1. Metoda nauk społecznych wg. K. R. Poppera.

• zawsze mamy jakąś wiedzę

• nasza niewiedza jest nieograniczona

• logika poznania nawiązuje do stanu napięcia między wiedzą a niewiedzą

• poznanie nie zaczyna się od spostrzeżeń a od problemów

• obserwacja jest ważna tylko, gdy pozwala na odkrywanie problemów

• metoda nauk społecznych, to próba rozwiązywania problemów przez hipotezy i poddawanie ich krytyce

• tzw. obiektywność nauki to metoda krytyczna

• specjalność naukowa jest ,,sztuczna”, problemy poznawania wykraczają poza te podziały

• nie ma ,,socjologii wiedzy”, badacz może, a nawet powinien angażować się normatywnie

• wg. Poppera prawda jest jak ,,szczyt we mgle”

2. Rola i miejsce wartości w teorii.

Teoria zawiera perspektywę wartości, z której dokonuje się poznanie. Jest po to, aby wyjaśnić fakty dotąd niewyjaśnione. Staje się elementem rzeczywistości i zmienia świat powodując zmianę naszej świadomości. Teoria wyznacza przedmiot swego poznania.

• rola deskryptywna- opisywanie,

• rola eksplanacyjna- wyjaśnienie,

• rola instrumentalna- wiąże się z zastosowaniem wiedzy teoretycznej w praktyce,

• rola ideowa- zmieniająca świadomość badacza,

• rola prognostyczna

3. Metodologiczne wymogi teorii społecznej L. Nowaka.

• wymóg idealizacyjnej natury teorii- teoria nie ma być opisem, ani generalizacją zjawisk, lecz ich deformacją przypominającą karykaturę. Pomija, zatem pewne aspekty zjawisk przerysowując inne uznane za główne.

• wymóg wyjaśniania pozanormatywnego- dopóki wartościowanie oceniane jest jako środek heurystyczny nie jest niczym nagannie metodologicznie.

• wymóg jedności kategorialnej- pojęcie oddające obiekty jednorodne to takie, które oddają różnice gatunkowe, a te opierają się na odmiennych cechach istotnych i wynikających stąd różnych prawidłowościach funkcjonowania.

• wymóg teorii rozwoju politycznego- poprawna teoria powinna zawierać teorię rozwoju układu politycznego, a więc powinna być dynamiczna. Dynamika teorii polega na ujęciu układu rządzący- rządzeni w ,,prawach ruchu”, dzięki czemu możliwe jest uchwycenie właściwości zmian politycznych.

(pytania 1-3: Agnieszka [e-mail])

4. Rola teorii w poznaniu.

1.OGÓLNE POJĘCIE TEORII

TEORIA -to uporządkowany zbiór zdań ogólnych (hipotez, praw), interpretowanych w pewnej dziedzinie empirycznej, który umożliwia wyjaśnienie i przewidywanie faktów należących do owej dziedziny (J.Woleński).

NAUKA-jako poznanie wybranego fragmentu rzeczywistości, jako wiedza naukowa

NAUKA O POLITYCE - jedna z nauk społecznych, zajmująca się funkcjonowaniem i charakterem państwa, teorię organizacji i władzy państwowej.

5 działów nauki o polityce:

1. teoria polityki

2. systemy polityczne i ich funkcjonowanie

3. historia i współczesne ruchy i doktryny polityczne

4. współczesne stosunki międzynarodowe

5. polityki szczególne(gospodarcza, społeczne, ekologiczne)

Przedmiotem nauki o polityce są fakty z dziedziny polityki wewnętrznej i międzynarodowej, zjawiska i procesy polityczne, działania polityczne, ich rodzaje i następstwa oraz potrzeby i interesy polityczne.

TEORIA POLITYCZNA to:

- „usystematyzowana refleksja nad naturą i celem władzy, zawierającą zarówno wiedze dotycząca istniejących instytucji politycznych jak i pogląd na ich ewentualne zmiany”

- stawia pytania o naturę władzy, suwerenności czy prawa, poszukuje ideału sprawiedliwości, wolności i równości, jak też wspólnoty politycznej, w której te ideały mogłyby współistnieć

Cztery mity nauk społecznych

• O zasadniczej odmienności świata społecznego, o jego interpretatywności i konsekwencjach metodologicznych stąd wynikających.

Świat społeczny tworzą ludzie poprzez utrwalanie w instytucjach, a te zmieniają się -niemożliwe jest, więc znalezienie żadnych prawidłowości. A nawet gdyby…, to generalizacja choćby mogła wpływać na świat wartość jej poznania byłaby podważona…???? (tak miałam w notatkach i nie bardzo wiem o co chodzi-sprawdzić )…

• O złożoności świata społecznego znacznie przekraczającej złożoności innych dziedzin rzeczywistości.

Świat człowieka jest rzekomo bardziej złożony od świata przyrody, tymczasem jest odwrotnie. Bowiem świat człowieka składa się tylko z niego samego i jego wytworów. Zaś świat przyrody ma ciągle dla nauki otwarte granice.

• O czysto eksplanacyjnym charakterze nauk empirycznych.

Nauka ma rzekomo poszukiwać nowych danych i wypełniać „białe plamy”. Jednak podstawowym zadaniem nauki jest dziś odkrywanie wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów.

• O użyteczności ogólnych wszechobejmujących teorii.

Teoria aspirująca do wyjaśniania wszystkiego, nie wyjaśnia niczego

1. teorie I generacji (nazbyt ogólne)

2. teorie II generacji (nazbyt faktyczne-szczegółowe)

3. teorie III generacji

A zatem należy doskonalić narzędzia poznania by w efekcie dawać wiedzę wychodzącą poza fakty i sprawdzalną wiedzę(weryfikowalną empirycznie).

BŁĘDNE KONCEPCJE TEORII:

• Jako fałszywy obraz świata

• Niezrealizowane dyrektywy postępowania

• Niedoświadczalne metody badań

• Wiedza nieempiryczna

• Każda wiedza abstrakcyjna

• Wiedza niepotoczna

• Wiedza niepewna

• Historia poglądów na dany temat

• Metodologia badań

• System dyrektyw heurystycznych

• Wiedza o rzeczach ostatecznych

• Interpretacja danych empirycznych

• System pojęciowy

PODSTAWY TEORII:

1. ONTOLOGICZNE- wyznacza kryteria wyodrębnienia poznawanych bytów

2. EPISTEMIOLOGICZNE- wyznacza zasady poznania, kryterium prawdy i model myślenia naukowego

3. METODOLOGICZNE -zawiera metody, procedury badawcze i sposoby uzasadnienia twierdzeń

4. AKSJOLOGICZNE- zawiera perspektywę wartości, z której dokonuje się poznanie.

TYPY TEORII:

• Wg kryterium stosunku do wartościowania

1.t. normatywne ( są zaangażowane)

2.t. empiryczne (niemoralizują)

• Wg aspektu poznania

1.aspektowe ( badają z jakiej perspektywy)

2. ogólne (badają właściwości)

• Wg kryterium poziomu wyjaśniania

• teorie różnych rządów

2. teorie paradygmatyczne ( nie wyjaśnia się ich dalej, nie da się, stanowią domknięcie teorii).

