SOCJOLOGIA POLITYKI prof. dr hab. Zbigniew Blok

1. Prekursorzy i wkład Polski w teorii socjologii Polityki

Pierwsze pomysły z zakresu - socjologicznej interpretacji życia politycznego pochodzą ze starożytności - Platon (427-347r. p.n.e.) „Państwo”, „Prawa”. - Arystoteles (384-322r. p.n.e.) „Polityka” , średniowiecze - Ibn Roszda,

Niccolo Machavelli (1469-1527). Thomas Hobbes (1588-1679) -„Lewiatan” John Locke (1632-1704) - „Dwa traktaty o rządzie”, Charles Louis Montesquieu (1689-1755) „O duchu praw”, Wilhelm Fridrich Hegel (1770-1831)

1.-Karol Marks i Alexis de Tocqueville jako prekursorzy socjologii polityki .

• Charles Alexis Henri de Tocqueville (1805-1859) „O demokracji w Ameryce” i „Dawny ustrój i rewolucja”

Uważał, że konflikt jest nieunikniony w społeczeństwie, dopuszczał jednak możliwość konsensusu, który można uzyskać np. stosując zasady demokracji w życiu społecznym. Uważał, że tendencje do biurokratyzacji, nacjonalizacji, industrializacja spowodują zbudowanie superpaństwa, które z natury swojej siły, braku konkurencji, pełnej kontroli doprowadzi do stłumienia konfliktów społecznych. Dostrzegał ż zagrożenia wynikające z tego dla jednostki, która zatomizowana będzie bezradna i bezbronna wobec potęgi organizacji państwowej. Dlatego za cechę charakteryzującą stosunek społeczeństwa do państwa uznawał apatię. Podkreślał więc znaczenie organizacji dobrowolnych i społeczności lokalnych, które powinny, jednocząc wspólne interesy jednostek artykułować je i bronić na szerszym forum społecznym. Stąd nie dzielił społeczeństwa według kryteriów zamożności, ani klas społecznych jak Marks, tylko na społeczności lokalne i organizacje dobrowolne, które w przyszłości powinny odgrywać coraz ważniejsze role w społecznościach państwowych. Sformułował koncepcje wg której rewolucje wybuchają nie wtedy, gdy masom żyje się najgorzej, lecz wtedy, gdy zapoczątkowana poprawa rozbudza ich pragnienia i oczekiwania a stopień zaspokojenia tych oczekiwań jest niewystarczający.

Uważał, że religia ma charakter narkotyczny w sensie pozytywnym- w miarę rozwoju społeczności znaczenie wiary i religii będzie wzrastać. Im miej dyktatorskie rządy tym większe zapotrzebowanie na religię która pozwala na rozwój życia wewnętrznego, intelektu.

• Karol Marks ( 1818-1883) - traktat ekonomiczny „Kapitał”. Jego wkład do S.P. rozproszony jest w innych, mniejszych dziełach. Systematyzacji jego poglądów na politykę dokonali jego uczniowie. KONFLIKT uważał za immanentną cechę społeczną i najważniejszą przyczynę „postępu”. Stosunki polityczne to przede wszystkim stosunki wynikające z walki o władzę i sprawowania władzy.

Nadbudowa -polityczna i ideologiczna jest wtórna w stosunku do Bazy społeczno ekonomicznej. Państwo i prawo stanowią wytwór sprzeczności i interesów klasowych. Służą one klasie panującej ekonomicznie. Klasa panująca ekonomicznie jest zarazem klasą panującą politycznie i ideologicznie. Byt społeczny ludzi określa ich świadomość, to znaczy że poglądy polityczne ludzi formułują się pod wpływem ich położenia i interesów zdeterminowanych przez to położenie. Religię uważał za opium dla mas, szkodliwe odwracanie uwagi klas upośledzonych.

Dopuszczał w przyszłości budowę społeczeństwa idealnego, bezklasowego jednak dopiero po przejściu wszystkich niezbędnych etapów rozwoju z kapitalizmem włącznie.

2.-M. Weber i R.Michels jako prekursorzy socjologii polityki.

• Max Weber (1864-1920) „ Gospodarka i społeczeństwo” Biurokrację uważał za podstawową, instytucjonalną formę obecną we wszystkich współczesnych społeczeństwach. Akcentował pozytywne cechy biurokracji i jej duże znaczenie w rozwoju społecznym państw demokratycznych, ponieważ powoduje konflikty ale i umożliwia konsensus. Uważał, że biurokracja umożliwia racjonalne stosowanie prawa, ułatwia awans społeczny. Dostrzegał jednak również wady i zagrożenia płynące z biurokracji. Przewidywał deprecjację demokracji przez biurokrację, podobnie jak de Tocqueville obawiał się superpaństwa, które doprowadzi do upadku norm prawnych. W swoich pracach między innymi analizował zależności między władzą a jej legitymizacją

• Robert Michels (1876-1936) przygotował podstawy teorii elit. Uważał, że we wszystkich instytucjach w miarę rozwoju nasilają się tendencje do oligarchizacji. Oligarchia to sprawowanie władzy przez ograniczoną grupę ludzi z umiejętnością wyznaczania swoich następców.

Michels podobnie jak Weber nie rozróżniał systemów politycznych pod kontem ustroju na kapitalistyczne i socjalistyczne, ponieważ uważali, że oba systemy upodobniają się do siebie przez biurokrację. Właśnie relacje pomiędzy demokracją a biurokracją były obiektem ich zainteresowań i badań.

Wkład Polski w teorii socjologii polityki.

Rola Polaków w rozwoju teorii socjologii polityki była niedoceniana ze względu na brak ciągłości państwa, zabory, wojny a następnie separację od głównych nurtów naukowych wynikającą z przynależności do tzw. obozu socjalizmu realnego. Jednak dokonując historycznego przeglądu dorobku polskiej myśli politycznej pod kontem socjologicznym spotykamy wiele nowatorskich spostrzeżeń i uogólnień dokonywanych przez naszych myślicieli ale nie dostrzeżonych przez naukę światową. Znaczący wkład w teorię socjologii polityki uczonych polskich, doceniany już również zagranicą stanowią prace powstałe w okresie międzywojennym.

3.-Polscy prekursorzy socjologii polityki w okresie I Rzeczpospolitej.

• A. Frycz Modrzewski(1503-1572) „O naprawie rzeczpospolitej”, analizował ustrój Polski, przedstawił program przebudowy państwa, nakreślił model idealny,

• Hugo Kołłątaj (1750-1812) „Rozbiór krytyczny zasad historii o początkach rodu ludzkiego”

• Stanisław Staszic(1755-1826) „Przestrogi dla Polski” „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”

• Stanisław Orzechowski „Zarys Nauki o ustroju”

• Piotr Skarga (właściwie P. Powęski 1536-1612 ) „Kazania Sejmowe”

• Łukasz Górnicki - „Rozmowy Polaka z Włochem o wolnościach i wadach polskich”

• Samuel Przybkowski -jego rozprawy o religii , tolerancji wolności obywatelskiej są aktualne do dziś.

• Stanisław Konarski „Rozprawa o wychowaniu obywatelskim”

• Jan Ostroróg autor koncepcji przekształcenia państwa i ustroju społecznego.

• Adam Naruszewicz (1733-1796) pionier demokracji antymagnackiej.

4.-Polscy prekursorzy socjologii polityki w okresie utraty niepodległości.

Jan Śniadecki, Stanisław Kostka Potocki,

Józef Herne Wroński,

August Cierzkowski,

Maurycy Mochnacki,

Karol Libelt,

Edward Dembowski,

Edward Abramowski- „Socjalizm a Polska”, „Zmowa powszechna przeciwko rządowi” w pracach swoich prowadził rozważania o polityce i ideologii, o władzy politycznej, jako pierwszy docenił sens badani ludzi zaangażowanych w politykę by zrozumieć działania polityczne.

Bolesław Limanowski wskazywał na wagę środowiska politycznego znaczenie narodu i państwa.

Józef Sowiński- państwo traktował już jako sztuczny mechanizm społeczny, mechanizm sprawowania władzy.

Socjologia polityczna zajmowała dużo miejsca w prasie naukowej ukazującej się w tym czasie.

„Przegląd Społeczny” - ukazywał się (1886-1887) we Lwowie

„Przegląd Tygodniowy”1866-1905) i „Przegląd Filozoficzny” 1988-1905- ukazywały się w W-wie

5.-Scharakteryzuj rozwój myśli socjologii polityki w okresie Polski międzywojennej.

Ośrodki akademickie :

Prężnie działający Instytut Socjologii Uniwersytetu Poznańskiego „ Przegląd socjologiczny”,

• Florian. Znaniecki prof. UAM

• Czesław Znamierowski (1889-1967 prof. teorii państwa i prawa Uniw. Poznańskiego ) „Wiadomości elementarne o państwie”, „ Elita i demokracja” Pierwsze prace z zakresu socjologii polityki

Uniwersytet Warszawski:

• Ludwik Krzywicki, Leon Petrarzycki, Jan S. Bystroń (1892-1964 prof. U. Poznańskiego etnolog i socjol).

• Aleksander Herz (1895-1989) „Wódz i jego drużyna” od 1940 w USA zajmował się historią doktryn, i socjologią stosunków politycznych.

• Feliks Koneczny -jego teoria może być jeszcze dzisiaj narzędziem analizy struktury społecznej.

• Ludwik Kulczycki (1866-1941 badał ruchy społ. XIX i XX w. „ Zasady socjologii”

• Stefan Czarnowski(1879-1937 socjolog, historyk prof.. U. Warszaw. czł. PAU, zajmował się m.in. historią myśli i ruchów społecznych.

• Feliks Młynarski (1884-1972 ekonomista, prof. UJ „Człowiek w dziejach”, „Totalitaryzm czy demokracja w Polsce”, „Jednostka, państwo, naród”

• Władysław Grabski (1874-1938 premier i min. Skarbu, rektor SGGW zał. Instytutu Socjologii Wsi, pracował nad zagadnieniem alienacji elit władzy).

Od 1945-1947 -Maria Ostrowska(1896-1974 socjolog i teoretyk moralności), Stanisław Ostrowski (1897-1963

socjolog, teoretyk kultury, zajmował się również metodologią nauk społecznych).

Władysław Tatarkiewicz (1886-1980 filozof i historyk filozofii prof. U. Wileńskiego i U. Poznański)

Tadeusz Kotarbiński (1886-1981 twórca prakseologii nauki o skuteczności działania).

Edward Tajlor (ekonomista prof. U. Poznańskiego, zwolennik szkoły neoklasycznej).

Po 1947 roku- marksiści, teoretycy i pseudopostępowi działacze wcielający w życie m.in. leninowską interpretację idei Marksa i Engelsa: Bolesław Bierut, Hilary Mintz, Adam Schaff -do 1966 r.,

Leszek Kołakowski -do 1968, Roman Zambrowski, Józef Cyrankiewicz, A. Zawadzki.

10. -Co jest przedmiotem wyjaśnienia teorii pól wolności.

Społeczeństwa są dotychczas zewnętrznie i wewnętrznie zróżnicowane, podobnie jest pod względem wolności. Ludzie mają różne cele i różny dostęp do środków ich realizacji. Różnice te są subiektywne i obiektywne. Dla jednych ludzi posiadane możliwości są za małe w stosunku do potrzeb, dla innych jest odwrotnie. Na potrzebę wolności duży wpływ ma rozwój nauk humanistycznych i społecznych, który wynika między innymi z zaspokojenia w większej mierze potrzeb pierwszego rodzaju i przyrostu wolnego czasu.

1. Teorie wg, których jednostka ma mniejsze znaczenie od kolektywu w społeczności. (Marks, Hegel) W związku z tym teorie te skupiają się na zachowaniach całych grup społecznych, kolektywów bagatelizując znaczenie poszczególnych jednostek.

2. Teorie wg, których jednostka wpływa na rozwój społeczny, jest podmiotem działań społecznych.

W celu wyjaśnienia zachowań społecznych teorie te starają się analizować zachowania jednostki.

W teorii pół wolności wolność wyraża się w możliwościach, które mają uwarunkowania:

1. -wewnętrzne - mogę, bo chcę i wiem co i jak zrobić,

2. -zewnętrzne - mogę, bo mi pozwolono lub nie zabroniono.

POLE WOLNOŚCI CZŁOWIEKA - to obszar aktywności jednostki, zbiór celów i sposobów ich realizacji składający się z elementów pola wolności wewnętrznego (PWw) i zewnętrznego pola wolności( PWz)

11. - Pole wolności wewnętrznej.

To obszar aktywności jednostki, który wyraża się w jej możliwościach podejmowania działań uwarunkowanych potrzebami, zdolnościami tkwiącymi w niej samej wg zasady: mogę, bo chcę i wiem co i jak zrobić.

Jest to zbiór celów i sposobów ich realizacji składający się z elementów:

1. absolutne pola wolności wewnętrznej, które obejmuje wszystkie możliwe zachowania człowieka z wyłączeniem tych, których nie można zrealizować ze względu na ograniczenia obiektywne (biologiczne, przyrodnicze np. za krótki czas życia)

2. potencjalne pola wolności wewnętrznej, które obejmuje wszystkie możliwe zachowania człowieka z wyłączeniem tych, których nie można zrealizować ze względów posiadany system norm moralnych, etycznych.

Ograniczenia te związane są z posiadanym światopoglądem, człowiek nie może czuć się ograniczany ideami,

Których nie zna lub uważa za nieznaczące.

12. - Pole wolności zewnętrznej.

To obszar aktywności jednostki, który wyraża się w możliwościach podejmowania działań uwarunkowanych

przez otoczenie zewnętrzne wg zasady: mogę bo mi pozwolono lub nie zabroniono.

Jest to zbiór celów i sposobów ich realizacji składający się z elementów:

1. społeczne pole wolności zewnętrznej, które obejmuje zachowania człowieka z wyłączeniem tych, których

nie można zrealizować ze względów na ograniczenia wynikające z norm społecznych, prawnych, religijnych obyczajowych itp.

2. materialne pole wolności zewnętrznej, które obejmuje zachowania człowieka z wyłączeniem tych, których nie można zrealizować ze względów na ograniczenia wynikające z możliwości materialnych (finansowe, technologiczne)

13. - Typy relacji między polami wolności.

W teorii pól wolności najważniejsze są relacje pomiędzy wielkościami poszczególnych pól. Nie można porównywać wolności np. w poszczególnych grupach, organizacjach czy, krajach, porównywalne może być poczucie i zapotrzebowanie na wolność obywateli poszczególnych społeczności.

Idealnym stanem, zapewniającym stabilizację i spokój społeczny byłby stan równowagi w którym pole wolności wewnętrznej jest równe polu wolności zewnętrznej ( PWw = PWz ).

Lecz stan taki jest praktycznie niemożliwy do uzyskania w rzeczywistości społecznej, jeżeli nawet wystąpiłby to trwałby bardzo krótko, ponieważ zaspokojenie wewnętrznej potrzeby wolności jednostki czy grupy spowoduje pojawienie się tej potrzeby na wyższym poziomie, w celu przywracania równowagi otoczenie powinno wtedy natychmiast proporcjonalnie zwiększyć zewnętrzne pole wolności. Relacje pomiędzy wielkościami pół wolności są płynne.

Wyróżniamy trzy podstawowe stany relacji pomiędzy polami wolności:

1. stan równowagi PWw = PWz - ideał, który gdyby zaistniał zapewni równowagę społeczną i poczucie posiadania nie ograniczanej wolności,

2. przewaga pola wolności wewnętrznej PWw > PWz stan taki powoduje frustracje wynikającą z odczucia zniewolenie, ograniczenia wolności przez prawo, przepisy narzucane z zewnątrz,

3. przewaga pola wolności zewnętrznej PWz > PWw stan taki powoduje frustracje wynikającą z odczucia zagubienia w nadmiarze możliwości korzystania z posiadanych wolności.

Jednym z działań w celu równoważenia relacji i zmniejszenia frustracji jest manipulacja wielkościami pól wolności.

14. - Środki manipulacji potencjalnym polem wolności wewnętrznej.

Manipulacja polami wolności ma na celu zmniejszenie subiektywnego odczucia frustracji społeczeństwa wynikającego z braku równowagi pomiędzy wielkościami zewnętrznego i wewnętrznego pola wolności. Zmniejszenie frustracji można uzyskać poprzez subiektywne lub obiektywne zmniejszenie udziału zewnętrznego pola wolności lub zmniejszeniu udziału wewnętrznego pola wolności w polu wolności człowieka.

