Prawoznawstwo / nauki prawne / Iuris prudencia - ogół nauk, które za swój przedmiot mają normy prawne i komplet zagadnień związanych z normami.

Tradycyjnie wyróżniamy 6 grup nauk (3 główne i 3 dodatkowe):

1. nauki historyczno-prawne

2. nauki szczegółowe o prawie - dogmatyka prawa

3. nauka ogólna o prawie

4. socjologia prawa

5. polityka prawa

6. dyscypliny pomocnicze prawoznawstwa

Ad.1.	Przeszłość państwa i prawa. W jej ramach: historia powszechna państwa i prawa (ważną rolę odgrywa tu PRAWO RZYMSKIE) historia Polski - państwa i prawa historia doktryn polityczno-prawnych 6% całego prawoznawstwa.
Ad.2.	Nauki szczegółowe zajmują się prawem aktualnie obowiązującym w państwie i w stosunkach między państwami (prawo międzynarodowe publiczne). 90% całego prawoznawstwa.
Ad.3.	Nauki ogólne starają się rozpatrywać prawo jako pewnego rodzaju zjawisko, które jest uniwersalne. Filozofia prawa - wartościowanie, ocenianie prawa. Iuris prudencia ogólna (analityczna) - w krajach anglosaskich - zajmuje się badaniem ogólnych pojęć związanych z prawem. Teoria prawa - formułowanie najbardziej ogólnej teorii zjawiska prawnego
Ad.4.	Dziedzina wiedzy, która bada społeczną (realną) stronę zjawisk prawnych.
Ad.5.	Dyscyplina naukowa bardziej postulowana z niżeli realnie istniejąca. Ma odpowiadać na pytanie: jak z pomocą prawa realizować pewne założone cele społeczne?
Ad.6.	Dyscypliny pomocnicze prawoznawstwa: kryminologia - nauka o społecznych przyczynach przestępstw kryminalistyka - nauka o sposobach wykrywania przestępstw wiktymologia - nauka o ofiarach przestępstw nauka o administracji - nauka o pewnych strukturach administracyjnych medycyna sądowa

Socjologia, filozofia, psychologia, etyka, logika, ekonomia, socjotechnika - o tych dziedzinach powinni mieć (przynajmniej) podstawowe pojęcie ludzie związani z prawem.

Odpowiedź na pytanie, czym jest prawo, należy zrelatywizować do określonej koncepcji prawnej.

Na przestrzeni wieków można wyróżnić co najmniej 4 grupy koncepcji związanych z prawem:

• koncepcje prawno-naturalne

• pozytywistyczne koncepcje prawa

• psychologiczne koncepcje prawa

• socjologiczne koncepcje prawa

Koncepcje prawno-naturalne

• najstarsze

• oprócz praw stanowionego istniej również prawo natury

• „Prawo jest sztuką dobra i sprawiedliwości”

• XVIII w. - ważny wiek dla k.p.-n. - Wolter, Hobbes, Rousseau - walka z feudalizmem (jako sprzecznym z prawem naturalnym)

• Wspólne cechy koncepcji prawno-naturalnych:

1. koncepcje te zakładają, że obok prawa pozytywnego, pochodzącego od państwa, istnieje prawo natury pochodzące od Boga (koncepcje religijne) lub z rozumu człowieka lub z naturalnego porządku rzeczy (koncepcje laickie)

2. koncepcje te zakładają, że prawo natury winno stanowić kryterium oceny prawa pozytywnego (główna funkcja prawa natury)

• w ramach koncepcji prawno-naturalnych można wyróżnić:

1. koncepcje religijne

2. koncepcje laickie

3. koncepcje statyczne - prawo natury jest niezmienne

4. koncepcje dynamiczne - prawo natury zmienia się w zależności od czasu i miejsca

5. koncepcje traktujące prawo natury jako idee

6. koncepcje traktujące prawo natury jako zespół norm

Pozytywizm prawniczy

Powstał w XIX w., rozwinął się w Niemczech, w 2. poł. XIX w.

U podstaw: August Conte (przedstawiciel pozytywizmu filozoficznego). Głosił, że należy badać to, co realnie istnieje. Podstawowe metody badawcze - empiryczne (obserwacja) i indukcja (od szczegółu do ogółu).

Pozytywizm prawniczy vs. koncepcje prawno-naturalne.

Prekursor: John Austin - uznawał, że prawem są rozkazy suwerena (zabezpieczone sankcją), władzy państwowej, pochodzące od państwa. Nie ma sankcji, nie ma prawa.

Wg Austina, pozytywna moralność dla braku sankcji prawo międzynarodowe publiczne.

Lloyd Hart - udoskonalił koncepcję Austina. Stworzył podział norm na 2 rodzaje:

1. normy pierwotne - zawierają w swojej treści nakazy i zakazy

2. normy wtórne - na które składają się:

- normy kompetencyjne - przyznające określone uprawnienia

- normy proceduralne

- normy uznania - jaka norma przynależy do systemu prawa

Prawo to związek norm pierwotnych z wtórnymi.

Niemcy: 2. poł. XIX w.:

Rudolf Jhering

George Jellinek uznali, że normy prawne

Juliusz Binding pochodzą od państwa

Bierking

Większość pozytywistów uznawała, że normy prawne zabezpieczone są przymusem państwowym.

Prawo = tekst prawny.

Prawo to coś znanego, nie trzeba go poszukiwać.

Główne zadanie nauki prawa: opis i systematyzacja tekstu prawnego. Podstawowa metoda: formalno-dogmatyczna. Istotą tej metody jest to, że badania nad prawem organizują się tylko do tekstu prawnego.

Pozytywiści programowo zrywali związek prawa z moralnością - prawa nie należy wartościować, oceniać.

Zalety pozytywizmu: prawo jest czymś danym, nie trzeba go identyfikować.

Słabości: zerwanie związku prawa z moralnością.

Psychologiczne koncepcje prawa

Twórca: Leon Petrażycki - profesor prawa w Petersburgu, z pochodzenia Polak, po 1917 uciekł do Polski przed bolszewikami. Koncepcja:

• emocje etyczne - specyficzne przeżycia psychologiczne, polegające na wewnętrznym nacisku postąpienia w pewien określony sposób, ale bez poczucia, że to zachowanie należy się komuś innemu

• emocje dwustronne - narzucająca się wewnętrzna konieczność postąpienia w pewien sposób z równoczesnym odczuciem, że innej osobie dane zachowanie się należy

Emocje = prawo.

W pewnych grupach społecznych występują pewne emocje etyczne.

Petrażycki stał na gruncie pluralizmu systemów prawnych i wyróżniał:

1. prawo oficjalne - pochodzące od i popierane przez państwo

2. prawo pozytywne - sfera przeżyć psychologicznych - tj. przeżycia psychologiczne związane z wyobrażeniem faktów normatywnych (np. ustawa, zwyczaj)

3. prawo intuicyjne - sfera przeżyć psychologicznych, prawo, które każdy nosi w sobie. Skąd ono się tam wzięło? Z procesu socjalizacji (wychowania) lub od Boga

Socjologiczne koncepcje prawa

Prekursor: Rudolf Jhering- humanista, wydał 2 broszurki „Walka o prawa” i „Interes w prawie”. W broszurkach tych twierdził, że prawo to rezultat walki pomiędzy sprzecznymi interesami. Te interesy, które mają najsilniejsze poparcie, stają się prawem. Prawo to przymusowo chroniony interes.