LOGIKA SPOŁECZNEJ TEORII NAUKOWEJ:

1. WG. KARLA POPPERA:

• Zawsze mamy jakąś wiedzę

• Nasza niewiedza/wiedza? jest nieograniczona

• Logika poznania nawiązuje do stanu napięcia miedzy wiedza a niewiedza

• Poznanie nie zaczyna się od spostrzeżeń a od problemów

• Obserwacja jest ważna tylko, gdy pozwala na odkrywanie problemów

• Metoda nauk społecznych to próba rozwiązywania problemów poprzez hipotezy i poddawanie ich krytyce

• Tzw. Obiektywność nauki to metoda krytyczna

• Specjalność naukowa jest sztuczna, problemy poznania wykraczają poza te podziały

• Niema socjologii wiedzy, badacz może a nawet powinien angażować się normatywnie

• Prawda jest jak szczyt we mgle

• WG LESZKA NOWAKA

• Wymóg idealizacyjnej natury teorii- deformacja, która wyolbrzymia elementy istotne a nie poboczne. Teoria nie ma być opisem, ani generalizacją zjawisk, lecz ich deformacją przypominającą karykaturę. Pomija, zatem pewne aspekty zjawisk przesuwając inne uznając za główne.

„Prawdę uzyskuje się nie poprzez zgodność ze skomplikowana rzeczywistością, lecz poprzez taką jej deformację, która pomija elementy uboczne pozwalające wniknąć w jej istotę”.

+ potencjalizacja dodatnia


M-mitologizacja WIARA

Redukcja Transcendalizacja

(zmniejszenie liczby cech ) (namnożenie cech)

NIEWIARA

- potencjalizacja ujemna

KRZYŻ POZNANIA

• Wymóg wyjaśniania pozanormatywnego- Dopóki wartościowanie oceniane jest jako środek heurystyczny nie jest niczym nagannym metodologicznie. Jednak niedopuszczalne jest traktowanie wartościowania jako argumentu poznawczego uzasadniającego przyjęte hipotezy.

Hipotezy” tylko fakty empiryczne a nie aksjologiczne życzenia badacza stanowią rację do przyjęcia lub odrzucenia hipotez istotnościowych lezących u podstaw teorii(…).Moralizowanie niema żadnej mocy uzasadniającej.

• Wymóg jednorodności kategorialnej- pojęcia oddające obiekty jednorodne to takie, które oddają różnice gatunkowe, a te opierają się na odmiennych cechach istotnych i wynikających stąd różnych prawdziwościach funkcjonowania.

Język potoczny = pojęcia niejednorodne

Język naukowy wymaga precyzji, ścisłości, ostrości.

• Wymóg teorii rozwoju politycznego -Poprawna teoria powinna zawierać teorię rozwoju wkładu politycznego, a więc powinna być dynamiczna.

Dynamika teorii polega na ujęciu układu rządzący-rządzeni w prawa ruchu, dzięki czemu możliwe jest uchwycenie właściwości zmian politycznych.

5. Funkcje teorii w nauce o polityce

-jest narzędziem systematyzacji poznania

-przewodnikiem w prowadzeniu badań

-modelem badanego fragmentu rzeczywistości

1. DESKRYPTYWNA (OPISOWA)- udzielanie odpowiedzi na pytanie:

-jaka była i jest rzeczywistość polityczna?,

badanie rzeczywistości politycznej ma ujawnić problemy polityczne

2. EKSPLANACYJNA (WYJASNIAJĄCA)-odpowiedz na pytania:

-dlaczego, z jakiej racji,

-po co dane zjawisko zaistniało?

-dlaczego ma takie a nie inne właściwości?

wskazuje na związki przyczynowo-skutkowe.

3. INSTRUMENTALNA-odpowiedz jakie należy działania, aby osiągnąć pożądany rezultat? Co należy zrobić?

4. PROGNOSTYCZNA(PRZEWIDUJĄCA)- odpowiedz na pytanie: jak rzeczywistość polityczna będzie wyglądać w przyszłości? albo kiedy określone zjawisko nastąpi?

6. Podmiotowośc polityczna

1.POJĘCIE -to właściwość grup społecznych i jednostek polegająca na zdolności do podejmowania działań:

- świadomych

-samodzielnych (suwerennych)

-racjonalnych i celowych realizujących ich potrzeby i interesy poprzez udział i/lub wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej

PODMIOTOWOŚĆ ozn. świadome i czynne kształtowanie istniejącej rzeczywistości.

Podmiotowość polityki:

- to zjawisko trwałe i zobiektywizowane integrowanie związane z kultura ludzką.

- to trwała zdolność grup lub organizacji do świadomego podejmowania suwerennych i racjonalnych działań

POLITYKA- to zespół działań podjętych przez ośrodek decyzyjny, zmierzających do osiągnięcia zamierzonych celów za pomocą odpowiednio dobranych środków.

2. PODMIOTY POLITYKI

To zbiorowy lub indywidualny uczestnik życia politycznego podejmujący w sposób względnie trwały świadome, suwerenne i zaplanowane działania związane z jego usytuowaniem w społecznej i politycznej strukturze społeczeństwa.

Wpływ na politykę może być:

-formalny i nieformalny

KTO JEST PODMIOTEM POLITYKI?

• Formalnie każdy kto spełnia wymóg prawa

• Realnie tylko niektórzy…

• państwa z systemem organizacyjnym

• partie polityczne

• organizacja społeczne, które biorą udział w realizacji polityki państwa bądź starają się wpływać na nią

SKŁADNIKI I WARUNKI PODMIOTOWOŚCI:

1. ŚWIADOMOŚĆ (samouświadomienie, świadomość samego siebie, świadome działania

2. MOMENT AKTYWNOŚCI (działania)

Nie sama świadomość działania decydują o podmiotowości, ale działania świadome.