Manipulować wielkością potencjalnego pola wolności wewnętrznej można przez:

wpływanie na świadomość ludzi, upodmiotowienie lub uprzedmiotowienie jednostek, oddziaływanie na system wartości, kształtowanie światopoglądów,

regulowanie dostępnością do informacji i wiedzy,

stymulując zmiany środowiska życia człowieka np. przepływ ludności ze wsi do miasta, lub rozbudowa zakładów, tworząc duże środowiska robotnicze.(środowisko rustykalne -gospodarka strukturalnie związana z rolnictwem)

Największy dostęp do środków manipulacji wielkością pól wolności mają elity społeczne. Niejednakowa świadomość przysługujących praw prowadzi do tego, że niejednakowy jest stopień wykorzystania udostępnionej wolności zewnętrznej, co może prowadzić do manipulowania świadomością społeczną. Największy dostęp do środków manipulacji wielkością pól wolności mają elity społeczne.

15. - Środki manipulacji polem wolności zewnętrznej.

Manipulacja polami wolności ma na celu zmniejszenie subiektywnego odczucia frustracji społeczeństwa wynikającego z braku równowagi pomiędzy wielkościami zewnętrznego i wewnętrznego pola wolności. Zmniejszenie frustracji można uzyskać poprzez subiektywne lub obiektywne zmniejszenie udziału zewnętrznego pola wolności lub zmniejszeniu udziału wewnętrznego pola wolności w polu wolności człowieka.

Największy dostęp do środków manipulacji wielkością pól wolności mają elity społeczne.

Manipulować wielkością pola wolności zewnętrznej można przez:

1. zmiany norm, przepisów, uregulowań prawnych,

2. zmiany systemów (reżimów) politycznych (demokratyzacja lub odwrót od niej),

3. zmiany norm etycznych, obyczajowych, zwyczajowych,

4. wpływanie na treści przekazywane przez media publicznej komunikacji,

5. wpływanie na treści przekazywane przez system edukacyjny, rozbudowa lub ograniczanie systemów edukacyjnych.

6. zmiany usytuowania w hierarchii społecznej- regulowanie warunkami awansu społecznego,

7. zmiany tempa rozwoju gospodarczego.

Na rozmiar zewnętrznego P.W. mają wpływ czynniki, które nie są jednakowo rozłożone w społeczeństwie.

Nawet w najbardziej demokratycznym państwie jest podział na klasy społeczne lub elity i nieelity o różnym zakresie dostępu do dóbr, zaszczytów, oraz o różnej odpowiedzialności karnej. Również niejednakowa świadomość przysługujących praw prowadzi do tego, że niejednakowy jest stopień wykorzystania udostępnionej wolności, co może prowadzić do manipulowania świadomością społeczną. Prawidłowością jest, że im wyższe miejsce w hierarchii społecznej tym większa możliwość manipulowania wielkością zewnętrznych pól wolności.

16. - Statyczna teoria pól wolności.

Wymiar statyczny teorii pól wolności polega na tym jak tłumaczy ona struktury społeczne.

Określa dlaczego w społeczeństwie występują poszczególni ludzie lub grupy:

1/ -wolnych, dla których PWw = PWz mających poczucie nie ograniczanej wolności,

2/ -sfrustrowanych, dla których PWw< PWz ludzi zagubionych w wolności,

3/ -nie usatysfakcjonowanych, dla których PWw> PWz ludzi o aspiracjach wolnościowych większych niż możliwości stwarzane im przez środowisko zewnętrzne. Subiektywnie odczuwają oni zniewolenie.

W teorii pól wolności najważniejsze są relacje pomiędzy wielkościami poszczególnych pól. Relacje pomiędzy wielkościami pół wolności są płynne i zmieniają się w wyniku manipulacji ich polami wolności. Największy dostęp do środków manipulacji posiadają elity władzy i władza bezpośrednia, mające dostęp do środków produkcji, mediów komunikacji społecznej. Władza ma także możliwość stanowienia prawa, może kształtować i nadzorować systemy edukacyjne manipulując polami wolności swoich obywateli bez naruszania struktur tych pól.

Nie można porównywać wolności np. w poszczególnych krajach, porównywalne może być poczucie i zapotrzebowanie na wolność obywateli poszczególnych krajów.

17. - Dynamiczna teoria pól wolności.

Dynamiczny wymiar teorii P.W. wskazuje na to, że poszczególne grupy i ich subiektywne odczucia wolności mogą zmieniać się w czasie. Relacje pomiędzy wielkościami pół wolności są płynne i zmieniają się w wyniku manipulacji ich polami wolności.

Idealnym stanem, zapewniającym stabilizację i spokój społeczny byłby stan równowagi, w którym pole wolności wewnętrznej jest równe polu wolności zewnętrznej (PWw = PWz).

Lecz stan taki jest praktycznie niemożliwy do uzyskania w rzeczywistości społecznej, jeżeli nawet wystąpiłby to trwałby bardzo krótko, ponieważ zaspokojenie wewnętrznej potrzeby wolności jednostki czy grupy spowoduje pojawienie się tej potrzeby na wyższym poziomie. Czynnikami destrukcyjnymi dla równowagi pól wolności w szczególności są: rozwój nauk i dążenie do rozwoju cywilizacyjnego, stały napór na zwiększanie wolności publicznej i powiększanie dobrobytu materialnego.

W celu przywrócenia równowagi otoczenie powinno zwiększać zewnętrzne pole wolności w miarę rozwoju wewnętrznego pola wolności.

Na rozmiar zewnętrznego P.W. mają wpływ czynniki, które nie są jednakowo rozłożone w społeczeństwie. Nawet w najbardziej demokratycznym państwie jest podział na klasy społeczne lub elity i nieelity o różnym zakresie dostępu do dóbr, zaszczytów, i różnej odpowiedzialności karnej. Nierówna jest również świadomość przysługujących praw w związku z tym wykorzystywanie udostępnionej wolności nie zawsze jest pełne. Z tego wynika, że im wyższe miejsce w hierarchii społecznej tym większa możliwość manipulowania wielkością pól wolności. Nierówność obywateli związana jest z przynależnością do danej grup społecznej (klasy).Elity tworzą przeważnie ludzie wykształceni, z podejściem humanistycznym o dużych aspiracjach wolnościowych. Nieelity czyli „doły społeczne” to ludzie przeważnie słabiej wykształceni, o niższej świadomości, bez wiary w swoje możliwości, ze skłonnością do fatalizmu.

Zgodnie z teorią P.W. kierunek rozwoju społecznego przebiega w stronę powiększania sfer wolności od niewolnictwa do demokracji parlamentarnej.

U podstaw tej teorii leży założenie, że siłą sprawczą w społeczeństwie są konkretni ludzie z ich dążeniami wolnościowymi, które motywują ich do działania. Człowiek czuje się wolny gdy jego pole wolności zewnętrznej pokrywa się z polem wolności wewnętrznej.

Teoria P.W. tłumaczy występowanie konfliktów społecznych rewolucje, rozwój społeczny.

Jeżeli kierunek rozwoju państwa powoduje zwiększenie grup społecznych sfrustrowanych tzn. ludzi zagubionych w nadmiarze wolności lub grup nie usatysfakcjonowanych ludzi o aspiracjach wolnościowych większych niż stwarzane im możliwości to wcześniej lub później dojdzie do konfliktu społecznego.

Gdy państwo zwiększa obywatelom wolności w zakresie mniejszym niż rosną ich oczekiwania to również doprowadzi

to do konfliktów (reformy permanentnie spóźnione).

Teoria ta udowadnia również nieskuteczność stosowanie przemocy w relacjach społecznych. Przemoc zawęża zewnętrzne pole wolności a więc pogarsza stosunek PWz do PWw nie może, więc prowadzić do uspokojenia nastrojów tylko przyspiesza otwarty konflikt.

18. - Typy ładu społecznego wg St. Ossowskiego.

Wg St. Ossowskiego porządek społeczny może być kształtowany wg trzech następujących zasad:

1. ład w którym występuje wspólny ośrodek decyzyjny (organizacja typu wojskowego),

2. ład w którym występuje interferencja decyzji osób lub grup (wielość ośrodków decyzyjnych),

3. ład kierujący się uwewnętrznionymi wzorami postępowania wchodzącymi w skład kultury danej zbiorowości. (wypracowane w zamkniętych grupach nawyki systemy komunikowania się i zachowań wynikające np. z tradycji lub umowy) .

Typy ładu społecznego rozróżniane wg dwóch kryteriów:

1. kryterium związane z interferencją decyzji . 2-kryterium związane z koordynacją działań

I	II
Czy działania zbiorowe kształtowane są przez centralny ośrodek Decyzyjny	Czy działania zbiorowe kształtowane są przez interferencję decyzji
		Porządek monocentryczny Tak	Porządek monocentryczny Nie
TAK	System porozumień Tak	System porozumień Nie
NIE	Porządek policentryczny Nie	Porządek policentryczny Tak
Tak-tak- system porozumień Tak-nie -porządek monocentryczny	Ład przedstawień zbiorowych Nie	Ład przedstawień zbiorowych Nie

Nie-tak- porządek policentryczny

Nie-nie - ład przedstawień zbiorowych

.

1. System porozumień - polega na tym, że jeden wspólny ośrodek decyzyjny koordynuje działania jednak ośrodki interferencyjne mają wpływ na jego decyzje. Interferencja prowadzi do skoordynowania działań i podjęcia decyzji centralnych na podstawie decyzji podejmowanych przez istniejące ośrodki i grupy pośredniczące.

2. Porządek monocentryczny - występuje gdy życie społeczne kierowane jest przez jeden centralny ośrodek decyzyjny. Aby przewidzieć jego działania należy znać jego cele, wiedzieć jakimi dysponuje zasobami, i jakie środki chce zaangażować w działanie.

3. Porządek policentryczny - występuje, gdy życie społeczne jest wypadkową nieskoordynowanych działań wielu ośrodków decyzyjnych. Aby przewidzieć kierunki działań należy poznać motywacje poszczególnych ośrodków

decyzyjnych (np. osób) i relacje zachodzące pomiędzy nimi.

4. Ład przedstawień zbiorowych - występuje, gdy życie społeczne kształtują wzory postępowania i schematy zachowań wywodzące się np. z kultury danej grupy społecznej. Można przewidzieć niektóre zachowania takiej grupy znając obowiązujące w niej wzory kultury i stopień ich przyswojenia przez poszczególnych członków.

Wg St. Ossowskiego obecnie największe znaczenie mają dwa rodzaje systemów:

19. - Typy systemów monocentrycznych.

1. system monocentryczny

1. S. monocentryczny prosty- jest to ład społeczny w którym nie występują instytucje interferencji decyzji (przypomina zdyscyplinowaną armię bez ośrodków pośredniczących).

2. S. monocentryczny z istniejącymi instytucjami interferencyjnymi i istniejącymi ośrodkamipośredniczącymi.

3. S. monocentryczny z istniejącymi instytucjami interferencyjnymi i bez występowania ośrodków pośredniczących.

Na decyzje ośrodka centralnego mogą mieć również wpływ izolowane decyzje jednostek ludzkich.

20. - Typy systemów policentrycznych.

2. system policentryczny

1. S. policentryczny zatomizowany- bardzo dużo ośrodków decyzyjnych ścierających się lub współpracujących na równych prawach, przypomina wolny rynek indywidualny.

2. S. policentryczny zorganizowany- występują organizacje grup społecznych broniące ich interesów i reprezentujące ich na szerszym forum.

Na ład społeczny wpływają decyzje :

1. podejmowane przez ośrodek centralne,

2. podejmowane przez indywidualne jednostki,

3. podejmowane przez zbiorowości organy pośredniczące,

4. wynikające z wzorów kultury.

W poszczególnych systemach występują podsystemy, które mogą być oparte na innych modelach np. w systemie policentrycznym jakim jest państwo armia jest podsystemem uformowanym wg systemu monocentrycznego.

Teorie ról społecznych

Teoria ról społecznych koncentruje się na zagadnieniach struktury społecznej grupy. Analiza konfiguracji ról społecznych daje dużo informacji o społeczeństwie oraz o systemie kontroli społecznej.

Teoria ról społecznych koncentruje się również na analizie społecznej osobowości człowieka. Analizuje zachowania ludzi pod wpływem oczekiwań i reakcji innych ludzi na pełnione role.

Człowiek uczy się roli jeżeli wie, że uzyska za jej pełnienie nagrodę, może to być nagroda materialna lub np. szacunek, posłuch itp. Role pełnione przez człowieka i sposób ich pełnienia zmieniają się w miarę zmian panujących uwarunkowań. Tworzenie i modyfikacja ról społecznych odbywa się pod wpływem oczekiwań grup społecznych. Role przybierają wciąż nowe postacie również w wyniku mobilności przemian kultury, technologii. Jednostka jest wciąż konfrontowana z przeobrażeniami ról innych osób, co powoduje przystosowanie jej roli do odnotowywanych przemian. Procesy programowania i modyfikacji roli przebiegają w znacznej mierze w sposób spontaniczny, Pełniąc daną rolę jednostka kieruje się koncepcją tej roli odczytaną ze wskazówek uzyskanych przez obserwację zachowań i reakcji otoczenia. Zachowania ludzi są kształtowane przez pełnione role, jednocześnie role te wpływają na ich zachowania.

W społeczeństwach tradycyjnych role są dokładnie opisane i zsynchronizowane ze sobą, nie nakładają się na siebie.

We współczesnych społeczeństwach otwartych jednostka może pełnić kilka różnych ról jednocześnie (np. dziennikarz udzielający się w życiu politycznym).W przypadku pełnienia kilku ról zawsze jedna z nich traktowana jest jako dominująca. Przez pryzmat roli dominującej patrzy się na inne pełnione role.

Teoria ról społ. wyjaśnia zachowanie jednostki na postawie roli, jaką ona pełni w społeczeństwie. Tłumaczy człowieczeństwo poprzez rolę, pozwala zrozumieć motywację zachowań i postępowanie jednostki i grup społecznych. Społeczeństwo zapewnia porządek poprzez manipulowanie i kreowanie ról. Człowiek wiedząc, że za rolę będzie nagrodzony lub potępiony zachowuje się w sposób przewidywalny. Przystosowywanie się człowieka do roli pozwala społeczeństwu kontrolować jego zachowania.

Słabością teorii jest założenie, że mamy możliwość swobodnego wyboru, co jest nieprawdą gdyż niektóre role są nam przypisane. Niczego teoria ta nie mówi o negacji.

Społeczeństwo o znacznym stopniu zsynchronizowania ról normatywnych ze strukturą społeczną charakteryzuje się brakiem lub niskim natężeniem a n o m ii, choć można przypuszczać, że nie będzie to społeczeństwo wolne od przejawów a l i e n a c j i.

Społeczeństwo o silnej rozbieżności pomiędzy normatywnymi rolami społecznymi a strukturą społeczną jest społeczeństwem a n o m i c z n y m, społeczeństwem, w którym dla wielu ludzi realną alternatywą jest wybór między nieakceptowanymi sposobami realizacji ról normatywnych a rezygnacją z tych ról, prowadzi to do pojawiania się symptomów alienacji.

Pierwszy typ społeczeństwa charakteryzuje się działaniem mechanizmów kontroli społecznej programującej.

Drugi typ społeczeństwa odznacza się dominacją mechanizmów represyjnej kontroli społecznej.

Typy stosunków jednostki do ról społecznych.

1. Przystosowanie do roli,- polega na przyjęciu zachowań charakterystycznych dla podejmowanej roli aby spełnić oczekiwania innych związanych z daną rolą.

2. Manipulacja roli,- polega na pełnieniu roli fasadowej, ukrywającej rolę faktycznie pełnioną. np. przedsiębiorca reklamuje się jako filantrop nie przyznając się, że prawdziwym powodem udzielenia pomocy jest uniknięcie płacenia wyższych podatków.

3. Negacja roli, - polega na aktywnym odrzuceniu pełnionej lub przypisywanej roli jako takiej.

Może być działaniem indywidualnym lub zbiorowym, może też przerodzić się w ideologię.

4. Kreacja roli -pula ról społecznych nigdy nie jest zamknięta, ciągle jedne role tracą na znaczeniu i zanikają inne powstają i nabierają znaczenia. Lawinowy przyrost nowych ról społecznych następuje w momentach rewolucyjnych i w czasie burzliwych transformacji. Z czasem nowe role tracą swój nowatorski charakter i nabierają cech administracyno-kontrolnych

21.- Funkcje kontrolne ról społecznych

Role spełniają w społeczeństwach funkcje kontrolne, poprzez kreowanie i manipulację rolami społeczeństwo kontroluje jednostki i narzuca im wzorce zachowań.

Funkcje kontrolne roli realizowane są następujący sposób :

Przyjęcie roli modyfikuje zachowania ludzi, którzy je pełnią, zmienia sposób ich myślenia, samoocenę poprzez konieczność dostosowania lub negacji norm kulturowych, lub obowiązujących wartości wynikających z przyjętej roli. Przyjęcie roli modyfikuje również zachowania innych wobec ludzi, którzy je pełnią, co ma również wpływ na autopecepcję pełniącego rolę.