E. Ehrlich - twórca `żywej' szkoły prawa.

Prawem jest to, czym kierują się ludzie w życiu codziennym (pewne reguły).

Te koncepcje rozwinęły się w latach 50., 60. w USA.

R. Poind: prawo stanowi rezultat kompromisu między sprzecznymi interesami.

Nauka prawa powinna zajmować się prawem jako środkiem kontroli społecznej - czyli środka wpływu na zachowanie adresatów.

Główna metoda badania prawa - metoda socjologiczna - koncentracja na badaniu rzeczywistości społecznej.

Realizm prawniczy

Postulował oddzielenie prawa w książkach od prawa w działaniu.

Realiści: nie jest prawem to, co jest w książkach i kodeksach, ale to, co jak faktycznie postępują sędziowie i urzędnicy.

Czym jest prawo?

Pozytywizm: prawo jest wypowiedzią językową, przybierającą postać normy postępowania.

Realizm prawniczy: prawo jest pewną wartością.

Koncepcje psychologiczne: prawo jest przeżyciem psychologiczny, emocją etyczną.

Koncepcje socjologiczne: prawo jest faktem społecznym, przybierającym postać normy zachowania.

Pozytywistyczna definicja prawa (najbliższa praktyce i najczęściej spotykana):

Prawem jest zespół norm postępowania, generalnych i abstrakcyjnych, pochodzących od państwa i zabezpieczonych przymusem państwowym.

Norma postępowania - wypowiedź wskazująca pewnemu adresatowi określony rodzaj zachowania w danych okolicznościach.

Normy, ze względu na adresata, dzielimy na:

• indywidualne - adresaci określeni imiennie (np. Jarek Niesiołowski)

• generalne - adresaci określeni rodzajowo (np. kierowcy)

Ze względu na rodzaj zachowania:

• konkretne - dotyczą zachowań jednorazowych

• abstrakcyjne - dotyczą zachowań powtarzalnych

Normy prawne z natury mają charakter norm generalnych i abstrakcyjnych.

Twórcą norm prawnych jest organizacja państwowo. To organizacja, poprzez swoje organy tworzy prawo.

Realizacja norm prawnych zabezpieczona jest przymusem państwowym.

Przymus państwowy, poprzez który państwo wymusza stosowanie praw, znajduje swoje zastosowanie w sankcjach prawnych.

Sankcja prawna - część normy lub samodzielna norma, której celem jest zapewnienie realizacji prawa.

Przy dużym uproszczeniu, prawu znane są 3 podstawowe rodzaje sankcji prawnych:

1. sankcje karne

2. sankcje egzekucji

3. sankcje nieważności

Ad.1.	Sankcje karne polegają na wyrządzeniu pewnego rodzaju zła, dolegliwości osobie, która zachowuje się w sposób niezgodny z prawem. Sankcje karne operują najbardziej istotnymi dla człowieka wartościami, tj. mienie (kara grzywny), wolność (kary pozbawienia wolności), życia (kara śmierci). Polskie prawo wyróżnia tzw. kary zasadnicze i środki karne, które w swojej istocie są karami dodatkowymi. Polski kodeks karny: kary zasadnicze: kara grzywny, ograniczenie wolności (np. prace społeczne), pozbawienie wolności (15, 25 lat lub dożywocie) kary dodatkowe: pozbawienie praw publicznych, podanie orzeczenia sądu do publicznej wiadomości, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych Prewencja ogólna - funkcja odstraszająca kary w stosunku do ogółu społeczeństwa. Prewencja szczególna - funkcja resocjalizacyjna i wychowawcza kary.
Ad.2.	Sankcja egzekucji - polega na przywróceniu stanu poprzedniego, np. eksmisja. Egzekucja sądowa - prowadzona głównie przez komorników sądowych, po części przez sądy. Nieskuteczna. Egzekucja administracyjna - prowadzona głównie przez urzędy skarbowe, ZUS, specjalne wydziały finansowe urzędów gmin.
Ad.3.	Sankcja nieważności - jeżeli czynność nie została dokonana w formie prawem przewidzianej, albo posiada określone wady prawne, to taka czynność nie wywołuje skutku prawnego, tzn. dana czynność jest nieważna. Nieważność bezwzględna - czynność nieważna jest od początku z mocy samego prawa. Nieważność względna - zawarta czynność prawna jest ważna, ale może być unieważniona.

Zachowanie ludzi determinują przede wszystkim następujące systemy normatywne:

• moralność

• zwyczaje

• religie

• normy organizacji społecznej

Moralność - historycznie ukształtowany zespół norm postępowania, u podstaw których leżą oceny dobra i zła. Moralność ma charakter grupowy ze względu na zróżnicowanie oceny dobra i zła. Nauka o moralności to etyka.

Prawo a moralność:

1. prawo jest jedno, a moralności wiele

2. prawo ma charakter spisany, skodyfikowany, a moralność (w przeważającej mierze) funkcjonuje w świadomości społecznej

3. na straży norm prawnych stoją sankcje zinstytucjonalizowane (skupione), a norm moralnych - sankcje niezinstytucjonalizowane (rozsiane)

4. prawo ze swojej natury reguluje zachowania uzewnętrznione, normy moralne regulują także nasze myśli i uczucia

Zwyczaje - zespół norm postępowania, u podstaw którego leży tradycja, czyli długotrwała praktyka poparta przeświadczeniem (stanem świadomości), że w danych okolicznościach powinno się tak, a nie inaczej postąpić.

Prawo zwyczajowe - zwyczaj uznany przez organizację państwową za prawo. Uznanie: w procesie stanowienia prawa / w procesie stosowania prawa.

W polskim systemie prawa, zwyczaj i prawo zwyczajowe odgrywa marginalną rolę (z wyjątkiem prawa morskiego).

Religia - 2 rodzaje norm religijnych:

• normy religijne sensu stricte - normy pochodzące od istoty nadprzyrodzonej

• normy religijne sensu largo - normy stworzone przez organizację religijną, np. prawo kanoniczne

Normy organizacji społecznej - w każdym społeczeństwie występuje mnogość organizacji społecznych (partie polityczne, związki zawodowe, organizacje gospodarcze (sp. z o.o.)). Każda organizacja (zazwyczaj) posiada swój własny system normatywny, który powoduje, że dana organizacja nie rozpada się.

Normy danej organizacji zwykle znajdują się w statucie tej organizacji, w różnego rodzaju regulaminach, jak również w uchwałach władz danej organizacji.

Najgorszą sankcją jest wykluczenie z organizacji.

stosunek prawa do innych systemów normatywnych ze względu na przedmiot regulacji:

Zasady współżycia społecznego:

Koncepcja szeroka zasad - zgodnie z którą zasady współżycia to wszystkie normy społeczne z wyjątkiem prawnych.

Koncepcja wąska - zgodnie z nią, zasady współżycia to część norm moralnych, które uzewnętrzniają się w stosunkach z innymi członkami społeczeństwa.

