PEDAGOGIKA

1. Przedmiot i zadania pedagogiki jako nauki

1. Przedmiot pedagogiki w każdym ujęciu:

- ogólne - wszelkie zjawiska wychowania dzieci, młodzieży, osób starszych zorganizowany w sposób świadomy lub nieświadomy

- materialne - wszechstronny rozwój człowieka w ciągu całego jego życia

- formalne - dobro rozwojowe człowieka w przyszłości, czyli takie ujęcie wychowania, aby w przyszłości przyniosło pozytywne skutki

- szczegółowe - aktywność człowieka w różnych aspektach (religia, kultura, praca, polityka)

- tradycyjne - działalność wychowawcza: treści, techniki wychowawcze

- nowoczesne - edukacja (instytucje edukacyjne i ich wpływ na funkcjonowanie człowieka) - wszystkie aspekty wychowawcze

Rozszerzanie się przedmiotu badań pedagogiki:

W swoich zainteresowaniach badawczych pedagogika początkowo zajmowała się pedagogiką wychowawczą, świadomie organizowaną w specjalnie do tego powołanych instytucjach. Stopniowo rozszerzeniu uległ zakres czynników uwzględnianych w dociekaniach naukowych. Obok czynników instytucjonalnych zaczęto uwzględniać czynniki pozainstytucjonalne (środowisko rodzinne, rówieśnicze, geograficzne, społeczne, kulturalne, środowisko pracy, środki masowego przekazu).

Początkowo pedagogika zajmowała się problemami wychowania dzieci i młodzieży szkolnej. Stopniowo przedmiot jej badań rozszerzyła na okres życia dorosłego i bardzo dorosłego.

Pedologia - pedagogika dziecka

Hebagogika - problemy wychowania młodzieży (słowo w dzisiejszych czasach nieużywane)

Andragogika - pedagogika dorosłych

Gerontologia - pedagogika wieku starszego

Pedagogika obejmuje problemy edukacyjne w tzw. normie rozwojowej, ale także człowieka z tzw. deficytami rozwojowymi.

Pierwotnie pedagogika zajmowała się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie: kim jest człowiek w świecie, w którym żyje tu i teraz?

Stopniowo pojawiły się pytania: kim ma człowiek być w perspektywie przyszłości i do jakich wartości należy go wdrażać?

Jeszcze później pojawiły się pytania: kim się człowiek staje?

W spółczesnej pedagogice należy postrzegać człowieka:

• w perspektywie empirycznej (sfera faktów tu i teraz)

• w perspektywie aksjologiczno - światopoglądowej (sfera wartości)

• w perspektywie prakseologicznej (w sferze działania)

2. Zadania pedagogiki:

- podejmuje, bada te problemy, które mają powszechny, uniwersalny zasięg, które dotyczą każdego człowieka

- opracowuje ogólne zasady, koncepcje, metody badania rzeczywistości wychowawczej w jej różnych aspektach i powiązaniach

- bada i uzasadnia związek wychowania z innymi dziedzinami rzeczywistości społecznej

- analizuje to co jest różnorodne i to co jest uniwersalne w wychowaniu

- skupia się na tym co jest trwałe (wartości w wychowaniu), a co ulega zmianie (bezrobocie, sytuacja polityczna)

- analizuje związek wychowania pod względem kulturowym, geograficznym, demograficznym

- pokazuje to co łączy i to co dzieli

- ukazuje drogi rozwoju, refleksji nad wychowaniem

2. Narodziny pedagogiki (w tym etymologia nazwy)

1. Narodziny pedagogiki

VII - VI w. p. n. e - Antyczna Grecja

Początkiem pedagogiki było stworzenie funkcji paidagogosa - do jego zadań należała nauka dzieci:

• zasad kultury

• szacunku dla starszych

• sposobu na życie

Pomagał dzieciom także odrabiać lekcje. Z biegiem czasu musiał być wykształcony.

Wyrazem pochodnym jest pedagogia, która oznaczała wiedzę, technikę, umiejętności paidagogosa posiadane z wrodzonego talentu.

Paideia - kształtowanie osobowości wychowanka na dziełach kultury - uczono gramatyki, retoryki, dialektyki.

II

Paidagogos - ważny dla Greków; nauczyciel gramatysta

II

Pedagog - twórcy wielkich systemów pedagogicznych

- wieszcze narodowi

- tytuł honorowy

W czasach średniowiecznych funkcję pedagoga sprawował klasztornik.

W czasach teraźniejszych pedagogiem nazywamy każdego praktyka, zajmującego się wychowaniem, nauczaniem drugiego człowieka.

Pedagogika - to nauka o wychowaniu, kształceniu, edukacji. Wyłoniona z filozofii. Przygotowuje do zadań, które stawia przed nami współczesna cywilizacja.

2. Etymologia

Pais - chłopiec (dziecko)

Ago - prowadzę

Prowadzę chłopca, dziecko

3. Główne fazy rozwoju pedagogiki

I okres działania Sofistów (V - IV w p. n. e)

- Ateny

- Protagoras - filozof - często traktowany jako pierwszy humanista

- doskonalenie sztuki erystyki - dyskutowania

- jako pierwszy postawili pytanie pedagogiczne: co może być najbardziej decydujące dla rozwoju człowieka - urodzenie czy wychowanie?

- jako pierwsi zauważyli, że wychowawca powinien uczyć przez filozofię, retorykę, etykę

II epoka wielkich filozofów greckich

Platon V - IV w. p. n. e

Arystoteles IV w. p. n. e

- propagowanie dysput akademickich (dialogów z wychowankami)

- wprowadzenie cnót kardynalnych (odwaga, męstwo, umiarkowanie)

- piękne ciało, piękny umysł

III Przyjęcie chrześcijaństwa (I w. n. e )

- zasady równości wszystkich ludzi i nowego wartościowania każdego człowieka

- dla refleksji nad wychowaniem otwierane są tak zwane cnoty teologiczne (wiara, nadzieja, miłość)

- zwrócenie uwagi na podmiotowość i odpowiedzialność człowieka oraz na jego życie wewnętrzne

- podkreślenie szczególnej wartości dzieciństwa i postawa respektu wobec dziecka

- wartością jest ukazanie pedagogiki, która realizuje się w działaniu, a nie jest wyłącznie abstrakcją

- pierwsze pełne opracowanie problemów wychowawczych z uwzględnieniem wartości chrześcijańskich pojawiło się u św. Klemensa Aleksandryjskiego III w. n. e; u św. Augustyna IV/V w; u św. Tomasza z Akwinu XIII w

IV emancypowanie się pedagogiki jako nauki

Wraz z rozwojem refleksji pedagogicznej w zmieniających się uwarunkowaniach społecznych powstały nowe wyzwania dla pedagogiki:

• przemiany społeczno - kulturowe

• przemiany ekonomiczne

Stare formy wychowania zaczęły przeżywać kryzys, a pojawiły się nowe potrzeby i zadania wychowawcze. Ważną rolę odgrywa epoka oświecenia. Oświeceniowa myśl filozoficzna rozwijała się pod wpływem idei racjonalizmu, empiryzmu, antydogmatyzmu. Nastąpił intensywny rozwój przemysłu i związane z nim nowe potrzeby społeczne (kształcenie zawodowe) i tę epokę charakteryzuje emancypowanie się filozofii od teologii. W pedagogice poszukuje się naturalnych metod wychowania

Proces emancypowania się pedagogiki jako nauki następował pod wpływem kilku czynników:

• rewolucja przemysłowa

• procesy zmian politycznych i ekonomicznych (powstanie klasy robotniczej)

• walka o hegemonię polityczną i kulturową

• iluminizm - jako pogląd filozoficzny; model człowieka homo - faber - człowieka pracy

V powstanie pierwszego naukowego systemu pedagogicznego XVIII/XIX w. Jana Fryderyka Herbarta

- kształcenie nauczycieli na poziomie akademickim

- Herbart jako pierwszy usystematyzował problemy dotyczące naukowości pedagogiki. Z etyki wyprowadzał cele wychowania, a w naturze psychologicznej człowieka poszukiwał podstaw dla poprawnego ich zastosowania w procesie wychowania

- najwyższy cel działalności wychowawczej Herbarta to kształtowanie moralnego charakteru (cnoty moralne)

- środki prowadzące do realizacji celów wychowawczych to wyrobienie karności i „nauczanie wychowujące”

- wprowadził do dydaktyki pojęcie stopni formalnych (jasność, kojarzenie, system, metoda) - proces poznawczy człowieka

4. Formalna klasyfikacja nauk pedagogicznych

Klasyfikacja według NSF (Nacional Science Fundation)

I Nauki przyrodnicze: matematyka, fizyka i astronomia, chemia, biologia

II Nauki inżynieryjne: hutnictwo, górnictwo, mechanika, budownictwo, lotnictwo…

III Nauki medyczne: medycyna, stomatologia, farmacja….

IV Nauki rolnicze: rolnictwo, leśnictwo, ogrodnictwo…

V Nauki humanistyczne i sztuka: humanistyka, sztuka, oświata, pedagogika

5. Nauki współdziałające z pedagogiką

1. nauki realne - higiena z naukami medycznymi, demografia, ekonomika oświaty i kształcenia

2. nauki formalne - cybernetyka, praksjologia, logika

3. nauki aksjologiczne - etyka, estetyka

- praksjologia - zmiany w procesie rozwoju

- antropologia - nauka o naturze człowieka

- demografia - struktura społeczeństwa, analfabetyzm, uświadomienie, że człowiek nie jest sam

- historia wychowania - ideał wychowania na przełomie wieków, skutki reform edukacyjnych

- teologia - wpływ religii, dogmatów wiary na proces wychowania; zajmuje się badaniem światopoglądów poszczególnych religii i dogmatów wiary

- filozofia - ideał człowieka, wartości etyczne; istota edukacji

- socjologia - zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa

- psychologia

6. System pojęciowy pedagogiki:

Edukacja - ogół oddziaływań (formalnych lub nieformalnych) na wychowanka poprzez zmienianie, formowanie, rozwijanie zdolności życiowych człowieka.

Wychowanie - świadome i celowe oddziaływanie na czyjąś osobowość, wyzwalanie w drugiej osobie stanów, jej rozwój, samorealizacja czy wzrost samoświadomości efektów powyższych działań lub procesów.

Nauczanie - działalność nauczyciela o charakterze planowanej pracy, która ma za zadanie wyposażyć uczniów w wiedzę.

Uczenie się - nabywanie zmian w zachowaniu, zdobywane pośrednio lub bezpośrednio, poznawanie rzeczywistości.

Kształcenie - ogół procesów umożliwiających jednostce poszerzenie horyzontów myślowych; jedno z najmniej jasnych pojęć pedagogicznych; to czynność i jej wynik. Kształcenie jako stan to wykształcenie.

Edukacja ustawiczna - proces stałego odnawiania, udoskonalania i rozwijania kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Trwa przez całe życie; oddziaływania na sferę intelektualną.

Osobowość - wewnętrzny system regulacji, który pozwala na adaptację i integracje myśli, uczuć, postaw, zachowań….. w określonych sytuacjach społeczno - historycznych i w określonym czasie.

Komponenty osobowości:

• temperament - zespół formalnych i względnie trwałych cech zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym zachowania oraz czasowych parametrach reakcji

• zdolności - takie właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działania, np.: zdolności w rysowaniu, strzelaniu, tańcu itp.

• uzdolnienia - zespół zdolności umożliwiających wyjątkowo skuteczne działanie w określonej dziedzinie

• talent - wyższy stopień uzdolnień. Najbardziej korzystne połączenie uzdolnień umożliwiające twórcze wykonywanie jakiejś działalności

• potrzeby - dynamizują zachowanie człowieka (potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, przynależności i miłości, prestiżu i uznania, samorealizacji)

• zainteresowania - nastawienie polegające na dążeniu do uzyskiwania coraz to nowych informacji o przedmiocie. Powstają w ścisłym związku z potrzebami człowieka i jego zdolnościami

• postawy - zespół zachowań wobec przedmiotów, osób, sytuacji

• obraz samego siebie - całokształt wiedzy, wyobrażeń, pojęć, jakie dana jednostka ma o własnej osobie, a także jej uczuciowy stosunek do samego siebie związany z samooceną

Czynniki kształtowania osobowości:

• aktywność własna - jednostki wywodzi się z jej wrodzonej zdolności do czynnego zaspokajania potrzeb. Już od wczesnego dzieciństwa człowiek reaguje aktywnie na bodźce płynące ze środowiska. Aktywność człowieka wyznaczona jest zarówno przez biologiczne właściwości organizmu, jak również przez uwarunkowania społeczne. W zależności od cech temperamentalnych jednostka może podejmować działania w określony dla siebie sposób.

• środowisko biologiczne i społeczne - Człowiek żyje w określonym środowisku biologicznym, zróżnicowanym geograficznie, a zatem i klimatycznie. Przystosowuje się do życia w różnym klimacie i w różnej szerokości geograficznej, nie może jednak żyć w atmosferze pozbawionej tlenu lub w temperaturze 100 stopni Celsjusza. Przystosowanie do środowiska biologicznego ma więc pewne granice. Każda trwała grupa społeczna posiada tradycje i reguły postępowania, obowiązujące wszystkich jej członków. Tak więc wszyscy obywatele powinni przestrzegać praw obowiązujących w danym państwie. Istnieją też reguły obowiązujące jedynie członków określonej, mniejszej grupy: student musi podporządkować się regulaminowi Uczelni, pracownik - przepisom obowiązującym w jego miejscu pracy, dziecko - nakazom rodziców.

• role społeczne - Każdy człowiek pełni w społeczeństwie różnorodne role społeczne. Rola społeczna to sposób zachowania, którego oczekuje się od jednostki ze względu na miejsce, jakie zajmuje ona w grupie społecznej. Z podjęciem danej roli wiąże się przyjęcie systemu reguł postępowania. Innego zachowania oczekuje się od ucznia, innego od nauczyciela itp. Określona kultura wymaga specyficznego sposobu pełnienia roli. Na przykład zupełnie inne reguły postępowania obowiązywały młodą dziewczynę sto lat temu, inne obowiązują dziś.

