawania.

Tablica 6. Dokumentowanie w odniesieniu do kwalifikowania procedur spawalniczych

Zadanie	ISO 3834-2	ISO 3834-3	ISO 3834-4
Wstępna kwalifikacja procedury spawania	pWPS	pWPS	Instrukcja robocza
Kwalifikowanie procedury spawania	WPQR^c	WPQR^c	Nie wymaga dokumentowania ^ac
Spis procedur spawalniczych	WPS	WPS	Instrukcja robocza ^a
Instrukcja robocza (WI)	WPS lub alternatywnie instrukcje robocze	WPS lub alternatywnie instrukcje robocze	Słowne powiadomienie lub instrukcje robocze
Dokumentowanie procesów	Raport z produkcji (nieobowiązkowy, zwykle nie wymagane)	Nieistotny ^b	Nieistotny
w przypadku PN-EN ISO 3834-4:2007 nie wymaga się opracowania pWPS-u. Przyjmuje się, że wytwórca posiada tzw. „wiedzę zadowalającą” do prowadzenia procesu spawania. Wystarczy posiadanie spisu stosowanych procedur spawalniczych, a ponadto można korzystać z informacji dostawcy materiałów dodatkowych do spawania w zakresie stosowania parametrów spawania. Zapisy bieżących parametrów spawania nie mogą być przydatne w przypadku braku kalibrowania/walidowania przyrządów pomiarowych. WPWR powinien być podpisany przez egzaminatora/jednostkę egzaminującą. Zgodnie z tablicą b.1, normy PN-EN ISO 15607:2005 (U), pWPS i Instrukcje robocze powinny być opracowane i podpisane przez Koordynatora Spawalniczego (lub inną osobę nadzoru spawalniczego w przypadku wymagań wg PN-EN ISO 3834-4:2007) w imieniu producenta.

6. Zakończenie

Wdrażanie systemów jakości w zakładach produkcyjnych ma już prawie 15-letnią tradycję. W okresie tym zmieniło w się podejście do budowania systemów jakości z formy proceduralnej w formę procesową. Dokumentem odniesienia, w którym sprecyzowane zostały wymagania systemu zarządzania jakością stała się norma PN-EN ISO 9001:2001. Pod szczególną opieką w systemie zarządzania jakością znalazły się procesy specjalne, do których zaliczane są procesy spawania. W związku z tym konieczne było wprowadzenie zmian w normach dotyczących wymagań jakościowych w spawalnictwie. Efektem tych działań było ustanowienie w 2005 roku norm serii EN ISO 3834. W Polsce normy te zostały ustanowione w styczniu 2007 roku jako normy serii PN-EN ISO 3834, zastępując normy serii PN-EN 729:1997.

W nowej normie został utrzymany podział wymagań dotyczących systemów jakości w spawalnictwie na pełne, standardowe i podstawowe wymagania jakości. W miejsce arkusza 1. PN-EN 729-1:1997 „Wytyczne doboru odpowiedniego poziomu wymagań jakości”. Dodatkowo wprowadzono arkusz 5 PN-EN ISO 3834-5:2007 „Dokumenty, które są konieczne dla potwierdzenia zgodności z wymaganiami jakości ISO 3934-2, ISO 3834-3 lub ISO 3834-4”.

Mając na uwadze większe powiązanie wymagań jakościowych w spawalnictwie z systemem zarządzania jakością, w normie PN-EN ISO 3834-1:2007 wprowadzono dodatkowo elementy systemu zarządzania jakością (wymagane w normie PN-EN ISO 9001:2001), które należy uwzględnić przy budowaniu systemu spełniającego wymagania normy PN-EN ISO 3834:2007.

W normie PN-EN ISO 3834-2:2007 w poszczególnych punktach przedstawiono wymagania, które należy spełnić przy budowaniu i wdrożeniu spawalniczego systemu spełniającego pełne wymagania jakości. Praktycznie nie wprowadzono istotnych zmian. Przegląd umowy i projektu został zastąpiony przeglądem wymagań i przeglądem technicznym wyraźnie rozgraniczając wymagania ogólne (ustawowe, normowe, wynikające z umowy) od wymagań technicznych. W zakresie wymagań dotyczących podwykonawstwa, personelu kontrolującego i badającego, wyposażenia, materiałów dodatkowych do spawania, składowania materiałów podstawowych, niezgodności i działań korygujących, oznaczeniu i identyfikalności oraz zapisów dotyczących jakości nie zostały wprowadzone żadne zmiany, a nawet treść tych punktów nie uległa zmianie. W pozostałych punktach nowością jest powołanie się na odpowiednie tablice przedstawione w PN-EN ISO 3834-5:2007, w których przywołano normy, wymagania których powinny być spełnione przy budowaniu systemu spełniającego wymagania jakościowe w spawalnictwie. Istotna zmienia dotyczy kalibrowania, bowiem w nowej normie jest również odwołanie się do walidacji przyrządów do pomiarów, kontroli i badań.