Głównym zadaniem zasad współżycia społecznego jest uelastycznianie prawa i zbliżanie go do życia. Następuje wprowadzanie na grunt prawa pierwiastka moralnego.

TWORZENIE (POWSTAWANIE) PRAWA

Historycznie rzecz biorąc, wyróżniamy następujące sposoby powstawania prawa:

1. stanowienie

2. zwyczaj

3. precedens

4. umowa

5. opinie uczonych (doktryna prawa)

Ad.1.	Stanowienie prawa polega na tym, że kompetentne (upoważnione przez prawo) organy państwa wydają akty prawotwórcze, np. ustawy, rozporządzenia. Prawo stanowią parlamenty, ale nie tylko, bo w sferze wykonawstwa prawo stanowią organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego. Rezultatem jest tzw. system prawa stanowionego. Ze względu na rolę ustaw, nazywany też: system prawa ustawowego. S.p.u. - wszystkie państwa europejskie (oprócz GB). Modelowe: D i FR. + Ameryka Pd. Cechy charakterystyczne systemu prawa stanowionego: priorytet ustawy w systemach tych normy prawne mają charakter norm generalnych i abstrakcyjnych w systemach tych następuje rozdzielenie pomiędzy tworzeniem i stosowaniem prawa w s.p.s. prawo samo reguluje sposób swojego powstawania system ten ma budowę hierarchiczną (=> rysunek) duża rola kodeksów kodeks - ustawa, która w sposób możliwie wyczerpujący reguluje daną dziedzinę stosunków społecznych w systemach tych daje się zauważyć oddzielenie prawa publicznego od prawa prywatnego
Ad.2.	Zwyczaj - pierwotna forma stanowienia / powstawania prawa, wyprzedzająca prawo stanowione.
Ad.3.	Precedens - konkretne rozstrzygnięcie w danej sprawie, dokonywane przez organ stosujący prawo, które stanowi wzór do rozstrzygania spraw podobnych. Ojczyzną prawa precedensowego jest GB (od końca XI w.). Sędziowie królewscy tworzą/yli prawo. Sprawy podobne należy rozstrzygać w sposób podobny lub tak samo. Cechy charakterystyczne common law: w systemach tych, w procesie stanowienia prawa, sędziowie tworzą prawo podstawową formą prawotwórstwa jest decyzja sądowa normy prawne w tym systemie mają charakter norm indywidualnych i konkretnych systemy te mają charakter kazuistyczny, a prawo wyrasta tu wprost z życia Struktura common law (=> rysunek) Jeśli określoną dziedzinę reguluje i prawo stanowione, i precedensowe, to prawo stanowione ma wyższość i uchyla precedensowe.
Ad.4.	Umowa - dwustronne, zgodne oświadczenie woli. Obok zwyczaju, umowy są podstawowym źródłem prawa międzynarodowego publicznego. Umowy w prawie międzynarodowym: pakty, traktaty, karty, konkordaty. W prawie krajowym umowy nie są źródłem prawa, bo wiążą strony prywatne, nie powszechne.
Ad.5.	Doktryna prawa - historyczny sposób powstawania prawa. Współcześnie, doktryna prawa nie jest źródłem prawa, ale ma na prawo wieloraki wpływ, np. naukowcy biorą udział w tworzeniu prawa. Inaczej w starożytnym Rzymie - juryści (poszczególni uczeni) mogli otrzymać przywilej od cesarza, na mocy którego wydawane przez nich opinie stanowiły podstawę rozstrzygnięcia (opinia = prawo). (Ius responsa - przywilej od cesarza) Idżma - zgodna opinia uczonych jako źródło wyznaniowego prawa muzułmańskiego - szarłatu.

SYSTEM ŹRÓDEŁ PRAWA W POLSCE

Źródła prawa - można mówić o nich w następujących znaczeniach:

1. źródła poznania prawa (- wszystko to, z czego dowiadujemy się o treści norm prawnych):

• oficjalne źródła prawa - Dziennik Ustaw, Monitor Polski, dzienniki resortowe i wojewódzkie dzienniki urzędowe

• nieoficjalne źródła prawa - Rzeczpospolita, Lex

źródła prawa w znaczeniu materialnym - wszystko to, co ma wpływ na treść norm prawnych (np. czynniki ekonomiczne, moralne)

źródła prawa w znaczeniu formalnym - formy egzystencji norm prawnych - np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie

źródła prawa w znaczeniu właściwym - decyzje organów państwa, ustanawiające normy generalne i abstrakcyjne

Konstytucja, Roz. 3.

Konstytucja wprowadza podział na:

• tzw. prawo powszechnie obowiązujące

• tzw. prawo wewnętrznie obowiązujące

Prawo powszechnie obowiązujące

W odniesieniu do p.p.o. Konstytucja wprowadza wymóg publikacji. Konstytucja stwierdza, że podstawą orzeczeni (wyrok, decyzja administracyjna) nakładającego obowiązki na obywateli, może być tylko p.p.o.

Do p.p.o. Konstytucja zalicza następujące akty:

1. Konstytucja

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. ustawy

4. rozporządzenia

5. akty prawa miejscowego

Ad.1.	Konstytucja jest najważniejszym aktem prawotwórczym danego państwa, który stoi najwyżej w hierarchii, który reguluje podstawy ustroju politycznego, gospodarczego, społecznego danego państwa, jak również prawa, wolności i obowiązki obywateli. Konstytucja a ustawa zwykła: Konstytucja ma wyższą moc prawną regulowane materie różnice w sposobie powstawania
Ad.2.	W Polsce ratyfikacji dokonuje Prezydent 2 rodzaje umów: takie, które mogą być ratyfikowane po uprzedniej zgodzie Sejmu (poprzez ustawę) takie, które takiej zgody nie wymagają
Ad.3.	Podstawowe akty prawotwórcze. Etapy uchwalania ustawy: przygotowanie projektu ustawy inicjatywa ustawodawcza - uprawnienie określonych podmiotów, które obliguje Sejm do rozpatrzenia sprawy. (Najczęściej korzysta z tego Rada Ministrów) czytanie projektu ustawy w Sejmie - przewidziane są 3, ale może zostać zastosowany tryb uproszczony głosowanie w Sejmie kworum - wymagana liczba członków ciała kolegialnego, która musi być obecna na posiedzeniu, aby to ciało mogło ważnie działać. Od pojęcia kworum trzeba odróżnić pojęcie większości. Większość zwykła - przechodzi ten projekt, który uzyskuje większą liczbę głosów. Większość bezwzględna - 50% + 1 (głos). Większość kwalifikowana - różnie ustalona (^2/3, ^3/4, ^3/5). Jednomyślność ustawa w Senacie ustawa u Prezydenta - 1. zawetować ustawę 2. podpisać ustawę 3. skierować ustawę do Trybunału Konstytucyjnego
Ad.4.	Rozporządzenia z mocą ustawy - moc równa ustawie. Wydaje je Prezydent RP w sytuacjach nadzwyczajnych (stan wojenny). Rozporządzenia wykonawcze - wydawane na podstawie ustawy i w celu wykonania ustawy, przez Prezydenta, Prezesa Rady Ministrów, poszczególnych ministrów i KRRiT. Aby r.w. mogło być wydane, musi istnieć wyraźne upoważnienie zawarte w ustawie, co więcej, rozporządzenie w swojej treści (zawsze na początku) musi się na to upoważnienie ustawowe powoływać. Rozporządzenia wykonawcze publikowane są w Dzienniku Ustaw.
Ad.5.	Do prawa powszechnie obowiązującego zaliczamy również prawo miejscowe. Cecha charakterystyczna: obowiązuje tylko na części terytorium danego kraju. W Polsce p.m. tworzone jest przez organy samorządu terytorialnego (głównie przez organy kolegialne stanowiące, a także przez organy wykonawcze). 3 stopnie samorządu terytorialnego w Polsce: gmina wiejska (Rada Gminy i wójt) / miejska (Rada Miasta i Prezydent) powiat (Rada Powiatu (organ stanowiący) i Zarząd na czele ze Starostą (organ wykonawczy)) województwo (Sejmik Województwa i Zarząd z Marszałkiem Województwa) Prawo miejscowe stanowi również wojewoda. Wojewoda jest przedstawicielem rządu na danym terenie, niepowiązanym z samorządem terytorialnym. (Administracja specjalna)