• osoby znaczące - Na wybór i sposób pełnienia ról społecznych, a jednocześnie na kształtowanie się osobowości, wywierają duży wpływ tzw. osoby znaczące. Osobami tymi są zazwyczaj ludzie, z którymi przebywamy przez dłuższy czas, którzy są dla nas szczególnie ważni i często decydują o naszym postępowaniu. Osobami znaczącymi są przede wszystkim rodzice, rodzeństwo, wychowawcy, przyjaciele. Taką osobą może być również ulubiony aktor czy piosenkarz, a zatem osoby, z którymi nie wchodzimy w bezpośredni kontakt. Osoby znaczące są wzorami do naśladowania. W toku rozwoju jednostka przechodzi stopniowo od naśladownictwa cenionych i atrakcyjnych sposobów zachowania się innych ludzi do przyswojenia sobie rozmaitych reguł postępowania w sposób bardziej świadomy i do samodzielnego stosowania ich w różnych sytuacjach.

• przejmowanie wzorów - Proces przyswajania sobie reguł, które jednostka ma pełnić, konstruowania obrazu samego siebie, uświadamiania sobie potrzeb i sposobów ich zaspokajania (postaw) jest długotrwały. We wczesnych stadiach życia człowieka przejmowanie wzorów odbywa się na drodze empatii, naśladowania, modelowania i identyfikacji.

• rola oddziaływań wychowawczych - Całokształt oddziaływań środowiskowych wpływa na rozwój jednostki. Niektóre z tych oddziaływań są oddziaływaniami niekontrolowanymi, przebiegającymi spontanicznie, inne stanowią wyraźnie sformułowane programy. Oddziaływanie środowiska przypadkowe i spontaniczne można określić jako wychowanie niezamierzone; oddziaływania zaplanowane i celowe nazywamy zachowaniem zamierzonym. Zmierzają one do uzyskania określonych efektów wychowawczych. Wychowanie niezamierzone polega na przyswajaniu sobie niejako okazjonalnie różnych zasad zachowania i postępowania. Przebywając wśród ludzi i obserwując ich, człowiek przyswaja sobie wiele różnorodnych zachowań, poszerzając tym samym swoje doświadczenia indywidualne.

Czynniki osobotwórcze:

- aktywność własna

- środowisko (naturalne, społeczne)

- mechanizmy społeczne (socjologizm)

- geny

- nauczanie, wychowanie (szkoła)

7. Naukowa tożsamość pedagogiki

1. Definicja nauki

Nauka - dyscyplina wiedzy zajmująca się określoną dziedziną działalności człowieka, uprawianą w różnych instytucjach.

W liczbie pojedynczej - określenie całego dorobku poznawczego ludzkości

W liczbie mnogiej - poszczególne dyscypliny naukowe

System uzasadnionych pojęć, twierdzeń, hipotez.

2. Kryteria naukowości - pedagogika jest nauką ponieważ posiada:

- przedmiot badań

- własny system pojęciowy

- metodologię badań za pomocą, której otrzymuje się wiarygodne wyniki

3. Klasyfikacja pedagogiki jako nauki:

Według Kamińskiego - nauki z przewagą badań praktycznych

NSF - nauki humanistyczne i sztuka

UNESCO - nauki o wychowaniu

Według J. T Tykocinera - nauki upowszechniające wiedzę

4. Miejsce pedagogiki jako nauki jest różne w związku z funkcjonującymi kryteriami kwalifikacji:

B. Suchodolski - humanistyczno - społeczna nauka

S. Wołoszyn - pedagogika nauk o człowieku

K. Sośnicki - centrum nauk humanistycznych podkreślających troskę o człowieka

W. Okoń - nauka społeczna

M. Kreutz - nie jest nauką samodzielną. Zawiera się w psychologii, filozofii, socjologii, historii….

S. Kunowski - zawiera się jednocześnie w naukach przyrodniczych i naukach humanistycznych

5. Trudności w określeniu charakteru i miejsca pedagogiki wśród innych nauk

- zbieżność przedmiotu badań z innymi naukami

- wychowanie należy do różnych sfer życia człowieka

- sposób poznania: naukowy bądź przednaukowy

- dostrzeganie możliwości bądź próby zastąpienia pedagogiki innymi naukami bądź połączeniami

- brak określonej precyzji

- uzależnienie pedagogiki od aktualnej polityki, religii, ideologii, które występują w określonym czasie społeczno - historycznym

6. Emancypowanie się pedagogiki jako nauki

Wraz z rozwojem refleksji pedagogicznej w zmieniających się uwarunkowaniach społecznych powstały nowe wyzwania dla pedagogiki:

• przemiany społeczno - kulturowe

• przemiany ekonomiczne

Stare formy wychowania zaczęły przeżywać kryzys, a pojawiły się nowe potrzeby i zadania wychowawcze. Ważną rolę odgrywa epoka oświecenia. Oświeceniowa myśl filozoficzna rozwijała się pod wpływem idei racjonalizmu, empiryzmu, antydogmatyzmu. Nastąpił intensywny rozwój przemysłu i związane z nim nowe potrzeby społeczne (kształcenie zawodowe) i tę epokę charakteryzuje emancypowanie się filozofii od teologii. W pedagogice poszukuje się naturalnych metod wychowania

Proces emancypowania się pedagogiki jako nauki następował pod wpływem kilku czynników:

• rewolucja przemysłowa i związany z nią podział pracy, zapotrzebowanie na nowe specjalizacje zawodowe

• procesy zmian politycznych i ekonomicznych (powstanie klasy robotniczej)

• walka o hegemonię polityczną i kulturową

• iluminizm - jako pogląd filozoficzny; model człowieka homo - faber - człowieka pracy, który dzięki własnym siłom zmienia rzeczywistość według pewnej koncepcji i światopoglądu

Pedagogika jest nauką: społeczną, empiryczną, praktyczną, teoretyczną.

8. Proces dyferencjacji i integracji w naukach o wychowaniu

Dyferencjacja - wewnętrzne różnicowanie się dyscypliny naukowej przez wyodrębnienie się działów i dążenie do samodzielnego funkcjonowania względem dyscypliny, z której zostały wywiedzione. To proces wyodrębnienia się nowych subdyscyplin w pedagogice.

Dezintegracja - dalszy podział w subdyscyplinach.

Integracja - proces tworzenia całości z części, scalanie, włączenie elementów w całość. Tendencje do całościowego ujęcia.

Trzy poziomy tworzenia się płaszczyzn integracji:

1. Integracja nauk na poziomie subdyscyplin pedagogicznych - łączenie w jedną ogólną teorię wszystkich dziedzin pedagogiki

2. Integracja nauk mających podobny przedmiot zainteresowania - socjologia, filozofia, psychologia

3. Ten poziom już jest spełniony: wymiana wspólnymi wynikami badań, teoriami. Problemem jest czas w jakim te wyniki są wymieniane\

Problemy w realizacji postulowanych integracji:

1. Integracja jest procesem powolnym, przemyślanym, rozumnym. Nie może być traktowana jako proces żywiołowy

2. Integracja to proces trudny i zagrażający interesom jednostek

3. Stereotyp myślenia, że rozwój nauki wymaga jej szczegółowości, że jest to proces niezrozumiały

Analiza dyscyplin pedagogicznych:

1. Pedagogika ogólna - bada i uzasadnia związek wychowania z innymi dziedzinami rzeczywistości społecznej, z gospodarką narodową, kulturą, środowiskiem przyrodniczym, obejmuje historię wychowania i myśli pedagogicznej, dydaktykę, teorię wychowania; uzasadnia potrzebę i znaczenie badania procesu wychowania i jego uwarunkowań społecznych, kulturowych i geograficznych, jego trwałość i zmienność, różnorodność i uniwersalność; tworzy ogólnoteoretyczne podstawy dla badań pedagogicznych.

2. Pedagogika społeczna - bada warunki środowisk, w jakich przebiegają procesy wychowawczo - opiekuńcze. Uwzględnia się w tych badaniach warunki (życie) społeczne, kulturowe, przyrodnicze i biopsychiczne.

3. Pedagogika wczesnoszkolna - przedmiotem jest nauczanie i wychowanie dzieci w kilku pierwszych klasach szkoły podstawowej, w tym działalność nauczyciela - wychowawcy.

4. Pedagogika porównawcza - zajmuje się analizą i porównywaniem systemów wychowania i oświaty w różnych krajach powiązanych z ich rozwojem polityczno - ekonomicznym i społeczno - kulturowym

5. Teoria wychowania - zajmuje się problematyką celów, treści, metod i organizacji wychowania moralnego, społecznego, estetycznego, fizycznego.

6. Historia wychowania i oświaty - przedstawia historyczny rozwój teorii i praktyki edukacyjnej w danym kraju na tle przemian edukacyjnych na świecie.

7. Dydaktyka - przedmiotem jest kształcenie ludzi, wszelkie nauczanie innych i uczenie się niezależnie czy wiedzę zdobywa się w szkole, poza szkołą, czy z codziennych sytuacji życiowych. Zajmuje się badaniem działalności osób uczących się i nauczających , celów i treści oraz metod, środków i organizacji kształcenia, jak również badaniem środowisk, w których się ta działalność odbywa.

8. Pedagogika kultury - polega na przygotowaniu człowieka do uczestnictwa w świecie wartości kulturowych i rozwinięcia się na tej podstawie sił duchowych oraz do tworzenia nowych wartości.

9. Pedagogika religii - pedagogika chrześcijańska, zajmująca się teorią i praktyką wychowania religijnego/chrześcijańskiego. Badania prowadzone są nad:

- dziejami Kościoła

- bezpośrednia działalność wychowawczo - kształtująca Kościoła

- bezpośrednim wpływem Kościoła na edukację poprzez środki masowe

10. Pedagogika pracy - przedmiotem badań jest praca ludzka, jej różnorodne uwarunkowania, jej wpływ wychowawczy na jednostkę - wpływ automatyzacji produkcji na człowieka, znaczenie pracy wytwórczej na kształcenie ogólne.

11. Pedagogika specjalna - zajmuje się teorią, praktyką i wychowaniem osób z odchyleniami od normy:

• Digofrenopedagogika - wychowanie i kształcenie dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym

• Surdopedagogika - wychowanie i kształcenie dzieci głuchych

• Tyflopedagogika - wychowanie i kształcenie dzieci z wadami wzroku/niewidomymi

• Pedagogika resocjalizacyjna - wychowanie i kształcenie młodzieży, dzieci, dorosłych niedostosowanych społecznie, wykolejonych lub zagrożonych wykolejeniem

• Defektologia - wychowanie i kształcenie dzieci moralnie zaniedbanych, trudnych, niedorozwiniętych umysłowo, ociemniałych, głuchoniemych

• Logopedia - przedmiotem jest mowa dziecka, przekazywanie i odbiór informacji słownych oraz jej strona dźwiękowa

• Rewalidacja - obejmuje teorię i praktykę oddziaływania na osoby niepełnosprawne

12. Andragogika - bada zagadnienia dotyczące młodzieży pracującej i dorosłych. Przedmiotem zainteresowań badań i uogólnień jest proces kształcenia, wychowania, samokształcenia, samowychowania dorosłych

13. Pedeutologia - przedmiotem badań są zagadnienia dotyczące nauczycieli, osobowości, dobór kandydatów (do tego zawodu), kształcenie, doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa

14. Pedagogika opiekuńcza - zajmuje się problemami opieki nad młodym pokoleniem powierzonym pieczy dorosłych osób: nauczycieli, wychowawców. Działalność opiekuńcza w instytucjach opieki całkowitej lub częściowej

15. Pedagogika przedszkolna - przedmiotem badań jest przedszkole, jako instytucja kształtująca i wychowująca dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Analizuje programy, metody, formy działalności dydaktyczno - wychowawczej przedszkola, ich związek z potrzebami psychofizycznymi dzieci, ich związek z dalszą edukacją szkolną dzieci

16. Pedagogika zdrowia - stanowi teoretyczną podstawę wychowania zdrowotnego. Głównym jej zadaniem jest wypracowanie formuły kooperacji pedagogiki z medycyną, a następnie przekładanie kategorii medycznych na kategorie pedagogiczne.

9. Specyficzne cechy i zadania pedagogiki ogólnej

- pedagogika ogólna jest teorią o procesie wychowania - pedagogika zajmuje się procesami

- pedagogika ogólna wśród innych nauk pedagogicznych powinna stanowić „kręgosłup” punkt centralny, koordynujący nauki pedagogiczne i chroniący je przed zagubieniem swego pedagogicznego charakteru

- pedagogika ogólna ma silne związki z filozofią w aspekcie:

• ontologicznym (teoria bytu)

• epistemologicznym (teoria poznania)

• aksjologicznym (teoria wartości) - zawsze chodzi o wartości, które są jednocześnie celami w życiu

• kulturowym, społecznym i psychologicznym

- pedagogika ogólna prowadzi analizę porównawczą istniejących teoretycznych ujęć wychowania

- pedagogika ogólna zajmuje się tak zwaną teleologią wychowania, czyli wyznaczaniem celu wychowania

- pedagogika ogólna prowadzi analizę specyfiki tzw. pedagogik szczegółowych

- istotnym zadaniem pedagogiki ogólnej jest definiowanie podstawowych pojęć - uczenie języka pedagogiki

- pedagogika ogólna ma za zadanie poszukiwanie podstaw teoretycznych, ujęć ogólnych tych problemów, które interesują przedstawicieli dyscyplin szczegółowych.

