Socjologia polityki, CA2, 5.03.2007

WŁADZA POLITYCZNA JAKO EFEKT INTERAKCJI

M. Crozier, E. Friedberg, Człowiek i system...

1. Co to jest władza? Pojęcie oraz istota stosunków władzy.

• POJĘCIE WŁADZY: zjawisko władzy jest proste i uniwersalne, ale pojęcie władzy - wieloznaczne i ulotne. Władza - niezależnie od jej źródła, legitymacji, celów i metod - zawiera w sobie zawsze możliwość oddziaływania pewnych jednostek lub grup społecznych na inne jednostki lub grupy społeczne. W każdym przypadku oddziaływanie na innych wymaga wchodzenia z nimi w relacje, stosunki (relacyjny charakter władzy).

• Władza nie jest cechą aktorów, ale tkwi w zachodzących między nimi relacjach.

• Jako forma przymusu - przejawia się tylko w postaci relacji między dwoma lub większą liczbą wzajemnie od siebie uzależnionych aktorów, dążących do osiągnięcia celów indywidualnych przez realizację celu wspólnego.

• Władza urzeczywistnia się przez wymianę między aktorami.

• Nierozerwalnie związana ze zjawiskiem negocjacji.

• ISTOTA STOSUNKÓW WŁADZY:

• Stosunki władzy mają charakter instrumentalny, choć zawsze powiązane są z silnymi emocjami, a także nie wszystkie konsekwencje i efekty tych stosunków mogą być z góry przewidziane i zamierzone. Podobnie jak wszystkie negocjacje, władza może być w pełni zrozumiana tylko w kontekście celu. Cel motywuje aktorów do angażowania ich zasobów w określone stosunki z innymi aktorami.

• Stosunki władzy mają charakter nieprzechodni - jeśli A może uzyskać od B działanie X, a B może uzyskać podobne działanie od C, to wcale nie oznacza, że A uzyska to samo od C. Ponadto A wcale nie musi z równą łatwością uzyskać od B działania X i Y, które B może bez trudu uzyskać od C. Każde działanie w stosunkach władzy jest odrębną stawką w grze.

• Stosunki władzy cechuje wzajemność, ale i nierównoważność - WZAJEMNOŚĆ: negocjacje pociągają za sobą wymianę. Nie mając nic do zaoferowania nie można wejść w pełne stosunki władzy (=> uprzedmiotowienie). NIERÓWNOWAŻNOŚĆ: wymiana jest zawsze korzystniejsza dla jednej strony, a różnica korzyści odzwierciedla zróżnicowanie położenia stron względem siebie. Zrównoważenie stron wyklucza stosunek władzy. Władza to STOSUNEK SIŁ, w którym jeden z partnerów odnosi większą korzyść, ale jednocześnie nikt nie jest całkowicie pozbawiony środków, które mógłby w ten stosunek zaangażować.

2. Władza z punktu widzenia aktorów.

• ŹRÓDŁA I PODSTAWY WŁADZY: atuty i zasoby, czyli siła. Siła - możliwości działania partnerów, będące przedmiotem wymiany.

• Celem zaangażowania się w stosunki władzy nie jest zmierzenie swojej siły z siłą partnera, ale uzyskanie od niego takich zachowań, które zwiększają możliwości własne, które w jakimś sensie od partnera zależą.

• Władza tkwi w marginesie swobody każdej ze stron zaangażowanych w stosunki władzy, czyli w możliwości niezrealizowania oczekiwań partnera. Większa swoboda i nieprzewidywalność dają przewagę nad partnerem (władzę).

• W pewnych szczególnych sytuacjach wygrywa nie ten, kto był nieprzewidywalny, ale ten, kto był przejrzysty i pozbawił się absolutnie marginesu swobody (władza słabego). Są to jednak rzadkie sytuacje - gry, w których obaj partnerzy czują silną potrzebę współpracy i nie mogą przy tym swobodnie wybierać partnerów gry (=>logika monopolu bilateralnego). Możliwości manewru są określane bezpośrednio przez uwarunkowania strukturalne.