POZIOMY PODMIOTOWOŚCI POLITYCZNEJ:

- Wielkie grupy społeczne jako całości

- Organizacje polityczne danej grupy społecznej

- Organy organizacyjne wielkich grup społecznych (jednostki lub grupy kierownicze)

- Reprezentanci organów organizacji politycznej (osoby fizyczne)

(4-6 Kasia Grabowska)

6. Istota podmiotowości politycznej

Podmiotami polityki są jednostki i zbiorowości takie, które podejmują w sposób względnie trwały działania związane z własnym usytuowaniem w społecznej i politycznej strukturze społeczeństwa. Te działania mogą. mieć charakter formalny i nieformalny. Podmioty indywidualne - zawodowi politycy, liderzy polityczni. Podmioty zbiorowe - partie, klasy, grupy, organizacje polityczne.

Podmiotowość to właściwość grup społecznych i jednostek polegająca na zdolności do podejmowania działań świadomych, suwerennych, racjonalnych i celowych realizujących ich dążenie i interesy poprzez udział i wpływanie na procesy sprawowania władzy politycznej. Podmiotowość jest właściwością stopniowalną. Podmiotowość nabywa się, utrzymuje i traci. Jest wielowymiarowa.

7. Wymiary podmiotowości wg K.Pałeckiego i L. Nowaka

Wg K. Pałeckiego: podmiotowość polityczna ma trzy wymiary:

1. normatywny - jest to wymiar przyznany normami społecznymi, potencjalny zakres samorealizacji

2. realny - to zespół warunków i środków możliwych do samorealizacji

3. świadomościowy - przekonanie o przysługującym podmiotom zakresie i możliwościach samorealizacji.

Wg Nowaka mamy dwa wymiary podmiotu: wymiar egzystencjalny i wymiar istotnościowy.

1.Wymiar egzystencjalny - odpowiada na pytanie, kto istnieje, daje się zauważyć, że istnieją jednostki lub zbiorowości.

W tym wymiarze mamy dwa stanowiska:

-egzystencjalny indywidualizm, który stwierdza, że istnieją tylko jednostki

-egzystencjalny holizm, który stwierdza, że istnieją jednostki oraz nadbudowane nad nimi byty zbiorowe, np. klasy.

2. Wymiar esencjalny zwany istotnościowym, odpowiada na pytanie, które atrybuty w znaczący sposób wpływają na zjawiska społeczne, czy atrybuty jednostek czy atrybuty globalne.

Dwa podstawowe modele:

a) esencjalny (istotnościowy) indywidualizm stanowi, że istotne dla procesów politycznych są atrybuty jednostek. Nie ma zmian politycznych bez wybitnych jednostek.

b) esencjalny holizm zakłada, że istotne dla procesów politycznych są zbiorowości, jednostka nie pełni w polityce żadnej istotnej roli.

Wyróżniamy 4 modele podmiotowości:

Dwa modele radykalne:

1. indywidualizm radykalny, zakłada egzystencjalny i essencjalny indywidualizm, zarazem istnieją w rzeczywistości jednostki i zbiorowości i jednostki się wyodrębniają

2. holizm radykalny, zakłada egzystencjalny i essencjalny holizm, zarazem istnieją jednostki ale nad nimi byty zbiorowe, typowa jednostka nie wpływa na zjawiska polityczne.

Dwa modele mieszane:

1. egzystencjalny indywidualizm i istotnościowy holizm, zarazem. Istnieją tylko jednostki, ale istotne dla polityki są atrybuty zbiorowości. Jednostka typowo nieznana nie zaś jednostka wybitna może wpływać, co najwyżej na kierunek działań podejmowanych przez zbiorowość w momencie politycznego przełomu.

2. egzystencjalny holizm i istotnościowy indywidualizm zakłada, że w sensie egzystencjalnym istnieją jednostki i zbiorowości, natomiast istotne dla procesów społecznych są atrybuty jednostkowe.

(6-7 Ewa Sierant)

8. Indywidualizm a holizm jako paradygmat poznania zjawisk politycznych.

 * nawiązywanie do istoty podmiotowości politycznej ( zdolność jednostek i grup do podejmowania działań dotyczących ich usytuowania w społecznej i politycznej strukturze społeczeństwa)

* aby można było podejmować decyzje w materii polityki, niezbędne jest jej poznanie

* dwa nurty

-Holizm zgodnie z tym poglądem istnieją zarówno jednostki jak i nadbudowane nad nimi byty zbiorowe ( zbiorowości). Jednak w sposób istotny na zjawiska polityczne wpływają cechy zbiorowości

- Indywidualizm istnieją indywidua i to ich atrybuty w decydującej mierze wpływają na politykę

Drugie stanowisko

- radykalny indywidualizm ozn., iż istnieją tylko jednostki i tylko one mają zdolność oddziaływania na politykę

- radykalny holizm wskazujący na istnienie jednostek i zbiorowości; w tym przypadku wpływ na politykę mają tylko zbiorowości

 

9. Prawda a opinia w polityce wg Hanny Arendt.

Typy prawdy w polityce:

Prawda objawiona - czyli ta, której wierzymy

Prawda racjonalna - naukowa, filozoficzna, matematyczna

Prawda faktualna ( rzeczowa)- odnosząca się do zdarzeń konkretnych, dających się postrzegać i weryfikować

 Prawda a opinia.

Jeśli zdefiniować opinię jako mniemanie, pogląd, przeczucie, wyobrażenie, przekonanie to opinia jest przeciwieństwem prawdy. Między prawdą a opinią występuje konflikt, co jest charakterystyczne tak dla demokracji jak i systemów tzw. kłamstwa zorganizowanego ( kłamstwo to stanowi fundament systemu totalitarnego. Jego efektem jest powstanie fikcyjnej, propagandowej, ideologicznej, rzeczywistości, która istnieje obok tej rzeczywistości, której można dotknąć. Po pewnym czasie ta fikcja zaczyna górować nad rzeczywistością. Kłamstwo jest racjonalizującą podstawą, dzięki której można wspierać władzę totalitarną).

To polityka kształtuje poprzez opinię, wspartą interesem, wiedzę o rzeczywistości.

(8-9 Nasza Benia)

10. Racjonalność instrumentalna a aksjologiczna

RACJONALNOŚC INSTRUMENTALNA - wtedy, gdy dokonane przez niego wybory są środkiem w realizacji celów:

• minimalistyczne

• jako środki do osiągania celów,

• służą do osiągania celów,

• są skuteczne w przekonaniu działającego.