10. Funkcje pedagogiki

1. Deskryptywna - opis zjawisk wychowawczych, teraźniejszość - przyszłość; odpowiada na pytanie: co jest?

2. Eksplanacyjna - wyjaśnia proces edukacyjny (jaki jest proces wychowania?)

3. Prognostyczna - wybiega w przyszłość; przewiduje zmiany w wychowaniu i edukacji (jak będzie? Jak być może?)

4. Praktyczna - pokazuje dyrektywy do praktycznego wychowania (co zrobić, aby osiągnąć cel?)

11. Ontologiczne podstawy pedagogicznego obrazu wychowania (wielość definicji, w socjalizacyjnym, inkulturacyjnym, intencjonalne, nieintencjonalne, w szerokim, w wąskim znaczeniu)

I Związek wychowania z konkretnym życiem

1. Definicje związane z życiem za M. Nowakiem

• rzeczywistość wychowawcza - fakt lub stan naszego życia indywidualnego, jak i społecznego, który istnieje w konkretnej perspektywie. Pojęcie to oznacza, że w całej rzeczywistości znajduje się ta część, która odpowiada za wychowanie

• doświadczenie wychowania - przez pojęcie „doświadczenie” akcentujemy poznanie towarzyszące lub następujące, które możemy otrzymać w ramach konkretnego przeżywania i działania wychowawczego; możemy konkretyzować je w sensie zawartości - doświadczenie wychowania w sensie podmiotowym, przedmiotowym, kulturalnym, aksjologicznym; lub w sensie kategorii - wychowanie moralne, estetyczne, seksualne, patriotyczne

• fenomen wychowania - pewne zjawisko bądź fakt, które pozwala na racjonalne i naukowe poznanie; oznacza pewne zdarzenie w wychowaniu, które to możemy poznać za pomocą analizy naukowej

• świat wychowania - podkreśla się wieloaspektowość, wielozłożoność, wielorakość obrazu wychowania

2. Definicje za S. Kunowskim ze względu na dominujące cechy:

• definicje prakseologiczne - podkreśla się działanie wychowawcze, w którym głównym faktorem jest wychowawca, a wychowanek jest podporządkowany; wychowanie jest jednoznaczne z działaniem wychowawców w stosunku do wychowanków, gdzie wychowawca jest aktywny, a wychowanek pozostaje podatny na wpływy wychowawców. Wobec tego wychowanie równoznaczne jest z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli z ich urabianiem

• definicje ewolucyjne - podkreślają samorzutny rozwój wychowanka upatrują w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, szczególnie pod wpływem zdobywanych doświadczeń; wychowanek uznany jest za aktywnego faktora, który w relacji do definicji prakseologicznych zyskuje na znaczeniu. Wychowawca pełni rolę wspierającą, pobudzającą do aktywności wychowanka

• definicje sytuacyjne - doceniają uwarunkowanie środowiska w procesie wychowania; wychowanie traktuje się jako proces, który odbywa się w świecie natury, kultury, religii, polityki

• definicje adaptacyjne - skupiają się na wytworach, skutkach działania wychowawczego, czyli określają efekty, których przejawem jest przystosowanie wychowanka do życia rodzinnego, społecznego, politycznego, kulturalnego, filozoficzno - biologicznego, moralnego itp.; określają końcowy efekt działań wychowawczych, aby wychowanek był przygotowany do życia społecznego

II Klasyfikacja wychowania w ujęciu dyrektywnym (socjologizujące, przedmiotowe)

• dokonywanie zmian w rozwoju wychowanków

• z góry zaplanowane oddziaływanie, cele wychowawców na wychowanków

• nie docenia się autoedukacji (samodzielna praca i rola wychowanka) - kładzie się nacisk na hetero edukację (bezpośrednie wychowanie wychowawcy)

• wychowanie odbywa się bez aktywnego udziału wychowanków

W definicjach dyrektywnych wychowanie to inaczej ciągłe narzucanie dziecku sposobów widzenia, postrzegania świata, odczuwania rzeczywistości, działania w niej, do których dzieci i młodzież nie doszły samodzielnie. Wychowanie traktowane jest tutaj jako manipulowanie, urabianie, decydowanie za nich, odbieranie głosów i sprowadzanie osoby wychowanka do przedmiotu, któremu dowolnie można nadawać kształt.

III Klasyfikacja wychowania w ujęciu niedyrektywnym (naturalistyczne, podmiotowe)

• kładzie się nacisk na autoedukację

• wychowanek sam musi poznać świat

• wychowawca jest pomocnikiem, interweniuje tylko, gdy widzi zagrożenie życia

• odpowiedzialność należy do wychowanka

W definicjach niedyrektywnych wychowanie jest traktowane jako uwolnienie wychowanka, możliwość zabierania głosu i decydowania o sobie, to inaczej wspieranie, interweniowanie jedynie wtedy, gdy widzi się konieczność. Usuwanie wpływów zagrażających rozwojowi naturalnemu wychowanka. To przygotowanie wychowanka do przyszłego życia przez pobudzanie do aktywności własnej.

IV Pojęcie wychowania w ujęciu koncepcji psychologicznych

1. w ujęciu behawiorystycznym

- manipulacja karami i nagrodami

- przedmiotowe ujęcie wychowanka

- manipulacja wychowawcy wychowankiem

2. w ujęciu psychospołecznym

- ważne jest w jakim środowisku wychowujemy, jakie panują stosunki społeczne w grupie

- na wychowanie wpływa środowisko zewnętrzne

- jednostka podlega różnym wpływom stosunków międzyludzkich

3. w ujęciu humanistycznym

- zaprzeczenie dwóch poprzednich ujęć

- jest samorealizacją, wychowanek jest zdolny kierować własnym życiem

- wychowanek jest aktywny

V Socjologiczne ujęcie wychowania

- socjalizacja - przekazywanie norm i wartości

Durkheim - dziecko to mały dzikus, które samo z siebie nie jest zdolne do powściągliwości, samodyscypliny; wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze niedojrzały życia społecznego, zmierza ono do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczy stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich domagają się od niego i społeczeństwo polityczne jako całość i środowisko specjalne, do którego jest ono szczególnie przeznaczone.

VI Filozoficzne ujęcie wychowania

Za Platonem: wychowanie - to co jest najlepsze w wychowanku

Maieutyka osoby - wzbudzanie (wydobywanie) w wychowanku osoby (podmiotu, wartości)

Nurt personalistyczny:

• człowiek jest najważniejszą osobą

• promocja osoby

• podmiotowe ujęcie osoby

• wychowanie to uzdalnianie do samodzielności

• każdy człowiek ma w sobie tajemnicę człowieczeństwa i nie można go jej pozbawić

Nurt laicystyczny:

• wychowanie jako edukacja i wiedza

• refleksyjny pogląd na świat (wychowanek miał odczytać drugie dno w percepcji

• wychowanek ma sam myśleć i oceniać

• samodzielność - aktywność intelektualna

VII Kulturowe pojęcie wychowania

- inkulturacja - wrastanie w kulturę

Wychowanie powinno być zamierzoną, świadomą, celową pomocą w uczeniu się kultury, a więc powinno być pomocą w inkulturacji.

Wychowanie pojmowane jako inkulturacja nie może przestać na zwykłym przekazywaniu i pomocy w przyswajaniu kultury, lecz powinno zmierzać do kształtowania świadomości bycia podmiotem kultury i zdolności twórczego przemieniania struktur oraz poprawy aktualnego stanu w zastanej kulturze.

VIII Ideologiczne ujęcie wychowania

- wychowanie jako pomoc w emancypacji

- głównym celem wychowania jest dostarczenie uczącemu się wiernego i głębokiego zrozumienia sytuacji historycznej

IX Pojęcie wychowania w jego wąskim i szerokim zakresie

1. wąskie (zamierzone, specyficzne)

- świadome i celowe pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych) dokonywane głównie przez słowo i inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty, zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym, duchowym jednostki ludzkiej

- wychowanie świadome i celowe

- dotyczy całościowego rozwoju człowieka (od narodzin aż do śmierci)

- główną siłą sprawczą jest wychowawca - jako profesjonalista, który działa w zbiorze osób

- problematyka badawcza pedagogiki koncentruje się na jednym czynniku procesu wychowania zorganizowanym w sposób świadomy, celowy i zamierzony

2. szerokie

- oddziaływanie całokształtu specyficznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych względnie trwałe skutki w rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, duchowej i kulturowej

- działania nie tylko przez pedagogów, mogą być niecelowe i nieświadome np.: mas media

- problematyka badawcza koncentruje się na uwzględnieniu różnorodnych uwarunkowań, zależności, uwikłań w jakich występuje proces wychowania

- wychowanie jest prawie wszystkim co powoduje względnie trwałe zmiany w rozwoju fizycznym, społecznym, duchowym, moralnym, ….., wychowanka

X Z wykładów

1. wychowanie postrzegane jako jednostronne oddziaływanie wychowawcy na wychowanka (wychowanie tradycyjne)

- wychowawca jest starszy, mądrzejszy

- relacja jednokierunkowa - jednostronny przebieg informacji

Wychowanie - świadomie organizowana działalność społeczna oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka [Wincenty Okoń]

Wychowanie - formułowanie, kształtowanie, zmienianie czyjejś osobowości; spowodowanie, czy wyzwalanie w niej pożądanych zmian [Konarzewski]

Wychowanie - przygotowanie do zadań i ról życiowych, czyli zamierzona pomoc w socjalizacji osoby [H. Muszyński]

Wychowanie - nadawanie kierunku naturalnemu wzrostowi człowieka przez ingerowanie w jego naturalność w taki sposób by sprzyjać wykorzystywaniu owej natury człowieka i jego możliwości

- zewnętrzna interwencja wychowawcza

- liczenie się z predyspozycjami dziecka [Krystyna Ablewicz]

Wychowanie - interwencja w dialektyczny związek człowieka i świata regulująca ich wzajemne stosunki poprzez współdziałanie w twórczym rozwoju społeczeństwa i jednostki [R. Miller]

Wychowanie - to wprowadzanie drugiej osoby w wartościowy sposób życia [Ruciński]

2. definicje traktujące wychowanie jako swoisty rodzaj dwustronnej relacji

relacje: nauczyciel dominuje lub nauczyciel podporządkowuje się uczniowi

Wychowanie - praca z człowiekiem i nad człowiekiem przy jego aktywnym współudziale jako osoba, która znajduje się w stanie dojrzewania i rozwoju [Józef Tischner]

Wychowanie - szczególna relacja międzyludzka, w której podmiotem i zarazem przedmiotem czynów wychowujących jest osoba [Marian Nowak]

Wychowanie - szczególny przypadek wzajemnego kontaktu osób, dzięki któremu każda z nich powoli się zmienia [M. Cipro]

3. definicje wychowania lokujące je w wymiarze zjawisk psychospołecznych, dziejowych i kulturowych

Wychowanie - proces zależności wzajemnych pomiędzy jednostką i środowiskiem fizycznym i społecznym, którego funkcją jest najlepsze dostosowanie jednostki do tego środowiska przez stopniowe wzbogacanie jej doświadczenia. Wychowanie jest życiem. [E. Clapareda - szkoła dla dziecka a nie dziecko dla szkoły]

Wychowanie - proces wrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku „ile człowieka w człowieku” [J. Dewey]

Wychowanie - to proces, czyli ciąg zmian prowadzących do nowego stanu fizycznego i psychicznego człowieka, uważanego przynajmniej czasowo za nowy i zakończony [K. Sośnicki]

4. Andrzej Tchorzewski - klasyfikacja definicji wychowania w pedagogice:

• Definicje sprawozdawcze, odtwarzające sens pojęcia wychowanie przez jego opis

• Definicje o charakterze projektującym, akcentujące role wychowania w kształtowaniu człowieka

• Definicje regulujące, podkreślające cel działania wychowawczego

• Definicje perswazyjne, argumentujące wagę wychowania za pomocą skojarzeń emocjonalnych zaczerpniętych z życia codziennego

5. Wychowanie jako wspomaganie rozwoju

Warunki wychowania rozumianego jako wspomaganie rozwoju:

• Bezwarunkowa akceptacja dziecka

• Musi być respektowana zasada zaufania i bliskości

• Zasada aktywności ucznia

• Pedagogika dialogu i pedagogika spotkania

• Zasada umiejętnego uruchomiania w uczniach wiary w siebie, gotowości do bycia aktywnym

Prawa rozwoju psychofizycznego dziecka:

• Prawo potencjału - potencjał intelektualny jest słabo wykorzystywany, ok. 15%; uaktywnienie potencjału i wiara w możliwości to, co niemożliwe staje się możliwe

• Prawo stopniowego rozwoju - konieczność ciągłego poznawania siebie; dziecko ma prawo do swoich niedoskonałości

• Prawo swej wizji końcowej - kim chcę być? Do czego dążyć? Jaki rodzaj relacji z ludźmi akceptuję?

• Prawo wyboru - wybór jest niezbywalnym prawem człowieka

• Prawo inwestycji - w swój intelekt, wygląd, zdrowie, uczucia, rozwój duchowy

• Prawo konsekwencji działań i dokonań

12. Zjawiska przemian w wychowaniu i funkcje (nowe)

1. Przemiany w wychowaniu

• rozszerzenie się terenu oddziaływań wychowawczych w dół i w górę życia ludzkiego, ponieważ nie dotyczą one tylko dzieci w domu, uczniów w szkole, wiernych w kościele, ale także niemowlęta, opieki nad rodzicami, przygotowanie do małżeństwa, założenie rodziny, młodzież pracującą, akademicką, dorosłych, a nawet osób starszych

• zmiana charakteru wychowania z indywidualnego na grupowe

• powstanie nowych instytucji wychowawczych, które specjalizują się np.: w opiece nad małym dzieckiem (żłobek, przedszkole), nad dziećmi opuszczonymi (dom dziecka, pogotowie opiekuńcze), a poza tym schroniska dla nieletnich, miasteczka dziecięce, domy kultury

• pedagogizacja wielu instytucji dotychczas niewychowujących np.: wojsko, związki zawodowe

• pedagogizacja starych instytucji wychowawczych, jak szkoły, uniwersytety, dokształcanie kadr na każdym etapie wychowania

• pedagogizacja duszpasterstwa w kościele

• zastosowanie najnowocześniejszej techniki do oddziaływania masowego na ludzi przez prasę, plakaty, grafikę, kino, radio, telewizję, unowocześnione technicznie biblioteki, muzea

2. Nowe funkcje wychowania

• przygotowanie do pracy zawodowej by móc szybciej rozwijać cywilizację techniczną

• rozwój uzdolnień twórczych w różnych dziedzinach kultury

• znaczenie biologiczne - złe wychowanie w najwcześniejszym dzieciństwie odbija się na stanie zdrowia i powoduje nerwicę

• można ćwiczyć myślenie, rozwijać wyobraźnię, kształtować zainteresowania

• znaczenie patriotyczne - współcześnie realizowane w wojsku przez specjalnych oficerów wychowawczych

• znaczenie ekonomiczne - dla wyrabiania w społeczności zmysłu oszczędności, gospodarności

• znaczenie polityczne - przez odpowiednie wychowanie narodu można go nastawić na agresję w stosunku do innych i imperializm lub też doprowadzić do pokojowego współżycia międzynarodowego

Współcześnie wychowanie zmierza do wszechstronnego rozwoju ludzi, w czym jest niezastąpionym narzędziem i jedyną drogą.

13. Cele wychowania

1. Geneza celów wychowania

Cele wychowania powstały z pierwotnych wartości i norm, które kształtowały życie społeczne.