• Uczynienie swoich przyszłych zachowań przewidywalnymi prowadzi do zmiany charakteru gry albo przemieszczenia stawek i sfer niepewności . Ma to prowadzić do stworzenia sytuacji umożliwiającej zepchnięcie partnerów na mniej korzystny teren lub ich eliminację.

• Władza jest funkcją zakresu kontrolowanej przez jednostkę lub grupę społeczną sfery niepewności, która jest adekwatna do rozwiązywanego problemu i do interesów zaangażowanych stron (ma wpływ na działania partnerów). Każdej ze stron chodzi o maksymalne rozszerzenie marginesu własnej swobody i nieprzewidywalności (szeroki wachlarz form przyszłych zachowań) i jednoczesne ograniczenie możliwości działań partnera - przeciwnika.

• ANALIZA STOSUNKÓW WŁADZY:

• jakimi zasobami dysponuje każdy z partnerów (jakie są jego atuty)?

• jakie kryteria określają adekwatność tych zasobów i możliwości ich wykorzystania (o jaką stawkę i w jakich warunkach toczy się gra)?

• ZASOBY (indywidualne, kulturowe, ekonomiczne, społeczne): określają czasowe, przestrzenne i społeczne ramy strategii uczestnika władzy. Ich określenie ilustruje stosunek nierówności między partnerami (różna pozycja w strukturze społecznej). Pozycja społeczna określa możliwości różnicowania sfer inwestowania (uczestniczenia w wielu relacjach władzy jednocześnie). Mnożenie dziedzin zaangażowania chroni aktora przed ryzykiem i daje większe możliwości prowadzenia gry ofensywnej (może kumulować zasoby różnych gier). Istotny jest również czynnik czasu - podstawowy warunek rozwoju stosunków władzy („przegrana bitwa, ale nie wojna”), wyznacza margines swobody aktorów (wyznaczanie sobie dłuższych przedziałów czasowych dla oceny efektywności).

• ADEKWATNOŚĆ ZASOBÓW => w identycznych relacjach władzy różni aktorzy mają zróżnicowane możliwości alternatywnego działania, niejednakowe możliwości wydłużenia horyzontu czasowego swoich działań, zróżnicowane możliwości regulowania stopnia swojego zaangażowania oraz podejmowania trafnych decyzji, a tym samym zróżnicowane szanse ograniczenia ryzyka straty zawsze powiązanego ze stosunkami władzy.

• SYTUACJA SPOŁECZNA aktora określa jego możliwości strategiczne.

• WŁADZA SPOŁECZNA/ SIŁA AKTORÓW - możliwie największa zdolność gracza do rozbudowywania sieci relacji władzy, w których uczestniczy oraz do nawiązywania ich w takich obszarach, gdzie stosunek sił jest dla niego korzystny.

• Istniejące między aktorami nierówności ekonomiczne i społeczne rzadko oddziałują na stosunki władzy w sposób bezpośredni i mechanistyczny. Istniejące ograniczenia strukturalne lub sytuacyjne mogą je łagodzić lub całkowicie znosić.

3. Władza i organizacja.

• STUKTURA ORGANIZACYJNA - wyznacza obszary, na których mogą się nawiązywać stosunki władzy i warunki, na jakich uczestnicy tych stosunków mogą ze sobą negocjować. Zespół ograniczeń narzuconych wszystkim uczestnikom organizacji.

• ODDZIAŁYWANIE STUKTURY ORGANIZACYJNEJ na przebieg stosunków władzy - wieloaspektowe:

• Organizacja umożliwia rozwój stosunków władzy i zapewnia ich trwałość. Władza i organizacja są ze sobą nierozerwalnie połączone, gdyż nawiązując stosunki władzy aktor automatycznie staje się częścią zorganizowanej całości.

• Struktura organizacyjna i obowiązujące przepisy ograniczają obszary, w których stosunki władzy mogą się rozwijać (wyznaczają sfery niepewności organizacyjnej). Określają sfery, gdzie działania są bardziej przewidywalne i ustalają możliwe sposoby działań. Władza zależy od kontroli nad źródłami niepewności organizacyjnej i stopnia ich wagi dla realizacji celów organizacji, tak więc im bardziej sfera niepewności organizacyjnej kontrolowana przez danego aktora jest istotna dla organizacji, tym większą ma on władzę.