Świadomie prowadzona manipulacja rolami pozwala na narzucanie pożądanych norm społecznych i w ten sposób przewidywać i kontrolować zachowania członków społeczności.

22.- Przystosowanie się do roli społecznej

Człowiek buduje swój obraz na postawie sygnałów wysyłanych mu przez innych członków społeczności, a ludzie z otoczenia reagują na rolę przez niego pełnioną lub mu przypisywaną. Reakcje innych ludzi, którzy identyfikują osobę z pełnioną przez nią rolą utwierdzają ją w jej mniemaniu, że właśnie ta rola charakteryzuje jej społeczną funkcję i społeczną osobowość. Społeczny obraz roli może być pozytywny lub negatywny. Osoba, której przypisano rolę niechcianą odczuwa dyskomfort próbuje więc zweryfikować dysonans poprzez zmianę poglądów bądź nastawień. Negatywne reakcje na rolę mogą spowodować próby odrzucenie danej roli lub zmiany otoczenia, środowiska na takie, które go zaakceptuje.

Poziomy przystosowania do roli.

1. Identyfikacja z rolą -zaangażowanie się i dobrowolne lub pod przymusem (z mocy dogmatu) przyjęcie roli.

2. Wdrukowanie roli -polega na utrwaleniu roli na zasadzie przypisania oczekiwanych zachowań, następuje na zasadzie pozytywnego lub negatywnego naznaczenia. Osobie, której rola zostanie wdrukowana trudno jest wyjść z tej roli bez pomocy społeczeństwa. Wsteczne wdrukowanie roli polega na reinterpretacji wcześniejszych zachowań lub faktów z biografii danej osoby. Jest to mechanizm retrospektywnej interpretacji.

3. Wrastanie w rolę - pełnienie roli przez jakiś czas powoduje, pozyskanie specyficznych dla tej roli możliwości, przywilejów, nawiązanie kontaktów i przypisanie symboli. Rutynowe zachowania związane z pełnieniem roli akceptowanej tworzą naturalny świat danej jednostki, który zostaje zburzony w momencie konieczności zmiany roli. W przypadku ról dewiacyjnych (negatywnych, nie akceptowanych społecznie) wrastanie powoduje brak możliwości zmiany roli.

Sposoby neutralizacji dyskomfortu wynikającego z pełnienia roli negatywnej:

1. -negacja odpowiedzialności- przerzucenie odpowiedzialności na innych, szukanie usprawiedliwienia poza sobą,

1. -negacja krzywdy- (złodziej nie kradnie- wypożycza,),

2. -negacja ofiary-( współwłasność mienia państwowego upoważnia mnie do przywłaszczenia).

3. -potępienie potępiających - (np. prokurator oskarża mnie o defraudację a sam zdradza żonę,)

4. -odniesienie się do użyteczności społecznej nieakceptowanej roli- np. „prostytucja nie rozbija rodziny”,

5. -fetyszyzacja roli - celebrowanie roli dla niej samej, usprawiedliwianie pewnych negatywnych zachowań lub zaniechań pełnieniem ważnej roli np. (macierzyństwo usprawiedliwia zaniechanie pełnienia innych ról, lub zbrodnie wojenne tłumaczone wykonywaniem rozkazów).

23.- Manipulacja, negacja, i kreacja roli społecznej.

Manipulacja rolą -polega na pełnieniu roli fasadowej, ukrywającej rolę faktycznie pełnioną. np. przedsiębiorca reklamuje się jako filantrop nie przyznając się, że prawdziwym powodem udzielenia pomocy jest chęć uzyskania zwolnień podatkowych, albo w czasie wojny podpisanie Volkslisty w celu kamuflażu.

Negacja roli -polega na aktywnym odrzuceniu pełnionej roli jako takiej, nie tylko swojej. Może być działaniem indywidualnym lub zbiorowym, może też przerodzić się w ideologię. np. odrzucenie roli ciemnego chłopa przez rolników, lub odrzucenie tradycyjnej kobiecej roli przez feministki.

Kreacja roli - pula ról społecznych nigdy nie jest zamknięta, ciągle jedne role tracą na znaczeniu i zanikają inne powstają i nabierają znaczenia. Lawinowy przyrost nowych ról społecznych następuje w momentach rewolucyjnych

i w czasie burzliwych transformacji. Z czasem nowe role tracą swój nowatorski charakter i nabierają cech administracyno-kontrolnych. Kreacją są również zachowania wzorowane na idolach, lub bohaterach historycznych lub nawet fikcyjnych, mitycznych rola „szlachetnego zbójnika” wzorowana na Janosiku lub Robin Hood'zie

Ruchy Społeczne

24.- Geneza i definicje ruchów społecznych

Na początku ruchy społeczne traktowano jako margines, anomalie od akceptowanych, znormalizowanych zachowań społecznych. Jako działania zbiorowe, których zachowań nie dawało się wyjaśnić z pozycji ustabilizowanych norm społecznych stanowiły zagrożenia dla aktualnych elit władzy. Dlatego próbowano umniejszać znaczenie ruchów społecznych, traktowano je jako zachowania marginesowe i szkodliwe społecznie. Wydarzenia takie jak bunty, rebelie, rewolucje, powstania, zamieszki, strajki, masowe zachowania na kataklizmy stawały się źródłem nowych zespołów zachowań, które wykraczały poza dotychczasowe, tradycyjne zachowania normatywne. W miarę narastania częstotliwości i skali tych zjawisk okazało się, że nie daje się ich traktować w kategoriach anormalności. Zaczęto więc analizować je w sposób naukowy oraz wykorzystywać w celu stymulowania i kierowania zmianami społecznymi. Ruch jest przeciwieństwem stagnacji, zastoju i związany jest z rozwojem.

Cechami ruchów społecznych są:

1. zbiorowość zachowań, działalność grupowa,

2. odmienność w sensie historycznym, niezgodność z dotychczasowymi doświadczeniami społecznymi.

Podejście kulturowe - ruch społ. jako zjawisko kulturowe taktowany jest jako zachowania odszczepieńcze, odbiegające od wzoru ogólnie przyjętego -dewiacyjne. W celu ich badania stosuje się pojęcia wypracowane przez socjologię kultury, socjologię społeczną, antropologię kultury.

Podejście strukturalne, konfliktowe.- ruchy społ. są efektem uwikłania się grup społecznych w konflikt i mogą prowadzić do rozwiązania tego konfliktu drogą zmian społecznych. Ruchy społ. powstają na bazie konfliktów społecznych a jednocześnie istnienie ruchów wywołuje nowe konflikty.

Obydwa podejścia posiadają dobre i złe strony. Pozytywne w podejściu kulturowym jest to, że pojawiają się nowe role, wzory zachowań, które kształtują nowe tożsamości, dostępne dla uczestników ruchów społecznych jednak nie zwraca się uwagi na znaczenie władzy, walki o władzę jako przyczyny i wyniku dążenia do zmian. Podejście konfliktowe natomiast nie nawiązuje do głębokiego konfliktu społecznego do, którego ruch mogą prowadzić na bazie różnych interesów grupowych.

RUCHY SPOŁECZNE to zachowania nie dające się zakwalifikować do zachowań indywidualnych,

ani jako zachowania normatywne grup społecznych.

RUCH SPOŁECZNY to zachowanie przebiegające w danym czasie i posiadające jakiś wspólny cel, lecz nie dający się przewidzieć z góry zachowania uczestników tego ruchu

RUCHY SPOŁECZNE to formy organizacyjne służące do wyartykułowania stanowisk różnych stron konfliktu. Mogą się przyczyniać do zmian społecznych.( podejście konfliktowe)

RUCHY SPOŁECZNE są działaniami nie rutynowymi, trudno jest przewidzieć ich zachowanie w przyszłości. Ruch społ. wyłania się z działań nietypowych, indywidualnych potem staje się działaniem zbiorowym, działania te muszą być uświadomione

25.- Propozycje badawcze szkoły socjologicznej w badaniu ruchów społecznych.

W ujęciu socjologicznym ruchy społ. postrzegane są jako zbiorowe przedsięwzięcia zmierzające do ustanowienia nowego porządku rzeczy na tle niezadowolenia z dotychczasowej formy życia lub tęsknoty za nowym sposobem życia. Inicjują i przeprowadzają zmiany społeczne. Na początku ruch pozbawiony jest formy z czasem tworzy organizację i struktury, niekiedy powstają kodeksy reguł i norm postępowania, ruch mogą stworzyć własną kulturę stanową, nowy styl życia i obyczaj. Ruchu społ. są wyższą formą organizacyjną zachowań społecznych Tłum jest prymitywną formą zachowań zbiorowych, manifestacja lub pochód ludności w obronie jakichś haseł zaliczamy już do form ruchów społecznych. Zachowania społeczne by doprowadzić do zmian muszą przekształcić się w ruch społ, który będzie miał cechy działania ciągłego i jawnego. Są to bowiem warunki uzyskania poparcia społecznego, bez którego ruch obumiera i ginie. Z perspektywy socjologicznej podkreśla się skierowanie ruchów przeciwko istniejącym systemom prawnym, politycznym normom obyczajowym, kulturalnym i systemom wartości i akcentuje się ich zbiorowość.

26.- Propozycje badawcze szkoły psychologicznej w badaniu ruchów społecznych.

W ujęciu psychologicznym szczególną uwagą zwraca się na rolę jednostki w ruchach społecznych.

Ruch społ. traktuje się jako rezultat przystosowania jednostek do świata społecznego, niezadowolenie z obecnej sytuacji konkretnych ludzi powoduje tworzenie i działanie ruchu. Problemy społeczne będące powodem tworzenia się ruchu muszą być na tyle atrakcyjne, ważne i przekonywujące by zachęcić jednostkę do zaangażowania się w działanie, podjęcia trudu a niekiedy ryzyka uczestnictwa w ruchu. W ujęciu psychospołecznym podkreśla się, że podstawą działania ruchów jest chęć działania jednostki pobudzona przez ładunek emocjonalny. Ruchy społeczne, będące reakcją psychologiczną na względne upośledzenie, wywołują zmiany społ. lecz zmiany, szczególnie te powodujące frustracje, również prowadzą do tworzenia się nowych ruchów społecznych. Kluczowym problemem z tej perspektywy nie są same zmiany społeczne, lecz chęć i gotowość jednostki do poszukiwań, ruchy uważa się za stany zmobilizowanych motywacji jednostek. Analiza psychologiczna ruchów społ. prowadzona jest pod kontem zbadania warunków zewnętrznych jakie są niezbędne do zainicjowania ruchu oraz przewidzenia jakie stany psychologiczne jednostek muszą zostać skumulowane by ruch powstał.

27. - Propozycje badawcze szkoły politologicznej w badaniu ruchów społecznych.

Wg politologów ruch społeczne mają charakter konfliktogenny. Pojawiają się na jakimś określonym terytorialnie i społecznie polu. Zwracają uwagę społeczeństwa na jakąś idee lub problem. Z perspektywy politologicznej podkreśla się skierowanie ruchów społecznych przeciw czemuś i jednocześnie w kierunku czegoś, stąd konfliktowy charakter tych ruchów.

Jeżeli grupa zaangażowana w ruch jest wystarczająco duża lub ważna to ruch społeczny nabiera charakteru konfliktu politycznego.

Skala i stopień zorganizowania ruchu zależy od tego czy upośledzenie (obiektywne lub subiektywne) dotyczy mas czy elit społecznych.

Wg politologów ruch społeczny jest atakiem na system, a ich przyczyną najczęściej jest dyskomfort odczuwany przez odpowiednią grupę społeczeństwa. Szczególna wagę politolodzy przywiązują do ruchów społ. jakimi są rewolucje.

28.- Propozycje badawcze perspekt. społeczno-historycznej w badaniu ruchów społecznych.

Ruchy społeczne zaczynają odgrywać główną rolę w życiu społecznym. Nie są obecnie postrzegane jako czynniki wyłącznie zmian społecznych są fragmentem społecznego procesu stawania się. Rodzą się i umierają wraz ze społeczeństwem. W niektórych wysoko rozwiniętych krajach, w wyniku osiągnięcia wysokiego stopnia zaspokojenia potrzeb polityczno-społecznych ruchy społeczne skierowują się na problematyce np. ochrony środowiska, budowy instytucji samorządowych celu uzyskania autonomii zawodowej, społecznej i autonomii wobec państwa.

Konflikty społeczne to walka sił społecznych o kontrolę.

29. - Rodzaje ruchów społecznych.

1. R. społ. sensu stricte (najbardziej typowe) -nastawione na zdobywanie kontroli nad wiedzą, wzorami kulturowymi grup społecznych

2. R. społ. typu historycznego- nastawione na kontrolę procesu przejścia między kolejnymi formacjami społecznymi (np. ruch Spartakusa, rewolucja burżuazyjna).

3. R. społ. typu kulturowego - skoncentrowane na transformacji treści kulturalnych, etycznych, obyczajowych (np. feminizm).

30. - Rodzaje współczesnych i nowych ruchów społecznych.

Pole działania nowych ruchów społ. w ostatnim czasie poszerza się i zmienia kierunki rozwoju, w mniejszym stopniu nastawione są na zmiany społeczne w sensie politycznym. Coraz bardziej obszarem działania ruchów społ. stają się systemy socjalno-kulturowe.

Klaus Opfe klasyfikacja współczesnych ruchów społ.

4. ruchy ekologiczne,

5. ruchy w obronie praw człowieka

6. ruchy pacyfistyczne i pokojowe,

7. ruchy zaangażowane we wspólnotową (alternatywną) produkcję i dystrybucję towarów i usług.

Uwaga nowych ruchów skierowana jest na zdrowie, ciało ludzkie, dziedzictwo etniczne i tożsamość kulturową, autonomię. Stanowią one przeciwwagę dla kontroli nad społeczeństwem, biurokracją. Stopień zorganizowania nowych ruchów społ. jest stosunkowo luźny, brak w nich ścisłych struktur, hierarchii przedstawicieli. Członkostwo zastępowane jest ochotniczą obecnością. Programowo ruchy te unikają się ideologii i organizacji, są poza podziałem na lewicę i prawicę. Z takimi ruchami trudno jest negocjować, charakteryzują się brakiem dyscypliny wewnętrznej.

Baza członkowska nowych ruchów to: klasa średnia, bezrobotni, studenci, uczniowie, gospodynie domowe.

31. - Jednostka, wspólnota, zrzeszenie.

WSPÓLNOTA- grupa społeczna zajmująca określone terytorium i obejmująca przynajmniej większość stosunków społecznych danej społeczności. Członkowie przebywają w skupieniu przestrzennym, wewnątrz wspólnoty może upłynąć całe życie jednostki. Wspólnota charakteryzuje się ograniczeniem terytorialnym i jest pojęciem bliskoznacznym ze społecznością lokalną.

Wspólnota ma genezę naturalną i niezależną od indywidualnego człowieka. Każda jednostka należy do kilku wspólnot jednocześnie, jednak liczba tych wspólnot jest ograniczona. (rodzina, społ. lokalna, mała ojczyzna, Ojczyzna, rasa, gatunek itp.) Jedna wspólnota zawiera w sobie inne wspólnoty. Każda wspólnota zaspokaja inne potrzeby członków. Jednostka niema wyboru wspólnoty, w której żyje, jest na nią skazana.

WSPÓLNOTA-Powstała w sposób naturalny grupa społeczna skupiona przestrzennie, obejmująca całość lub przynajmniej większość stosunków społecznych pomiędzy elementami składającymi się na nią.

ZRZESZENIE- jego członkowie przebywają w skupieniu społecznym, mogą być rozproszeni terytorialnie. Chociaż mogą czasowo skupiać się przestrzennie, ale nie muszą, sposoby komunikowania się i wymiany informacji pomiędzy członkami określają reguły społeczne. Wspólny cel grupowy integruje zrzeszenie, zasadniczą funkcją zrzeszenia jest zbiorowe dążenie do osiągnięcia określonych celów. Geneza zrzeszenia ma charakter konwencjonalny. Jednostka może udzielać się w wielu zrzeszeniach, ograniczenie stanowi wielość jej zainteresowań. Zrzeszenia zaspokajają potrzeby jednostki tylko w zakresie fragmentów jej aktywności. Przynależność do zrzeszenia zależy od jednostki, przeważnie niema ograniczeń związanych z wystąpieniem.

ZRZESZENIE - Utworzona na zasadzie umowy grupa społeczna skupiona jedynie społecznie, w celu realizacji założonych celów związanych z potrzebami członków.