• optymalistyczne

• jako środki,

• oparte na prawdziwych i uzasadnionych przesłankach,

• odnoszą się do hierarchii celów,

• dokonane wybory są optymalne potrzeby zwrócenia uwagi na związłość człowieka na opieraniu się analizie wartości wyboru

RACJONALNOŚĆ AKSJOLOGICZNA - nie branie pod uwagę środka, ale ważnym jest cel

Działanie jest realne aksjologicznie, gdy jest zgodne z celami określonymi przez wartości.

Bycie racjonalnym ma znaczenie moralne.

TEORIA CNÓT ARYSTOTELESA

Ludzie dążą do dobra, ale nie wszyscy wiedzą, na czym ono polega i nie zawsze postępują właściwie:

• osobnicy nieopanowani moralnie - wybiorą zło

• osobnicy opanowani moralnie - sini mimo pokus

• osobnicy w pełni chodliwi - o stałej dyspozycji

post. instrumentalnie - środek do celu

post. aksjologicznie - postępowanie moralne

11. Racjonalność a władza (ewangeliczny a nie ewangeliczny model racjonalności)

1. Ewangeliczny model racjonalności człowieka - model ten dokonuje:

• racjonalistyczna rekonstrukcja modelu ewangelicznego, jeśli ktoś kto emanuje na ciebie dobrocią, to ty też emanujesz dobrocią.

• dwa ograniczenia modelu racjonalnej koncepcji działań człowieka






Wrogość





Życzliwość

B) nieewangeliczny model racjonalności człowieka




Wrogość do działań w polityce jest nie współmierna do drugiej

• występuje obszar buntu, który przechodzi w obszar zniewolenia,

• obszar życzliwości - człowiek dopóki odpowiada życzliwością na życzliwość to postępuje racjonalnie, w momencie gdy odpowiada wrogością na życzliwość występuje rodzaj zbieszenia (rodz. rewolucji)

• zbieszenie - kierowanie się kontrpreferencjami oddziałującego - działaniem na przekór

• działanie interferentne - obojętne - człowiek na życzliwość odpowiada życzliwością, na wrogość - wrogością

12.Teoria władzy

WŁADZA jako zniewolenie - władza jest efektem przewagi siły, dzięki której osiąga stan zniewolenia powodując irracjonalność.

Formy władzy:

• terror - polega na eliminowaniu opornych,

• biurokracje - polega na utrwalaniu struktur etatyzacyjnych,

• etatyzacja - polega na włączaniu .................................................................................

ZNIEWOLENIE - to stan, w którym skutkiem działania wrogiego jest zwrotna życzliwości i kierowanie się preferencjami swego oprawcy (irracjonalność )

SWOBODNY - zdolność wcielania własnych zamiarów.

WOLNOŚĆ - zdolność kierowania się własnymi preferencjami i wcielanie ich w życie.

Pojęcie wolności - to brak zależności wyrażającej się w zbieszaniu lub zniewoleniu.

(10-12 A. Kruk )

13. Władza w ujęciu konsensualnym a konfliktowym.

Definicje konfliktowe władzy - to władza jako możliwość podejmowania decyzji regulujących rozdział dóbr w sytuacjach konfliktowych.

władza konsensualna - jest stosowana w formach przetargu lub decyzji podejmowanych wspólnie. Zdaniem K. Arrowa mamy do czynienia nie z władzą, lecz jej przeciwieństwem - consensusem. Przykładem władzy obustronnej jest sytuacja, w której każdy z podmiotów ma prawo veta, albo, kiedy jedna ze stron ma uprawnienia władcze, w danej sferze współżycia, a druga w innej i obydwie od siebie w ten sposób zależą.

14. Władza a władza społeczna.

Władza jest relacją z punktu widzenia strukturalnego (relacjonalnego). Pojęcie stosunku społecznego, mającego być definiens władzy jest wieloznaczne. Część autorów władzę pojmuje jako stale powtarzające się wzajemne oddziaływanie ludzi na siebie, jako utrwalony w pewien sposób typ społecznych interakcji, jako wszelką sytuację, w której oddziaływanie jednego człowieka wpływa na położenie społeczne drugiego człowieka. Inni natomiast dodają, że owe wzajemne oddziaływanie między partnerami (podmiotami) stosunku społecznego muszą być regulowane przez normę społeczną (prawną obyczajową, moralną, religijną) na punkcie jakiejś platformy czy przedmiotu. Jeżeli zależność pomiędzy ludźmi nie pozostają pod kontrolą tych norm, to przybierają wówczas charakter indywidualny.

Z tak ukazanej niejednoznaczności pojęcie stosunku społecznego wynika kilka problemów.

Po pierwsze, z władzą możemy mieć do czynienia w momencie, kiedy jeden człowiek podporządkowuje się innemu jednorazowo i bez uczestnictwa osób trzecich jako obserwatorów, albo tylko wtedy, kiedy podporządkowanie dokonuje się pod kontrolą zbiorowości społecznej lub jej instytucji i jest zabezpieczona sankcją. Inaczej przedstawia się kwestia nadużycia czy przekroczenia władzy. Przy akceptacji pierwszego założenia problem tzn. w ogóle nie wystąpi, chyba, że władzę potraktuje się jako wyjątkowy stosunek społeczny, którego cechą jest regulacja normatywna, niekoniecznie towarzysząca innym rodzajom stosunków społecznych.

Po drugie, niektóre definicje pozwalają wnioskować, że władza może być jednorazowa, w pewien sposób dominacja kogoś nad kimś, gdy zdaniem innych niezbędna jest tutaj powtarzalność tej zależności. Innymi słowy rozszerzona interpretacja stosunku społecznego prowadzi do uznania władzy za jednorazowego lub przypadkowego wymuszenia na kimś uległości.

15.Władza a władza polityczna.

Wg. J.Locke- władza polityczna to dla niego jest „uprawnieniem do tworzenia prawa włącznie z karą śmierci i w konsekwencji ze wszystkimi pomniejszonymi karami, w celu określenia i zachowania własności, a także użycia siły społeczności do wykonywania tych praw oraz w obronie wspólnoty przed zagrożeniem zewnętrznych, a wszystko to dla dobra publicznego.”

Natomiast cechą władzy politycznej wg Webera jest monopol stosowania legalnej zorganizowanej przemocy w celu wymuszenia danego zachowania. (13-15 Iza W.)

16. Interes Polityczny.

Interes to świadome dążenie ludzi do realizacji określonego i wspólnego celu.