Konstytucja stanowi, że:

• prawo powszechnie obowiązujące musi być opublikowane by obowiązywać

• podstawą orzeczenia (decyzji) nakładającego obowiązki na obywateli jest prawo powszechnie obowiązujące

Prawo wewnętrznie obowiązujące

Oprócz prawa powszechnie obowiązującego jest też prawo wewnętrznie obowiązujące, które wywołuje skutki tylko w ramach pewnych struktur i nie może wywoływać skutków poza tymi strukturami.

Do prawa wewnętrznie obowiązującego zaliczamy:

• uchwały Sejmu i Senatu

• zarządzenia poszczególnych ministrów

Prawo wewnętrznie obowiązujące publikowane jest zwykle w Monitorze Polskim lub w dziennikach resortowych.

Publikacja prawa

Zasadą jest, że prawo powinno być publikowane z przynajmniej 2 względów:

• nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość prawa nie uniewinnia

• skoro prawo ma być środkiem pożądanych zmian społecznych, to adresaci powinni prawo znać

W Polsce są 4 dzienniki publikacyjne:

1. 
   Dziennik Ustaw - Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, rozporządzenia

2. Monitor Polski - uchwały Sejmu i Senatu

3. 
   
   dzienniki resortowe (urzędowe) - główne zarządzenia poszczególnych ministrów, opinie, wyjaśnienia, dyrektywy

4. wojewódzkie dzienniki urzędowe - prowadzone przez wojewodów, przeznaczone do publikacji prawa miejscowego

Formy porządkowania prawa:

• kompilacja - uporządkowanie prawa wg daty wydania lub przedmiotu

• unifikacja - ujednolicanie prawa (w PL - po 1918, trwał do 1939)

Proces ujednolicania prawa w ramach UE następuje poprzez rozporządzenia (akty prawa pochodnego (wtórnego)).

Rozporządzenia - akty wydawane przez organy Wspólnot Europejskich, które obowiązują na terenie państw członkowskich z pierwszeństwem nad ustawami.

Na ich skutek, prawo w państwach członkowskich jest takie samo.

• harmonizacja - związane z prawem wspólnotowym - następuje poprzez akty wspólnotowe, skierowane do państw członkowskich, wyznaczające cele, ale pozostawiające dowolność w zakresie doboru metod i środków.

Na ich skutek, prawo w państwach członkowskich jest podobne.

• wydawanie tekstów jednolitych

Tekst jednolity - akt o charakterze technicznym, który obejmuje wszystkie zmiany dokonane w danym akcie prawotwórczym.

System prawa

System prawa - ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie w danym odcinku czasu.

System - uporządkowany zbiór elementów (między którymi są pewne związki).

System prawa powinien być zhierarchizowany, uporządkowany, winny być relacje między elementami.

W systemie prawnym występują przynajmniej dwojakiego rodzaju związki:

1. pionowe - hierarchiczne

2. poziome - treściowe - wynikają z tego, że s.p. oparty jest na wspólnych zasadach, jak również na wspólnej terminologii

Ogólne zasady s.p. - w 2 ujęciach:

1. zasady prawa w znaczeniu normatywnym (dyrektywalnym) - są to te normy prawne bezpośrednio określone w tekście prawnym, które w systemie prawa odgrywają szczególnie ważną i istotną rolę (tzn. odwołujemy się do nich w procesie interpretacji prawa). Te zasady prawa wyznaczają kierunek prawotwórstwa, a także często stanowią kryterium oceny innych norm.

Przyjmuje się, że wszystkie normy wyrażone w Konstytucji stanowią ogólne zasady systemu prawa.

Swoje ogólne zasady mają też poszczególne gałęzie prawa, które są sformułowane w początkowej części kodeksów.

Swoje ogólne zasady mają też instytucje prawne.

Instytucja prawna - zespół przepisów regulujących pewien typowy stosunek społeczny (np. małżeństwo, pożyczka, władza rodzicielska, przedterminowe zwolnienie).

2. zasady w sensie opisowym - pewne idee, postulaty związane z prawem, wynikające z danej kultury prawnej, które nie są wyrażane w tekście prawnym.

System prawny winien spełniać 2 podstawowe postulaty:

1. powinien być niesprzeczny

2. powinien być zupełny

Ad.1.

System prawny jest niesprzeczny, jeśli nie występują w nim następujące sprzeczności: sprzeczności merytoryczne - 1. norma coś nakazuje, 2. tego zakazuje sprzeczności prakseologiczne - powstają, gdy realizacja jednej normy uniemożliwia realizację drugiej prakseologia - nauka o skutecznym działaniu sprzeczności celowościowe - normy nie są sprzeczne, co do treści, ale są sprzeczne, co do celów Sprzeczności, głównie merytoryczne, usuwamy za pomocą reguł kolizyjnych. Wyróżniamy następujące reguły kolizyjne: reguły chronologiczne - „norma późniejsza uchyla wcześniejszą” - przy założeniu, że mają przynajmniej taką samą moc prawną reguła hierarchiczna - „norma późniejsza nie uchyla wcześniejszej, o ile ta ma wyższą moc prawną” reguła merytoryczna - „norma szczególna uchyla ogólną”, np. ustawa wobec kodeksu

Ad.2.