CECHA	WSPÓLNOTA	ZRZESZENIE
Forma	Skupienie przestrzenne (terytorialne)	skupienie społeczne
Cel działania	Nieokreślony	Określony
Układ stosunków	Szeroki	Wąski
Stosunki osobiste	Konieczne	Niekonieczne
Typ stosunków	Emocjonalny	Racjonalny
Geneza	Naturalna	Konwencjonalna
Stosunek do jednostki	Obiektywny	Subiektywny
	Zbiorowość potencjalnie autonomiczna społeczne	Zbiorowość zawsze heteronomiczna społeczne
	Autonomia społeczna polega na możliwości ustalania zasad działalności- tworzenie norm, praw.	Zrzeszenie akceptuje porządek zastany, respektuje zastane prawa.

32. - Zrzeszenia i ich rodzaje.

Można rozróżniać dwa rodzaje stosunków społecznych za podstawę biorąc:

-stosunki członków grupy pomiędzy sobą,

-stosunki członków ze światem zewnętrznym.

Typy zrzeszeń

1. Zrzeszenia PRYWATNE- nie posiadają unormowanych relacji z otoczeniem- to grupy towarzyskie, kliki, gangi.

2. Zrzeszenia PUBLICZNE- posiadają trwale uregulowane stosunki z otoczeniem, i dzielą się na:

• Z. Formalne - posiadające prawnie uregulowany (sformalizowany) układ stosunków wew. i układy stosunków z otoczeniem. Posiadają statuty, regulaminy, jawne, akceptowane społecznie struktury organizacyjne. Zrzeszenia formalne o większym znaczeniu, nazywane są STOWARZYSZENIAMI

• Z. Nieformalne posiadające obyczajowe uregulowania stosunków wewnętrznych i relacji z otoczeniem zewnętrznym. W zrzeszeniach tego typu występuje również brak sankcji prawnych, jedynie sankcje zwyczajowe i obyczajowe. (Obecnie większość tych zrzeszeń przekształca się w zrzeszenia formalne. Od czasów rewolucji francuskiej nie obserwuje się większego znaczenia zrzeszeń nieformalnych.)

33. - Sposoby pojmowania organizacji i rodzaje organizacji.

Pojęcie organizacji jest wieloznaczne niedające się zdefiniować w sposób prosty.

O organizacji można mówić w sensie:

-atrybutowym- określając ją na podstawie posiadanych cech indywidualnych,

-rzeczowym - określając jej materialne struktury,

-czynnościowym - określając wykonywane przez nią czynności, działania.

ORGANIZACJA - zbiorowość społeczna, sztuczny twór świadomie założony w określonym celu i określonym czasie.

Socjologia uznaje za ORGANIZACJE takie i tylko takie „rzeczy zorganizowane” (zbiorowości społeczne), które mają sztuczną, konwencjonalną genezę, tzn. zostały utworzone przez świadome działanie ludzi w celu spełniania określonych zadań.

ORGANIZACJA jest zbiorowością społeczną utworzoną na zasadzie konwencji społ. przez świadome dążenie do spełnienia określonych zadań.

ORGANIZACJA wg K. Doktora to INSTYTUCJA -czyli zespół narzędzi i związków instytucyjnych

Kategorie osób występujących w organizacjach:

• szeregowi uczestnicy, członkowie,

• właściciele i zarządzający ,

• klienci, korzystający z działalności organizacji,

• publiczność- członkowie społeczności w której działa organizacja.

RODZAJE ORGANIZACJI wg kryteriów uzyskiwanych korzyści :

I.- organizacje zrzeszeniowe- służące zaspokajaniu potrzeb swoim członkom, działalność ich nie jest sformalizowana. Cele i zakres ich działalności określane są wolą członków. -„Zrzeszenia wzajemnej korzyści”

II.-organizacje instytucjonalne - służące np. całemu społeczeństwu, zaspokajające potrzeby i przynoszące korzyści szerszym grupom społecznym. Ich działalność jest sformalizowana. Organizacje te są ukierunkowywane są w swej działalności na zewnątrz. Zakres ich działania oraz zadania wytyczane są przez szerszą społeczność.

Jeżeli organizacja zrzeszeniowa zaczyna pełnić ważną rolę społeczną dla całego społeczeństwa to jej funkcja zostaje zinstytucjonalizowana, czyli przekształca się w organizację instytucjonalną.

Przesunięcie wektora działań z wewnątrz na zewnątrz dokonuje się często poprzez wymuszenie, nacisk pochodzący od grup i instytucji pełniących kierownicze role w społeczeństwie.(często są organy państwowe)

34. - Typy definicji wg Hansona. Istota urządzenia i związku instytucjonalnego.

Robert. C. Hanson wyodrębnił cztery typy (grupy) definicji instytucji społecznych:

1. Instytucja jako kulturowo uwarunkowany wzór zachowań- ( norma społeczna np. udział w wyborach)-najczęstsza definicja,

2. Instytucja jako określona, odpowiednio zorganizowana grupa społeczna- ( partia politycznej),

3. Instytucja jako system, układ lub kompleks ról społecznych- (instyt. macierzyństwa, parlamentarzysty)

4. Instytucja jako konfiguracja lub układ kulturowy złożony z rozmaitych elementów i służący zaspokajaniu potrzeb społecznych.

INSTYTUCJE społeczne to zobiektywizowane i powszechnie akceptowane w danej zbiorowości wzory zachowań jednostek w dziedzinach, które decydują o charakterze i funkcjonowaniu danej zbiorowości jako całości.

( praca zawodowa, kształcenie się, służba wojskowa, opieka zdrowotna.)

URZĄDZENIE instytucyjne - to określony, złożony, sformalizowany układ pozycji i ról społecznych, zazwyczaj poparty i zabezpieczony sankcja prawną, wraz z towarzyszącymi środkami materialnymi służącymi do realizacji zachowań instytucyjnych (przedsiębiorstwo, rząd, szpital, armia, sąd)

ZWIĄZEK instytucyjny -to zespół ludzi zajmujących określone pozycje i pełniących określone role w urządzeniu instytucyjnym. (załoga przedsiębiorstwa., rada ministrów, personel szpitala, żołnierze, )

35. - Sekwencja instytucjonalna i rodzaje organizacji.

Normy, instytucje i związki instytucyjne tworzą określoną sekwencję zjawisk społecznych nazywanych sekwencja instytucjonalną. Przykładem takiej sekwencji jest :

NORMA SPOŁECZNA	INSTYTUCJA	URZĄDZENIE Instytucyjne	ZWIAZEK instytucyjny
Człowiek, by zaspokoić swoje potrzeby musi pracować	Praca	Przedsiębiorstwo	Załoga przedsiębiorstwa
Człowiek musi dbać o zdrowie	Lecznictwo	Szpital	Personel: lekarze, pielęgniarki, salowe

RODZAJE ORGANIZACJI wg kryteriów uzyskiwanych korzyści :

I.- organizacje zrzeszeniowe- służące zaspokajaniu potrzeb swoim członkom, działalność ich nie jest sformalizowana. Cele i zakres ich działalności określane są wolą członków. -„Zrzeszenia wzajemnej korzyści”

II.-organizacje instytucjonalne - służące np. całemu społeczeństwu, zaspokajające potrzeby i przynoszące korzyści szerszym grupom społecznym. Ich działalność jest sformalizowana. Organizacje te są ukierunkowywane są w swej działalności na zewnątrz. Zakres ich działania oraz zadania wytyczane są przez szerszą społeczność.

36. - Zrzeszenia publiczne a związek instytucjonalny.

Wszelkie, znaczące organizacje społeczne dają się podzielić na dwa typy :

5. Zrzeszenia publiczne

6. Związki instytucyjne

Zrzeszenia publiczne	Związek instytucjonalny
Każde zrzeszenie jest grupą społeczną,	Zbiorowości tworzące związek instytucjonalny mogą być grupą społeczną , ale nie muszą nią być
Ich funkcje są określane i wyznaczane przez samych członków stowarzyszenia	Ich funkcje są zawsze określane normatywnie
są zbiorowościami liczebnie ograniczonymi	Nie mają bliżej określonych granic liczebności
Formy władzy są nietrwałe i mają najczęściej formy demokratyczne i autokratyczne	Struktury władzy bywają silnie spetryfikowane i oparte przeważnie na zasadach biurokracji
Są na ogół zbiorowościami autonomicznymi	Są zwykle powiązane lub wchodzą w zakres szerszych struktur instytucjonalnych.

Związki instytucjonalne powstają w wyniku konwersji funkcji i formalizacji, biurokratyzacji zrzeszeń publicznych.

37. - Fazy rozwoju instytucjonalizacji na przykładzie związków zawodowych.

Instytucjonalizacja to formalizacja bądź biurokratyzacja zrzeszeń

Fazy rozwoju ruchów społecznych wg Kinga:

• narodziny ruchu, -udział charyzmatycznych liderów

• organizacja, -narodziny formalnych zrzeszeń i związków

• stabilizacja, -instytucjonalizacja, profesjonalizacja, biurokratyzacja.

Jeżeli organizacje zrzeszeniowe zaczynają pełnić rolę ważniejszą dla całego społeczeństwa to ich funkcje zostają zinstytucjonalizowane i przekształcają się w organizacje instytucjonalne.

Społeczeństwo wymusza konwersję funkcji organizacji zrzeszeniowej do organizacji instytucjonalnej w wyniku czego następuje instytucjonalizacja życia społecznego.

Przykładem jest instytucjonalizacja związku zawodowego:

1. -związki zawodowe powstają samorzutnie i działają na prawach zrzeszenia- grupa subiektywnie upośledzonych pracowników deleguje przedstawicieli do negocjacji z pracodawcą, następnie etatyzuje ich i profesjonalizuje.

2. -państwo uświadamia sobie ich znaczenie i odrębność, tworzy więc dla nich odrębne przepisy prawa,

3. -państwo tworzy organy administracji publicznej, w skład których wchodzą delegaci dobrowolnych związków, związki zostają w ten sposób wciągnięte w obręb administracji publicznej i pośrednio zetatyzowane.

4. -państwo tworzy organy samorządowo-związkowe jako organizacje publiczno-prawne i przymusowe.

38. - Płaszczyzny działań zrzeszeń.

1. Płaszczyzna konstytutywna (zrzeszenia o charakterze politycznym i religijnym),

2. Płaszczyzna gospodarcza ( związki zawodowe, organizacje samorządowe prof.),

3. Płaszczyzna poznawcza ( towarzystwa naukowe i oświatowe),

4. Płaszczyzna estetyczna (amatorskie zespoły art., tow. miłośników sztuk),

5. Płaszczyzna biologiczna, witalna ( tow. ochrony zdrowia),

6. Płaszczyzna rekreacyjno-ludyczna( grupy towarzyskie, związki hobbystów).

Proces instytucjonalizacji obejmuje wszystkie rodzaje zrzeszeń i jest tym bardziej nasilony i intensywniejszy im zrzeszenia są bardziej polityczne, dużo wolniej i w mniejszym stopniu przebiega w zrzeszeniach ludycznych.

39.- Biurokracja jako typ władzy politycznej.

Na początku biurokracja była postrzegana jako typ władzy politycznej lub jako sposób funkcjonowania administracji publicznej. Potem okazało się, że biurokracja jest cechą każdej organizacji, wraz z organizowaniem się pojawia się jako nieodłączny element biurokracja. Przejawia się ona formalizmem, rzeczowością stosunków, profesjonalizacją funkcji, hierarchicznością stanowisk, sztywnością - petryfikacją struktur. Wszystkie dotychczasowe próby ograniczania negatywnych efektów biurokracji w życiu społecznym zakończyły się niepowodzeniem.

40. - Procesy zachodzące w instytucjach społecznych w nowoczesnych społeczeństwach.

7. CENTRALIZACJA zarządzania, i decyzji w jednym ośrodku kierowniczym.

8. ROZROST APARATU ADMINISTRACYJNEGO

9. PROFESJONALIZACJA I ETATYZACJA stanowisk kierowniczych.

10. ZWIĘKSZANIE LICZBY STATUTÓW I PRZEPISÓW I ICH USZCZEGÓŁOWIENIE

11. DEPERSONALIZACJA STOSUNKÓW I RACJONALIZACJA DZIAŁANIA

12. ZACHAMOWANIE INICJATYWY, ograniczenie inwencji poszczególnych członków

13. UPADEK WIĘZI CZŁONKOWSKIEJ, wzmaganie się tendencji dezintegracyjnych

Z punku widzenia teorii instytucjonalizacji, społeczeństwa o dużym tempie instytucjonalizacji są uważane za bardziej rozwinięte niż te, w których to tempo jest wolniejsze.

E L I T Y

51. - Klasyfikacja teorii struktur i zmian społecznych wg kryterium roli i funkcji elit.

Przyjmując za kryterium rolę i funkcję jaką elity pełnią w społeczeństwie można wydzielić cztery grupy teorii nastawionych na wyjaśnienie zmian zachodzących w strukturach społecznych:

1. Teorie które przypisują elitom pełnienie niezbywalnie ważnych ról w społeczeństwie i jego rozwoju. (teorie G. Moski, V. Pareto, pierwotna wersja teorii H.D. Lassawella)

2. Teorie które przypisują elitom pełnienie ważnych ról w społeczeństwie, ale bez podnoszenia ich do rangi prawidłowości czy praw natury.(teorie funkcjonalistyczne T. Parsonsa, K. Mannheima, T.Bottmore'a, G.L. Field'a, J. Higley'a, zmodyfikowana teoria H.D. Lassawella ). Weber z koncepcją klasy administratorów powstałą w wyniku biurokracji, która jest wynikiem zobiektywizowanej tendencji „technicznej racjonalności”.

3. Teorie, które elitom przypisują konfliktogenny charakter, ale nie zawsze destrukcyjny sam w sobie. ( teoria

R. Michelsa amalgamacja elit, G. Simmela .

4. Teorie, które przypisują elitom wyłączne konfliktogenny i destrukcyjny charakter oraz zakładające możliwość wyeliminowania ich z procesu dziejowego. (teoria materializmu historycznego Marksa i Engelsa)

52. - Przedstaw różnice w pojęciach używanych przez twórców teorii elitycznych.

I. Marks i Engels posługiwali się pojęciami klas społecznych, które rozróżniali na podstawie dostępu poszczególnych grup do środków produkcji:

B u r ż u a z j a -jako klasa posiadaczy kapitału lokowanego w środki produkcji, w trakcie przemian historycznych wchłaniała stopniowo drobnomieszczaństwo, kupców itp.

P r o l e t a r i a t - klasa ludzi nieposiadających kapitału pieniężnego, utrzymująca się z pracy najemnej w przemyśle, handlu i usługach.

Burżuazja jako kasa panująca ekonomicznie panuje jednocześnie politycznie.

II G. Moska posługiwał się również pojęciem klas, jednak wg niego klasa rządząca obejmuje warstwy administracyjne, religijne, kulturalne, ekonomiczne, i intelektualne. W skład tej klasy nazywanej klasą kierowników społeczeństwa lub klasą polityczną Moska zalicza ludzi wg posiadanych przymiotów osobistych: posiadanego bogactwa, wykształcenia, prestiżu społecznego, przeważających nad masami intelektualnie i moralnie. Podstawą do rządzenia tej klasy jest jej lepsze zorganizowanie.

III.V. Pareto w celu wyraźnego zasygnalizowania różnicy w podejściu do grup społecznych wprowadził do swojej terminologii określenia: ELITA oraz NIEELITA. Elitę, warstwę wyższą wg niego stanowią ludzie najlepsi, najzdolniejsi, ale nie zawsze i nie automatycznie, nieelita to warstwa niższa czyli masy.

IV.H.D Lasswell posługiwał się pojęciami klas i elit. Do elity zaliczał początkowo ludzi wpływowych, którzy otrzymywali najwięcej z tych wartości, które są przedmiotem największego pożądania czyli: dochodu, szacunku, prestiżu, oraz bezpieczeństwa. Następnie w latach czterdziestych skorygował swoja teorię i do elity zaliczył ludzi biorących udział w podejmowaniu najważniejszych decyzji.

V.C.W. Mills posługując się pojęciem elit do najwyższych elit zaliczał ludzi zajmujących kluczowe stanowiska w wielkich korporacjach, spółkach akcyjnych, aparacie państwowym. o zaliczeniu do elity nie decydowały u niego przymioty osobiste lecz dostęp do pewnych instytucji i miejsce w hierarchii, a szczególnie w hierarchii instytucji „Wielkiej Trójki”.

Zasadnicza różnica oprócz różnego nazewnictwa i znaczenia pojęciowego pomiędzy Marksem a jego krytykami polegała na tym, że zakładał on możliwość a nawet historyczną konieczność likwidacji różnic społecznych, natomiast np. Michels przekonany był o nieusuwalności i ponadhistorycznym charakterze podziałów na elity i masy.