• Organizacja reguluje rozwój stosunków władzy za pomocą schematów organizacyjnych i wewnętrznej reglamentacji, ograniczającej swobodę działania jednostkowego i grupowego. Warunkuje treści i kierunki strategii. Ogranicza rejestr atutów, możliwych do wykorzystania oraz stawki korzyści i ryzyka z zaangażowania w relacje władzy.

• Nie wszystkie zasoby aktorów są jednakowo przydatne i możliwe do zmobilizowania w danej organizacji. To organizacja nadaje lub odbiera wartość poszczególnym rodzajom zasobów.

• Organizacja ustala kanały komunikowania się swoich członków, określając w ten sposób możliwości dostępu każdego z nich do informacji, które są niezbędne dla realizacji przyjętej strategii.

• Organizacja wyposaża niektórych swoich uczestników w autorytet formalny, nadając im prawo dystrybucji kar i nagród (atuty).

• Aktor nie musi angażować swoich zasobów w stosunki władzy w ramach organizacji, nie jest to automatyczne, bo organizacja nie jest jedynym możliwym obszarem działania. Aktorzy „zainwestują” w organizację tylko jeśli znajdą w niej zadowalające stawki dla swoich atutów, celów i ryzyka (interwencja organizacji => polityka wewnętrznych promocji, warunki awansu itp.).

• Nie wszystkie sfery niepewności są stawkami dla wszystkich uczestników organizacji. Gra toczy się wokół kilku stawek lub celów pośrednich.

K. Pałecki, Prawo, polityka, władza

STOSUNEK WŁADZY POLITYCZNEJ: należy do jednostronnych (asymetrycznych, pionowych) stosunków społecznych, tzn. występuje nierówność podmiotów tego stosunku w określonej sytuacji społecznej. Asymetryczność ma charakter stopniowalny.

• Przywilej podmiotu władczego polega na możliwości decydowania w określonym zakresie o sytuacji społecznej podmiotu podporządkowanego.

• PODMIOT PODPORZĄDKOWANY: nie ma obowiązku posłuszeństwa, ale brak możliwości decydowania o własnym społecznym losie, w stopniu dokładnie odpowiadającym przywilejowi decyzji podmiotu władczego (=> ujęcie matematyczne: gra o sumie zerowej).

ABSOLUTNA WŁADZA POLITYCZNA: taki stosunek władzy, w którym asymetria praw i obowiązków stron tego stosunku osiąga optymalne rozmiary. Podmiot władzy - niczym nieograniczone uprawnienia decyzyjne. Podmiot podporządkowany - wyłącznie niczym nieograniczone obowiązki względem podmiotu władczego.

• Brak jakiejkolwiek sfery indywidualnego i społecznego działania - zagwarantowane jedynie podmiotowi władczemu.

• Podmiot podporządkowany uprzedmiotowiony, pozbawiony człowieczeństwa. Nie jest elementem systemu społecznego, ale częścią jego wyposażenia. Pojawia się wątpliwość, czy ten rodzaj władzy można jeszcze nazwać stosunkiem społecznym? - Nie, gdyż nie zachodzi między conajmniej dwoma podmiotami społecznymi (=> stosunek rzeczowy).

• Władza polityczna jest zawsze stosunkiem społecznym o ograniczonej asymetrii praw i obowiązków stron tego stosunku (oprtymalizacja asymetrii wyklucza władzę polityczną).

PODMIOT PODPORZĄDKOWANY: dysponuje zawsze choćby niewielkimi uprawnieniami, niezależnymi od podmiotu władczego, które ograniczają swobodę decyzji władczych. Ograniczenie asymetrii jest następstwem przyjęcia określonego porządku w obrębie systemu społecznego i zostaje utwalone w systemie normatywnym.