System prawny jest zupełny, gdy nie występują w nim luki prawne. Luka prawna - jest wtedy, gdy stan praktyczny nie może dokonać rozstrzygnięcia. O zupełności systemu prawa mówimy w 2 znaczeniach: znaczenie kwalifikacyjne - w tym znaczeniu, system jest zupełny, jeśli o każdym zachowaniu (stosunku społecznym) można orzec, że jest nakazane, zakazane, dozwolone lub indyferentne (obojętnie) prawnie zupełność proceduralna systemu prawnego - zachodzi, gdy w systemie jest reguła generalnego nakazu rozstrzygnięcia Wyróżniamy następujące rodzaje luk: luki konstrukcyjne - wynikają z niedokończenia procesu prawodawczego luki aksjologiczne - wynikają z ocen prawa (coś np. nie jest regulowane) luki pozorne - wynikają z nieznajomości prawa Luki, głównie konstrukcyjne usuwamy w drodze analogii i wyróżniamy: analogie iuris - analogie z prawa - odwołujemy się do ogólnych zasad systemu prawa, całego porządku prawnego, aby dokonać rozstrzygnięcia analogie legis - analogie z ustawy - dokonując rozstrzygnięcia, stosujemy przepis, który w sposób najbardziej podobny reguluje dany stan faktyczny

Podziały (dyferencjacje) w systemie prawa:

• 
  IUS - prawo świeckie

• FAS - prawo boskie

• 
  prawo publiczne - działające w interesie państwa rzymskiego

• prawo prywatne - działające w interesie obywateli

dodatkowe kryteria podziału na publiczne i prywatne:

• prawo publiczne jest prawem subordynacji (podporządkowania) i naruszenie go powoduje ściganie z urzędu

• prawo prywatne jest prawem równorzędności stron, a ściganie naruszenia go następuje na wniosek

• prawo materialne - reguluje pierwotne uprawnienia i obowiązki

• prawo formalne - dzieli się na: prawo ustrojowe - reguluje strukturę i kompetencje organów - oraz prawo procesowe (proceduralne) - reguluje sposób dochodzenia prawa materialnego

Podział systemu prawa na gałęzie

Gałąź prawa - historycznie ukształtowany zespół norm prawnych, regulujący daną dziedzinę stosunków społecznych wg określonej metody prawnej regulacji.

2 kryteria podziału:

• rodzaj stosunków społecznych

• metoda prawnej regulacji (kryterium pomocnicze):

• metoda cywilistyczna - charakteryzuje się prawną równorzędnością podmiotów. Podstawowym sposobem rozwiązywania stosunków społecznych jest tu umowa.

• metoda administracyjna - charakteryzuje się prawną nie równorzędnością podmiotów, z 1 strony jest organ wyposażony w imperium (władzę), a z 2. - podmiot podporządkowany.

Podstawowym sposobem rozwiązywania stosunku prawnego jest decyzja lub stosunki prawne powstają z mocy ustawy.

• metoda penalna (karna) - system nakazów i zakazów obwarowany karami.

Rodzaje systemu prawa wg René Davida (Francuz, komparatystyka prawnicza (badanie porównawcze nad prawem)):

1. systemy romańsko-germańskie - systemy prawa stanowionego (FR i I - D)

2. systemy common-law - krajów anglosaskich

3. systemy oparte na religii - głównie systemy oparte na islamie.

Szariat - `prawo boskie' - tradycyjne prawo muzułmańskie, zawiera normy moralne, prawne, zwyczajowe, rytuału. Do głównych źródeł szariatu zaliczamy:

• Koran - arab. `sztuka recytacji' - dzieło Boga

• Sunna - tradycja - obejmuje opowieści życia Mahometa i jego paczki, składa się z hadżisów

• Kijas - analogia - metoda tworzenia szariatu

• Idżma - zgodna opinia uczonych - metoda tworzenia szariatu

Szariat ma charakter personalny, nie terytorialny - dotyczy każdego muzułmanina.

Islam opiera się na 5 kanonach:

• wyznanie wiary - szag da

• obowiązek modlitwy - 5 razy dziennie, twarz ku Mekce, wcześniej ablucja

• pielgrzymka do Mekki - po niej można nosić zielony turban

• ramadan - obowiązek miesięcznego postu

• zakat - jałmużna

• dżihad - duży - obowiązek świętej wojny - i mały - obowiązek samodoskonalenia się. (6. kanon, nie uznawany przez wszystkich)

4. systemy prawne państw socjalistycznych - Kuba, Korea Pn., Chiny (częściowo) - cechą charakterystyczną była daleko idąca ochrona prawna własności społecznej jako podstawy ustroju

5. systemy prawne państw postkolonialnych - duże wpływa prawa metropolii (daje się to zauważyć)

AKT NORMATYWNY - AKT PRAWOTWÓRCZY - PRZEPIS PRAW - NORMA PRAWNA

Aktem normatywnym jest wszelki akt zawierający normy postępowania, np. statut partii, ustawa, rozporządzenie.

Akt prawotwórczy - akt zawierający normy prawne pochodzący od kompetentnej władzy, np. Konstytucja, ustawa, rozporządzenie, akty prawa miejscowego.

Budowa aktów prawnych na przykładzie ustawy:

1. tytuł - obejmuje 3 elementy: oznaczenie rodzaju aktu, data wydania, oznaczenie przedmiotu regulacji

2. niektóre akty zawierają tzw. wstępy - preambuły/arengi (w umowach międzynarodowych). Wstępy przede wszystkim określają okoliczności wydania aktu i cele, którym dany akt ma służyć.

3. w aktach wykonawczych, np. w rozporządzeniach, występuje podstawa pozytywna (powołanie się na upoważnienie do wydania danego aktu)

4. część artykułowana, która przybiera postać przepisów prawnych - najczęściej przyjmuje się, że przepis prawny to najmniejsza jednostka redakcyjna aktu prawotwórczego, przybierająca postać artykułu, paragrafu, ustępu, punktu, litery.

W aktach wykonawczych i w umowach cywilnych nie ma artykułów - systematyka zaczyna się od paragrafu.

Ziembiński: przepis prawa - zdanie w sensie gramatycznym, czyli od '.' do `.' .

Układ przepisów w tekście prawotwórczym:

1. przepisy ogólne - które przede wszystkim określają zakres zastosowania, czyli kogo akt dotyczy oraz zakres normowania - czego akt dotyczy.

Przepisy ogólne zawierają także definicje ustawowe (legalne) - czyli definicje, poprzez które prawodawca nadaje pewnym zwrotom takie, a nie inne znaczenie w obrocie prawnym. Definicje ustawowe stanowią sposób usztucznienia języka tekstów prawnych.

2. przepisy szczegółowe - zwykle najbardziej rozbudowana część aktu prawotwórczego. Poprzez przepisy szczegółowe następuje zasadnicza regulacja prawna materii, których dany akt dotyczy.

3. przepisy dostosowujące i przejściowe - dostosowujące tylko w ważnych aktach - poprzez przepisy dostosowujące dokonuje się np. zmian w innych aktach.

Przepisy przejściowe regulują stosunek nowego prawa do stosunków społecznych, które powstały pod rządami prawa starego.

Zasada `'prawo nie działa wstecz'' i ochrona praw nabytych - trzeba o tym pamiętać przy tworzeniu przepisów przejściowych.

4. przepisy końcowe - 2 rodzaje postanowień:

• przepisy derogacyjne - uchylające

• przepisy o wejściu w życie danego aktu

SĄDOWNICTWO

W Polsce wyróżniamy:

1. sądy powszechne - sądy grodzkie, rejonowe, okręgowe, apelacyjne

2. sądy szczególne - sądy wojskowe, administracyjne, trybunały (Konstytucyjny i Stanu)

Ad.1.