Interes Polityczny jest podstawowym motywem działań zbiorowych w polityce. Jego postrzeganie jednak, szczególnie w xx wieku, zdominowane zostało perspektywą Arystotelesowską, zakładającą naturalne dążenie do szczęścia poprzez budowę organizacji (państwa), w którym krzyżują się partykularyzmy w realizacji wspólnych dążeń.

Interes Polityczny to świadome pragnienie skierowania polityki publicznej jako całości lub poszczególnych decyzji dotyczących rozdziału wartości politycznych w konkretnym kierunku, postrzeganym przez zainteresowanego jako konieczny do osiągnięcia wcześniej uświadomionych i wyartykułowanych celów. Interes polityczny oznacza, więc wyrażenie zainteresowania określonym abstrakcyjnym lub materialnym celem oraz dążenie do jego osiągnięcia, co ma przynieść wymierne korzyści czy zadowolenie.

Grupa interesu wg H. Zieiglera i W. Peaka to grupa ludzi, która przez skoordynowaną aktywność dąży do wpływania na kierunki polityki systemu bez próby wprowadzenia swych członków w ramy formalnych struktur władzy. Y. Meny sugeruje, iż grupy interesów dążą do promowania swych własnych partykularnych interesów wobec władz politycznych, oddziałują w tej czy innej formie na instytucje państwa i partie polityczne uwikłane w walkę o zdobycie władzy.

Koncepcja grup interesów opiera się na dwóch czynnikach:

-organizacyjnym - formalna organizacja, oparta na członkostwie i hierarchii wewnętrznej

-funkcjonalnym - działań zmierzających do realizacji interesu.

Klasyfikacja grup interesu

1.Wg poziomu wewnętrznej organizacji:

grupy nie mające żadnych zasad postępowania (jak ruchy polityczne), grupy nie mające charakteru stowarzyszeń, instytucjonalne grupy interesu ( kościół, armia, administracja publiczna), stowarzyszenia (związki zawodowe, organizacje pracodawców, kombatantów, mniejszości wyznaniowych, etnicznych itp.).

2. Wg kryterium motywacji:

• promocyjne - reprezentują interesy promując wartość czy zasadę (feministki, ekolodzy itp.) promują, rozpowszechniają, głoszą itp.

• sekcjonalne - reprezentują określoną część społeczeństwa i jej interesy (np. związki, pracodawcy, chłopi, robotnicy) - selekcjonują, rozdzielają, oddzielają się od...

3. Wg kryterium strategii:

• wewnętrzne - to te uznane przez państwo za legitymowanych czyli prawowitych uczestników procesu decyzyjnego

• zewnętrzne - nie znajdują uznanie decydentów i tu wyróżniamy jeszcze:

-marginalne - to te, które nic nie znaczą

-wyalienowane (dysfunkcjonalne) nie akceptują reguł systemu politycznego.

17. Teorie grup interesu.

1.Klasyczna teoria pluralizmu

Twórcą tej teorii jest D.B. Truman 1951 - geniusz jego koncepcji leży w sposobie, w jaki istota władzy państwowej została zredukowana do roli jedynie formalnego mechanizmu rejestrującego wynik rywalizacji grup interesu o władze polityczną, dysponujących autonomicznymi uprawnieniami i kreatywnym potencjałem podporządkowanym ich roli jako reprezentantów interesów grupowych.. Truman powiedział „ Państwo i jego instytucje tylko reagują na zmiany zachodzące na arenie politycznej zdominowanej przez rywalizujące ze sobą grupy interesów”.

2.Teoria pluralizmu elit.

Przedstawicielem tej wersji pluralizmu jest M. Olson, który sugeruje, iż istotą procesu politycznego jest rywalizacja wielu elit, z których każda kontroluje określoną sferę aktywności państwa. W efekcie występuje rozproszenie i decentralizacja władzy w państwie oraz system wzajemnych hamulców, w którym nie całe grupy interesu a ich elity wpływają na siebie rywalizując o kontrolę nad określoną sfera aktywności.

W tym kontekście pojawia się pojecie blokady grup interesu. Te, które zdobyły wpływ polityczny i kontrolują proces decyzyjny, skutecznie blokują dojście innych grup interesu, co prowadzi do tzw. zastoju politycznego. Wg Olsona bardzo istotną role odgrywa czynnik wielkości grupy interesu jako determinanta stylu działań grupowych. Małe grupy interesu z reguły nie muszą brać pod uwagę społecznych kosztów swej działalności, nastawionej na korzystną dystrybucję dóbr politycznych. Natomiast duże grupy interesu muszą brać pod uwagę zarówno efekty płynące z rozdziału dóbr, jak i koszty społeczne związane z wywieraniem presji politycznej. W wypadku tych pierwszych koszty są mniejsze niż korzyści, drugich - odwrotnie.

3. Korporatywizm.

Większość badaczy traktuje korporatywizm jako system artykulacji i reprezentacji intersów grupowych, i to przede wszystkim w sferze dystrybucji dóbr ekonomicznych i polityki ekonomicznej. Właśnie dlatego jest to koncepcja kładąca szczególny nacisk na powiązania między instytucjami państwa a ekonomicznymi grupami interesu.

Korporatywizm wg P.Schmittera to system artykulacji i reprezentacji interesów grup uznanych lub licencjonowanych przez państwo a zatem wyposażonych w monopol reprezentacji w zamian za stosowanie pewnych form kontroli w procesie selekcji liderów, artykulacji żądań i udzielania poparcia.

Można wyróżnić kilka cech korporatywistycznego typu polityki grup interesu:

1.Ekonomiczne grupy interesu (związki zawodowe i organizacje pracodawców) kooperują ze sobą oraz z instytucjami państwa.

2. Układ korporacyjny opiera się na formule koncentracji, co wiąże się z trzykierunkową strukturą powiązań między rządem, związkami zawodowymi i organizacją pracodawców.

3. Powiązania między grupami interesu a państwem przybierają scentralizowany charakter. Grupy interesu mają wysoce zhierarchizowaną strukturę.

4.System kooperacji opiera się na możliwości użycia przez każdego uczestnika instytucji weta.

5.Każda z grup interesu pozostaje autonomiczna i niezależna, jeżeli chodzi o wewnątrz organizacyjny proces decyzyjny.

6.Dystrybucja dóbr następuje na podstawie zasady proporcjonalności.

7.Następuje bardzo ścisła integracja grup interesu z systemem politycznym. W efekcie zostaje zatarta granica między sferą publicznych a prywatnych kwestii.

8. Przedmiotem przetargów i negocjacji staje się szerokie spektrum kwestii problemowych, np. rozwój ekonomiczny, polityka płacowa i cenowa itp.