4. Miejsce podmiotu podporządkowanego w stosunku władzy.

• STOSUNEK WŁADZY POLITYCZNEJ - jest określonym normatywnie układem zależności pomiędzy podmiotami społecznymi. Jego przedmiotem jest partycypacja w społecznie pożądanych dobrach. Sposób i rozmiary tej partycypacji wyznaczają pozycję społeczną członków systemu społecznego.

• DECYZJE PODMIOTÓW PODPORZĄDKOWANYCH - relewantne dla stosunków władzy politycznej, względem władcy:

• decyzje dotyczące sfery posłuszeństwa władcy - wpływają bezpośrednio na sytuację podmiotu władczego. Mają szczególnie istotne konsekwencje - przesądzają o rozmiarach władzy podmiotu władczego. Są to zarówno decyzje o realizowaniu postanowień podmiotu władczego, jaki i ustanawiające władzę, bądź jej pozbawiające (akt wyborczy).

• decyzje w sprawach nie podporządkowanych władzy politycznej - pośrednio wpływają na sytuację podmiotu władczego. Dotyczą spraw nie objętych bezpośrednio stosunkami władzy, ale mają wpływ na sytuację społeczną podmiotu władczego, np. obowiązujący model rodziny (=> systemy stymulacji wielodzietności itp.).

• TRADYCJA MARKISTOWSKA: konfliktowy charakter władzy politycznej:

• sprzeczność interesów

• „stronniczość” decyzji politycznych

• tendencja do maksymalizacji zakresu decyzji władczych kosztem uprawnień podmiotu podporządkowanego.

Dwie pierwsze tendencje wynikają z deficytu dóbr koniecznych dla zaspokojenia potrzeb ludzkich. Trzecia tendencja wiąże się ze sprawowaniem władzy dla samego jej utrzymania.

• KOERCYJNY MODEL WŁADZY: realizacja stosunków władzy to ciągła walka stron tego stosunku o zakres decyzji władczych. Przewaga jednej strony to unicestwienie stosunku władzy (uprzedmiotowienie rządzonych lub zmiana rządzących, czyli powstanie innego stosunku władzy). Model zbyt uproszczony, nie tłumaczy zjawiska trwałości systemów politycznych.

• NIEZBĘDNOŚĆ WSPÓŁDZIAŁANIA STRON: realizacja jakiejkolwiek decyzji nie byłaby możliwa bez minimum współpracy. Współpraca wymaga podejmowania w pewnym niezbędnym zakresie decyzji wspólnych, do których obie strony są w równym stopniu uprawnione.

• STOSUNEK WŁADZY:

• asymetria - uprzywilejowanie podmiotu władczego

• kontrasymetria - uprawnienia rządzonych względem rządzących

• symetria - konieczność porozumienia i dialogu w pewnych sprawach doniosłych dla obu stron stosunków władzy. Zakres symetrii i formy decyzji wspólnych są regulowane normatywnie.

5. Normatywny i realny aspekt władzy.

• ASPEKT NORMATYWNY: norma lub zespół norm społecznych, które określają kto, w jakich warunkach, w jakim zakresie, w stosunku do kogo itd., ma prawo podejmowania decyzji władczych, oraz kto, w jaki sposób i na jakich warunkach powinien je wykonywać. Normy określają także środki i sposoby kontroli podmiotu władczego względem podporządkowanego. Zespół aksjologicznie nieobojętnych społecznych wzorów stosunków władzy, uważanych za właściwe, pożądane, obowiązujące w danym społeczeństwie, obwarowanych określonymi sankcjami społecznymi (pozytywnymi i negatywnymi).

• ASPEKT REALNY: działania rzeczywiste konkretnych ludzi, spełniające wzory zawarte w aspekcie normatywnym. Treść wzoru i działanie na jego podstawie nigdy nie pokrywają się ze sobą, gdyż normy w procesie realizacji ulegają interpretacji, zniekształceniom komunikacyjnym itp. W każdym społeczeństwie istnieje margines tych odchyleń, stąd możliwe są rozmaite style rządzenia w ramach tego marginesu. Realny zakres władzy politycznej jest wyznaczony zakresem jej aspektu normatywnego (przekroczenie marginesu przestaje być realizacją władzy). Jest to zależność zwrotna - praktyka wpływa na przeformułowywanie lub obumieranie norm.