Najniżej w hierarchii stoją sądy grodzkie - rozpatrują sprawy o wykroczenia. Sądy okręgowe są instytucją odwoławczą od wyroków sądów rejonowych, a czasem mogą być sądami I instancji. Sądy apelacyjne - instancja odwoławcza od orzeczeń sądów okręgowych. W Polsce podstawowym środkiem zaskarżenia jest apelacja, w pewnych przypadkach zażalenie. Na czele każdego sądu stoi prezes. Prezes pełni głównie funkcje administracyjne. Sądy dzielą się na wydziały; typowe wydziały to: wydział karny wydział cywilny wydział rodzinny i opiekuńczy wydział ksiąg wieczystych Mogą być też inne, np. wydział gospodarczy, KRS (Krajowy Rejestr Sądowy (Gdańsk: ul. Piekarnicza)).

Ad.2.

Głównie sądy administracyjne. Sądownictwo administracyjne w Polsce jest 2-instancyjne. Wyróżniamy: wojewódzkie sądy administracyjne NSA (w W-wie) NSA rozpatruje przede wszystkim skargi kasacyjne na orzeczenia wojewódzkich sądów administracyjnych. Sądy administracyjne badają legalność decyzji administracyjnych, tzn. czy decyzje administracyjne mają właściwą, materialno-prawną podstawę prawną, jak również, czy wydane zostały zgodnie z przepisami postępowania. W PL - sądy admin. Od 1970r. Duża rola w sprawach podatkowych. Sądy wojskowe - wojsko ma własny wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych. Wyróżniamy tzw. sądy garnizonowe i okręgowe (instancja odwoławcza). Sąd Najwyższy - siedziba w W-wie - na czele I Prezes Sądu Najwyższego. Podział na izby: izba karna izba cywilna izba pracy i ubezpieczeń społecznych izba administracyjna Sąd najwyższy sprawuje nadzór judykacyjny (w zakresie orzekania) nad sądami powszechnymi. Sąd ten też rozpatruje kasacje jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, od orzeczeń sądów III instancji. Trybunał Konstytucyjny powstał w PL na początku lat 80., i do jego kompetencji należy: orzekanie o zgodności ustaw z Konstytucją oraz o zgodności aktów podstawowych z Konstytucją i ustawami TK rozpatruje skargi konstytucyjne. Skargę konstytucyjną może wnieść każda osoba fizyczna po wyczerpaniu toku instancji sądowej, jeżeli uzna, że orzeczenie sądowe narusza jej prawa lub wolności zagwarantowane w Konstytucji TK orzeka o zgodności celów i działania partii politycznych w PL z Konstytucją. Rezultatem orzeczenia TK może być wykreślenie partii z ewidencji partii politycznych - czyli delegalizacja partii politycznej Trybunał Stanu - istniał w PL już w okresie międzywojennym, reaktywowany w latach 80. TS ma orzekać o odpowiedzialności prawnej osób pełniących najwyższe stanowiska w państwie (określone w ustawie o TS) za naruszenie Konstytucji lub innych ustaw. Obecnie: funkcja profilaktyczna. TS jest uwikłany w politykę: o postawieniu przed TS decyduje większość sejmowa.

Profesje prawnicze

Profesje prawnicze dzielimy na:

• profesje prawnicze o ścisłym tego słowa znaczeniu:

1. zawód sędziego

2. zawód prokuratora

3. zawód adwokata

4. zawód radcy prawnego

5. zawód notariusza

• szereg profesji, gdzie wykształcenie prawnicze i administracyjne jest preferowane:

- komornik

- pośrednik w handlu nieruchomościami

- urzędnicy

Ad.1.	Sędziowie w PL działają na zasadzie niezależności i niezawisłości. W PL sędzia w normalnym trybie jest nieusuwalny. O usunięciu ze stanowiska może orzec sąd dyscyplinarny lub sąd powszechny, orzekając zakaz wykonywania zawodu sędziego. Sędziów w PL mianuje Prezydent RP na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Jak zostać sędzią: droga klasyczna: wyższe studia prawnicze i tytuł magistra prawa egzamin państwowy na aplikację sądową aplikacja sędziowska (trwa 2,5 roku, ma na celu przygotowanie praktyczne i teoretyczne do wykonywania zawodu sędziego) egzamin sędziowski (po aplikacji) - najtrudniejszy egzamin (tylko 1 poprawka) asesura sądowa (2 lata) mianowanie na stanowisko sędziego droga nieklasyczna - 3 lata na stanowisku radcy prawnego, adwokata, notariusza lub prokuratora daje możliwość ubiegania się o stanowisko asesora Sędzia przechodzi s tan spoczynku, z prawem do wynagrodzenia. Sędzia ma nienormowany czas pracy. Posiedzenia: 2-3 dni w tygodniu. Ale są uzasadnienia do napisania (ale nie ma na nie terminu :D ). 2 kryteria oceny pracy sędziów, uzależniających awans: liczba osądzonych spraw liczba uchylonych orzeczeń
Ad.2.	Głównym zadaniem prokuratury jest ochrona praworządności i ściganie przestępstw. W procesach karnych prokurator występuje jako oskarżyciel publiczny. Prokuratura w PL zorganizowana jest na zasadzie hierarchicznego podporządkowania - prokuratorzy niższej instancji są zobowiązani do wykonywania poleceń prokuratorów wyższej instancji. Prokuratorzy rejonowi prokuratorzy okręgowi prokuratorzy apelacyjni prokuratorzy krajowi prokurator generalny (jest nim każdorazowo z urzędu Minister Sprawiedliwości). Jak zostać prokuratorem: droga klasyczna: egzamin na aplikację 0.5-roczna aplikacja egzamin ubieganie się o asesurę prokuratora 2 lata asesury mianowanie na stanowisko prokuratora droga nieklasyczna: 3 lata na stanowisku jak w/w i można się ubiegać o posadę
Ad.3. i 4.	Radca prawny nie może się zajmować sprawami karnymi ani występować przed sądem w tych sprawach. W innych mogą. Radca prawny może pozostawać w stosunku pracy (adwokat nie), ale jeżeli radca prawny pozostaje w stosunku pracy, nie może przed sądem reprezentować osób fizycznych. Głównie obsługa prawna podmiotów gospodarczych. Adwokaci głównie reprezentują osoby fizyczne Jak zostać: droga klasyczna: aplikacja adwokacka i radcowska (3,5 roku). Aplikacja kończy się egzaminem państwowym (radcowskim/adwokackim) droga nieklasyczna 1: zdanie egzaminu sądowego lub prokuratorskiego uprawnia do wpisu do rejestru adwokatów droga nieklasyczna 2: przez 5 lat porady i opinie, wtedy bez aplikacji do egzaminu radcowskiego lub adwokackiego
Ad.5.	Głównie sporządza umowy, dla których prawo przewiduje wymóg formy aktu notarialnego.

Stosowanie prawa

Stosowanie prawa - kompetentne (upoważnione przez państwo) organy państwa, na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych, wydają normy konkretne i indywidualne. Jest to proces ustalania przez organy państwowe konsekwencji prawnych faktów, na podstawie norm prawa obowiązującego. Rezultatem tego procesu jest decyzja stosowania prawa polegająca na ustanowieniu normy indywidualnej i konkretnej.

W teorii wyróżnia się tzw. modele stosowania prawa, których budowa polega na wyodrębnieniu poszczególnych etapów, czynności, jakich dokonuje organ stosujący prawo.

W teorii, wyróżnia się tzw. sądowe modele stosowania prawa, gdzie występują 2 strony i sąd jako arbiter rozpatrujący sprawę.