Cele wychowania - to postulowane stany, które osiągamy, do których dążymy za pomocą świadomie realizowanych oddziaływań wychowawczych. To swoistego rodzaju standardy wychowawcze, zmiany.

Dwa rodzaje charakterów zmian:

• Zmiany o charakterze instrumentalno - poznawczym - umożliwiają poznanie przez wychowanków wartości, norm, postaw, zachowań

• Zmiany o charakterze emocjonalno - motywacyjnym - ukształtowanie, wywołanie, uformułowanie odpowiednich postaw, poglądów, zachowań, systemów wartości

Relacje między wartościami w imię których działamy, a celami wychowania, które realizujemy w procesie wychowania:

• Cele wychowania a wartości to pojęcia bliskoznaczne, które nie zawsze dają się rozdzielić

• Cele wychowania powinny wynikać z wartości, nie powinny być z nimi sprzeczne

• Wartości zazwyczaj wyznaczają cele wychowania, ale nie każdy cel wychowania musi być wartością w pełni aprobowaną przez wychowanka i wychowawcę

• Nie każda wartość musi być uwzględniona w celach wychowania

2. Rodzaje celów wychowania:

• W ujęciu tradycyjnym - przyjmuje zamknięty repertuar celów, do których nie można nic dodać ani nic odjąć. Cele są narzucane wychowankowi z góry. Niebezpieczeństwem jest: zbyt wiele przedstawionych celów przed wychowankiem co może prowadzić do przetrenowania jego osobowości

• W ujęciu nowszym - dobór celów wychowania zgodnie z wewnętrznymi właściwościami wychowanka. Dobór do okresu rozwojowego, wewnętrznych predyspozycji. Nie każdy cel pasuje do każdego wychowanka; uświadomienie wychowawcy, że powinien podzielić cele na I rzędne i II- go rzędne

Rodzaje celów wychowania:

1. kreatywne - do stworzenia, wywoływania, ukształtowania osobowości, zachowań, zainteresowań

2. optymalizujące - zwiększyć, wzmóc, poszerzyć wrażliwość, zaangażowanie

3. minimalizujące - osłabić, ograniczyć np.: agresję, nadmierną wrażliwość

4. korekcyjne - przekształcić, zmienić np.: postawę, przekonania

3. Kontrowersje wokół celów wychowania:

• Zbyt ogólnie postawione cele wychowania powodują dowolność interpretacji - prosperuje się uszczególnienie celów wychowania

• Zbyt szczegółowe formułowanie celów wychowania powoduje zawężenie kreatywności wychowawców

• Nikt tak naprawdę nie wie, które cele są I rzędne, a które II - go rzędne

• Z celów wychowania nie można zrezygnować

4. Ogólne prawidłowości w konstruowaniu celów wychowania:

• Cele wychowania nie mogą być sprzeczne z podstawowymi wartościami człowieka

• Powinny być zgodne z wewnętrznymi właściwościami wychowanka

• Powinny być zgodne z powszechną deklaracją Praw Człowieka, z Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych, z Międzynarodową Konwencją Praw Dziecka

• Należy tylko dobrze ukierunkować rozwój człowieka, ale nie narzucać mu z góry określonych zasad

• Wychowawca powinien wspomagać rozwój wychowanka

• Dobór celów do wewnętrznych predyspozycji wychowanka

• Dla procesów wychowania nie jest obojętne jakim celom daje się pierwszeństwo

• Nie wolno przed wychowankiem stawiać zbyt wielu celów bo nastąpi przetrenowanie jego osobowości

• Ostatecznym celem wychowania powinien być zawsze człowiek jako osoba wraz z przynależnymi mu prawami

5. Cele wychowania w ujęci W. Brzezinki (koncepcje):

• wychowanie w aspekcie rozwojowym - czyli biologicznym, jest wspomaganie dzieci i młodzieży w ich rozwoju fizycznym i psychicznym. Wychowawca pełni funkcję opiekuńczą.

• wychowanie w aspekcie społecznym - próby przystosowania wychowanka do warunków i sytuacji w jakiej wypadnie mu żyć i pracować. Wychowawca daje przykład wychowankowi.

• wychowanie w aspekcie kulturowym - umożliwienie dzieciom i młodzieży przyswajanie materialnego i duchowego dorobku ludzkości. Oczekuje się, że wychowankowie posiądą wiedzę o życiu i świecie. Kładzie się nacisk na przekazanie dorobku kulturowego z pokolenia na pokolenie oraz pogłębianie ciekawości poznania świata przez wychowanków

• wychowanie w aspekcie religijnym - zakłada, że człowiek wymaga wsparcie nie tylko ze strony natury, społeczeństwa i kultury, lecz także ze strony religii. Umożliwia odpowiedzi na problemy egzystencjonalne.

6. Cele wychowania w aspekcie zachowań moralnych człowieka za M. Ossowską

• Nurt mądrości życiowej - dążenie do umacniania w wychowankach odporności psychicznej na różne niespodziewane, dokuczliwe sytuacje życiowe

• Nurt perfekcjonistyczny - dążenie do doskonałości, samodoskonalenie się. Wychowawca czuwa nad wychowankiem bo może zmienić się to w egocentryzm

• Nurt społeczny - postawa wychodzenia do innych, kształtowanie bezinteresowności, altruizm, miłość, tolerancja, odpowiedzialność, zabieganie o dobro społeczne.

14. Cechy procesu wychowania

Określenie procesu wychowania we współczesnej pedagogice jako:

• wychowanie rozumiane jako naprawa ludzkiego świata (ludzie będą mniej agresywni, będą się szanować)

• wprowadzanie w życie wartości

• stawianie i rozwiązywanie zadań

• zmiana celowa

• przez aktywne uczestnictwo

• jako kierowanie rozwojem

• jako towarzyszenie jednostce (nie wychowywać tradycyjnie)

Cechy procesu wychowania:

1. złożoność - określa cały mechanizm regulacji zachowań ludzkich. Wychowanie to nie tylko teoria, ale również praktyka. Głównym przedmiotem wychowania jest człowiek, na którego składa się indywidualna osobowość

2. intencjonalność - wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Celowość i świadomość

3. interakcyjność - zakłada interakcje pomiędzy wychowawcą w wychowankiem (współdziałanie) wychowanek jest podmiotem

4. relatywność - wiąże się z trudnościami jakie związane są z przewidywaniem skutków oddziaływań wychowawczych

5. długotrwałość - nie można wychowywać przez jeden rok. Wychowanie jest dobrem rozwojowym, które ma się spełnić w przyszłości. Wychowujemy się przez całe swoje życie

15. Pojęcie systemu wychowania. System chrześcijański, liberalny, w ujęciu świeckim, religijnym

System wychowania - zespół idei, cech, norm, zasad postępowania wychowawców, które zawarte są w ideologii pedagogicznej i uznane za obowiązujące w danym państwie.

Makrosystem - to takie instytucje jak szkoła, placówki szkolno - wychowawcze, ośrodki szkoleniowe, ośrodki kultury, partie polityczne, to także rodzina i grupa rówieśnicza

Mikrosystem - przekazuje cele i wartości poszczególnych instytucji, wpływa na makrosystem, aczkolwiek makrosystem góruje nad mikrosystemem

Budowa systemu wychowania:

1. Układ ideowy - zbiór norm, wartości, które muszą być odzwierciedlone w wychowaniu

2. Układ teoretyczny - porównuje stan postulowany do stanu faktycznego; wychwytuje nieprawidłowości i weryfikuje je; dąży do usprawnienia systemu wychowania

3. Układ praktyczny - dyrektywy do praktycznego działania, które zawarte są w trzech ideach:

• Idea kierownicza moralizmu - odróżnienie dobra od zła

• Idea kierownicza personalizmu - podkreśla godność człowieka

• Idea kierownicza humanizmu - odpowiadająca za zaspokojenie potrzeb człowieka

Cechy systemu wychowania:

• Dynamizm - system wychowania nie jest statyczny, ulega przemianom wraz z zachodzącymi w społeczeństwie zmianami

• Otwartość - otwarty na wszelkie zmiany, które mogą doprowadzić do poprawy jakości systemu wychowania

• Samoorganizacja - wykorzystanie wiedzy, dążeń, aspiracji nauczycieli, uczniów, rodziców,….., do poprawienia go

• Ukierunkowanie na cele - przetwarzanie przyjętych celów wychowania na konkretne środki, formy, metody działalności wychowawczej w taki sposób, aby te cele optymalnie zrealizować

• Złożoność - organizacje pozaszkolne: wojsko, teatr, wpływ mas medii na wychowanie

SYSTEM WYCHOWANIA CHRZEŚCIAJŃSKIEGO:

Geneza:

- ukształtował się w wiekach średnich

- od nauczania Chrystusa

- podstawą jest religia objawiona przez Jezusa Chrystusa, regulująca stosunek człowieka do Boga

Założenia:

- ideał człowieka - ukształtowanie człowieka na obraz i podobieństwo Boga

- wychowanie w duchu wiary chrześcijańskiej

- teo - Chrysto - eklezjocentryzm - dopuszczenie człowieka do udziału w życiu nadprzyrodzonym

- Chrystocentryzm - chrześcijanin naśladujący Chrystusa w swoim działaniu

Idea moralizmu:

- kształtowanie cnót i charakteru chrześcijanina w każdym wychowanku

- czynienie dobrych uczynków, gdyż dobro zbliża do Boga

Idea personalizmu:

- podkreślenie wielkiej godności i wartości każdego człowieka jako osoby

- określa człowieka jako osobę

- prawa osoby ludzkiej jako istoty obdarzonej rozumem i wolną wolą

Idea humanizmu:

- ofiarność, miłosierdzie, ludzie powinni sobie wzajemnie pomagać

- opieka kościoła nad szpitalami, sierocińcami, walka z alkoholizmem i z rakiem

- bezinteresowność

- działalność charytatywna

- zaspokajanie wszelkich potrzeb ludzkości z miłości Boga i bliźniego

Ludzie w wychowaniu chrześcijańskim są sobie równi, wierzą w Boga, postępują zgodnie z zasadami wiary.

SYSTEM LIBERALNY

Geneza:

- sięga do XIX i XX w.

- początkiem była reforma szkolnictwa, która głosiła: poszanowanie praw człowieka; uwzględnienie naturalnych zainteresowań dziecka

Główne cechy:

- tolerancja religijna

- równość wierzących i niewierzących

- pluralizm ideowy i polityczny

- koedukacja - równe traktowanie kobiet i mężczyzn

Założenia:

- podstawą do funkcjonowania tego systemu był wschodni mistycyzm oparty o hinduizm i buddyzm, zakładający samodoskonalenie, samo refleksję, poznanie świata

- człowiek rodzi się wolny, wymagający wspomagania w jego naturalnym rozwoju

- nauczanie obu płci

- wolność religijna, prawo wyboru (postępowanie zgodne z własnymi popędami)

Idea moralizmu:

- sublimacja popędów na cele kulturalne np.: instynkt walki u chłopców realizować w rywalizacji

- postępowanie moralne, gdy żyje zgodnie ze własnymi popędami

Idea personalizmu:

- dążenie osoby do maksymalnego rozwoju

- określa człowieka jako osobowość

- trzy drogi rozwoju osobowości:

• Autotelia - realizacja celów własnych osoby w stosunku do osób równorzędnych

• Heterotelia - przejęcie celów obcych od osób nadrzędnych za własne

• Ideotelia - droga rozwoju osobowości przez realizację najwyższych idei ludzkości, jak idei prawdy, dobra, piękna i świętości

Introcepcja celów - proces przyjęcia celów obcych za własne. Uznane przez Sterna za podstawę wszelkiego wychowania.

Idea humanizmu:

- walka z głodem, chorobami, nędzą, analfabetyzmem

- szukanie radykalnych rozwiązań przeludnienia świata

- tworzeni dobrobytu na podstawie nowoczesnej nauki i techniki

16. Wychowanie w poszczególnych religiach

1. W islamie

-realizowanie pięciu podstawowych obowiązków:

• Modlitwa pięć razy dziennie

• Post od rana do wieczora w miesiącu ramadan

• Jałmużna (1/4 dochodów)

• Raz w życiu pielgrzymka do Mekki

• Wiara w Allacha i Mahometa, jako jego największego proroka

- odmienne wychowanie chłopców i dziewcząt

- miejsce kobiety jest w domu

- mężczyzna zaangażowany jest w życie społeczne, polityczne, bierze udział w wojnach

- nie może spożywać alkoholu oraz wielu potraw zakazanych przez Koran

- podstawą wychowania jest wiara w Allacha, zaufanie do Koranu i tradycji

2. W hinduizmie

- założenie rodziny

- wychowanie potomstwa

- obchodzenie hinduistycznych świąt

- odbycie pielgrzymki nad świętą rzekę Ganges, bądź też do innego ważnego miejsca kultu

- zasady:

• Nie należy krzywdzić innych

• Wszyscy są sobie równi

• Każdą istotę zamieszkuje bóg

• Należy spełniać swój obowiązek społeczny i religijny

• Nakazuje wegetarianizm

- opieka nad rodzicami, gdy się już zestarzeją

3. W judaizmie

- różne wychowanie chłopców i dziewcząt

- dziewczynki od najmłodszych lat uczą się wszystkich zasad prowadzenia gospodarstwa domowego, poznają tradycję, obrzędy, przepisy, zakazy dotyczące ich codziennego życia

- od kobiet nie wymaga się zgłębienia wiedzy teologicznej

- to kobieta kształtuje charakter i obraz rodziny i dba o przestrzeganie tradycji

- kształcenie się jest prawie wyłącznym przywilejem mężczyzn

- w 13 r. ż. chłopcy rozpoczynają czytanie fragmentów Tory i uczestniczą w życiu publicznym gminy

- głównymi celami wychowania jest wykształcenie w jednostce mądrości, bogobojności, skromności oraz uświadomienie człowiekowi, że każda dziedzina życia powinna opierać się na zasadach religijnych

4. W buddyzmie

- nie wyrządzanie krzywdy żadnej istocie żyjącej

- nie można: kłamać, spożywać pokarmów w „porze zakazanej”, brać udział w tańcach, muzyce i teatralnych przedstawieniach, używać wygodnych posłań oraz przyjmować złoto i srebro

- podstawą buddyzmu jest siedząca medytacja

- wychowanie przeciwstawia się żądzy posiadania i pragnienia władzy

- proponuje stałe zajęcie, wykluczenie bezczynności, poleganie na samym sobie, niemarnotrawienie bogactw natury