18. Trzy wymiary poglądów na władzę.

Teorie władzy w dwóch typologiach:

1 Teoria wg A. Stevena Lukesa tzw. Typologia przestrzenna (trzy wymiary badań nad władzą).

2. Teoria wg Leszka Nowaka (rozwinął S.Lukesa poprzez nieewangeliczny model człowieka)

Typologia istotnościowa - sfera życia, płaszczyzna, konflikt.

Trzy wymiary władzy.

1. Pogląd jednowymiarowy. - R. Dahl 1961 rok - przykład ujęcia władzy w jednym wymiarze. Pogląd jednowymiarowy kładzie nacisk na:

- zachowania

- decyzje

- roszczenia

- obserwowalne konflikty

- subiektywne interesy jako preferencje polityczne ujawnione w uczestnictwie w polityce.

2. Pogląd dwuwymiarowy - oparł się na pewnych różnicach już w aspekcie decyzji:

- decyzje i bezdecyzje

- roszczenia i potencjalne roszczenia

- obserwowalny (jawny i ukryty ) konflikt

- subiektywne interesy jako preferencje polityczne ujawnione w uczestnictwie w polityce.

Przykłady teorii dwuwymiarowych

1. P. Bachrach, P. Borotz - doszli do pojmowania władzy w różnych jej formach. Władza przejawia się jako przymus, wpływ, legitymowane oczekiwanie (wiąże się z potrzebą podporządkowanie niewyrażalnej woli), przemoc, manipulacja ( pojawiła się dopiero w ujęciu dwuwymiarowym..

2. Władza jako przymus D.H. Wrong - siła, perswazja, manipulacja, autorytet (szczegółowo o tej władzy w pytaniu 19.)

3. Władza jako funkcja T. Parsons ( szczegółowo o tej władzy w pytaniu 21.)

3. Trójwymiarowy pogląd na władzę, czyli z perspektywy przestrzennej, czyli nie tylko z perspektywy tego, co widać, ale i tego, czego nie widać.

Ten pogląd na władzę kładzie nacisk na:

- decyzje i kontrola ( niekoniecznie prze decyzje)

- roszczenia i potencjalne roszczenia

- obserwowalny (jawny lub ukryty) głęboki konflikt

- subiektywne i rzeczywiste interesy

O wyższości poglądu trójwymiarowego

Ujęcia jedno - i dwuwymiarowe można skrytykować za:

- indywidualizm metodologiczny - obserwowalny konflikt, z czego wcale nie wynika: manipulacja i legitymacja jako środki władzy, efektem władzy są nie tylko zmiany zachowań, ale i preferencji.

Przykłady ujęć trójwymiarowych

1. Michael Foucault -władza konstruktywna i destruktywna ( szczegółowo o tej władzy w pyt. 22.)

2. Teoria władzy n-Mmh Leszka Nowaka - władza jako zniewolenie ( szczegół. o tej władzy pyt.28).

pyt. 16-18 Manuela Żelek

19. Władza jako przymus a władza jako zniewolenie

Przymus- wymuszanie stosowania się do określonych wymagań za pomocą środków psychologicznych, emocjonalnych lub fizycznych. Posługiwanie się taką władzą w sytuacjach nie będących ekstremalnymi jest niewłaściwe - jednostki nie identyfikują się z osobą stosującą przymus => siła, perswazja, manipulacja, autorytet.

Przymus sprowadza się do wymierzenia pewnych sankcji za niepodporządkowanie się władczym decyzjom albo przynajmniej do zagrożenia takimi sankcjami, co ma skłonić do podporządkowania się przez stworzenie dyscypliny strachu. W ten sposób władza egzekwuje swoje prerogatywy. Gdy chodzi o władzę państwową i jej prerogatywy prawnie zagwarantowane, korzysta ona z przymusu państwowego, to znaczy wyspecjalizowanych organów wymiaru sprawiedliwości: policji, prokuratury, sądów, więzień. Ale nadmierna eksploatacja tego systemu wymuszania posłuszeństwa obywateli jest i kosztowna, i praktycznie trudna, i dla władzy państwowej niebezpieczna, bo antagonizująca i atomizująca społeczeństwo.

Zniewolenie to stan, w którym skutkiem działania wrogiego jest zwrotna życzliwość i kierowanie się preferencjami swego oprawcy (irracjonalność). Władzą w tym kontekście jest stosunek społeczny polegający na tym, że jeden jego podmiot narzuca swoją wolę drugiemu podmiotowi, ograniczając lub pozbawiając go jego własnej woli.

20. Istota a formy władzy

Władza to - według definicji - zdolność wpływania na zachowanie innych ludzi w celu wykonania rzeczy, których w innym wypadku osoby te by nie zrobiły.

Władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera - Max Weber

„A” ma władzę nad „ B” w takim stopniu, w jakim jest w stanie spowodować by „ B” zrobił coś, czego inaczej by nie uczynił - Robert Dahl

Formy władzy

• etatyzacja - polega na łączeniu Obywatel-Władza-Obywatel -włączanie do autonomicznych obszarów władzy

• terror - eliminowanie opornych

• biurokracja - utrwalanie struktur etetyzacyjnych

21. Władza wg T.Parsonsa

Władza jest wytwarzana przez system polityczny, nie jest jednak jego wyłączną własnością - krąży na podobieństwo pieniądza.

• osiągania celów

• integracji wewnątrzsystemowej

• efektywności politycznej, kontroli działania, mobilizowania zobowiązań społecznych,

• mobilizowania zasobów społecznych i materialnych, przeciwdziałania opozycji, stabilizacji systemu w obliczu zmian.

(19-21 Jóźwiakowska Ania)

22.Władza w ujęciu M.Foucaulta.

Władza jest konstruktywna i destruktywna- zawsze jednak podstępna i ukryta, tresuje nieświadomych ludzi, którzy stają się celem i środkiem władzy jednocześnie. (jest to ujęcie trójwymiarowe)

-hierarchiczny nadzór,

-dyscyplinująca sankcja (środek wynika z regulaminów),

-egzamin,

Władza jest bezosobowa przenikająca ludzi nieświadomie ją reprodukujących.

23.Wartości a wartości polityczne.

Wartości to twory składające się z interesów, poglądów, potrzeb, związane z celami i ich hierarchią. Różne wartości rozwijają się i zmieniają jako reakcje na istniejące warunki społeczno-ekonomiczne, polityczne i kulturowe.

Wartości to preferowane stany rzeczy.