Sądowy model stosowania prawa (etapy):

1. ustalenie stanu faktycznego

2. zebranie obowiązujących przepisów, które do danego stanu będą się odnosiły

3. wykładnia (interpretacja przepisów)

4. subsumcja

5. ustalenie konsekwencji prawnych - wydanie decyzji stosowania prawa

Ad.1.	Stan faktyczny ustalamy przy pomocy środków dowodowych. Najczęstsze środki dowodowe to: zeznania świadków dowody z dokumentów wyjaśnienia oskarżonego przesłuchanie stron dowody rzeczowe oględziny opinie biegłych Katalog środków dowodowych w PL nie ma charakteru zamkniętego. Zasad swobodnej oceny dowodów, zgodnie z którą sąd nie jest związany hierarchią dowodów i sam decyduje, jakim dowodom da wiarę, a jakim nie, jakie dowody dopuścić, a jakich nie. Istnieją wyjątki od tej zasady: nie można przesłuchiwać duchownego co do faktów, których dowiedział się przy spowiedzi nie można przesłuchiwać obrońcy, co do faktów, których dowiedział się prowadząc obronę oskarżony ma prawo składania wyjaśnień osoba najbliższa dla oskarżonego ma prawo odmówić zeznań W PL, w zakresie procedury karnej, obowiązuje zasady prawdy materialnej (obiektywnej), zgodnie z którą sąd winien ustalić rzeczywisty stan rzeczy, czyli jak naprawdę było. Sąd karny z urzędu dopuszcza dowody. W postępowaniu cywilnym proces ma charakter kontradyktoryjny, co oznacza, że strony same przedstawiają dowody, a sąd, jako niezależny arbiter, dokonuje oceny dowodów i orzeka. Przy ustalaniu stanu faktycznego (w procesie cywilnym, ale nie tylko), ważną rolę odgrywają domniemania faktyczne, jak również domniemania prawne oraz fikcje prawne. Domniemania faktyczne - polegają na tym, że z zaistnienia 1. faktu wyciągamy wniosek o zaistnieniu 2. Domniemanie prawne - przepisy nakazujące w przypadku ustalenia stanu rzeczy A, przyjąć, że miał miejsce stan rzeczy B. Liczne domniemania prawne występują w p. r. i o., jak również w p. c. Istotną rolą domniemań jest to, że ułatwiają proces dowodowy, a także przerzucają ciężar dowodu. Domniemania dzielą się na: domniemania wzruszalne - mogą być obalone dowodem przeciwnym (większość domniemań prawnych w PL ma taki charakter) domniemania niewzruszalne - np. domniemania wynikające z rękojmi ksiąg wieczystych Fikcja prawna - przepisy nakazujące przyjąć pewien nieistniejący stan rzeczy. Np. przepis prawa spadkowego, zgodnie z którym spadkobierca, który odrzucił spadek, będzie traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. jeśli przyjmiemy spadek wprost, to odpowiadamy swoim majątkiem. Ale jeśli przyjmiemy spadek z dobrodziejstwami inwentarza, to ewentualne długi są do maksymalnej wartości spadku.
Ad.2.	Kwestie związane z obowiązywaniem prawa. Z teoretycznego punktu widzenia, o obowiązywaniu prawa można mówić w następujących aspektach: aspekt tetyczny - formalny - prawo obowiązuje w tym aspekcie, jeżeli zostało ustanowione i nie zostało uchylone aspekt realny - socjologiczny / behawioralny - prawo obowiązuje w tym aspekcie, jeżeli adresaci pierwotni, wykazując skłonność do przestrzegania prawa, a adresaci wtórni, czyli organy państwa, sankcjonują przypadki naruszeń prawnych Instytucja desuetudo - utrata mocy obowiązującej normy na skutek jej niestosowania - nie ma znaczenia w systemie prawa stanowionego, ale ma w systemie common-law. aspekt aksjologiczny - norma obowiązuje, gdy jest zgodna z pewnymi wartościami uznanymi przez społeczeństwo, a traci moc obowiązującą, gdy z tymi wartościami zgodna nie jest. Wiąże się z koncepcjami prawno-naturalnymi. Aspekt tetyczny - najistotniejszy. Aspekty obowiązywania prawa: obowiązywanie prawa w czasie obowiązywanie prawa co do osób obowiązywanie prawa w przestrzeni Ad.i. Moment początkowy i końcowy obowiązywania. Moment początkowy - akt prawotwórczy obowiązuje od momentu, który sam sobie wyznacza, a tym momentem może być: data ogłoszenia, data późniejsza niż data ogłoszenia (vacatio legis), konkretna data, konkretne zdarzenie. Moment końcowy obowiązywania - 2 zasady: akt prawotwórczy obowiązuje do momentu, który sam sobie wyznacza akt prawotwórczy obowiązuje do momentu, dopóki nie zostanie uchylony innym aktem (poprzez przepisy derogacyjne) Ad.ii. 2 zasady: prawo danego państwa obowiązuje wszystkie osoby znajdujące się na terytorium danego państwa (obywatele, apatryci, cudzoziemcy) prawo danego państwa obowiązuje przedstawicieli państw obcych, ale korzystają oni z immunitetów dyplomatycznych Ad.iii. Akt prawotwórczy obowiązuje na całym terytorium danego państwa, chyba, że sam się ogranicza. Terytorium państwa - wycinek kuli ziemskiej ograniczony granicami. Obywatelstwo - specyficzny stosunek prawny łączący osobę fizyczną z państwem. 2 zasady nabycia obywatelstwa: ius soli i ius sanquinis. Prawo danego państwa obowiązuje wszystkich jego obywateli, niezależnie, gdzie się znajdują.
Ad.3.	Subsumcja - zestawienie ustalonego stanu faktycznego z wyinterpretowaną z przepisów normą. Przy subsumcji korzystamy ze specyficznego rozumowania prawniczego zwanego sylogizmem prawniczym. Rezultatem sylogizmu jest decyzja stosowania prawa, która polega na ustaleniu konsekwencji prawnych. Te konsekwencje są wyznaczone przez prawo. konsekwencje jednoznacznie ustalone konsekwencje ustalone widełkowo (min-max) w skrajnych przypadkach prawo może nie przywidywać żadnych konsekwencji - robi to organ stosujący prawo

Społeczne działanie prawa

2 pojęcia:

• przestrzeganie prawa - dotyczy adresatów pierwotnych i polega na tym, że adresaci pierwotni zachowują się w sposób zgodny z prawem

• realizacja prawa - dotyczy adresatów pierwotnych i wtórnych, polega na stosowaniu i przestrzeganiu prawa

Skuteczność prawa - związane ze społecznym działaniem prawa - 3 znaczenia:

• finalne - prawo jest skuteczne, gdy za jego pomocą realizujemy określone cele społeczne

• behawioralne - prawo jest skuteczne, gdy adresaci prawa przestrzegają

• aksjologiczne - prawo jest skuteczne, gdy realizuje pewne, założone cele społeczne

Podstawowym warunkiem skuteczności prawa jest jego znajomość.