17. Prądy, kierunki pedagogiki na przełomie XIX i XX wieku

1. Pierwszy naukowy system pedagogiczny Jana Fryderyka Herbarta, model szkoły tradycyjnej

Charakter szkoły herbartowskiej:

- stopnie formalne:

• Jasność - rozkładanie przedmiotu na najdrobniejsze części - powolne podążanie na przód; klarowne przedstawienie tematu

• Kojarzenie (asocjacja) - czynności wiązania nowego materiału z przyswojonym wcześniej

• System - uwydatnianie głównych myśli (uporządkowanie nowych wiadomości) zebranie i połączenie ich

• Metoda - wykonywanie zadań i prac mających na celu wykazanie, że uczeń pojął główną myśl

- główne cechy systemu szkoły tradycyjnej:

• Wiedza szkoły miała charakter statyczny. Zasadą programu szkolnego było, aby zawierał to, co było już nauce ustalone, trwałe, prawie niezmienne, co przetrwało próbę czasu. Dlatego też kult przedmiotów starożytnych, a więc martwych. Wiedza współczesna, nowa i bieżąca, która się dopiero tworzy i narasta wśród aktualnych badań i dyskusji, nowe prądy w nauce nie miały wstępu do programów szkolnych

• Intelektualizm - cały nacisk położony jest na procesy intelektualne, a troska o wychowanie pozostawiona jest na uboczu. Pielęgnacja winna być stosowana przede wszystkim w środowisku domowym, główne zadania wychowawcze przypadają rodzinie i najbliższemu otoczeniu ucznia oraz Kościołowi

• Humanistyczne treści nauczania - materiał nauczania czerpany jest zwłaszcza z nauk humanistycznych, a w szczególności z dziedziny klasycyzmu łacińskiego i greckiego. Natomiast nauki matematyczno - przyrodnicze, jako już dalsze od tych idei, w systemie tym były na uboczu

• Brak indywidualizmu ucznia w procesie nauczania - szkoła tradycyjna dążyła do urabiania wszystkich według jednego ogólnego wzoru. Ta jednakowość urabiania wzorowała się na wychowaniu wojskowym. Ponieważ drugi środek wychowania - pielęgnacja był realizowany w domu - dla szkół pozostał tylko pierwszy - karność. Mimo, że kary miały być tylko wyjątkowym środkiem wychowania, stały się one głównym

• Konserwatyzm i dogmatyzm w sposobie myślenia - niezmienne programy i podręczniki, zawsze ten sam sposób prowadzenia lekcji według stopni formalnych, wielka troska o pamięciowe opanowanie wiadomości w ustalonych sformułowaniach, jednostajny tryb życia szkolnego - wszystko to ograniczało samodzielność i krytycyzm uczniów

• Autorytet podręcznika i nauczyciela był bezwzględny. Odstępstwa od sformułowań treści nauczania były niedozwolone

- karność - powinno być środkiem ostrego nacisku na postępowanie ucznia. Jest celem do uzyskania porządku, który został zakłócony. Działanie ich winno być chwilowe i jedynie doraźne.

- pielęgnowanie - to środki wychowawcze wyrażające się w spokojnych i łagodnych sytuacjach, które zmierzają do powolnego, ale trwałego kształtowania charakteru ucznia. Prowadzenie od najwcześniejszego dzieciństwa, organizowanie czasu wolnego - czas wolny prowadzi do demoralizacji

- idee moralne (miały stanowić ideał osobowości i cel życia)

• Idea wewnętrznej wolności duchowej - uznawanie zgodności naszej woli z naszymi przekonaniami;

• Idea doskonałości - która wyraża się w silnej, mocnej woli; podniesienie swojej kultury ciała i duszy oraz uświadomienie sobie ich wartości

• Idea życzliwości - zgodność naszej woli z wolą innych. Okazywać dobroć innym ludziom

• Idea słuszności - łamanie praw prowadzi do przykrości i krzywdy innych dlatego wymaga zadośćuczynienia, lub nagrody za okazane dobrodziejstwo

• Idea prawa - niezgodność woli, która rodzi walkę, spory może być usunięta na zasadzie uznawania prawa i postępowania według niego

- do realizacji idei służą następujące środki:

• Kierowanie dziećmi od najmłodszych lat, stałe zatrudnianie dzieci do określonych czynności, organizowanie dla niech różnego rodzaju zajęć

• Karność jako konieczny element do wykształcenia ideału osobowościowego

• Nauczanie wychowujące jako rozwój wiedzy wraz z rozwojem uczuć woli

- nauczanie jest przedmiotem dydaktyki, w której według herbartystów główne miejsca zajmują dwa problemy: problem zainteresowania i problem budowy lekcji

Problem zainteresowania - pojęcie to spełniało zupełnie inną funkcję niż powszechnie przyjmowano, bowiem zainteresowanie nie ma być motywem uczenia się lecz jego rezultatem „uczenie ma do tego służyć aby z niego powstało zainteresowanie”

Problem budowy lekcji - lekcja zbudowana jest z stopni formalnych

- najwyższym celem nauczania jest kształcenie u ludzi silnych moralnych charakterów. Ludzie o takich charakterach kierują się w swym postępowaniu ideami moralnymi, które określają ideał osobowości człowieka i zasadniczy cel życia człowieka

- wychowanie jest urabianiem psychiki według wyznaczonego wzoru czy modelu. Wzór ten wskazuje jakim winien być człowiek jako dorosły, a stąd wychowanie jest przygotowaniem do życia ludzi dorosłych

- przedmiotowe traktowanie wychowanka

- wychowanie moralne

- bezwzględny autorytet podręcznika i nauczyciela

- nauka pamięciowa

- uczeń bierny, podporządkowany nauczycielowi

- brak indywidualizmu - każdy ma wiedzieć to samo i tak samo się zachowywać

- encyklopedyzm - nacisk na materiał encyklopedyczny

- nacisk na przedmioty humanistyczne

- przewaga wiedzy naukowej nad praktyczną

- surowa i narzucona dyscyplina

- system kar i nagród

- rywalizacja

- zajęcia tylko na terenie szkoły

- brak samodzielności

- konserwatyzm w sposobie myślenia

- system ocen tradycyjny

2. Opozycja wobec szkoły tradycyjnej w teorii i praktyce pedagogicznej

I Uwarunkowania tworzenia się nowej ideologii wychowania II poł. XIX w. (główne przyczyny kształtowania się opozycji wobec szkoły tradycyjnej):

• Przemiany ekonomiczne i społeczne związane z rozwojem wielkokapitalistycznej gospodarki

• Rozwój demokracji: hasło równości, ochrony dóbr osobistych

• Rozwój nauk szczegółowych w tym głównie biologicznych i społecznych (fascynacja biologią, genetyką, ogromny postęp wiedzy psychologicznej o dziecku):

- odkrycie natury dziecka - dziecko rodzi się dobre

- człowiek jest jedności psychofizyczną

- kult indywidualizmu jednostki

- w filozofii rozwijają się kierunki indywidualistyczne

• Krytyka szkoły tradycyjnej - niezadowolenie z tej szkoły; zarzucano jej:

- formalizm i rygoryzm wychowawczy

- encyklopedyzm i werbalizm (wykład, pogadanka)

- jednostronność wychowawcza i dydaktyczna

- przedmiotowe traktowanie ucznia

- nadmierna dominacja nauczyciela

- oderwanie szkoły od życia

II Progresywizm amerykański - szkoła pracy J. Deweya

• Program szkoły oparty jest na doświadczeniach życiowych uczniów oraz ich zainteresowaniach i potrzebach

• Działanie zgodne z obraną hipotezą

• Szkoła powinna być miejscem gdzie uczy się poprzez życie

• Progresywizm pedagogiczny - dobór treści wychowania oparty na rozwoju indywidualnym dziecko, jego zainteresowań

• Pragmatyzm

• Informacje należy przekazywać uczniom tylko wtedy, gdy są one rzeczywiście potrzebne. Lekcję należy prowadzić tak, aby uczniowie mogli odczuwać określoną trudność

• Kładzie nacisk na rozwój aktywności dzieci, które przejawia się w różnego rodzaju zajęciach praktycznych, które mają rozwijać wrodzone zdolności

• Uczyć się to zmieniać. Działać oznacza doświadczać i eksperymentować, orientować się na osiąganie celów, rozwiązywać problemy, podejmować decyzje

• Wychowanie musi zapewnić rozwój inicjatywy i zdolności przystosowania się do nowych warunków życia i dokonywujących się zmian

• Uczenie się nie może polegać na przyswajaniu sobie statycznej wiedzy książkowej

• Szkoła ma uwzględniać zainteresowania ucznia, rozwijać intelekt, uczyć myśleć i działać

• Gram doświadczenia jest ważny więcej niż tona wiedzy teoretycznej

• Nauczyciel jako nośnik doświadczenia

• Koncepcja szkoły laboratoryjnej

• Edukacja nie może być oderwana od praktycznych codziennych doświadczeń

• Uczenie się przez doświadczenie i działanie

• Pajdocentryzm

• Weryfikacja hipotezy

• Sformułowanie problemu

• Zabawa i uczenie się odgrywa zasadniczą rolę w życiu psychicznym dzieci i młodzieży

• Uczeń po zakończeniu szkoły powinien umieć rozwiązywać różnorakie problemy i być przygotowanym do uczestnictwa w życiu społecznym

• Człowiek jest istotą, która ciągle się rozwija i zmienia poprzez własne działanie

• Łączyć w spójną całość elementy poznania umysłowego i zmysłowego

• Wiedza i poznanie jako narzędzie stosowane przez człowieka w celu pokonania trudności

III Pragmatyzm - podstawa filozoficzna

Pragma - działanie

Filozofia pragmatyzmu:

- model człowieka homo - faber - człowiek pracy (świat wymaga ludzi aktywnych, przedsiębiorczych, kreatywnych)

- nawiązuje do Heraklita - „wszystko płynie”

- przedstawiciele: Ch. Pierce, W. James, J. Dewey

Szkoła tradycyjna

Szkoła progresywna

- dominuje nauczyciel - dominuje teoria - rytm pracy: dzwonki - metody nauczania: podające - heteroedukacja - przedmiotowe traktowanie ucznia - motywacja zewnętrzna: kary i nagrody - konserwatyzm programowy - encyklopedyzm, a także kształcenie na treściach humanistycznych - szkoła statyczna - nauczanie masowe - tylko nauczyciel odpowiedzialny za nauczanie - szkoła jedynym terenem zdobywania wiedzy o świecie - współzawodnictwo - częsta kontrola wyników nauczania - surowość - stopnie formalne - wychowanie pod opieką rodziny i kościoła

- dominuje uczeń - dominuje praktyka - nie ma dzwonków - metody poszukujące - autoedukacja - podmiotowe traktowanie wychowanka - motywacja wewnętrzna - progresywizm - oparty o wewnętrzne zainteresowania dzieci i młodzieży - stawianie na praktykę - pragmatyzm - zbliżenie filozofii do życia - szkoła dynamiczna - stawianie na rozwój - nauczyciel i wychowawca odpowiedzialni za wychowanie - szkoła głównym miejscem wychowania, ale nie tylko - współpraca - nacisk na samokontrolę - nauka przez zabawę, atmosfera życzliwości - odczucie problemu; sformułowanie problemu, wysunięcie hipotezy; działanie; weryfikacja - wychowanie również przez pracę

Główne założenia pragmatyzmu:

• Być prawdą to mieć znaczenie dla działania (pluralizm prawd) - na podstawie własnego wysiłku dziecko tworzy katalog prawd

• Prawdziwe jest to co lepiej wiąże się z dotychczasowym doświadczeniem jednostki

• Nie żyjemy po to aby myśleć, lecz myślimy po to aby lepiej żyć

Cechy poznania w świetle pragmatyzmu:

• Hipotetyzm - założenie, że coś będzie tak, a nie inaczej

• Eksperymentalizm - weryfikacja

• Operacjonizm

IV Pajdocentryzm

- idee pajdaistyczne - zawiązane z budową nowej filozofii człowieka - stawia dziecko w centrum

Główne założenia pajdocentryzmu:

• Każde dziecko jest indywidualnością

• Rozwój dziecka ma charakter sekwencyjny

• Dziecko na każdym etapie rozwoju jest jednostką autonomiczną (nie jest miniaturą dorosłego człowieka, jest człowiekiem)

• Wychowanie nie może być wyłącznie przygotowaniem do życia dorosłego, ale musi respektować swoiste, naturalne potrzeby i możliwości dzieci

18. Naturalizm pedagogiczny

Główne założenia naturalizmu:

• Obejmuje koncepcje upatrujące fundamentów wychowania w swoiście rozumianej naturze

• Naczelne hasło: wychowanie powinno być zgodne z naturą ludzką

• Naturaliści propagowali ideę wychowania negatywnego (odrzucenie koncepcji urabiania w wychowaniu i narzucania dziecku z zewnątrz ideałów)

• Propagowali ideę wychowania swobodnego - wychowanie nowego człowieka zdolnego przeciwstawić się zdeprawowanemu społeczeństwu

Główne zasady pedagogiki naturalistycznej:

• Dziecko rozwija się w sposób naturalny, przechodząc przez kolejno następujące po sobie okresu rozwoju (wychowanie ma być harmonijne)

• Dziecko podczas rozwoju samodzielnie ćwiczy swoje funkcje

• Czynności dziecka, również uczenie się, występują spontanicznie z chwilą pojawienia się określonej potrzeby

• Wychowanie i nauczanie powinno być zindywidualizowane

• Dziecko to nie istota niedoskonała, czy człowiek dorosły w miniaturze, jest ono dostosowane do swoich specyficznych warunków i potrzeb

• Dziecko z natury jest dobre, nie należy dziecka karać; jedynie dopuszczalne są kary naturalne (konsekwencje złego wyboru)

Naturalizm pedagogiczny przełomu XIX i XX wieku i jego wpływ na edukację szkolną:

Założenia praktyczne

1. Zjawiska psychiczne należy pojmować na tle biologicznym, jako mechanizmy przystosowania celem zaspokojenia potrzeb życiowych [W. James - wychowanie liberalne, nurtu pragmatycznego]