53. - Jakimi kryteriami podziałów społecznych posługiwały się poszczególne teorie elityczne.

Funkcjonaliści -(T. Parsons, H. D.Lassawell, G. L. Field, J. Higley) uważali, że system polityczny aby mógł funkcjonować na dłuższą metę wymaga mechanizmów koordynacji, i sprawnego zarządzania czyli przywództwa. Traktowali nieodzowność podziału społecznego i wydzielenie przywódców jako ludzi, którzy przyjmują na siebie większą od innych odpowiedzialność za losy społeczeństwa.

Twórcy i interpretatorzy teorii opartych na konflikcie społecznym tacy jak: K. Marks, R. Michels, C.W. Mills, J. Burtham w niejednorodności i różnorodności elementów struktury społecznej upatrują zarzewie nieustających starć społecznych a nawet walki. Przekonani byli, że sfery materialna i ideologiczna elity i nieelity, lub klasy panującej i mas nie są do pogodzenia na dłuższą metę.

54. - Koncepcja struktur społecznych w klasycznych teoriach elitycznych.

V. Pareto -społeczeństwo dzieli się na: warstwę wyższą -elitę i warstwę niższą - nieelitę.

W elicie wydzielił elitę rządzącą i elitę nierządzącą.

W elicie Pareto wyróżniał arystokrację jako grupę ludzi zajmujących najwyższe stanowiska w elicie rządzącej.

We wcześniejszych czasach szczególne role odegrały arystokracje wojskowe, religijne, handlowe, plutokratyczne.

G. Moska -społeczeństwo dzielił na - klasę tych, którzy rządzą i - klasę tych, którzy są rządzeni.

Klasa rządząca jest mniejsza liczebnie ale jest lepiej zorganizowana i to umożliwia jej panowanie nad nie zorganizowaną większością. Klasa polityczna jest tym lepsza i więcej sił społecznych wchłonie w siebie. Siły społeczne, które pretendują do władzy to siły polityczne. Więc faktyczne o losach rządów czy władz decyduje to ile sił politycznych uda się włączyć w swoje struktury.

H.D. Lassawell podzieli społeczeństwa na trzy klasy: -Klasę panująca, -Klasę zależną, i -Klasę poddaną.

Elitę społ. podzielił na elitę władzy i grupę społeczną mającą dostęp do określonego rodzaju wartości np. wiedzy

C.W. Mills wg niego elita władzy, podobnie jak u Marksa klasa panująca, to koła polityczne, ekonomiczne, wojskowe, które podejmują decyzje pociągające za sobą skutki w skali ogólnokrajowej. Piramida społeczna jest bardziej zbliżona do „bączka” niż do trójkąta.

Na samym szczycie znajduję ścisła elita władzy, w środku osoby, które przygotowują koncepcje decyzje, czyli doradcy i eksperci. Niżej znajdują się ludzie brani pod uwagę przy podejmowaniu ważnych decyzji i obsadzaniu stanowisk. „Wielka Trójka” stanowi sam szczyt elity władzy są to:

1. Bogacze świata korporacji- związani z wielkim biznesem posiadacze kapitału,

2. Kierownictwo polityczne - systematycznie uzależniające się od finansowania przez świat korporacji,

3. Potentaci wojskowi -za cenę prestiżu podniesionego do rangi honoru gotowi są zrezygnować z pełni władzy politycznej.

Niższą elitę stanowią:

1. Wielcy kierownicy i zarządcy,

2. Ludzie bogaci wykorzystujący swoje bogactwo do czerpania większych korzyści z systemu społecznego niż pozostali obywatele.

3. Ludzie sławni, którzy w dobie mass- mediów dzięki znanym twarzom lub nazwiskom wyróżniani są w systemie społecznym również w zakresie dostępu do dóbr materialnych i możliwość wpływania na masy.

R. Michels wyróżnił w strukturze społ. elitę i masy, przy czym w elicie wyróżnił elitę starą i nową.

Elita to zorganizowana mniejszość, która dzięki swemu zorganizowaniu panuje nad masami oraz broni swego panowania przed nową elitą. Michels wyróżnił trzy typy elit:

• elitę ekonomiczną,

• elitę intelektualną,

• elitę polityczna.

K. Marks -Koncepcję podziału społecznego sprowadził do tezy o polaryzacji społeczeństwa na dwa zasadnicze obozy: 1. Właścicieli różnych form kapitału

2. Ludzi pozbawionych własności, dysponujących wyłączne siłą roboczą.

M. Weber przeciwstawiając porządek ekonomiczny porządkowi społecznemu odpowiednio podzielił społeczeństwo na klasy, bądź na stany. Pojęcia klasy używał Weber, gdy analizował ład gospodarczy lub dystrybucję i użytkowanie dóbr materialnych. Klasa to grupa niestanowiąca wspólnoty, ale posiadająca jednakową pozycję ekonomiczną.

Stany natomiast w pojęciu Webera to wspólnoty wyodrębnione na zasadzie jednakowego „stylu życia” pojęcie prestiżu społecznego i honoru jest dla każdego stany charakterystyczne. Treściowo wyrazem godności stanowej jest oczekiwanie od członka specyficznego „stylu życia” Podział społeczeństwa na stany Weber stosował w przypadku rozważania stosunku poszczególnych grup np. do sposobu konsumpcji dóbr.

55. - Koncepcje przemieszczania się jednostek w ramach struktury społ. wg klas. teorii elitycznych.

Teorie elit bazują w zasadzie na dwóch konkurencyjnych mechanizmach wymiany elit:

1. na zasadzie reprodukcji

2. na zasadzie cyrkulacji, krążenia elit.

R e p r o d u k c j a polega na odtwarzaniu składu elit wyłącznie z własnych szeregów, bez sięgania do zasobów innych warstw społecznych. Nie ma więc przemieszczania sie z góry w dół ani z dołu do góry.

C y r k u l a c j a polega na uzupełnianiu składu elity jednostkami z zasobów zewnętrznych.

Najczęściej twórcy klasycznych teorii elitarnych skłaniają się w kierunku zasady krążenia elit.

V. Pareto udowadniał, że każda władza demoralizuje dlatego długo sprawowana „zużywa” elity fizycznie i moralnie, Chcąc utrzymać się przy władzy muszą one sięgać do zasobów nieelity. W dobrze pojętym interesie elita wsysa w siebie wartościowe jednostki z zewnątrz a pozbywa się jednostek zdegenerowanych. V. Pareto przyznawał zasadzie krążenia elit bardzo duże znaczenie podkreślając jej naturalną genezę i konieczność dziejową.. Pozostawanie zbyt dużo jednostek zdegenerowanych w elicie grozi jej niewydolnością. Nagromadzenie zbyt dużej ilości jednostek wartościowych w warstwach niższych stanowi zagrożenie dla elity. Oba przypadki, zdaniem Pareto są wynikiem niewydolności lub zakłócenia mechanizmu przepływu krążenia elit i powodują katastrofy społeczne jaką jest np. rewolucja. W teorii Pareto zasada krążenia elit jest najlepszym środkiem powolnego acz systematycznego procesu przekształcania, wzbogacania się i dostosowywania się elit do stale zmieniających się warunków społecznych.

G. Moska -na poszczególnych etapach rozwoju dziejowego funkcje klasy rządzącej sprawowali jego zdaniem: wojownicy, szlachta, a następnie kupcy i przemysłowcy. Prawie zawsze do klasy rządzącej wchodziło wyższe duchowieństwo. Mechanizm przemieszczania się jednostek i grup w strukturach społecznych napędzają głownie zmiany wywołane: - pojawieniem się nowego źródła bogacenia się ludzi,

• zapotrzebowaniem na nową wiedzę,

• powstaniem nowej religii,

• rozpowszechnianiem się nowych idei, nowej ideologii.

Mechanizm zmian w strukturze warstwy kierowniczej uruchamiają stale pojawiające się nowe siły społeczne, które kreują rozwój i dokonujący się wraz z nimi społeczny podział pracy. W społeczeństwach bardziej rozwiniętych cywilizacyjnie jest więcej potencjalnych podmiotów zmierzających do przejęcia władzy. Każda siła społeczna ludzie bogaci, uczeni, wojskowi, duchowni przejawiają takie aspiracje. Zdaniem Moski kierownicza warstwa polityczna jest tym lepsza im więcej sił społecznych wchłonie. Władza oparta na wielu siłach społecznych lepiej utrzymuje równowagę polityczną, sprzyja stabilności społecznej, oraz jest zdolna ustanowić „rządy prawa”.

Moska wyróżnił dwa typy przemian w klasie rządzącej:

• typ przemian arystokratycznych dominujący w społeczeństwach ustabilizowanych pod względem ideologii i sił społecznych

• typ przemian demokratycznych dominujący w warunkach szybkich zmian w ideologii oraz strukturach sił społecznych.

Najlepszym wariantem jego zdaniem jest sytuacja, gdy klasa rządząca wchłania w siebie nowe utalentowane i energiczne jednostki a równocześnie zachowuje w swoim składzie osoby z tradycją rządzenia i kierowania.

T. Parsons nie przedstawił w swojej teorii mechanizmu selekcji czy przemieszczania się jednostek ani grup w ramach hierarchii społecznej. Można jedynie posłużyć się przedstawionym przez niego mechanizmem wymiany, ponieważ określa on jako środki wymiany oprócz pieniędzy również wpływy, zobowiązania i władzę.

Wg Parsonasa wymiana ma dwa obiegi:

• dokonuje się wewnątrz systemu politycznego oraz

• między systemem politycznym a innymi systemami.

Efektem wymiany wewnątrz systemu politycznego jest cyrkulacja władzy natomiast w wymiarze między systemowym władza wymieniana jest na trzy pozostałe środki wymiany. Można więc założyć, że zmiany w strukturze społecznej i podział na elity i nieelity są kształtowane w procesie wymiany, gdzie dostęp do elity władzy politycznej wymienialny jest na inne środki wymiany jak pieniądze, wpływy i zobowiązania.

C.W. Mills również nie przedstawił w swojej teorii jasno sprecyzowanej zasady przemieszczania się jednostek ani grup w ramach hierarchii społecznej. Natomiast dużo miejsca poświęcił krytyce rynkowego modelu równowagi władzy uzyskiwanej w wyniku automatycznie działającej „gospodarki politycznej”.

Uważał, że równowaga i harmonia władzy jest na tyle trudno mierzalna i odbierana subiektywnie, że nie może być traktowana jako teoria uniwersalna. Słabość tej teorii wynika z przyjętego założenia o naturalnej harmonii interesów. Natomiast zdaniem Millsa interesy grupowe najczęściej są rozbieżne z interesami ogółu. Politycy na najwyższych szczeblach w praktyce pozbawieni są kontroli społecznej i dlatego mogą w swoich działaniach wspierać interesy grup, od których są bezpośrednio zależni. Za przyczynę niesprawdzalności teorii harmonii interesów i równowagi władzy uważa również osłabienie przez wielkie korporacje pozycji klasy średniej.

R. Michels najbardziej charakterystyczną cechą teorii Michelsa jest stworzone przez niego prawo konieczności oligarchii

i teoria amalgamacji elit tendencji każdej władzy. Kwestionował on teorię krążenia elit stworzoną przez Pareto ponieważ uważał ten proces bardziej za nieustanne tworzenie amalgamatu strych struktur z nowymi jednostkami, niż rzeczywiste odchodzenie ze sceny politycznej starych jej elementów. Walkę klasową opisuje on w ten sposób:

Elita posiadająca władzę konkuruje zarówno z zagrażającą jej nową elitą oraz z pojawiającą się w łonie mas zorganizowaną mniejszością. Efektem tej rywalizacji jest wg Michelsa ciągła walka pomiędzy starą a nową mniejszością, która pragnie zmieszać się ze starą lub pozbyć się jej.

K. Marks- jego mechanizm zmian społecznych nazwany został procesem dialektycznym: na rozwój społeczeństwa ludzkiego wg niego składają się trzy procesy:

1. Proces powstania sprzeczności pomiędzy człowiekiem a przyrodą, który zostaje rozwiązany poprzez ustanowienie nowych, bardziej rozwiniętych sił wytwórczych.

2. Proces powstawania sprzeczności pomiędzy nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji. Sprzeczność ta hamuje dalszy rozwój sił wytwórczych i zostaje usunięta w wyniku ustanowienia nowych stosunków produkcji dostosowanych do sił wytwórczych.

3. Proces powstawania sprzeczności pomiędzy nowymi stosunkami produkcji tj. nową bazą ekonomiczną a starą nadbudową. Sprzeczność ta zanika po ustanowieniu nowej nadbudowy przystosowanej do zmienionej wcześniej bazy ekonomicznej.

Marksowski proces dialektyczny rozwoju społecznego przyjmuje postać walki klas i rewolucji socjalnych. Każda klasa posiadająca środki produkcji broniona jest przez polityczną władzę państwową jednak w miarę upływu czasu rosną siły zainteresowane zmiana istniejącego sposobu produkcji. W dotychczasowym rozwoju historycznym toczyły się walki pomiędzy: - właścicielami niewolników a niewolnikami,

• feudałami a burżuazją,

• burżuazją a proletariatem.

56. - Siatki pojęciowe do opisu struktur społecznych. ? ??

Podział społeczeństwa




Bourdieu w swej teorii zaproponował społeczno - przestrzenną teorię struktur. Strukturę społ. pojmuje jako wielowymiarową przestrzeń w której po różnych trajektoriach poruszają się jednostki wyposażone w różny kapitał.

1. Kapitał kulturowy

2. Kapitał ekonomiczny

3. Kapitał społeczny /w tym kapitał polityczny i kapitał symboliczny/

Kapitał kulturowy wyznaczony przez wykształcenie

Kapitał ekonomiczny wyznaczony przez własność

Kapitał społeczny wyznaczony przez usytuowanie w sieci stosunków społecznych a kapitał symboliczny przez zdolność do zamiany kapitału na kulturowy bądź ekonomiczny /bogactwo/

Podział na elitę władzy, opozycję, pozostałe elity




Elita władzy to grupa, która bezpośrednio lub pośrednio uczestniczy w podejmowaniu decyzji politycznych.

Opozycja to elita, która jest zainteresowana modernizacją luz zmianą systemu politycznego.

Kontrelita to najbardziej zdeterminowana część opozycji, która chce przejąć władzę

Pozostała elita to która nie uczestniczy we władzy ani w opozycji ale posiada cechy wyróżniające ją z nieelity, bowiem posiada jakiś kapitał.

Elity władzy można podzielić na:

- Elity bezpośrednich i formalnych decydentów - uczestniczą w podejmowaniu decyzji i mają do tego ustanowiony przez prawo lub tradycję tytuł.

- Elity wpływów - oddziaływują na proces decyzji pośrednio z racji szczególnego usytuowania i posiadania jakiegoś kapitału, jej stanowisko nie może być zignorowane bez narażania się na ograniczenia w działalności bezpośrednich i formalnych decydentów.

Część elity wpływów stają się elitą nacisku


Elita władzy

Podział wg zakresu terytorialnego

Elita władzy centralnej, regionalnej i lokalnej




Elita władzy centralnej: 1. Elita władzy ustawodawczej

2. Elita władzy wykonawczej

3. Elita władzy sądowniczej




Do elity wpływu lub nacisku zaliczono władzę masowego komunikowania czy władzę municypalną.

Elita władzy ustawodawczej to w zależności od ustroju politycz. dzielimy na:

1. elitę senatorską

2. elitę poselską

3. elitę prezydencką /funkcjonariusze kancelarii z nim samym/




57. - Scharakteryzuj siatkę pojęciową do opisu zmian w strukturach społecznych. ????

58. - Przedstaw siatki pojęciowe wykorzystywane w badaniach empirycznych współ. elit politycznych.

59. - Kultura, subkultura, kontrkultura a kultura polityczna.

Pojęcie kultury związane jest z kolektywnym zaprogramowaniem umysłów ludzkich.

Kultura Ludzka składa się z następujących elementów:

• Symbole, wartości i rytuały.

• Wzory zachowań,

• Bohaterowie.

Elementy te przekazywane z pokolenia na pokolenie tworzą wartość wspólną i charakterystyczną dla określonego kręgu ludzi. Socjalizacja wpływa na ukształtowanie kultury poprzez oddziaływanie na osobowość jednostek.

Osobowość to cechy częściowo dziedziczone a częściowo wyuczone.

W obrębie kultury społecznej występują zróżnicowania na zwane s u k u l t u r a m i. Wyróżniamy subkultury:

- regionalne, -religijne, -etniczne, -upodobań seksualnych, - pokoleniowe, -klasowe, -cywilizacyjne.

Jeżeli wartości uważane za centralne zostają zakwestionowane przez jakąś grupę ludzi a w ich miejsce grupa ta przedstawia inne wartości jako najważniejsze mamy do czynienia z tworzeniem k o n t r k u l t u r y.