• POTENCJALNA WŁADZA NORMATYWNA: zakres władzy określony normami społecznymi, który otrzymuje podmiot władczy w akcie inicjacji władzy. Oznacza zbiór możliwych decyzji władczych w ramach kompetencji podmiotu władczego.

• Niski stopień sformalizowania organizacji politycznej - kompetencje są przypisane do konkretnego podmiotu, do osoby. Mogą się różnić zakresowo od kompetencji poprzedników.

• Wysoki stopień sformalizowania - kompetencje są związane ze stanowiskiem, a nie z osobą. Zdarza się jednak reinterpretacja zakresu kompetencji przy zmianie podmiotu, czasem jako „ciche porozumienie” stron stosunków władzy (=> kompetencja ogólna i indywidualna).

• PRZYZWOLENIE SPOŁECZNE - również reguluje zakres władzy potencjalnej, ale nie ma charakteru normatywnego, może być spontaniczne, często mało precyzyjne, często dotyczy tylko jednej sprawy. Normatywna władza potencjalna rozszerzona o władzę wyznaczoną społecznym przyzwoleniem to faktyczna władza potencjalna (możliwości władcze gwarantowane przez normy + możliwości władcze płynące ze społecznego przyzwolenia). Zakres władzy potencjalnej jest więc zróżnicowany i niestabilny.

• WŁADZA REALNA: to, co podmiot władczy rzeczywiście czyni w ramach swojej władzy potencjalnej (wykonywanie władzy).

6. Władza sprawowana, władza kontrolowana i władza realna.

• 3 STADIA WYKONYWANIA WŁADZY:

1. podejmowanie decyzji

2. wykonywanie decyzji

3. kontrola wykonania decyzji

• 3 ZMIENNE AKTU WŁADZY:

• władza sprawowana

• władza kontrolowana

• władza realna

• WŁADZA SPRAWOWANA - przedmiotowy i podmiotowy zakres podjętych przez określony podmiot władczy decyzji, w określonym czasie, licząc od momentu inicjacji władzy.

• Rozmiar władzy sprawowanej - stosunek zakresu władzy potencjalnej do zakresu rzeczywiście podjętych decyzji władczych:







WS - władza sprawowana

dpt - decyzje podjęte w czasie t

WP - władza potencjalna

WS jest tym większa, w im większym stopniu podjęte decyzje wypełniają zakres decyzji możliwych do podjęcia.

Zakres władzy potencjalnej wyznacza jednocześnie górny pułap wzrostu władzy sprawowanej. Jeśli w zakresie władzy potencjalnej znajdują się upoważnienia dla podmiotu władczego do kreowania norm politycznych to umożliwia mu to rozszerzenie zakresu WS.

• WŁADZA KONTROLOWANA - to zakres w jakim decyzje podjęte przez podmiot władczy w określonym czasie, poddane zostały szeroko rozumianym środkom kontroli (przed realizacją, po i w trakcie).

• Rozmiar władzy kontrolowanej:






WK - władza kontrolowana

dk - decyzje kontrolowane

WS - władza sprawowana

WK jest tym większa, im więcej podjętych decyzji jest kontrolowanych.

SKUTECZNOŚĆ KONTROLI WYKONYWANIA DECYZJI: różnica między ilością decyzji poddanych zabiegom kontrolnym, a ilością decyzji wykonanych przez ich adresatów. Maksymalna nieskuteczność kontroli - gdy ilość decyzji kontrolowanych i niewykonanych jest równa. O skuteczności decyduje zatem liczba decyzji niewykonanych.

SKUTECZNOŚĆ SPRAWOWANIA WŁADZY: różnica pomiędzy decyzjami wydanymi a wykonanymi. Im jest mniejsza, tym większa efektywność władzy sprawowanej.

Realizacja decyzji władczych nie zależy wyłącznie od jej kontroli. Nie można utożsamiać efektywności władzy z wielością środków kontroli i przymusu.