2. Zdaniem naturalistów dziecko powinno być „ośrodkiem programów i metod nauczania”; E. Claparede - autor modelu szkoły na miarę dziecka - szkoła musi przystosować się do dziecka; treści programowe i czynności nauczyciela muszą być dostosowane do rozwoju psychicznego i umysłowego dziecka. Najważniejszą zasadą edukacji jest zasada indywidualności

3. O. Decroly wychodził z założenia, że czynność wywołana jest zawsze określoną potrzebą: zabawy, unikania niebezpieczeństwa, pożywienia, pracy itp. Potrzeby samorzutnie wpływają na potrzeby dziecka

4. Dzieci uczą się przez działanie, zdobywają wiedzę przez własną aktywność. J. Dewey

5. Pedagogika naturalistyczna rezygnuje z egzaminów na rzecz prac indywidualnych i zbiorowych oraz testowych pomiarów uzdolnień dzieci

6. Od nauczyciela wymaga się dobrego przygotowania, głównie psychologicznego

Uwagi krytyczne wobec naturalizmu:

• Szkoła nie może być wyłącznie na miarę dziecka, musi też być na miarę potrzeb społecznych i na miarę cywilizacji

• Badania psychologiczne dowodzą, że rozwój dziecka nie odbywa się wyłącznie spontanicznie, od wewnątrz, ale stymulowane jest głównie przez czynniki z zewnątrz (środowiskowe i edukacyjne)

• Szkoła na miarę dziecka może oznaczać ograniczenie aspiracji młodzieży

• Pedagogika współczesna odrzuca subiektywizm naturalizmu i przesadne podkreślanie znaczenia czynnika wrodzonego, a nie dostrzeganie czynników środowiskowych

Koncepcja wychowania wyzwalającego w poglądach J.J. Rousseau

• Człowiek z natury jest wolny

• Dzieci rodzą się wolne i wolność do nich należy

• Najcenniejszym skarbem człowieka jest jego wolność indywidualna

• Człowiek z natury jest dobry i wszyscy ludzie są równi

• Dziecku nie należy narzucać z góry ustalonych zasad

• Dziecko powinno mieć możliwości swobodnego posługiwania się wszystkim co dostępne przez naturę

• Dziecko nie powinno niczego przyjmować bezkrytycznie

• Dzieci powinny znać cele uczenia się

• Dzieci powinny zdawać sobie sprawę z tego co robią, po co i dlaczego

• Dzieci powinny mieć prawo do zadawania pytań i uzyskiwania na nie odpowiedzi

J.H. Pestalozzi i jego koncepcja wychowania

• Samowychowanie

• Ojciec kształcenia ludowego

• Przewodnia idea: idea organicznego rozwoju człowieka

• Człowieka kształtuje nie tylko natura i społeczeństwo, ale także wolna wola

• Oddziaływania wychowawcze mają dopomagać w rozwijaniu indywidualności każdego dziecka, rozwijać i kształtować tkwiące w nim możliwości

• W wychowaniu najważniejsza jest samodzielność i niezależność wychowanka (oddziaływanie wychowawcze zharmonizowane z samowychowaniem)

Ellen Key:

• Prawo dziecka do życia bez przemocy

• Jej pedagogika charakteryzowała wiara w ogromne możliwości fizycznej i psychicznej natury człowieka

• Istotą wychowania jest rozwijanie indywidualnej natury dziecka i szanowanie odrębności tej natury i jej możliwości

• Rozwojowi i doskonaleniu natury ludzkiej nie sprzyjają represyjne formy i metody wychowania

• W wychowaniu domowym dzieci powinny mieć równe prawa z rodzicami

• Podstawą porozumienia wychowania domowego jest atmosfera uczciwości i zaufania

• Każde dziecko w szkole powinno uczyć się według odmiennego planu, który uwzględnia jego odrębność i możliwości

• Szkoła powinna wdrażać ucznia do samokształcenia trwającego przez całe życie

• Głównym celem oddziaływań podmiotów wychowawczych jest tworzenie indywidualności i braterstwa ludzi

• Dla dobra dzieci należy pozbawić podmioty wychowujące możliwości rygorystycznego, represyjnego podejścia do dzieci

Maria Montessori:

• Dziecko powinno funkcjonować w przyjaznej atmosferze przestrzeni szkolnej

• Szafki, wyposażenie klasy, szkoły dostosowane do dzieci

• Należy pozostawić dziecku zupełną swobodę w procesie wychowania

• Właściwą osobowość tworzy poczucie siły i wielkości

• Wychowawcza wartość swobody dziecka przejawia się w celowych czynnościach i zadaniach praktycznych

• W procesie wychowania należy szanować godność dziecka i jego wolną wolę

• Nie należy narzucać metod ani środków w pracy dziecka, jedynie je oferować; materiał dydaktyczny powinien być dostępny dziecku

• Nauczyciel nie ma prawa ingerować w pracę dziecka, czy obrażać jego godność. Uzasadniona jest ingerencja w sytuacji, kiedy wymaga tego interes zbiorowy

• „Pomóż mi zrobić to samemu”

19. Ważniejsze koncepcje współczesnej pedagogiki (kierunki nowego wychowania)

1. Naturalizm pedagogiczny

- nawiązują do teorii ewolucji

- wyeksponowanie biosu w rozwoju człowieka

2. Psychologizm pedagogiczny in. pedagogika psychologiczna

- z natury rzeczy działania pedagogiczne mają podstawy w psychologii

Założenia:

• U podstaw wychowania znajdują się procesy psychiczne

• Fakty wychowania sprowadza się tu do czynności procesów psychicznych

• Psychologia pełni kluczową rolę wśród nauk pedagogicznych

Przykłady:

- indywidualizm pedagogiczny odwołuje się do założeń psychologii różnic indywidualnych

- aktywizm nawiązuje do założeń psychologii genetycznej i operacjonalistycznej

- personalizm pedagogiczny nawiązuje do psychologii strukturalistycznej

3. Pedagogika socjologiczna

- traktuje wychowanie wyłącznie jako zjawisko społeczne

- zakłada, że dyscypliny socjologiczne wyjaśniają mechanizmy dokonywania się zmian w jednostce i grupie społecznej

- nurt empiryczny: E. Durkheim i P. Bergemann - człowiek poprzez wychowanie ma się zadomowić w zastanym środowisku - F. Znaniecki, J. Bystroń, S. Karpowicz

- nurt idealistyczny: P. Natorp, G. Gentile - stajesz się taki, w jakim środowisku funkcjonujesz

4. Pedagogika kultury

- podstawą wychowania jest uczestniczenie w wartościach kulturowych

- W. Dilthey- twórca tego nurtu

- B. Nawroczyński

- B. Suchodolski

- S. Hessen

5. Pedagogika ideologiczna

- wyraźne zabarwienie ideologiczne celów i zadań edukacji

- pedagogika socjalistyczna i komunistyczna (marksistowska) - Marks, Engel, Lenin

- pedagogika chrześcijańska (katolicka)

20. Pedagogika niedyrektywna Carla Rogersa

- pedagog, terapeuta, uczeń Deweya, prowadził ośrodek dla dzieci trudnych

- uznał, że z pedagogiką tradycyjną jest wszystko w porządku dopóki nie natrafi na zmiany

- nikt dotychczas nie wymyślił uniwersalnej pedagogicznej „książki kucharskiej”

- występuje przeciwko przemocy, stosowania kar

- promotor koncepcji wychowania niekierowanego

Główne założenia:

• Rezygnacja z oddziaływań na dziecko poprzez wzory osobowe i autorytet na rzecz samodzielnego odkrywania i asymilowania przez dziecko wartości

• Odejście od z góry założonych celów i programów wychowania na rzecz bezwarunkowej akceptacji dziecka takim, jakim ono jest

• Brak represji i mechanizmów konformizacji zachowań na rzecz samostanowienia, samookreślenia i samooceny

Istota nierepresyjnej postawy wychowawcy:

• Autentyczność - żeby każdy był sobą, i wychowawca i wychowanek

• Empatia - wrażliwość na cudze uczucia

• Gotowość, czujność do udzielania dziecku pomocy, wspieranie

• Twórczość, jako elastyczność w zachowaniu i gotowość do zmian

Niedyrektywna postawa wychowawcza tj. nie narzucanie innej osobie wzorów osobowych, ale raczej tworzenie sprzyjających warunków do wyzwalania potencjału osobowego człowieka.

Wyraźnie nawiązuje do filozofii humanistycznej, której główne założenia są następujące:

• Samourzeczywistnianie - kreowanie siebie

• Ponoszenie odpowiedzialności za swoje zachowanie

• Orientacje człowieka na cel i sens własnego życia

• Międzypodmiotowość jako warunek podmiotowości

• Holizm - postrzeganie człowieka jako integracyjnej całości

21. Pedagogika Janusza Korczaka

• Upominał się o równe prawa dla dzieci

• Dziecko, podobnie jak człowiek dorosły, jest najwyższą, autonomiczną wartością i posiada tak samo jak on prawo do bycia autorem swojego życia, do samostanowienia i autokreacji

• Pedagogika to nauka o człowieku

• Żąda kategorycznie radykalnej zmiany statusu dziecka w społeczeństwie urządzonym i rządzonym przez ludzi dorosłych

• Magna Charta Liberatatis - umowa społeczna między obu generacjami, zgodnie z nią wszystkich obowiązują te same prawa, chodź różne obowiązki. Korczak sądził, że w ten sposób będzie można wyeliminować odwieczny konflikt pokoleń

• Wizja pedagogiki bez czynnika wolności i równości praw jest nie tylko niepełna, zachwiana, ale i fundamentalnie nieprawdziwa

• Dziecko nie jest głupie

• „stary doktor”

• Prawa dziecka do:

- szacunku - dla niewiedzy, smutku, niepowodzeń i łez; dla misterium poprawy, dla młodego wysiłku i ufności

- bycia sobą

- miłości - do piersi matki, atmosfery ciepła, troskliwości i przyjaźni

- tajemnicy

- samostanowienia - do antytezy, oporu, protestu, upominania się i żądania, wypowiadania własnych myśli

- własności - siebie - do samoposiadania i swoich rzeczy

- do własnego rozwoju, dojrzewania i śmierci

- do ruchu, zabawy, pracy i badania

- sprawiedliwości w życiu

• Sąd koleżeński - pomysł rozstrzygania konfliktów pomiędzy dziećmi

• Wychowawca, który twierdzi, że wie wszystko - świadomie kłamie

• Sic volo, sic jubeo „tak chcę, tak rozkazuję” - tak zdaniem Korczaka postepują wychowawcy

• Dziecko jest pełnym człowiekiem dzięki wolności wyborów

• Wszystko to co robimy dzieli się na 3 części:

1. Robimy bo nam kazano, bo inaczej nie można, bo musimy

2. Robimy bo tak chcemy, bo tak się nam podoba

3. Robimy bo tak jest słusznie, bo tak być powinno

• „Ja sam wybieram dla samego siebie”

• To od każdego człowieka w przeważającej mierze zależy czy będzie sprawcą swoich myśli, spostrzeżeń, uczuć, czy może tylko panem swoich rąk, nóg i języka

• Wychowawca powinien traktować wychowanków jak równorzędnych partnerów w osiąganiu wspólnych celów

• Rola wychowania sprowadzałaby się do umiejętnego wspierania, rozwijania i urzeczywistniania drzemiących w dziecku uzdolnień i możliwości w zakresie własnej podmiotowości

• Nie jest możliwe wychowanie bez udziału w nim samowychowania dziecka i wychowawcy i odwrotnie

• Samowychowanie i wychowanie tworzą dialektyczną jedność dzięki dobrowolnemu i świadomemu realizowaniu wspólnych celów przez obie strony interakcji

• Samowychowanie przenika i dopełnia oddziaływanie wychowawcze, jako swoista forma „obcowania duchowego” dorosłego z dzieckiem, obie strony kierują się wobec siebie uczuciem wzajemnej miłości i szacunku oraz poczuciem odpowiedzialności za własne czyny i relacje

• Dorośli powinni stale nad sobą pracować

• Wychowawca, który nie uczy się od swoich wychowanków traci z nimi kontakt, popada w rutynę

• Nie daje gotowych recept jak wychowywać, mówi, że wychowawcy sami muszą sami poszukać własnej drogi do dziecka

• Człowiek, który jest nielubiany i nieakceptowany nie może być pedagogiem

• Różnice między złym wychowawcą a dobrym:

- dobry nauczyciel tylko raz popełni błąd

- wychowawcą nie będzie ten co się dąsa i obraża, ma żal do innych

- nauczyciel, który nie zdobył doświadczenia nie może pracować z dziećmi

• Dobry wychowawca różni się od złego tylko liczbą popełnionych błędów, wyrządzonych krzywd. „Są błędy, które dobry wychowawca popełnia tylko raz, a oceniwszy krytycznie nie ponawia ich. Zły wychowawca winę własnych pomyłek przypisuje dzieciom”

• Idee przewodnie:

- szacunek do dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, jako podmiotu

- zasada i praktyka partnerstwa dziecka w procesie wychowania

- prawo dziecka do opieki

- techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń systemu opiekuńczo - wychowawczego

- koncepcja wychowawcy wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka

• Tylko taki wychowawca może pracować z dziećmi, który wokół ogółu wychowanków potrafi zdobyć sobie autorytet moralny, wzbudzić przywiązanie, szacunek dzieci, chęć naśladownictwa

22. Koncepcje pedagogiczne Freineta

• Dotyczy przede wszystkim nauczania, wychowania na poziomie przedszkola i szkoły elementarnej

• Technika pozwalająca na aktywizację osobowości wychowanka

- swobodny tekst - punktem wyjścia były bezpośrednie przeżycia dzieci; publicznie prezentowane teksty na forum klasy, omawiane

- drukarnia szkolna

- gazetka szkolna - krytykujemy, winszujemy, życzymy sobie

- fiszki samokontrolne

- tzw. doświadczenie poszukujące - polegała na różnych formach gromadzenia informacji potrzebnych do rozwiązania konkretnego problemu wynikającego z aktualnych zainteresowań i doświadczeń dziecka (wywiady terenowe, wycieczki, krótkie referaty)

• Książka życia - coś w rodzaju kroniki szkolnej czy pamiętnika

• Pedagogika otwarta

• Samokontrola dominująca w szkole uwalnia ucznia od lęku przed nietrafną czy niesprawiedliwą oceną

• Tradycyjna koncepcja klasy, jako zbiorowości zmienia się raz to w warsztat tkacki, czy drukarnie, to w pracownię plastyczną