K u l t u r a p o l i t y c z n a jest aspektem kultury ogólnej, określa stosunek jednostek do systemy politycznego.

Wg G. Almonda to określony układ postaw politycznych, odczuć informacji i umiejętności, wg Giblinsa to orientacje polityczne, postawy wobec systemu politycznego.

60. - Elementy kultury politycznej.

1 . Wartości polityczne - najważniejsze, podstawowe to równość wobec praw, sprawiedliwość społ., odpowiedzialność elit,

1. Przekonania polityczne,

2. Wzory zachowań politycznych,

3. Oceny

61. - Sposoby definiowania kultury politycznej.

Wł. Markiewicz -zaproponował 5 komponentów kultury polit.

• świadomość historyczna,

• zachowania i postępowania polityczne,

• przywództwo polityczne,

• reguły gry politycznej,

• zasady pedagogiki społecznej.

M Sobolewski- przedstawił 3 zagadnienia

• wartości determinujące działania polityczne i cele polityczne,

• podstawowe zasady działalności politycznego,

• podstawowe instytucje polityczne i ich rola w systemie politycznym.

J. Wiatr kulturę polit. sprowadza do:

• wiedzy o polityce,

• oceny zjawisk politycznych,

• emocji ujawnianych wobec zachowań polit.

• wzorów zachowań.

T. Filipiak na koncepcje K.P. składają się:

• doktryny i idee polityczno prawne określające pochodzenie władzy, struktury polityczne społ. oraz określające metody i sposoby funkcjonowania instytucji politycznych i państwowych.

• sposoby oddziaływania władzy na poglądy jednostek i grup społecznych celem ideologicznej legitymizacji istniejących struktur i instytucji,

• zachowania się obywateli wg zasad współżycia społecznego,

• aktywność ludzi i ich samodzielność krytycznego myślenia w sprawach społeczno-ustrojowych.

Cz. Maj. Przeanalizował kilkaset definicji, podsumował i stwierdził, że K.P. to komplek wytworów działalności społecznej odnoszących się do sfery polityki . Na jej zakres pojęciowy składają się:

1. system wartości

2. systemy wartościowania i oceniania zachowań własnych i obcych związanych z sympatiami i antypatiami politycznymi,

3. świadomość historyczna, polityczna i mity,

4. postawy polityczne, wrogość wobec systemu, aprobata lub dezaprobata instytucji

5. lansowane przez władzę doktryny polityczne i idee,

6. utopie, wyidealizowane, pożądane w izje przyszłości,

7. zasady i reguły gry politycznej,

8. osobowościowe modele przywódców i działaczy politycznych,

9. instytucje polityczne,

10. systemy aktywności politycznej i bariery indywidualnej aktywności polit. obywateli.

62.- Komponenty kultury politycznej.

Kultury polityczne są bardziej lub mniej zorientowane na:

• indywidualizm lub kolektywizm,

• wolność lub równość,

• emocje lub racjonalizm (np. przy rozwiązywani konfliktów),

• autokratyzm lub demokrację,

• elitaryzm lub egalitaryzm - (stosunek jednostki do systemu i ustroju),

• tolerancję lub nietolerancję -(wartości kulturalne)

Wszystkie komponenty są ze sobą powiązane i nie występują w stanie czystym uzależnione są od historii, warunków społecznych, geograficznych, religijnych, panujących stosunków ekonomicznych.

63. - Typ (model) kultury politycznej.

Np. kultura obywatelska Wielkiej Brytanii.:

• tolerancja religijna - oddzielenie od papiestwa.

• położenie geograficzne,

• akceptacja autonomii dla nowych grup politycznych, zawodowych, kulturowych,

• prężna grupa mieszczańska, kupiecka potrafiąca wywalczyć sobie prawa do wyznaczania kierunki rozwoju państwa, bez konieczności wszczynania krwawych rewolucji.

64. - Typ kultury politycznej wg G. Almonda i S. Verby.

Stworzyli typologię wg postaw, uczuć oceny wobec4 typów obiektów politycznych:

1. wobec systemu politycznego,

2. wobec obiektów inicjujących(elity, instytucje polit.),

3. wobec obiektów wynikowych( decyzje, ludzie, skutki polit.)

4. wobec jednostki.

Wyodrębnili trzy typy kultury politycznej:

1. K.P. Z a ś c i a n k w e j - (parafiańska). Występuje w społecznościach gdzie:

• nie daje się wydzielić ściśle wyspecjalizowanych ról politycznych,

• jest znikome zainteresowanie polityką , działanie polityczne ogranicza się do grup etnicznych,

• poddani nie maja praw publicznych ani prawa wyboru kierunków rozwoju.

• brak wyobrażeń i możliwości porównań.

2. K.P. P o d p o r z ą d k o w a n a- ( poddańcza) występuje jeżeli:

• jednostka ma prawa społeczne i polityczne lecz nie jest skłonna z nich korzystać, ogranicz się do obserwacji stosunków politycznych.

• jednostki mają świadomość istnienia władzy i mają do niej stosunek emocjonalny,

• polityka nie jest ważna w codziennych działaniach jednostki.

3. K.P. U c z e s t n i c t w a (partycypacji), występuje jeżeli:

• członkowie mają dużą wiedzę o strukturach władzy i administracji, znają mechanizmy kierujące tymi strukturami.

• kształtują się zróżnicowane postawy i zachowania społeczne i polityczne.

• Doceniają potrzebę uczestnictwa w życiu publicznym na różnych poziomach organizacji.

W rzeczywistości mamy do czynienia z kompilacją tych trzech modeli. ( typów kultury). Systemy polityczne wynikają z typu kultury najbardziej charakterystycznej dla danej społeczności. Z pkt. widzenia demokracji najbardziej optymalna jest Kultura Obywatelska.

65. - Kultura obywatelska.

Występuje w społeczeństwach obywatelskich, jest połączeniem tradycyjnych elementów z elementami nowoczesnymi.

Jest to nowy typ kultury politycznej nie konserwatywnej ale i nie nazbyt nowoczesnej.

Najważniejsze cech kultury obywatelskiej:

• przedstawicielstwo,

• parlamentaryzm,

• neutralne politycznie warstwy urzędnicze,

• niezależne i bezstronne środki masowego przekazu.

USA rozwinięcie i tworzenie się swoistej odmiany kultury obywatelskiej ze względu na brak w historii tradycji

feudalnych.

Czynniki mające wpływ na kształtowanie się kultury politycznej:

1. proces dziejowy

• synteza dziejów, drogi historyczne

• stopniowość dokonywanych zmian

• udział protestantyzmu.

2. upowszechnienie instytucji i ideologicznych norm demokratycznych

3. powszechny udział obywateli w sprawach wspólnotowych (możliwości i chęci.)

4. nagłośnienie i jawność spraw publicznych,

5. odpowiedzialność obywateli za państwo i demokrację

6. odpowiedni poziom modernizacji

• powszechne wykształcenie,

• zamożność społeczna,

• upowszechnienie odpowiednich typów osobowości.

Osobowość demokraty -otwarte ego, zdolność do poszanowania cudzych wartości( tolerancja), zaufanie do otoczenia społecznego. Względne uwolnienie od lęków.

66. - Funkcje kultury politycznej.

1. Funkcja regulacyjna - odnosi się porządkowania i ujednolicania działań politycznych poprzez normy i instytucje.

2. Funkcja socjalizacji- nauka poszczególnych ludzi pewnych zachowań, oddziaływanie na członków społ. w celu wychowania ich w duchu kultury obywatelskiej. Dostarczanie odpowiedniej wiedzy , lansowanie odpowiednich systemów wartości, norm, przystosowanie do uczestnictwa w polityce.

3. Funkcja integracyjna przystosowanie jednostek do działania w systemach.

67. - Istota i definicja mitów.

Przez różnych teoretyków mit jest różnie postrzegany i definiowany.

Np. Topolski, ma negatywny stosunek do mitu uważa, że potoczne mit jest traktowany jako fałsz, kłamstwo, złudzenie.

S. Filipowicz - mit wyraża zapotrzebowanie pewnej grupy na wytłumaczenie jakiegoś zjawiska społecznego. Ma duże możliwości mobilizacji ludzkich postaw, dociera głębiej do świadomości społecznej niż nauka. Dzięki sugestywności odwzorowania inscenizuje sytuacje społeczne. Jest autorytetem samorzutnie koordynującym ludzkie zachowania Może inspirować konformizm ponieważ wyklucza wartościowanie.

W. Wrzesiński - mity to osobliwa kategoria komunikacji społecznej, jako archetypy kultury były jednym z najstarszych i najbardziej dynamicznych elementów kultury społecznej.

E. Miletyński uważa iż mit objaśnia i sankcjonuje istniejący porządek społeczny w takim rozumieniu jakie jest właściwe dla danej kultury.

J. Sorell- ujmuje mit jako konstrukcję przyszłości i program działania odzwierciedlający dążenie ludu, a jego akceptacja ma charakter emocjonalny. Nawet w przypadku jego iluzoryczności jest czynnikiem motorycznym.

Natura ludzka predysponuje człowieka do tworzenia mitów ponieważ ludzie widzą najchętniej to co chcą widzieć.

Człowiek wierzący w mit nie ocenia prawdziwości mitu. Mit proponuje wyjaśnienia proste do akceptacji zawiera rozwiązania modelowe uwalniające od obowiązku samodzielnych poszukiwań, likwiduje potrzebą refleksji.

Atrakcyjność mitu polega na tym, że

• mity nie wymagają zrozumienia, a tłumaczą co niezrozumiałe,

• oparte są na elementach dychotomicznych (wyraźne uproszczone podziały na czarne-białe),

• operują niekwestionowanymi oczywistościami,

• wypełniają luki w świadomości społecznej,

• mobilizują do działań wykorzystując stereotypy myślowe,

• niosą duży ładunek emocjonalny,

• wiążą pojedyncze obserwacje w szersze spojrzenie,

• logika mitu jest atrakcyjna społecznie.

68. - Geneza mitów.

Mit jest zawsze dziełem zbiorowym, nie ma jednego twórcy, tworzy go kolektyw.

Genezy mitów należy szukać w sytuacjach społecznych. Jednostkowe sytuacje społeczne są bardziej lub mniej

mitogenne (mity spontaniczne).

Na powstawanie mitów duży wpływ ma

• dostęp do informacji, ich ilość i umiejętność interpretacji,

• świadomość społeczna ( klasowa),

• stan emocjonalny ( żaden mit nie powstanie bez elementów emocjonalnych stosunków społ.)

W przeszłości genezą mitów był brak informacji - białe plamy w historii prowadzą do mitologizowania historii),

Obecnie mity powstają w wyniku nadmiaru informacji Struktury świadomościowe powstające z nadmiaru otrzymywanych informacji są bardzo zmitologizowane.

Bardzo mitogenny charakter posiada kultura masowa.

69. - Status mitu (mit a wypowiedź artystyczna, fikcja literacka, ideologia, religia, nauka).

Mity mają specjalny status podobny do znaczenia wypowiedzi artystycznej w kulturze.

Mit jest przeciwieństwem nauki daje się rozważać w znaczeniu symbolicznym.

Mit jest tym, czym w literaturze pięknej jest fikcja, nie jest zapisem fragmentu historii lecz struktury, która mogłaby być ponad czasowa, powtarzalna.

Mity są to wyobrażenia symboliczne wkraczające między bodziec a reakcję człowieka.

Mity wykorzystywane w ideologii mogą służyć mobilizacji społeczeństwa, legitymizacji porządku społecznego,

W trakcie konfliktów uwidaczniają się uzasadnione różnice między grupami ideologie, więc dezintegrują społeczeństwo, natomiast mity wpływają integrująco.

Mit jest podobny do religii, ponieważ wspólne jest dla nich oparcie się na wierze. Jednak w przypadku mitu rzeczywistość jest bardzie tym obszarem gdzie poszukuje się elementów potwierdzającym go.

70. - Mit archaiczny a mit współczesny.

Mity archaiczne były wypowiedziami bardziej symbolicznymi. Nie zawierały opisów całości otwarte były względem informacji szczegółowych. Mity współczesne natomiast operują materiałem informacji szczegółowej i konkretnej by uniemożliwić dopuszczenie informacji wprowadzających kontrowersje. Szczegółowe elementy mają uprawdopodobnić treści niesione przez mit. Mity współczesne często posługują się językiem „skradzionym” tz. wykorzystują inne znaczenia pojęć z języka potocznego. Przede wszystkim mit znajduje się w informacjach medialnych, w propagandzie, w publicystyce.

71. - Etapy powstawania mitu.

1. Tworzenie podstaw mitu

• informacja początkowa (dominujące w danym okresie poglądy w danej grupie) decyduje o genezie mity czyli jaki typ mitu powstanie

• zespół informacji w celu przygotowania świadomości, odpowiedniego podłoża,

2. Zasada mitu - przekształcenie informacji początkowej w zasadę mitu, stworzenie, uogólnienie jednoznacznej zasady niedopuszczającej inną interpretację. Prowadzi do ogólnego, logiczne uzasadnionego wniosku nasuwającego się na podstawie danych zawartych w zasadzie.

3. Wysłowienie mitu - ubranie zasady mitu w fabułę, może to być forma artystycznej ekspresji. Wysłowienia obrazują się w ideologiach; np. ideologia faszyzmu II Rzeszy była piramidą mitów.

72. - Role i funkcje polityczne mitów politycznych.

Polityka jest bardzo podatna na powstawanie mitów ponieważ mity mają bardzo podatny grunt tam, gdzie w grę

wchodzą interesy ważnych grup społecznych. Podatność na mity jest większa tam gdzie brak jest możliwości konfrontacji mitu z faktami rzeczywistymi.

Mity tworzą fakty polityczne, dlatego są groźne dla społecznej rzeczywistości, prowadzą do upadku i powstawania nowych systemów wartości.

W polityce, gdzie procesy decyzyjne są długie, (co wynika z ich wielowarstwowości, decyzje wymagają przygotowania przez różne zespoły,) podatność na tworzenie mitów jest szczególnie duża.

Mity pełnią następujące funkcje społeczne:

• Funkcja poznawcza,

• Funkcja oddziaływania i kształtowania zachowań jednostkowych i grupowych,

• Funkcja komunikacyjna,

• Funkcja racjonalizacyjna- zastępowanie jednych zachowań ( motywów postępowania) w takie, które są z pkt. widzenia interesu społecznego korzystniejsze.

73. - Sposoby definiowania opinii publicznej.

74. - Funkcje opinii publicznej.

75. -Czynniki kształtujące opinię publiczną.

KONFLIKTY SPOŁECZNE

Różnorodność konfliktów społecznych sprawia, że trudno jest podać adekwatną, jednoznaczną i uniwersalną definicję tego zjawiska. Różnie też różni teoretyczni badacze, twórcy teorii konfliktowych oceniają role i funkcje konfliktu w procesie rozwoju społecznego.

Przedstawiciele nurtu f u n k c j o n a l n e g o (A.Comte, H. Spencer, E. Durkheim, T. Parsons) zakładają, że życie społeczne oparte jest na mechanizmach konsensusu, równowagi, integracji. Podkreślając ewolucyjny charakter rozwoju społecznego konflikt uznają za przejaw patologii, dewiację, swego rodzaju chorobę społeczną.

Nurt k o n f l i k t o w y kojarzony przede wszystkim z K. Marksem, ale M. Weber . L. Gumplowicz, R, Dahrendorf i inni również przyjmowali podobne podejście traktując konflikty jako nieodzowny, główny, bądź jeden z podstawowych mechanizmów rozwoju społeczeństw. Pamiętając o diametralnych różnicach w poszczególnych teoriach, zupełnie innych wnioskach wyciąganych przez tych twórców z roli i funkcji konfliktu, uznawali oni pozytywne znaczenie konfliktów w procesach społecznych.

W drugiej połowie ubiegłego wieku pojawiły się szczególnie wśród socjologów amerykańskich ujawniły się próby i tendencje do ujmowania konfliktów w sposób komplementarny, łącząc elementy teorii funkcjonalnych z elementami teorii konfliktowych.( J.H. Turner, P. Sztompka).

76. -Przyczyny konfliktów społecznych.

Konflikty społeczne powstają w wyniku działania sprzeczności:

- wewnętrznych (sprzeczności interesów ludzi tworzących daną grupę społ.)

- zewnętrznych (np. sprzeczności interesów poszczególnych grup.)