Problem wartości zajmuje szczególne miejsce w nauce o polityce. Sfera polityki jest jednak na tyle szeroka, że każde zjawisko społeczne, a także indywidualne może uzyskać status zjawiska politycznego i jako takie może być rozpatrywane również jako wartość polityczna.

24.Typologie wartości.

1.Makrospołecze i mikrospołeczne.

Kryterium podziału jest ich zasięg oraz podmioty będące ich nosicielami, pierwszy typ wartości ma wymiar ogólnospołeczny, wartości mikrospołeczne natomiast dotyczą, w ujęciu podmiotowym, zorganizowanych grup i kolektywów, mających charakter sformalizowany lub niesformalizowany (jak np. partie i ruchy polityczne, stowarzyszenia, związki, organizacje społeczno-polityczne, elity) oraz jednostek.

2.Autoteliczne (same w sobie) i instrumentalne (wiodące do nich).

Podział ten jest konsekwencją hierarchizacji potrzeb, jednostkowych lub zbiorowych, przypisania niektórym przedmiotom warunkującym spełnienie tych potrzeb rangi pierwszorzędnej, absolutnej.

3.Pierwotne i wtórne (kryterium następstwa, czyli po osiągnięciu jednego możliwość osiągnięcia następnego)

4.Realizowane i deklarowane.

Podział ten nawiązuje do filozofii I. Kanta, a zawłaszcza do Kantowskiego podziału między tym, co istnieje i tym, co być powinno. Wartości, które ludzie realizują, należą do kategorii tego, co istnieje, natomiast wartości deklarowane do tego, co być powinno. Będąc wyrazem potrzeb jednostek i grup wartości realizowane stanowią przesłanki określonych działań tych podmiotów, motywują i stymulują ich decyzje oraz formy zachowań. Wartości deklarowane mają postać wyobrażeń zjawisk społecznych i politycznych, procesów i instytucji. Służą jako uzasadnienie stanowienia norm i wzorców politycznych, społecznych i kulturowych, są postulatami godnymi realizacji, wskutek czego często są utożsamiane z celami politycznymi.

5.Racjonalne(dające się wcielić w życie, opierające się na wiedzy) i nieracjonalne.

Działania, decyzje i zachowania podmiotów polityki zgodne (lub niezgodne) z istniejącym bądź możliwym stanem rzeczywistości politycznej.

6.Trwałe i efemeryczne.

Wartości trwałe to te, które pozostają wartościami uznanymi i pożądanymi przez rozmaite zbiorowości pomimo zmian warunków otoczenia politycznego, społecznego lub ekonomicznego. Zaliczamy do nich mit polityczny, stereotyp, symbole, standardy i wzory polityczne. Wartości efemeryczne mają charakter przejściowy i ulegają przeobrażeniom wewnętrznym pod wpływem bieżącej sytuacji społeczno-ekonomicznej, lub zmian w hierarchii potrzeb jednostkowych bądź zbiorowych.

7.Pozytywne i negatywne.

Podziału wartości można dokonać opierając się na formalnym kryterium ich dodatniego lub ujemnego znaczenia z punktu widzenia podmiotów. Rodzaj wartości determinuje charakter, formę i sposób działań podmiotu. Inne będą działania jednostek lub grup uznających państwo prawa za wartość pozytywną, inne natomiast tych, których celem

(wartością pozytywną) będzie rewolucja społeczna.

(22-24 Beata Czak)

25. Ideologia i moralność w polityce.

Moralność polityczna - ogół norm i wzorców działania politycznego umożliwiających jego ocenę na podstawie kryterium dobra i zła. Kryteria ocen mają swe źródła w konkretnych warunkach społecznych- poziomie ekonomicznym, polityce i kulturze. Często też odwołują się do ogólno- humanistycznych wartości, bądź wartości grup, klas społecznych (o różnym podłożu, np. religijnym).

Ideologia to system poglądów, idei i pojęć dotyczących życia, stosunków społecznych, systemu ustrojowego, politycznego, wychowawczego itp., wynikających z doświadczenia, przekonań religijnych, politycznych, poglądów filozoficznych, głoszonych w celu wyrażenia opinii, prezentacji i postaw i określenia dążeń. Ideologia zawiera moralność, mamy do czynienia z kodyfikacją moralności i wartości.

26. Modele relacji polityki i moralności.

Modele polityki wobec moralności:

1. Deklarujące neutralność polityki wobec moralności (polityka wobec interesu):

• makiawelizm: natura człowieka w polityce sprowadza się do osiągnięcia własnego interesu,

• realizm: model ten oddaje oddzielenie polityki od moralności, tam gdzie kończy się moralność zaczyna się polityka, moralny punkt widzenia nie ma nic wspólnego z politycznym, moralność odnosi się do jednostek a polityka do zbiorowości, ocena polityki to ocena skuteczności a nie celów,

• cynizm: wykorzystywanie moralności do własnych celów, model ten nie opisuje świata jaki chcielibyśmy aby był tylko jaki jest „ wszystko w polityce jest brudne i wszyscy w polityce mają brudne ręce” (S. Lukes- twórca trójwymiarowego poglądu na władzę),

• pragmatyzm polityczny; zasady wynikające z potrzeby skuteczności przeważają nad wiernością zasadom moralnym, czym innym jest postępowanie wobec rodziny, znajomych niż wobec polityki, polityka wymaga rozstrzygnięcia między etyką przekonań a etyką odpowiedzialności (Max Werber,)

• Modele polityki z doniosłą rolą moralności ( polityka według wartości):

• chrześcijańska moralność polityczna; moralne doskonalenie się człowieka, postępowanie oparte jest na społecznej doktrynie kościoła, personalistyczna wizja świata, zagrożeniem jest instrumentalizacja zasad etycznych dla doraźnych celów, ateizacja, redukcja chrystianizmu do tego co użyteczne,

• fundamentalizm: skrajny konserwatyzm, obrona starego porządku, obyczajowości, odrzuca demokracje często prowadzi przez terror i terroryzm do państwa teokratycznego

• działania bez przemocy (polityka non violence): opowiadanie dobrem na zło, ma dwa źródła: religijne -imperatyw moralny, -pragmatyczne- jako taktyka skuteczna przy dużej dysproporcji sił.