• Naturalny samorząd uczniowski

• Ogromną rolę w kształtowaniu postaw społecznych odgrywała opinia spółdzielni klasowej

• Dziecko publicznie wyrażało swoje krytyczne opinie o innych i samym sobie

• W przypadku jakiegoś wykroczenia - zadośćuczynienie

• Dziecko unikało pracy zbiorowej wykonywanej według jednego narzuconego rytmu i tej samej treści

• Bliższa naturze dziecka jest praca indywidualna, dokonująca się w obrębie i na rzecz wspólnoty

• Szkołę pojmował jako wspólnotę dorosłych i dzieci, wspólnie zarządzających życiem i pracą

• Dziecko nie odczuwa zmęczenia wówczas, gdy pracuje nad zadaniem, które je wciągnęło i jest bliskie światu jego doświadczenie

• Techniki Freineta uwzględniają aktualne zainteresowania dziecka

• Samodzielne poszukiwanie wiedzy „szukanie po omacku”

• Kształcenie i wychowanie dokonuje się przez działani

23. Główne zasady pedagogiczne A. Neilla

• Dobra, już od urodzenia natura dziecka jest deformowana przez społeczeństwo, a szczególnie przez osoby odpowiedzialne za jego rozwój i wychowanie (przez rodziców i nauczycieli)

• Istotą problemów dzieci jest ich dom rodzinny

• Dzieci okłamują rodziców, gdyż czują jak bardzo rodzice ich nie rozumieją, że jest między nimi przepaść generacyjna

• Praktycznie wszystkie dzieci są źle wychowane, gdyż tylko nieliczni z nich dorastają w rodzinie, która gwarantowałaby wolność, możliwość bycia sobą

• Założyciel „wolnej szkoły” Summerhill

• Przeciwnik idei formowania dziecka

• „przyszłość ludzkości leży w rękach nowych rodziców”

• Uważa, że istnieje ogromna ilość nauczycieli, którzy nienawidzą swoich uczniów

• Wolność w wychowaniu jest możliwa i nie musi za nią kryć się jakakolwiek chęć do manipulowania dzieckiem

• Największą barierą w reformowaniu wychowania jest patriarchalna mentalność większości wychowawców i wzmacnianie w toku ich kształcenia tradycyjne wzory zniewalania dzieci

• Dziecko powinno rozwijać się według „własnych praw”, a zatem powinno mieć prawo do swobodnego rozwoju

• „zasada samoregulacji” - dziecko może w każdym okresie swojego życia samo regulować zaspokajanie oraz ujawnianie takich podstawowych potrzeb jak jedzenie, spanie, seksualizm….

• Celem wychowania jest „wolny” człowiek, istota w pełni szczęśliwa

• Wychowanie musi być przygotowaniem do życia

• Wychowanie powinno być rozwijaniem i wspieraniem zainteresowań oraz ciekawości dziecka, gdyż dzięki temu może być ono w pełni sobą, szczęśliwe

• Umożliwienie dziecku rozwijanie całej swojej osobowości, „jej oryginalności”, a nie tylko sfery intelektualnej - wychowanie jest zarazem emancypacją dziecka

• Wolność dla Neilla oznaczała prawo do czynienia tego wszystkiego, co danej osobie sprawia radość, ale na tyle, na ile nie zagraża to wolności innych osób

• Prawa dziecka do:

- wolności, bycia sobą, samostanowienia i samoregulacji, nieskrępowanego rozwoju

- odpowiedzialności za samego siebie, za swoje czyny

- do życia bez przemocy fizycznej i psychicznej ze strony innych

- autoekspresji

- miłości

- prywatności osobistej i rzeczowej

- humoru i radości

• „To szkoła powinna przystosować się do uczniów, a nie na odwrót”

24. Antypedagogika w wykonaniu Schonebecka

• „być i wspierać zamiast wychowywać”

• „nowa relacja” - przyjaźń z dzieckiem zamiast sprawowania władzy - jest wyborem (wybór należy do każdego z osobna i zależy od jego doświadczeń, odczuć, przemyśleń)

• Możliwa jest przyjaźń z dziećmi

• Totalna swoboda w wychowaniu

• Nie wychowywać

• Nie narzucać określonych form i zasad

• Wpajanie dzieciom różnych mądrych rad nie daje dobrych rezultatów, gdyż nie dajemy im czasu na samodzielne myślenie

• Dziecko żyjące w przyjaźni z rodzicami postawi na swoim, ale licząc się z opinią matki lub ojca rezygnuje ze swojego „ja”, z chęci postawienia na swoim

• Nawołuje, aby rodzice walczyli o prawa dzieci

• Sztuka słuchania

25. Postmodernizm w XX w.

- zrodził się w latach 70. w Stanach Zjednoczonych

- wniósł poczucie, że świat jest bardziej złożony

- D. Bell wprowadził postmodernizm do nauk społecznych

Charakterystyka postmodernizmu:

• Ruch społeczny

• Kontestujący (sprzeciw czemuś…; krytyka, ale na to miejsce coś nowego)

• Wymierzony przeciwko pedagogiki tradycyjnej, konserwatyzmowi i tradycyjnemu kształceniu pedagogicznemu

• Nurt filozoficzno - kulturowy akcentujący głównie fakt, iż najważniejszym obszarem społecznych działań staje się gromadzenie danych i informacji, ich przetwarzanie i dystrybucja w sytuacji ich nadmiaru

Przewodnie idee „nowego wychowania” znajdujące odzwierciedlenie w myśli edukacyjnej postmodernizmu:

• Podniesienie roli indywidualności, autonomii, jednostkowej tożsamości, wolności od rangi wartości fundamentalnych dla procesu wychowania

• Odwoływanie się w wychowaniu do spontanicznej, nieskrępowanej przez szkołę i nauczycieli aktywności dziecka, jego potrzeb i zainteresowań oraz zróżnicowanych możliwości rozwojowych

• Oparcie procesu nauczania/uczenia się nie tylko na czynnościach intelektualnych, ale także na aktywności praktycznej

• Wychowanie w tolerancji religijnej, światopoglądowej

• Eliminowanie dogmatyzmu, absolutyzmu i fundamentalizmu

• Traktowanie nauczyciela jako autonomicznego podmiotu z wyeksponowaniem jego partnerskiego, doradczego współdziałania z uczniem

• Przysposobienie wychowanków do aktywnego życia w społeczeństwie opartych na zasadach demokracji, sprawiedliwości, wolności i twórczej aktywności

Henri Giroux - przedstawiciel pedagogiki radykalnej w Stanach Zjednoczonych; wg niego podstawowe właściwości edukacji postmodernistycznej:

1. W edukacji należy kłaść nacisk na wiedzę interdyscyplinarną (z różnych dziecin)

2. Edukacja nie może być tylko produkcją wiedzy, ale ma służyć kształceniu obywateli

3. Ważną rolę w edukacji odgrywa etyka rozumiana jako dyskurs społeczny

4. W edukacji powinno się łączyć różne „języki polityczne” mówiące o sprawiedliwości, władzy, nierównościach społecznych, otwartości na innych, inności

5. Pedagogika postmodernistyczna powinna łączyć odwagę myślenia utopijnego z pragmatyczną zdolnością planowania i realizowania swoich działań

Wpływ podejścia postmodernistycznego na prace szkoły i nauczyciela:

1. Postmodernizm uprawomocnia w szkole różnice (etniczne, kulturowe, obyczajowe)

2. Nauczyciel nie ma podstaw narzucania uczniom jedynej perspektywy postrzegania rzeczywistości

3. Nauczyciel traci swój instytucjonalny autorytet związany wyłącznie z rolą zawodową i autorytet nabiera znaczenia osobistego związanego głównie ze zdolnością nawiązania dialogu z uczniami

4. Nauczyciel rezygnuje z roli „pana transmisyjnego”, który przekazuje wychowankom wiedzę i wartości w gotowej postaci

26. Globalne zmiany we współczesnym świecie a zadania dla edukacji

Trendy i wizje w ujęciu socjologicznym dotyczące przyszłości edukacji wg P. Dalin i V.D. Rust:

1. Rewolucja wiedzy i informatyki

2. Rewolucja populacyjna (demograficzna)

- wzrost liczby ludzi na kuli ziemskiej

- przeludnienie krajów biednych

- obniżenie wzrostu przyrostu naturalnego w krajach wysoko rozwiniętych

- starzenie się ludności

3. Rewolucja jednoczesnej globalizacji i lokalizmu - proces wytwarzania, handel, wymiana informacji, migracje ludności, mieszanie się kultur mają globalny, światowy charakter

4. Rewolucja w zakresie stosunków międzyludzkich

5. Rewolucja ekonomiczna

- kontrast w poziomie życia ludzi w krajach wysoko rozwiniętych a w krajach biednych, zaniedbanych

- konieczność większej mobilności

6. Rewolucja technologiczna - związana z rozprzestrzenianiem się nowych wynalazków technicznych i cywilizacyjnych takich jak: elektroniki, informatyki, biotechnologii, inżynierii genetycznej

7. Rewolucja ekologiczna

8. Rewolucja estetyczna - nie ma jednego kanonu interpretacji dzieł

9. Rewolucja aksjologiczna - budowanie społeczeństwa w pełni pluralistycznego, tolerancyjnego, zorientowanego na wartości uniwersalne - rewolucja podmiotu - trzeba znać odrębność podmiotu

10. Rewolucja polityczna - w wyniku której zaakceptowana i praktykowana będzie demokracja

Zadania dla edukacji wynikające z procesów globalizacyjnych:

1. Kształtowanie na rzecz demokracji - wdrażanie idei samorządności - pozwala żeby dziecko od najmłodszych lat wiedziało co to znaczy pracować w grupie, być współodpowiedzialnym

2. Kształcenie na rzecz wielokulturowości

- kształcenie akceptacji dla kultury różnorodności

- promowanie kultury odpowiedzialności oraz zrozumienia dla kultury unikatowości

Zadania szkolnictwa wobec mediów obejmują:

1. Kształtowanie otwartości na nowe technologie

2. Umiejętności sprawnego korzystania z nowych technologii

3. Kształtowania krytycyzmu wobec treści medialnych

4. Umiejętności oceny walorów artystycznych

5. Kształtowanie empatii i wrażliwości na problemy innych

Zadania szkoły na rzecz przetrwania:

1. Zadania edukacji dotyczące życia w harmonii ze środowiskiem naturalnym

2. Wychowania dla pokoju, promocji zdrowego stylu życia

3. Wychowanie dla przezwyciężenia ubóstwa

4. Wychowanie do odpowiedzialności za przyszłość

Zadania szkolnictwa na rzecz pracy:

1. Kształtowanie zaradności na rzecz rynku pracy

2. Przygotowanie do mobilności zawodowej

3. Kształcenie kompetencyjne

Zmiany funkcji zawodowych nauczyciela w globalizującym się świecie wg Kwiatkowskiej:

1. Funkcja oferowania - dotyczy uniwersalnego problemu pedagogicznego: czy nauczyciel ma sterować rozwojem ucznia czy inspirować do rozwoju?

- sprzyjamy kulturze oferowania - wychowujemy szybko; pozwól na wybór alternatywny, a później szczegółowy; wychowanie wyzwalające - wspomagać, wspierać, towarzyszyć

Cechy postawy nauczyciela do tej funkcji:

- ograniczenie postawy alternatywy na rzecz postawy dialogu

- poznawcze niezadowolenia, którego siła polega nie tylko na wiedzy, ale też na umiejętności jej tworzenia i poszukiwania

- respektowanie indywidualności wychowanka

2. Funkcja przygotowania młodych generacji do odpowiedzialnego istnienia

3. Funkcja kształtowania samodzielności poznawczej i egzystencjalnej - o wartości wykształcenia decydują kompetencje metodologiczne i aksjologiczne

4. Funkcja czynienia ładu w informacjach

5. Funkcja wprowadzania ucznia w świat wiedzy - nie prosta transmisja wiedzy, ale do rozumienia

27. Strategiczne cele edukacji XXI w. w świetle międzynarodowych raportów edukacyjnych

I RAPORT E. FAURA Z 1975 ROKU

- „uczyć się, aby być”

- tło wpisania się raportu:

• najpierw ostra krytyka szkoły herbartowskiej

• bum szkolny:

- powstanie szkół zawodowych

- pojawienie się szkół prywatnych

- zerwanie monopolu szkół państwowych

• tendencje desholaryzacyjne - poszukiwanie czegoś lepszego od szkoły; Iricz „Społeczeństwo bez szkoły” - musimy zgodzić się z tym, że szkoła jest niedoskonała

21 Tez raportu (główne zespoły tez) dotyczy:

1. wszechstronny rozwój człowieka; dyspozycji składających się na człowieka integralnego oraz idei edukacji permanentnej (ustawicznej - przez całe życie)

2. roli i znaczenia kształcenia ogólnego, które powinno obejmować:

- ogólną wiedzę społeczno - ekonomiczną, techniczną i praktyczną (zaciera się granica między ogólnym a specjalistycznym kształceniem)

3. roli edukacji w przygotowaniu do mobilności zawodowej

4. zastosowania w kształceniu nowych technologii informacyjnych jako warunek efektywnego uczenia się i innowacji pedagogicznych

5. stanu oraz kształcenia nauczycieli

6. roli ucznia jako aktywnego uczestnika procesu kształcenia

II RAPORT KLUBU RZYMSKIEGO Z 1979 ROKU

- „uczyć się bez granic” na zlecenie UNESCO

- „ jak zewrzeć lukę ludzką” - dotyczy dysonansu między rosnącą złożonością świata a naszą zdolnością do sprostania jej - jak zapewnić zaspokojenie potrzeb i nie pozwolić zdominować przez produkcję

Drogi przeciwdziałania „luki ludzkiej” (jak edukacja ma przeciwdziałać):

- uczenie się wychowawcze, które nie przygotowuje do zmian, ale służy utrzymaniu istniejącego systemu i ustanowionego stylu życia

- uczenie się innowacyjne - na miarę XXI w. - co jesteśmy w stanie przewidzieć

• antycypacja - przewidywanie, dawanie sobie radę z przyszłością

• partycypacja - uczestniczyć, brać udział - twój los jest w twoich rękach

III RAPORT J. DELORSA Z 1996 ROKU

- „Edukacja - jest w niej ukryty skarb”

- edukacja - sfera życia społecznego

- 4 filary:

• I filar - „uczyć się aby wiedzieć”