Do zaistnienia konfliktu niezbędne są zarówno subiektywne jak i obiektywne uwarunkowania. Uwarunkowania obiektywne stwarzają realne podłoże konfliktotwórcze, czy też sytuację sprzyjającą konfliktowi. Przekształcenie jednak takiej potencjalnej sytuacji w realny konflikt, czyli aktualizacja, wymaga zaistnienia uwarunkowań subiektywnych. Czyli potencjalne strony konfliktu muszą mieć jakąś realną albo subiektywnie odczuwaną podstawę do konfliktu i odczuwać potrzebę lub konieczność zaangażowania się w konflikt.

Do najczęściej wymienianych obiektywnych uwarunkowań konfliktów należą :

• nierównomierny, „niesprawiedliwy” podział, dystrybucja, dóbr materialnych, niematerialnych władzy,

• nieakceptowany układ ról społecznych i związany z nim układ dominacji i podległości,

• sprzeczność wszelkiego rodzaju interesów indywidualnych i grupowych.

Brak subiektywnych uwarunkowań może spowodować, że odczuwany nawet dyskomfort przybierze formę rezygnacji i apatii.

Do pojawienia się konfliktu wystarczy subiektywne uwarunkowanie, uwarunkowanie obiektywne może pojawić się później w wyniku dorobienia przez strony ideologii uzasadniającej podjęte działania.

77. -Przebieg konfliktów społecznych.

Konflikt powstaje wtedy, gdy jest jakieś dobro, które nie może być równocześnie w posiadaniu wszystkich pretendentów doń - czy będzie to rzecz, miejsce czy stanowisko, czy słuszność, czy władza.

Do zaistnienia konfliktu społ. niezbędne są uwarunkowania obiektywne i subiektywne.

Uwarunkowania obiektywne stwarzają realne podłoże konfliktotwórcze, czy też potencjalna sytuację konfliktową. Przekształcenie się jednak takiej potencjalnej sytuacji w realny konflikt, czyli jej aktualizacja, wymaga zaistnienia uwarunkowań subiektywnych. Potencjalne strony konfliktu muszą, zatem nie tylko chcieć, ale także mieć możliwość podjęcia zmagań. Do pojawienia się konfliktu wystarczają subiektywne uwarunkowania, a ich uwarunkowania obiektywne mogą pojawić się później, m.in. w wyniku działania dorobionej przez strony ideologii, uzasadniającej rzekome racje stron.

Po zaistnieniu obiektywnego podłoża, czyli konkretnej sytuacji społecznej, w świadomości ludzi musi zinternalizować się świadomość możliwości podjęcia działań skierowanych przeciwko innym w celu polepszenia swojej pozycji. Konflikt powstaje wtedy, gdy podmioty uświadamiają sobie przyczyny ograniczeń w realizacji ich interesów i podejmują działania skierowane na likwidację tych przeszkód.

Przebieg konfliktu jest uzależniony od jego rodzaju. Inny przebieg będą miały konflikty rozpatrywane wg kryteriów: natężenia a inny wg kryteriów gwałtowności.

78. -Konflikt społeczny, konflikt polityczny i inne rodzaje konfliktów.

Sytuacja konfliktowa to taka sytuacja społeczna, w której działający ludzie maja sprzeczne dążenia, oczekiwania lub interesy i zmuszeni są do podjęcia działań obronnych albo zaczepnych w stosunku do innych osób. Istotę konfliktu społecznego stanowi walka między przynajmniej dwoma stronami gdzie, agresja jednej wywołuje czynny opór drugiej strony. Specyficznym konfliktem społecznym jest konflikt polityczny, ma miejsce gdy podłożem konfliktu jest uwarunkowanie obiektywne o charakterze politycznym. Istotą konfliktów politycznych jest walka o władzę odbywać się ona może na obszarach tożsamości kulturowej lub narodowej, partycypacji politycznej, legitymizacji, kontroli zachowań społecznych i dystrybucji dóbr materialnych i niematerialnych.

Konflikty powstające na innym tle np. ekonomiczne, socjalne, kulturowe w pewnych warunkach mogą przekształcać się w konflikty polityczne tzn przeniknąć do wnętrza systemu politycznego. Jeżeli podmioty polityczne uznają za celowe i będą na tyle skuteczne mogą konflikt o podłożu niepolitycznym świadomie upolitycznić, stosując manipulacje socjotechniczne. Również konflikty społeczne zbagatelizowane, niedocenione mogą się upolitycznić samoistnie.

79. -Sposoby zapobiegania konfliktom.

Aby zapobiec konfliktom należy dążyć do usuwania sprzeczności dzielących potencjalne strony konfliktu, jest to o tyle trudne że wymaga przewidywania sytuacji jakie powstaną w przyszłości, w wyniku naszych działań.

Najogólniej konfliktom społecznym zapobiega się poprzez stwarzanie możliwości partycypacji obywateli w tworzeniu reguł społecznych. Zwiększanie możliwości ich udziału w życiu społecznym i rozwijanie aktywności politycznej.

Demokratyzacja życia i upowszechnianie obywatelskiej kultury politycznej zapewnia możliwość sprowadzenia sprzeczności interesów grupowych na platformę otwartej dyskusji politycznej. Po za tym kultura obywatelska zakłada większą tolerancję i traktowanie innych światopoglądów przynajmniej na równi z naszym.

80. -Sposoby rozwiązywania konfliktów.

Aby podjąć działania w celu rozwiązywania konfliktu należy przede wszystkim poznać jego obiektywną płaszczyznę

i subiektywne uwarunkowania. W zależności od stwierdzonych realnych warunków można przyjąć odpowiednią metodę działania.

Metoda objawowa :

• polityka otwierania drzwi i zwiększania możliwości komunikowania się stron,

• kształtowanie pozytywnych postaw wobec stron konfliktu, poprzez prezentowanie pozytywnych informacji,

• kontakty przywódców- tylko przywódcy obdarzeni dużym autorytetem i charyzmą mogą przeprowadzić skuteczne negocjacje.

Metoda przyczynowa polega na usuwaniu podłoży konfliktu i niwelacji prawidłowo zdiagnozowanych sprzeczności interesów grup. Skuteczna może być również metoda zaproponowana przez M. Sherif'a która polega na:

wyodrębnieniu i wytyczeniu przez gremia przywódcze bardzo ważnego, dużego celu, musi on być wspólny oraz jednoczyć strony. Cel taki powinien być wysoko ceniony przez wszystkich, być na tyle wyrazisty by można go łatwo dostrzec, i na tyle aktualny by wymagał natychmiastowych działań. Określiwszy taki cel należy wzbudzić powszechne przekonanie, że można go osiągnąć tylko wspólnym wysiłkiem wszystkich stron. Realizacja wspólnego celu zbliża strony i odsuwa konflikt na dalszy plan.

W przypadku konieczności rozwiązywania ostrych konfliktów politycznych władze stosują między innymi takie działania:

• neutralizacja agresywnych przywódców,

• neutralizacja ugrupowań opinotwórczych podsycających konflikt,

działania te prowadzone są za pomocą środków propagandowych ,administracyjnych lub w skrajnych przypadkach z użyciem przemocy( siły policyjne)

Idealnym rozwiązaniem konfliktu byłoby usunięcie przyczyny czyli obiektywnego podłoża konfliktu i przywrócenie w odbiorze uczestników poczucia zwycięstwa. Jest to jednak możliwe bardzo rzadko.

Najprostszy podział sposobów rozwiązywania konfliktów to:

- przez kompromis a więc znalezienie sposobu podzielenia pewnego dobra tak, aby obie strony mogły być jakoś usatysfakcjonowane,

- na drodze ustępstw jednej ze stron bądź tej, która czuje się słabsza, bądź tej, która uważa, że prawa drugiej strony czy też jej potrzebę uzasadniają rezygnację z własnych roszczeń, umożliwiają też rozwiązania polegające na "twórczej transformacji" sytuacji konfliktowej.

Łatwo zauważyć, że mamy do czynienia z dwoma sposobami podejścia do sytuacji konfliktu: jednym, który zakłada, że „zwycięstwo jest niepodzielne”, „albo my, albo oni”, podczas gdy drugi zakłada rozwiązywalność konfliktu oraz to, że rozwiązanie może satysfakcjonować obie strony. M.Deutsch uważa, że te dwa różne podejścia odpowiadają 2 różnym typom konfliktów międzyludzkich: konstruktywnym i destruktywnym. Cechą szczególną konfliktu destruktywnego jest to, że ich rozwiązanie polega na niszczeniu jednej ze stron, a czasami obu. Konflikt destruktywny w miarę trwania rozrasta się, obejmując swoim zasięgiem coraz szersze obszary.

wg Darendorfa strony mogą posłużyć się 3 metodami :

1-rozwiązanie poprzez wyeliminowanie przyczyn konfliktu,

2-tłumienie oznacza blokowanie przeciwstawnych działań stron,

3-regulacja opiera się założeniu niemożności wyeliminowania niektórych konfliktów, są one bowiem stałymi elementami życia społecznego wtedy należy stale kontrolować takie konflikty a regulacja przybiera formy pojednania, pośrednictwa, arbitrażu.

Możliwe sposoby rozstrzygnięcia konfliktów:

1. -rozstrzygnięcie konfliktu przez zastosowanie realnej przemocy wraz z narzuceniem własnego wariantu,

2. -arbitralne rozstrzygnięcie konfliktu wsparte groźbą użycia przemocy,

3. -kompromis uzyskany drogą negocjacji,

4. -przywołanie mediatora lub arbitra,

5. -skierowanie konfliktu na pole zastępcze,

6. -zignorowanie konfliktu, lub strony przeciwnej jako, słabej, lub niegodnej uwagi,

7. -różnie motywowane wycofanie się z konfliktu.

Władza polityczna a wolność

Wolność odgrywa b. ważną rolę w życiu politycz. społ., często poświęcano życie w jej imieniu. Jest wartością, która może stanowić cel, lub pobudzać do działania. Wolność traktuje się jako konkurencję władzy (im więcej władzy tym mniej wolności) W sensie teoretycznym władza oznacza wolność i jest jej substytutem.

Definiowanie władzy z uwagi na relacje.

Władza nieodłącznie związana jest z konfliktem.

Władza jest to zdolność do pokonywania oporu osoby lub zbiorowości przez inną osobę lub zbiorowość

WEBER: władza to zdolność pokonywania innych przez autorytet, władzę będzie miał ten kto będzie mógł zrealizować swoją wolę pomimo oporu.

MILS: za posiadaczy władzy uważa się tych, którzy potrafią realizować swoją wolę, nawet gdy inni się temu opierają,

BLAU: władza jest to zdolność osób lub do narzucenia swojej woli innym pomimo oporu.

BILSTET: władza jest utajoną siłą, dotyczy zawsze relacji między dwoma podmiotami i umiejscowiona jest zawsze w konkretnych stosunkach społecznych (np. władza człowieka nad środowiskiem)

Definiowanie władzy z uwagi na funkcje i cele

Władza jest czynnikiem sprawczym, czyli jest czynnikiem spełnienia lub uzyskania celów.

RASELL: miarą władzy jest ilość i stopień osiągniętych celów. Władza jest relacją między podmiotami ale trzeba też dysponować środkami do realizacji celów. Więc sprawowanie władzy wymaga zdolności i możliwości oddziaływania na świat ludzki i na przyrodę w celu pokonywania ich oporów.

6. - Przedstaw konsensus w definiowaniu pojęcia władzy.

Różni badacze, różnie definiują pojęcie władzy, jednak zgodni są, że :

1/ -Władza związana jest zawsze z konfliktem władzę ma ten, kto jest zdolny do realizacji swoich celów pomimo oporu,

2/ - Władza jest utajoną siła, nie daje się jej sprowadzić tylko do działania. Działanie obiektywizuje się realizując władzę ale nie jest nią samą,

3/ - Jest zawsze relacją między przynajmniej dwoma podmiotami pomiędzy jednostkami lub grupami społeczn .

7. - Sposoby nie relacyjnego definiowania pojęcia władzy.

W analizie systemowej władza jest podsystemem, jest właściwością, częścią systemu.

Władza systemowa wymaga struktury i hierarchii.

Parsons: władza to zdolność do uzyskiwania celów nie przez jednostki ale przez instytucje i grupy na rzecz systemu. Jest to zdolność mobilizowania zasobów społecznych dla osiągnięcia zbiorowych celów systemu.

8. - Koncepcje wolności.

1. - WOLNOŚĆ ZALEŻNA (samorealizacji)-warunki zewnętrzne oddziałują pośrednio i bezpośrednio przez ułatwianie lub utrudniania ruchów oraz na powiększenie lub zawężenie alternatyw kierunków działania. Miarą wolności jest możliwość wyboru pośród posiadanych możliwości postępowania. Czynniki wpływające pośrednio na hamowanie lub rozwijanie wolności to oddziaływanie psychologiczne: przymus, otwartość środowiska, posiadanie alternatywnych możliwości działania.

2. -WOLNOŚĆ OSIĄGANA. -wolność samodoskonalenia poprzez osiąganie stanów umysłu- rozbudowy osobowości. Wolność moralna lub duchowa, w procesie rozwoju stajemy się lepsi lub gorsi. Taka wolność zależy od możliwości i zdolności realizacji własnych pragnień.

3. -WOLNOŚĆ NATURALNA - przysługuje wszystkim ludziom bez względu na dotychczasowy przebieg ich życia. Jest zdolnością spełniania własnych pragnień, możliwość stanowienia o tym kim się chce być.

Adler wyróżnił jeszcze dwa rodzaje wolności:

WOLNOŚĆ POLITYCZNA w zależności od posiadanego statusu obywatela jest wolnością jednostki wobec

państwa.

WOLNOŚĆ KOLEKTYWNA to wolność zbiorowości do uzyskania w przyszłości, dopiero po utworzeniu idealnego stowarzyszenia. Jest celem historycznym społeczeństwa pozwoli uwolnić jednostkę od nacisku państwa, wysiłku fizycznego.

9. - Związek miedzy władzą a wolnością.

Obie są potencją i mają status ontologiczny, nie dają się sprowadzić do działania. Władza limituje wolność ustanawia prawa i egzekwuje je za pomocą przymusu. Władza ogranicza wolność - im więcej władzy -tym mniej wolności, z drugiej jednak strony umożliwia realizację swoich wolności i pragnień wtedy jest czynnikiem sprzyjającym wolności. Wolność można uznawać jako substytut władzy, ponieważ sprawujący ją mają więcej wolności.

Wolność kolektywna jest bliższa władzy systemowej, obie są rezultatem zbiorowego wysiłku, nie są społeczeństwu dane. Wolność i władza należą do tej samej rodziny pojęć i niema żadnego uzasadnienia żeby te pojęcia sobie przeciwstawiać.

41. - Istota legitymizacji.

Każda władza musi posiadać minimum wartości wspólnych, podzielanych przez zarówno władzę jak i ogół społeczeństwa, odnosi się to zarówno do systemów demokratycznych jak i autorytarnych i tyrańskich.

22. 42. - Wymiary legitymizacji i formy braku legitymizacji.

Wielowymiarowość pojęcia legitymizacji władzy polega na tym, że obejmuje ona trzy odrębne poziomy:

1. poziom reguł- władza sprawowana jest zgodnie z ustalonymi regułami to znaczy że została nabyta i jest sprawowana zgodnie ze spisanymi lub nie regułami. Przeciwieństwem legalizacji jest nielegalność władzy -oznacza ona objęcie władzy wbrew przyjętym regułom lub sprawowanie jej niezgodnie z obowiązującymi procedurami.

2. poziom przekonań- reguły te podzielane są przez rządzących i rządzonych to znaczy, że przynajmniej większość podziela reguły powoływania i sprawowania władzy.

3. poziom zachowań - istnieją objawy czynnej akceptacji władzy ze strony podporządkowanej. Czynna akceptacja władzy polega na organizowaniu pochodów, manifestacji, czynów społecznych i innych form czynnej demonstracji poparcia.

43.- Specyfika legitymizacji władzy państwowej.

Instytucja władzy państwowej jest specyficzna ze względu na posiadanie monopolu na stanowienie praw, rozstrzyganie sporów (władza sądownicza) oraz stosowanie przymusu i przemocy. Władza państwowa jest suwerenna i odpowiada za określenie reguł legitymizacji wszystkich innych instytucji na swoim terenie. Poprzez środki egzekwowania prawa legitymizuje, zatem władze wszystkich instytucji w państwie.

W związku z powyższym władza państwowa musi być legitymizowana przez społeczeństwo, ponieważ dzięki swej suwerenności nie posiada instytucji nadrzędnej.

W celu uniknięcia niebezpieczeństwa nadużycia władzy państwowej we współczesnych państwach stosuje się

• podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą,

• wolność mediów komunikacji w celu zwiększenia kontroli społecznej nad sprawowaniem władzy,

• cywilny nadzór nad armią - odpartyjnienie armii.

44. - Na czym polega kryzys legitymizacji w czasach współczesnych.