Jedyną zmianą w normie PN-EN ISO 3834-3:2007 jest wprowadzenie punktu dotyczącego wymagań w zakresie kalibrowania i walidacji, który był pominięty w normie PN-EN 729-3:1997 oraz powołanie się podobnie jak w arkuszu 2. na tablice przywołujące stosowne normy.

W normie PN-EN ISO 3834-4:2007 w odniesieniu do PN-EN 729-4:1997, z wyjątkiem powołania się na stosowne tablice z arkusza 5., nie wprowadzono żadnych zmian.

Norma PN-EN ISO 3834-5:2007 jest nowym arkuszem, który nie miał odpowiednika w PN-EN 729:1997. Faktycznie stanowi on zbiór norm, wymagania których powinny być również spełnione. Zbiór ten zawiera 42 normy, z których dotychczas 16 zostało ustanowionych jako normy uznaniowe, a 15 norm nie zostało jeszcze ustanowionych przez PKN. W takiej sytuacji koniecznym jest jak najszybsze ustanowienie w polskiej wersji językowej brakujących norm.

Również mniej ważne wydaje się w miarę szybkie ustanowienie i wydanie w Polsce arkusza 6. normy PN-EN ISO 3834:2007. Arkusz ten, obecnie w formie raportu technicznego ISO/TR 3834-6 „Quality requirements for fusion welding of metallic materiale - Part 6: Guidelines on implementing ISO 3834”, zawiera sporo informacji ( przedstawionych w niniejszym raporcie) pomocnych przy budowaniu i wdrażaniu systemu spełniającego wymagania jakościowe w spawalnictwie.

Norma PN-EN ISO 3834:2007 wyraźnie rozgranicza zasady wdrażania spawalniczych wymagań jakościowych w zakładach posiadających wdrożony system zarządzania jakością zgodnie z PN-EN ISO 9001:2001 i zakładach, w których tylko norma PN-EN ISO 3834:2007 jest podstawą budowania systemu spełniającego wymagania jakościowe w spawalnictwie.

W pierwszym przypadku wymaga się podejścia procesowego do budowania systemu i potwierdzenia powiązania wymagań obu norm, eliminując sztuczne tworzenie w zakładach (co ma jeszcze miejsce) dwóch oddzielnych systemów jakości.

W drugim przypadku, mając na uwadze tylko świadczenie usług spawalniczych dla klienta, nie popartych posiadaniem systemu zarządzania jakością, wytwórca chcąc spełnić wymagania jakościowe w spawalnictwie spełnia tylko wymagania arkusza 2, 3 lub 4 normy PN-EN ISO 3834:2007. Jest to szczególnie istotne dla bardzo małych wytwórców starających się o wdrożenie systemu spełniającego podstawowe wymagania jakości w spawalnictwie (PN-EN ISO 3834-4:2007), gdzie wymagania są bardzo ograniczone, wobec czego i koszty wdrożenia systemu znacznie mniejsze.

Pełne wymagania spawalnicze

Czy mają konieczne wymagania spełnione?

Brak dalszych działań

Wdrożenie spawalniczych wymagań jakościowych

Czy wytwórca chce wprowadzić wymagania jakościowe zgodnie z ISO 3834

Nie wymaga

Tak

Nie

Nie

Przegląd i wybór odpowiedniej części normy ISO 3834

Działania zmierzające do spełnienia wymagań normy ISO 3834-2 lub ISO 3834-4

Nie

Tak

Standardowe wymagania spawalnicze

Podstawowe wymagania spawalnicze

Czy są spełnione wymagania zgodne z ISO 9001?

Działania wprowadzające wymagania

ISO 9001 (patrz ISO 3834-1 i ISO 3834-6)

Czy są spełnione wymagania zgodne z ISO 9001?

Działania mające na celu spełnienie wymagań ISO 9001

System zarządzania jakością zgodny z ISO 9001 włączający wymagania ISO 3834-2, 3834-3 lub ISO 3834-4

Wymagania jakościowe w spawalnictwie zgodne z ISO 3834-2, 3834-3 lub ISO 3834-4

Nie

Nie

Tak

Tak

Tak

Brak dalszych działań

Czy są wymagania jakościowe dla spoawania w normach wyrobu i specyfikacjach?

Rys. 1 Wymagania jakościowe w spawalnictwie

---