- najważniejsza jest wiedza

- zdobywanie wiedzy to cel ludzkiego życia

- rozumienie, odkrywanie, poznawanie to zadania dla edukacji

• II filar - „uczyć się aby działać” - ważne są umiejętności, propaguje kompetencje; dotyczy kompetencji zawodowych, czyli połączenia wiedzy, umiejętności działania z osobistym zaangażowaniem i umiejętnością bycia

• III filar - „uczyć się aby być” - system wartości

• IV filar - „uczyć się aby żyć wspólnie z innymi”

28. Modele szkoły współczesnej

SZKOŁA TRADYCYJNA:

- konserwatywna

- stosunki autokratyczne: nauczyciel - uczeń

- dominacja nauczyciela

- nauczanie frontalne - z całą klasą

- system kar i nagród

- wiedza „pewna” podawana w sposób jasny i przystępny

- korzystanie z pomocy naukowych

- rywalizacja

SZKOŁA ROMANTYCZNA:

- nauczanie indywidualne

- indywidualne plany nauczania

- nauczyciel nie ma władzy absolutnej

- uczniowie określają czego i jak chcą się uczyć

- korzystanie z sprzętu audiowizualnego

- klasa traktowana jako zbiór indywidualności

- bardzo duża waga przywiązywana do progresywizmu (dobór treści wychowania oparty na rozwoju indywidualnym dziecka, jego zainteresowań)

- atmosfera przyjaźni, zaufania i partnerstwa

- plany semestralne, miesięczne, tygodniowe i dzienne

SZKOŁA NOWOCZESNA:

- zajęcia odbywają się w małych grupach warsztatowych, które realizowane są w formie bloków wykraczających czasami poza program nauczania

- dużą wagę przywiązuje się do samego procesu uczenia się a także kreatywności wychowanka

- wielorakość, różnorodność podręczników, technologii informacyjnej, pomocy dydaktycznych

- demokratyczny styl pracy

1. Model terapeutyczny

- podstawą, fundamentem jest teoria Maslowa i Rogersa

- ważniejsze są efekty emocjonalne niż efekty poznawcze

- ideologia romantyczna - podejście zindywidualizowane

- szkoła ma służyć głównie samorealizacji i rozwojowi jednostki

- edukacja ma wspomagać ucznia w osiągnięciu pełnego rozwoju osobowości

- rolą nauczyciela jest wspomaganie wychowanka w pokonaniu przez niego wewnętrznych lęków, ale także w poznaniu własnych pragnień i potrzeb

- informacja zwrotna - ocena kształtująca bądź formułująca wpływa na pojawienie się motywacji wewnętrznej

- przywiązuje wagę do kontaktu z rodziną wychowanka

Zarzuty wobec szkoły: szkoła nie przywiązuje wagi do treści poznawczych, ale bazuje tylko na emocjach, uczuciach

2. Model refleksyjny

- ważne są procesy poznawcze

- kanały informacyjne

- język - główne narzędzie porozumiewania się i zdobywania wiedzy; od aktywnego słuchania mówienia „od siebie do innych”, wypytywania podręczników; za pomocą języka koduje się wiedzę, informację

- ocena kształtująca

- ogólny rozwój osobowości wychowanka

3. Model emancypacyjny

- rekonstrukcjonizm - jako ideologia, która przeciwstawiała się żeby szkoła była neutralna; przekazywanie norm, zwyczajów w ramach określonego światopoglądu

- rekonceptualizm - edukacja jest drogą do pozytywnych zmian w społeczeństwie; szkoła stanowi punkt oporu wobec głupoty, zniewoleniu ślepym podążaniu za autorytetem

- główna cecha - wyposażenie ucznia w kompetencje interpretacyjno - krytyczne, które umożliwiają jednostce nabycie umiejętności do samostanowienia o sobie, ale także w sprawach innych

- rozważna ocena wobec otaczającego świata

- nazywamy „edukacją dla uciśnionych”

- edukacja determinuje pozytywne zmiany w społeczeństwie

Model terapeutyczny
Podstawy filozoficzne	Progresywizm (pragmatyzm)
Ideologia edukacyjna	Romantyczność
Ideologia polityczna/ program polityczny/ kontekst polityczny	Neoliberalizm
Koncepcja rzeczywistości	Dynamiczna; rzeczywistość (także społeczna) podlega nieustannej zmianie
Rola szkoły w społeczeństwie	Szkoła wspomaga edukację rodzinną; rozwój i samospełnienie jednostki przynosi korzyści społeczeństwu
Cele edukacji szkolnej	Samoaktualizacja i wspomaganie demokracji
Status szkoły	Miejsce wspomagania rozwoju/samoaktualizowania
Istota uczenia się	Stawanie się sobą (rozwój zaufania do siebie samego i samoakceptacji) Trening współpracy z innymi
Program nauczania	W pełni indywidualizowany, dostosowany do potrzeb edukacyjnych każdego ucznia, program typu „integracja” Treści pełnią rolę drugoplanową (największą wagę przywiązuje się do procesu uczenia się)
Nauczanie	Facylitacja (ułatwianie) - tworzenie atmosfery szczególnie sprzyjającej rozwojowi ucznia, konstruktywnym zmianom w jego zachowaniu, osobowości
Status nauczyciela	Niezależny profesjonalista
Typ profesjonalizmu nauczyciela	Nauczyciel-terapeuta
Styl pedagogiczny	Terapeutyczny

Model refleksyjny
Podstawy filozoficzne	Progresywizm (pragmatyzm)
Ideologia edukacyjna	Emancypacja
Ideologia polityczna/ program polityczny/ kontekst polityczny	Neoliberalizm i neokonserwatyzm
Koncepcja rzeczywistości	Dynamiczna; świat człowieka podlega coraz bardziej gwałtownym zmianom
Rola szkoły w społeczeństwie	Szkoła wspomaga całościowy rozwój jednostki, a dzięki uczeniu we współpracy przygotowuje ją do życia w demokracji
Cele edukacji szkolnej	Wspomaganie całościowego uczenia się; rozwój kompetencji komunikacyjno-interpretacyjnych
Status szkoły	Miejsce wspomagania rozwoju/nabywania kompetencji komunikacyjno-twórczych
Istota uczenia się	Uzyskiwanie osobistego rozumienia (interaktywne nadawanie sensu nowo spotykanym informacjom)
Program nauczania	Program typu „integracja” - bloki, ścieżki, tematy wiodące (czynnikiem integrującym jest język traktowany jako medium komunikacji i instrument myślenia) Znaczny margines swobody wyboru treści i metody pracy przez ucznia/uczniów negocjujących znaczenia w małych grupach (wolność w ramach)
Nauczanie	Złożoność roli (diagnoza poziomu rozwoju, organizacja sytuacji zadaniowych, stymulujących refleksyjne korzystanie z języka jako narzędzia uczenia się, monitorowanie postępów, rozmawianie o rezultatach i sposobach dochodzenia do nich z uczniami i ich rodzicami) wymaga jednoczesnego pełnienia roli menedżera, facylitatora, koordynatora, audytorium
Status nauczyciela	Niezależny profesjonalista
Typ profesjonalizmu nauczyciela	Refleksyjny praktyk, nauczyciel badacz-w-działaniu, improwizator
Styl pedagogiczny	Negocjacyjny

Model emancypacyjny
Podstawy filozoficzne	Rekonstrukcjonizm, rekonceptualizm, neopragmatyzm
Ideologia edukacyjna	Emancypacja
Ideologia polityczna/ program polityczny/ kontekst polityczny	Neomarksizm, teologia wyzwolenia, ruch feministyczny
Koncepcja rzeczywistości	Dynamiczna; gwałtownie zmieniająca się rzeczywistość umożliwia aktywnym jednostkom włączanie się w proces transformacji celem nadania mu bardziej sprawiedliwego kierunku
Rola szkoły w społeczeństwie	Dzięki edukacji można zmienić społeczeństwo (szkoła zaangażowana w zmianę społeczną)
Cele edukacji szkolnej	Nabywanie kompetencji interpretacyjno-krytycznych umożliwiających opieranie się uwiedzeniom kultury globalnej, czynienie świata bardziej sprawiedliwym (wychowanie dla zmian i reformy społecznej)
Status szkoły	Miejsce akulturacji, lokalny punkt oporu
Istota uczenia się	Społeczne konstruowanie znaczeń
Program nauczania	Program typu „integracja” wzbogacony o treści społeczne, polityczne, lingwistyczne, sztukę, estetykę, wykraczający w realizacji poza mury szkolne Akcent nie tyle na treści czy metodę pracy, ile na jaźń, samowiedzę, samoświadomość
Nauczanie	Energetyzowanie, angażowanie na rzecz lokalnych projektów
Status nauczyciela	„Agent” zmiany
Typ profesjonalizmu nauczyciela	Radykalny pedagog, transformatywny intelektualista
Styl pedagogiczny	Wyzwalający

29. Dodatkowo

WSPÓŁPRACA PEDAGOGIKI Z SOCJOLOGIĄ

Socjologia zajmuje się badaniem zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym rozwój człowieka się odbywa. Na to środowisko składają się zwyczaje, stosunki i oddziaływania między ludźmi, organizacje i instytucje społeczne. Podstawą życiodajną grupy społecznej jest rodzina.

- pozwala pedagogom opisywać i wyjaśniać zjawiska będące skutkami reform edukacyjnych

- pokazuje jak środowisko wpływa na wychowanie

- pokazuje obszary patologii i zaniedbań

- pokazuje nierówności w dostępie do oświaty - ujawnia praktyki marginalizowania przez szkoły uczniów ze względu na pochodzenia, miejsce zamieszkania, płeć, czy narodowość

- pokazuje obszary analfabetyzmu

WSPÓŁPRACA PEDAGOGIKI Z FILOZOFIĄ

- pozwala na porządkowanie wiedzy, która nadaje znaczenie faktom wychowania

- pozwala analizować różne sposoby pytania o edukację

- formułuje cele wychowania

- daje podstawy teoretyczne do formowania niektórych dziedzin pedagogicznych

- pedagodzy poszukują w filozofii inspiracji

- pozwala na konkretyzowanie języka pedagogiki

- jest podstawą definiowania pojęć pedagogicznych

WSPÓŁPRACA PEDAGOGIKI Z PSYCHOLOGIĄ

- psychologia rozwojowa - dziecko nie jest miniaturą dorosłego, czy bezduszną rzeczą. Rozwój psychiczny przechodzi określone fazy

- psychologia wychowania - studiuje procesy zachowania się i uczenia pewnego zachowania w określonych sytuacjach. Pokazuje procesy przyswajania wiedzy

- psychopatologia - informuje o dzieciach trudnych, nerwicowych, psychopatycznych, anormalnych umysłowo, nadpobudliwych; wskazuje reakcje na dane sytuacje; wprowadza w specyficzny świat dzieci chorych umysłowo; pokazuje jak dobrać cele do upośledzenia

- psychologia społeczna - relacje między instytucjami a człowiekiem, relacje między ludźmi, specyficzne zachowania

DZIESIĘCIOŚCIAN I PATOLOGIE

1. Globalizacja - wprowadzenie w problemy globalne (świat, problemy globalne, wojna) w problemy powszechne i wspólne.

Nadmiar:

- kosmopolityzm

- wyolbrzymienie dramatów ludzkości w wymiarze światowym

- marginalizacja problemów społecznych

- niedostrzeganie małej zbiorowości

Niedobór:

- zbyt przesadne zamykanie się na innych

- najważniejsze są problemy indywidualne jednostki

- egoizm

- własna jednostka, nie państwo

2. Etatyzacja - wprowadzenie w organizację i struktury funkcjonowania państwa oraz powinności obywatelskie

Nadmiar:

- religijny kult państwa

- ingerencja w życie osobiste

- państwo ponad życie

Niedobór:

- anarchizm

- chaos w strukturze państwa

- zagubienie w instytucji państwowej

3. Nacjonalizacja - procesy kształtowania więzi z narodem

Nadmiar:

- nacjonalizm

- nazizm

- wyższość jednego narodu nad innymi

Niedobór:

- wykorzenienie, upadek dumy

- wykorzenienie z więzi narodowych

- kosmopolityzm

4. Kolektywizacja - proces socjalizacji wtórnej

Nadmiar:

- skrajny kolektywizm

- superklasowść i sekciarskie traktowanie doktryn politycznych

- partia jest najważniejsza

Niedobór:

- bezpartyjność

- indywidualizm

- egocentryzm

5. Polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja - kształtowanie przydatności do zatrudnienia i funkcjonowania w społeczności zorganizowanej

Nadmiar:

- autorytaryzm

- rozłamanie się osobowości

- hierarchia w organizacji

Niedobór:

- alienacja

- aspołeczność

- indywidualizm

6. Socjalizacja - uspołecznienie w grupach pierwotnych

Nadmiar:

- ograniczenie horyzontów do podwórkowości, do wyłącznie lokalnego widzenia spraw i siebie w świecie

Niedobór:

- rozchwianie systemu wartości

- ubogi repertuar ról

- wykraczanie przeciwko normom

7. Inkulturacja i personalizacja - proces wrastania w kulturę zmierzającej do uzyskania tożsamości autonomicznej

Nadmiar:

- idealistyczne oderwanie człowieka od realiów życia codziennego

- życie w obłokach uniesień i westchnień do piękna dorobku kulturalnego

Niedobór:

- analfabetyzm kulturowy i funkcjonalny

- zachwianie systemu wartości

8. Wychowanie i jurydifikacja - wdrażanie do akceptowania i realizowania czynności i ról społecznych oraz kształtowanie świadomości prawnej

Nadmiar:

- osobowość zewnątrz sterowana

- sztywność osobowości

Niedobór:

- utrata tożsamości

- zahamowanie procesów demokracji

- zahamowanie rozwoju państwa prawa

9. Kształcenie i humanizacja - procesy nauczania i uczenia się umożliwiające poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury oraz rozwój kompetencji poznawczych

Nadmiar:

- nieprzydatność wiedzy

- konserwatyzm poznawczy

- ozdobność

Niedobór:

- upraktycznienie

- wyalienowanie

10. Hominizacja - proces kształtowania się cech gatunkowych człowieka (uspołecznienie)

Nadmiar:

- ksobność

- naturyzm

- ekologizm

- przesadność na tle mój organizm - środowisko

Niedobór:

- upadek kultury ciała

- niedomogi organizmu

- niedorozwoje

16

---