W zakresie wiedzy o prawie wyróżnia się:

• oficjalne kanały informacji o prawie - głównie dzienniki ustaw

• nieoficjalne kanały informacji o prawie - głównie mass media, Lex, LexPolonica (profesjonalne)

Postawa - podstawowe pojęcie z zakresu psychologii społecznej czy psychologii - pewna stałą gotowość reakcji na określony bodziec.

Postawy wobec prawa:

• postawa legalistyczna - charakteryzuje się posłuchem wobec prawa. W jej ramach:

• legalizm formalny - słucha prawa, bo to prawo

• 
  
  legalizm materialny - słucha prawa ten, kto uznaje prawo za wartościowe, dobre, właściwe, słuszne

• postawa konformistyczna (naśladowcza) - jej istotą jest to, że orientuję się na innych członków społeczeństwa

• postawa oportunistyczna - postawa zysków i strat - kalkuluję, czy mi się opłaca przestrzegać prawa

Polityka prawa - ma przynajmniej 2 znaczenia:

1. polityka prawa - dyscyplina naukowa bardziej postulowana niż realnie istniejąca, która ma się zajmować tym, jak za pomocą prawa realizować pewne założone cele społeczne.

Prekursor: Leon Petrażycki. Wg niego, polityka prawa miała być wiedzą praktyczną i miała stanowić ukoronowanie teorii prawa.

Taką dyscyplinę naukową, jak politykę prawną, chciano stworzyć w USA pod nazwą inżynieria społeczna czy technika społeczna. Przy tworzeniu polityki prawa jako dyscypliny naukowej powstają pewne trudności polegające na konieczności badań interdyscyplinarnych.

Polityka prawa jako dyscyplina naukowa może być uprawiana:

1. wartościująco - tzn. z określeniem celu prawa

2. technicystycznie - cele prawa wyznaczane są poza polityką prawa, np. przez polityków

2. polityka prawa - pewnego rodzaju działalność, która może przybrać formę:

1. polityki tworzenia prawa

2. polityki stosowania prawa

3. polityki wykonywania orzeczeń

Z zagadnieniem polityki tworzenia prawa wiążą się tzw. zasady techniki prawotwórczej. Obecnie w PL techniki te mają charakter normatywny (są prawem obowiązującym) i zostały zawarte w uchwale Rady Ministrów z 2002r.

Zasady te określają jak redagować teksty prawne i zawierają co najmniej 3 grupy dyrektyw:

1. dyrektywy języka aktu

2. dyrektywy systematyki aktu

3. dyrektywy zakresu regulacji

Ad.1.	Dyrektywy te głoszą, że akty winny być redagowane w języku polskim. Nie powinno się używać neologizmów czy wyrazów obcojęzycznych. Jeżeli istnieje definicja legalna, ustawowa w systemie, to nie należy wprowadzać nowego znaczenia terminu. Akty winny być formułowane w sposób jasny, zwięzły.
Ad.2.	Określają jak prawidłowo powinien być zbudowany akt prawotwórczy.
Ad.3.	Głoszą, np. że akt prawotwórczy powinien w pełni regulować daną sferę stosunków społecznych, nie pozostawiając wyjątków.

Niewątpliwie wpływ na przestrzeganie prawa mają sankcje, zwłaszcza sankcje karne.

Nieuchronność kary, a nie wysokość kary odstrasza (przynajmniej w teorii).

ŹRÓDŁA PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

Źródła prawa wspólnotowego dzielą się na:

• pierwotne - akty założycielskie Wspólnot, modyfikacje i uzupełnienia, traktaty akcesyjne. Przed wejściem (przed podpisaniem traktatu), państwo działa na umowie stowarzyszeniowej (przez trochę lat). W tym czasie państwo musi dostosować swój system prawa do wspólnotowego.

Wszystkie państwa członkowskie muszą wyrazić zgodę na przyjęcie nowego członka.

• wtórne - akty pochodzące od instytucji wspólnotowych.

Tworzone głównie przez Radę UE (Parlament Europejski je współtworzy). W zakresie wykonawstwa - przez Komisję Europejską.

Do aktów prawa wtórnego zaliczamy rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.

Podział na :

• mające charakter wiążący - rozporządzenia, dyrektywy, decyzje

• nie mające charakteru wiążącego - zalecenia i opinie

Źródła prawa wspólnotowego:

• pisane (w głównej mierze są źródłami)

• niepisane - zwyczaj (ale ma marginalną rolę)

Rozporządzenia - akty o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, obowiązujące bezpośrednio na terytorium wszystkich państw członkowskich. Adresatami mogą być: państwa członkowskie, osoby prawne i fizyczne. Rezultatem rozporządzenia jest unifikacja prawa.

Analogia do prawa krajowego: rozporządzenia jak ustawy.

Podstawa prawna do wydania rozporządzenia w prawie pierwotnym.

Dyrektywy - specyficzne akty. Adresatami są tylko państwa członkowskie. Dyrektywy określają cel (1 lub kilka), które państwo ma zrealizować oraz termin realizacji celu. W praktyce dyrektywy mogą być bardzo szczegółowe.

Decyzja - akty o charakterze indywidualnym i konkretnym. Adresatami są państwa członkowskie, a także osoby prawne mające siedziby na terytorium państw członkowskich.

Komisje Europejskie - jako decyzje były środkiem polityki antymonopolowej.

Zalecenia - akt o charakterze niewiążącym. Zalecenie zawiera w swojej treści stanowisko w danej sprawie oraz sugestie określonego zachowania.


Opinia - zawiera tylko stanowisko w danej sprawie.

Prawo wspólnotowe charakteryzuje się daleko idącą specyfiką w porównaniu z prawem krajowym. Specyfika ta polega na:

• sposób powstawania prawa - nie są to jednostronne, władcze decyzje, ale wytwór negocjacji, wynik kompromisu, wzajemnych ustępstw

• wielojęzyczność

• forma tego prawa - prawo wspólnotowe zawiera wstęp. Inna treść ustępów w prawie pierwotnym i wtórnym ( cele wydania aktu, procedury, z kim uzgadniane)

• zawiera normy, zasady sformułowania bardzo ogólne

• prawo wspólnotowe przede wszystkim dotyczy problematyki ekonomicznej i gospodarczej

• prawo wspólnotowe publikowane jest w dzienniku urzędowym UE. Dziennik ten ukazuje się we wszystkich językach urzędowych UE

Prawo wspólnotowe ma swoje ogólne zasady. 2 podstawowe zasady:

1. pierwszeństwo prawa wspólnotowego nad krajowym

2. bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego - zasada skutku bezpośredniego - jej istota polega na tym, że obywatele państw członkowskich mogą na to prawo powoływać się bezpośrednio przed sadami krajowymi.

Dotyczy rozporządzeń, a także dyrektyw, jeśli w oparciu o dyrektywę jesteśmy w stanie w miarę precyzyjnie określić uprawnienia i obowiązki

- 20 -

Sfery regulowane tylko przez prawo

Sfery regulowane przez prawo i inne systemy normatywne

Sfery regulowane przez inne systemy normatywne

PRAWO

czyli organy wykonawcze na szczeblu gminy są 1-osobowe

dzienniki ustaw

dzienniki publikacyjne

podział antyczny

aktualny do dziś

sąd

konwersja

decyzja stosowania prawa

Charakterystyczne dla PL

---