Obecnie, w systemach politycznych feudalne zasady dziedziczenia władzy, teokracji przestają mieć jakiekolwiek znaczenie dla sprawowania władzy. W większości państw przyjmuję się zasadę suwerenności ludu. Aby uzyskać akceptację każdy system musi zaspokajać potrzeby grup uprzywilejowanych i podporządkowanych oraz spełniać funkcje publiczne.

Kryzys legitymizacji władzy w poszczególnych państwach przybiera różne formy:

1. w państwach najwyżej rozwiniętych (Wolfore State) wynika z odejścia od doktryny państwa dobrobytu w wyniku przeciążenia systemu oczekiwań i niewydolności państwa. Inną przyczyną są ruchy separatystyczne.

2. w krajach trzeciego świata wynika z nepotyzmu, biedy, korupcji, bezrobocia, dysproporcji zamożności.

3. w państwach postkomunistycznych- najważniejszą przyczyną jest niespełnienie oczekiwań związanych z przemianami.

45. - Typy legitymizacji wg M. Webera i A.M. Kaniowskiego.

WEBER:

1. L. TRADYCYJNA wynika z długotrwałego trwania i ciągłości władzy sprawowanej na zasadzie i zgodnie z tradycją.

2. L. CHRYZMATYCZNA wynika z nadzwyczajnych, większych niż przeciętne właściwości osobiste przywódcy

3. L. RACJONALNA (normatywna) wynika z przestrzegania systemu norm prawnych, polega na gotowości podporządkowania się obowiązującym, uporządkowanym przepisom prawnym.

A.M. KANIOWSKI:

1. L. DOGMATYWNA- odnosząca się do treści normatywnego porządku.

2. L. PROCEDURALNA- wynikająca z ze stosowania procedur formalnych

3. L. PERSPEKTYWNO-REWOLUCYJNA odnosząca się do proponowanego porządku.

W. LAMENTOWICZ :

1. L. FUNKCJONALNA -uprawomocnienie przez efekty uzyskiwane przez władzę

2. L. TELEOLOGICZNA- (celowa) uprawomocnienie przez postawienie atrakcyjnych celów.

46. - Typy legitymizacji wg Kohlberga.

Kohlberg dokonał klasyfikacji wg poziomu społecznych świadczeń podmiotowości i poszerzania się interakcji od min. do max.

1. typ legalizacji przez posłuszeństwo i unikanie kar (legitym. ze strachu przed karą),

2. typ legalizacji wynikający z orientacji na korzyści instrumentalne lub korzyści materialne,

3. typ legalizacji wynikający z orientacji na konsensus i ład interpersonalny,

4. typ legalizacji wynikający z orientacji na prawo i porządek,

5. typ legalizacji wynikający z orientacji na legalistyczną umowę społeczną,

6. typ legalizacji wynikający z orientacji na uniwersalne zasady etyczne.

47. - Typy legitymizacji wg D. Eastona i Beethama.

Easton:

1. L. ideologiczna- podstawą jest akceptacja celów ideologicznych.

2. L. strukturalna- podstawą jest przekonanie o prawnym legalizmie instytucji władzy.

3. L. personalna -podstawą jest stosunek osobisty do rządu i osób sprawujących władzę.

Beetham:

1. Poparcie typu wyborczego- legitymizacja reguł i ludzi lub tylko reguł,

2. Poparcie typu mobilizacyjnego - poparcie władzy przez długotrwałą i aktywna współpracę z władzą

Konieczność permanentnej mobilizacji w celu legitymizacji powoduje poszukiwanie charyzmatycznych działaczy. Władza oparta na sile zbiorowych przekonań a nie na wyborze demokratycznym wymaga poparcia typu mobilizacyjnego. Władza taka mając tendencje do monopolizacji rozbudowuje systemy kontroli, przymusu i przemocy.

48.- Legitymizacja a przymus i przemoc.

Każda władza wolałaby być sprawowana przy legitymizacji wynikającej z aprobaty społecznej i wolałaby uniknąć przemocy. Jednak w niektórych przypadkach umiejętne użycie przemocy zwiększa legitymizację władzy, ponieważ społeczeństwo oczekuje tego od władzy.

T. Hobbes - Państwowy monopol zorganizowanych środków przemocy jest niezbędny by chronić pokój pomiędzy obywatelami oraz całą wspólnotę polityczną wobec zagrożeń zewnętrznych.

Trwała niezdolność zapewnienia bezpieczeństwa przez władzę wpływa ujemnie na jej legitymizację.

Jednak stosowanie przemocy nie jest w stanie stabilizować systemu w okresach długo falowych używanie przemocy wobec opozycji jest bronią obosieczną..

49. - Legitymizacja a system nagród materialnych.

Legitymizacja wynikająca z zadowolenia ludzi z działań władzy w zakresie ekonomii.

Sprawność ekonomiczna władzy pozwala lepiej odbierać ją przez społeczeństwo, które w wyniku działań tej władzy osiąga sukcesy ekonomiczne i materialne.

Zapewnienie atrakcyjnych dóbr na rynku może spowodować zmianę stosunku mas do władzy.

Sprawność ekonomiczna nie jest w stanie stabilizować systemu w okresach długo falowych.

Wysoce sprawny ale słabo legalizowany system wg. Lipset'a jest mniej stabilny do reżimów nie sprawnych ale dobrze legitymizowanych.

50. - Legitymizacja a rządzenie przez apatię i nawyki.

Rządzenie przez bez alternatywność- to wytworzenie systemów, w których kontroluje się opozycję wykorzystując możliwość stanowienia prawa, stosowania przemocy, cenzurę itp. by nie stworzyła ona programów stanowiących alternatywę. (Bez alternatywność geopolityczna).

Depolityzacja ludzi - to odsunięcie ich od działań politycznych poprzez przemoc, strach lub socjalizację.

J. Blondel: Wokół struktur systemowych tworzą się nawyki i zwyczaje, legitymizacja systemu politycznego zależy od czasu i od zdolności zaspokajania potrzeb. Obywatele pragną aby instytucje i struktury społeczne były uporządkowane, znane i przewidywalne. Legitymizacja w systemach rządzonych przez depolityzację i bez alternatywność wynika z faktu, że systemy nawet nie przyjazne ale znane i nauczone są bronione przez masy.

J. Tarkowski- Depolityzacja życia i grup społecznych nie ma nic wspólnego z legitymizacją. Rządzenie przez apatię polega na prywatyzacji konfliktu, przesunięciu go do innej niż polityczna sfery.

Rządzenie przez apatię i nawyki nie jest w stanie stabilizować systemu w okresach długo falowych.

81.- Zjawisko erozji władzy / ZEW /.

Fenomen polegający na zmniejszeniu się racjonalności decyzji kierowniczych i na osłabieniu woli ich urzeczywistnienia nazywamy ZEW. Można je sprowadzić do dwóch zasadniczych twierdzeń:

a) czynności kierownicze i przywódcze stopniowo stają się coraz mniej skuteczne.

b) im wyższy szczebel adm., im potężniejsze stanowisko, tym silniejsze są tendencje do psucia się org. władzy.

Występowanie ZEW w danych strukturach instytucjonalnych wcale nie wyklucza, że w innych org. rodzą się zjawiska i tendencje przeciwstawne. Z biegiem czasu i zdobywania doświadczeń może następować profesjonalizacja władzy i jej doskonalenie.

Metody naukowego badania ZEW mogą być różnorodne.

1-sza metoda strukturalna-polega na poznawaniu "anatomii" tego zjawiska, na artykulacjach cech erozji władzy i ustaleniu relacji zachodząc między nimi, na wykryciu czynników, które je warunkują.

2-gie podejście zwane historycznym, polega na badaniu erozji władzy w różnych epokach historycznych,

w różnych fazach rozwoju cywilizacyjnego i kulturalnego społeczeństw.

Sprawowanie władzy jest jednym z rodzajów działań jednostkowych i zbiorowych. Polega ono na podejmowaniu decyzji polit., militarnych i ekonom., oraz ich realizacji. Narzucanie i egzekwowanie własnej woli jest możliwe dzięki pewnym środkom, takim jak instytucjonalne instrumenty przymusu i wzmocnienia pozytywne, manipulacja i propaganda, charyzma i perswazja. W znacznej mierze uzasadnione jest twierdzenie, że "władza - to środki władzy".

Rola czynników osobowych w powstawaniu i przebiegu ZEW.

Można je podzielić na 2 kategorie:

- 1) -układy motywacyjne,

• 2)- struktury poznawcze związane z funkcjonowaniem umysłu.

Fenomen erozji władzy często wiąże się z dynamika ludzkiej motywacji. Allport wykrył przed laty psychologiczne zjawisko autonomii funkcjonalnej.

Ad.1) Polega ono na tym, że z biegiem czasu środki służące zaspokojeniu potrzeb autonomizują się i staja się niezależnymi celami. Zjawisko autonomii funkcjonalnej może odegrać pozytywną jak i negatywną rolę w zachowaniu. Drugi czynnik osobowy, wpływający na ZEW, wiąże się z charakterystyką motywacji kratycznej /władczej/ zwanej również potrzebą władzy. Motywacja ta polega na silnym dążeniu do wywierania wpływu na jednostkę i grupy społ, ma kilka cech osobliwych. W przeciwieństwie do motywacji pokarmowej czy seksualnej rzadko zostaje ona nasycona. Przeciwnie, osiągnięcie pewnego szczebla kontroli instytucjonalnej, nie tylko nie zaspokaja aspiracji kratycznych , ale często je potęguje. Osobliwości te mogą się stać przyczyną erozji władzy.

Władza, która produkuje tylko władzę, nie produkuje niczego godnego uwagi.

Ad.2) Chociaż w procesie erozji władzy zmienne motywacyjne odgrywają prawdopodobnie istotniejszą rolę niż zmienne poznawcze, to jednak ignorowanie tych ostatnich zmniejszyłoby ogólność formułowanych wniosków. Mówiąc o czynnikach tego rodzaju mamy na myśli cały zespół cech i układów, takich jak zdolności twórcze i krytyczne, wiedza ekonomiczna i polit., umiejętność rozwiązywania problemów i dylematów decyzyjnych, intuicja i mądrość życiowa.


Konsekwencje ZEW

Żadna władza nie jest tak dobra ani tak zła, aby nie była narażona na erozję. ZEW nie byłoby warte szczegółowych badań, gdyby nie to, że pociąga ono za sobą różnorodne konsekwencje polit., militarne i edukacyjne. Nie tylko utrudnia lub nawet uniemożliwia osiąganie podstawowych celów materialnych i społ., ale może spowodować rygoryzację władzy i częstsze posługiwanie się przez nią środkami koersyjnymi oraz represyjnymi. ZEW jest jednym ze zjawisk powstających w procesie sprawowania i utrwalania władzy. Może on rodzić również inne fenomeny, np. racjonalizację i profesjonalizację decyzji kierowniczych i przywódczych. Władza jest zbyt złożoną sferą ludzkiej działalności, aby można ją sprowadzać wyłącznie do ZEW. Jednocześnie zjawisko to jest tak istotne, że nie sposób go pominąć bez narażania się na zarzut jednostronności.

82. -Sposoby zapobiegania erozji władzy.

Im ważniejsze jest dane zjawisko społ., tym szybsza i silniejsza jest na nie reakcja. Fenomen erozji władzy potwierdza te poglądy. Ponieważ wpływa on na funkcjonowanie grup i całych społ., może - w krańcowym przypadku zwiększyć zagrożenia dla całej ludzkości, człowiek stara się mu zapobiegać. Środki walki z nim zależą od tradycji kulturowej, epoki hist. i zasad ustrojowych. Jednym z nich są metoda kontroli i autokontroli.

Ważną metoda zapobiegania erozji władzy jest rotacja i zmiana na stanowiskach kierowniczych oraz przywódczych. W wielu instytucjach i krajach określone są max. okresy pełnienia danej funkcji kierowniczych. Fakt ten uniemożliwia zbytnią rutynizację i egocentryzację władzy.

Wg Putmana radykalna zmiana ekipy może okazać się niekorzystna. Nowi ludzie wykazują wprawdzie większą innowacyjność, jednocześnie jednak brak im doświadczenia i umiejętności urzeczywistniania celów w sytuacji niepewnej i konfliktowej. Zmiana częściowa może okazać się korzystna. Środki zapobiegawcze, nawet najbardziej racjonalne i demokratyczne, raczej ograniczają zjawisko psucia się władzy niż je eliminują.

83. -Współczesna przestrzeń kratyczna.

Elity i grupy kierownicze zdobywają i sprawują władzę w określonych warunkach naturalnych; demograficznych, społ., kulturowych i histor., które nie tylko sami kształtują, ale które wpływają na ich decyzje: ograniczają je lub ułatwiają. Warunki tworzą złożoną przestrzeń wielowymiarową, czyli przestrzeń kratyczną. Zgodnie z twierdzeniami współczesnej teorii decyzji, szczególne istotne są 3 wymiary tej przestrzeni a mianowicie: jej stopień niepewności, stopień zmienności i stopień złożoności.

Przesunięcie na nich, takie jak wzrost komplikacji świata, może przyczynić się do powstawania ZEW. Analizowanie w tych terminach przestrzeni kratycznej, która jest rodzajem przestrzeni decyzyjnej, ma charakter wysoce formalny i wysoce abstrakcyjny. Nie jest to na pewno jedyny sposób dekompozycji warunków zew. Przyjmując kryterium b. merytoryczne można w nich wyodrębnić procesy ekonom., demograficzne, kulturowe i polit.; następnie badać zaś, jak ich struktura wpływa na powstawanie ZEW lub jak mu zapobiega.

1/ Ważnym wymiarem przestrzeni krat. jest stopień niepewności zdarzeń ekonom., polit. i militarnych zależny od nasycenia jej informacjami. Świat człeka jest światem niepewnym: często znajdują się w nim dane nieokreślone, iluzoryczne i fałszywe; często brak wiedzy o podstaw. wariantach działania i o ich konsekwencjach.

Decyzje, szczególnie decyzje kierownicze i przywódcze podejmowane są więc w warunkach niepewności i ryzyka

2/ Następnym wymiarem przestrzeni krat. jest dynamika. Warunki, w jakich decydent podejmuje decyzje i je realizuje, ulegają powolnym lub szybkim przeobrażeniom. W przypadku zmian gwałtownych, spowodowanych przez odkrycia geograf., rewolucję przemysłową czy rozwój nauki, dotychczasowe metody sprawowania władzy stają się anachroniczne; schematy decyzyjne i środki kontroli instytucjonalnej nie dają spodziewanych efektów gospod. i społecz. Załamanie się rutynowych metod rządzenia paraliżuje zaspokojenie potrzeb grup i społeczeństw. Świat człowieka zmienia się szybciej niż sam człowiek. Struktury charakterologiczne i poznawcze są bardziej konserwatywne niż struktury instytucjonalne

3/ Kolejnym wymiarem przestrzeni krat jest jej złożoność. Można zgodzić się z potocznym poglądem, że wraz z rozwojem cywilizacji zwiększa się komplikacja świata zew.: następuje dyferencjacja struktur instytucjonalnych i tworzą się nowe relacje między nimi. Wzrost złożoności "sztucznego świata" jest wielkim problemem dla człowieka. Złożoność rzeczywistości ekonom., społ. i polit. może spowodować erozję władzy. Przestrzeń. kratyczna, a więc obiektywne warunki zew., w jakich decydenci podejmują i egzekwują swoje decyzje, mogą zrodzić ZEW.

SYSTEM POLITYCZNY ( „Teoria Polityki -studia” Zb. Blok)

1. Status mitu. 1. Podział kultury wg Hansona.

2. Podział społeczeństwa wg kryterium ról i funkcji elit. 2. Manipulacja polem wolności wewnętrznym.

3. Manipulacja, kreacja i negacja roli. 3. Elementy kultury politycznej.

6

28

Pole wolności człowieka PW

Pole wolności zewnętrznej PWz

Pole wolności wewnętrznej PWw

Absolutne pole wolności wewnętrznej A. PWw

Potencjalne pole

wolności wewnętrznej P. PWw

Społeczne pole wolności zewnętrznej

Sp. PWz

Materialne pole wolności zewnętrznej

M. PWz

Elita

Nieelita

Społeczeństwo

Elita władzy

Pozostałe

elity

Opozycja

Kontrelita

Elita

Bezpośredni i formalni decydenci

Elita wpływu

Elita nacisku

Elita wpływu

Elita władzy centralnej

Elita władzy regionalnej

Elita wpływu

Elita władzy lokalnej

Elity wpływu

Elita władzy centralnej

Elita władzy wykonawczej

Elita władzy ustawodawczej

Elita władzy sądowniczej

Elita władzy ustawodawczej

Elita senatorska

Elita poselska

Elita prezydencka

---