FINALNA SKUTECZNOŚĆ WYKONYWANEJ WŁADZY: stopień osiągnięcia przez podmiot władczy celu nieredukowalnego do samego respektowania decyzji władczej. Wykonanie decyzji jest jedynie celem pośrednim, który ma spowodować inny, pożądany skutek - cel właściwy. Często zależy od licznych czynników obiektywnych i nie wystarczy sam prestiż i posłuch władcy.

• WŁADZA REALNA - zakres (stopień) wykonania (respektowania) decyzji politycznej.

• 
  
  
  Rozmiary władzy realnej:

WR - władza realna

drt - wykonane decyzje określonego podmiotu władczego w czasie t

WP - władza potencjalna

WR jest tym większa, im więcej decyzji podmiotu władczego zrealizowano w stosunku do wszystkich normatywnie możliwych dla tego podmiotu decyzji. Rozmiary WR są zdeterminowane skutecznością sprawowania władzy i kontrolowania wykonania decyzji władczych, ale nawet największa władza realna nie gwarantuje osiągnięcia skuteczności finalnej, ale jej wzrost zwiększa szansę na osiągnięcie celu.

CELE PODMIOTÓW WŁADCZYCH:

• pierwotne - utrzymanie władzy

• wtórne - osiągnięcie innych, pożądanych stanów rzeczy.

Cele pierwotne są instrumentalne względem wtórnych, podmiot władczy nie może jednocześnie z nich zrezygnować lub odłożyć ich realizcji na później. Zmuszony jest więc do nieustannych wysiłków na rzecz zwiększania istniejących rozmiarów władzy realnej. Podmiot władczy musi też nieustannie urealniać dolny pułap swej władzy potencjalnej, czyli obowiązki względem podmiotów podporządkowanych.

UREALNIANIE WŁADZY POLITYCZNEJ - ogół zabiegów podmiotu władczego, zmierzających do zwiększenia ilości wykonanych decyzji władczych w ramach posiadanej przez niego władzy potencjalnej (kompetencji władczych). Obejmuje swoim zasięgiem wszystkie działania sprzyjające wykonaniu decyzji władczych. Przebiega w określonych ramach czasowych, wyznaczonych aktem inicjacji władzy i utratą pozycji władczej (czas polityczny).

A. Pawłowska, Władza, elity, biurokracja.

7. Cechy władzy politycznej.

• Jest jedną z wartości najbardziej pożądanych społecznie.

• Jest elementem konstytuującym sferę polityki - polityka rozpoczyna się i kończy na władzy.

• Wieloznaczność definicji władzy - władza nie jest jednoznaczna, podlega zmianom w czasie i przestrzeni.

• WEBEROWSKA DEFINICJA WŁADZY - Weber jako pierwszy posłużył się w swoich studiach porównawczych pojęciem władzy jako podstawową kategorią analityczną rozmaitych systemów społecznych (=> kategoria socjologiczna). Wcześniej władza była definiowana jako artybut jednostki, a nie cecha stosunku społecznego.

• Jednostkowy charakter władzy - wola jednostki ma w stosunku władzy podstawowe znaczenie.

• Władza to szansa realizacji przez jednostki lub grupy ich własnej woli w ramach wspólnego działania, nawet wbrew oporowi innych, którzy w tym działaniu biorą udział. Jest aspektem większości stosunków społecznych i wynika z „konstelacji interesów” (wspólnych dla pewnej grupy ludzi interesów materialnych i duchowych).

• Władza to nie to samo, co panowanie, które opiera się na stosunkach nadrzędności i podrzędności i na założeniu, że dany rozkaz zostanie wykonany pod wpływem wiary w prawomocność władzy, która ów rozkaz wydaje.

• WIELOASPEKTOWOŚĆ WŁADZY:

• aspekt behawioralny - władza jest rodzajem zachowania jednostkowego lub zbiorowego, które wpływa na zachowanie innej jednostki lub zbiorowości, lub też je determinuje

• aspekt teleologiczny - władza jest drogą do osiągania szczególnych celów (osobistych lub społecznych), sformułowanych na podstawie wcześniej istniejących interesów

• aspekt instrumentalny - władza umożliwia korzystanie ze środków szczególnego rodzaju, dostępnych tylko władzy, jak przemoc, przymus, przekonywanie, perswazja

• aspekt konfliktowy - władza umożliwia rozstrzyganie konfliktów na korzyść strony uprzywilejowanej w stosunku władczym

• aspekt relacjonalny - władza jest szczególnego rodzaju stosunkiem społecznym

• aspekt personalny - nosicielami władzy są jednostki, a nie instytucje czy organizacje.

• Władza pełni funkcję pomocniczą w osiąganiu celów (charakter instrumentalny). Aspekt instrumentalny i konfliktowy są kluczowe dla zjawiska władzy, ale władza również stabilizuje i reguluje stosunki społeczne. Jest siłą społecznie integrującą, dynamizującą rozwój społeczny i ograniczającą go przez wyznaczanie zakresu i szans urzeczywistnienia wartości i celów.

• Władza będąc celem samym w sobie występuje w roli kreatora elit politycznych.

• 3 ELEMENTY KONSTYTUTYWNE WŁADZY: jednostka, konflikt, przymus.

• Weber nie dostrzegał, że władza jako stosunek społeczny jest determinowana przez kondycję znajdujących się w tym stosunku stron, które podlegają wielostronnej ewolucji. Skoro zmieniają się podmioty stosunku władzy, to zmieniać się musi również sam stosunek władzy. Kłóci się z tym jednostkowy charakter władzy, nakazujący postrzegać władzę jako statyczną własność osoby.

• KONCEPCJA PRAWOMOCNEGO PANOWANIA:

• Zjawisko panowania:

• istnieje jednostka lub grupa panująca nad społeczeństwem

• istnieje jednostka lub grupa poddanych lub podwładnych

• panujący mają wolę wpływania na postępowanie podwładnych oraz dają jej wyraz

• istnieją dowody na to, że poddani są posłuszni woli panujących

• istnieją dowody na to, że poddani akceptują wolę panującego, nawet bez wywierania na nich wpływu.

• Trzy postaci panowania:

• Panowanie legalne - opiera się na systemie praw stosowanych w działalności prawnej i administracyjnej, gdzie ustalone zasady wyznaczają, komu i jakie należy się posłuszeństwo. Panujący również podlega literze prawa. Władza opiera się na przekonaniu o dowolności zmieniania prawa pod warunkiem zachowania formalnych procedur. Weber rozumiał panowanie legalne jako władzę biurokratyczną.

• Panowanie tradycyjne - opiera się na wierze w prawomocność władzy, która „istniała zawsze”. Posłuszeństwo wynika z tradycyjnego prestiżu władcy. Czystym typem panowania tradycyjnego jest patriarchalizm. O treści rozkazów decyduje tradycja, której naruszenie przez panującego oznaczałoby utratę legitymacji władzy. Stworzenie nowego, sprzecznego z tradycją prawa jest więc niemożliwe. W systemach złożonych władza patriarchalna przekształca się w patrymonialną, która łączy sprawy publiczne ze sprawami prywatnymi władcy.

• Panowanie charyzmatyczne - realizuje się w oparciu o charyzmę, jako cechę osobowości jednostki, na mocy której jest ona oddzielona od zwykłych ludzi i traktowana jako wyposażona w nadludzkie zdolności. Charyzma traktowana jest jako pochodząca z boskiego źródła lub jako ideał, wzorzec do naśladowania, dlatego jednostka charyzmatyczna traktowana jest jak przywódca. Posłuszeństwo wynika z bezkrytycznego stosunku do władcy i jego woli. Panowanie charyzmatyczne jest nietrwałe - wymaga stałego dowodzenia swojej wyjątkowości. Stąd zjawisko depersonalizacji i instytucjonalizacji charyzmy => charyzma dziedziczna - wynika z przekonania, że nadzwyczajne cechy mogą być dziedziczone; => charyzma instytucjonalna - przekonianie o możliwości przekazania właściwości charyzmatycznej w drodze obrzędów magicznych (np. sukcesja apostolska).

---