27. Władza a ideologia w ujęciu idealistycznym wg M. Webera

„Władza to dowolna możliwość wykonywania własnej woli w ramach danych stosunków społecznych bez względu na sprzeciw i na to, na czym ta możliwość się opiera „-Max Weber

Prawowitość ( ze względu na treść) - idealistyczny, klasyczny idealizm historyczny

Władza jest prawowita, gdy uzasadnienie dla swych działań (decyzji) znajduje w uznawanym i akceptowanym w danej społeczności systemie wartości skodyfikowanym w prawie, tradycji i charyzmie. (25-27 Barbara Bajak)

28.Władza a ideologia w ujęciu materialistycznym wg L.Nowaka

Władza jest wiarygodna, gdy jej decyzje stają się powinnościami poddanych, a to zależy od stanu stosunków władza - społeczeństwo obywatelskie, a nie od wartości i zgody na nie.

 „... najbardziej wiarygodny jest dla nas ten , kto ma nas w garści i kto w dodatku czyni z tego użytek.(...) Lud kocha swoich tyranów dopóki jest słaby. Kiedy sam nabiera sił , zaczyna ich nienawidzić” ( L. Nowak).

 Materializm sytuuje wartości jako wtórne przewagi środków materialnych w sterowaniu poczynaniami ludzi.

„…nie siła argumentu lecz, argument siły skłaniają ludzi do przyjmowania i uznawania racji rządzących…. „( L. Nowak). U Nowaka podstawa stosunków społecznych w odniesieniu do idei i wartości jest wiarygodność.

29. Rządzenie, władza a panowanie

Rządzenie

Każda władza jest zarządzaniem, lecz nie każde zarządzanie jest wykonywaniem władzy. Można, bowiem sterować ludźmi ograniczając ich wolę, ale podporządkowanie się takiemu kierownictwu nie jest obligatoryjne - nie przewiduje się też żadnych sankcji za zachowania niezgodne z proponowanymi. Tak pojętym zarządzaniem jest np. dostarczanie informacji wyznaczającej człowiekowi drogę postępowania, lecz nieobowiązującej go. Ktoś może z niej skorzystać i w ten sposób ulegnie woli zawartej w sugestii informatora, ale nie będzie podlegał jego władzy.

Władza

Mówiąc, że władza należy do kogoś, że ktoś ma władzę bierzemy ją jako przedmiot stosunków społecznych. Jednocześnie uważamy, że jest ona i podmiotem, gdyż władza postanawia, realizuje, pozwala, daje. Władza może być zarówno celem rywalizacji lub współpracy (walczyć o władzę, sprawować władzę), jak i środkiem osiągania czegoś (za pomocą władzy).

Władza spełnia funkcje: integralną, dystrybucyjną, ochronną i strukturotwórczą.

 Panowanie

Wynika z przewagi, którą można wykorzystać do przeforsowania swojej woli, czyli zrealizowania władzy. Posiadanie jakiejś przewagi nie jest jednoznaczne z panowaniem, jeśli nie uda się wykorzystać jej do wymuszenia żądanego zachowania. Ktoś mający przewagę człowieka doświadczonego panuje nad innymi, jeśli stosują się oni do dyrektyw wynikających z jego doświadczenia. Jeśli natomiast nie uda mu się narzucić swojego zdania, to ma on jedynie przewagę, ale nie panuje.

 

30. Ideologia a utopia wg L.Nowaka

 Władza

Ideologia to system przeświadczeń o charakterze solidarystycznym ukierunkowany na uzasadnienie władców.

 Obywatele

Utopia to system przeświadczeń o charakterze antagonistycznym ukierunkowanym na zmianę rzeczywistości i niemożliwy do zrealizowania z braku środków władzy.

 Ideologia to system poglądów, idei i pojęć dotyczących życia, środków społecznych, systemu ustrojowego, politycznego, wychowawczego itp., wynikających z doświadczenia przekonań religijnych, politycznych, filozoficznych głoszonych w celu wyrażenia opinii, prezentacji, postaw i określenia dążeń.

Upowszechnianie się społeczno-politycznych doktryn ideowych zależy od tego na ile władza jest wiarygodna dla obywateli. Im bardziej jest wiarygodna, tym większy procent ludzi akceptuje ideologię, im miej wiarygodna tym wyższa jest akceptacja utopii. Rozpowszechnianie doktryn ideowych zależy pośrednio od obiektywnych stosunków władzy i społeczeństwa obywatelskiego. Kiedy władza dominuje nad życiem społecznym nie tylko działamy stosownie do jej poleceń, ale nawet myślimy o niej w sposób zgodny z ideologią jaką nam do wierzenia podaje. Odważymy się myśleć inaczej, wierzymy we własne utopie, dopiero wtedy, gdy władza osłabnie.

 (27-30 Nasza Benia)

31. Makiawelizm

1o w znaczeniu ścisłym: myśl polityczna Niccolo Machiavellego oraz pokrewnych mu lub nawiązujących do niego autorów, zazwyczaj nazywających siebie lub nazywanych "politycznymi realistami", której istotą jest pojmowanie polityki przez pryzmat skuteczności, rozumianej jako konieczność (necessita) nieodzowna dla zachowania państwa oraz kierowanie się racją stanu, przy założeniu nieuchronności stosowania środków moralnie nagannych;

2o w znaczeniu potocznym: synonim politycznej niemoralności, hipokryzji i wiarołomstwa; wg słownikowej definicji Larousse`a - "postępowanie nielojalne i perfidne" (conduit déloyale et perfide).

M y ś l p o l i t y c z n a M a c h i a v e l l e g o.

Machiavelli był pierwszym w historii myślicielem, który nadał nowoczesny (i dziś obiegowy) sens pojęciu "r e p u b l i k a", które dotąd było nazwą rodzajową, oznaczającą państwo praworządne, będące "rzeczą wspólną" (res publica), bez względu na formę ustrojową, odtąd zaś stało się nazwą gatunkową, oznaczającą wyłącznie niemonarchiczny typ ustroju; o tej zmianie przesądził on już w pierwszym zdaniu rozdziału I Księcia, stwierdzając: Wszelkie państwa, wszelkie rządy, które miały lub mają władzę nad ludźmi, bywają republikami albo księstwami". Jednocześnie, w tym samym rozdziale Machiavelli wprowadził inne znaczące rozróżnienie pomiędzy "księstwami dziedzicznymi" a księstwami "nowymi"; ujawnia ono - a zarazem godzi pozorną sprzeczność poglądów autora - antytradycjonalistyczny i antylegitymistyczny styl jego myślenia: dla Machiavellego jest rzeczą obojętną prawowitość władzy - zarówno w sensie legitymizmu pochodzenia (dziedziczenia wg ustalonych zasad sukcesji lub obyczaju), jak legitymizmu celu (odnoszenia władzy do Boga i Jego prawa). Z przekonań Machiavelli był republikaninem, nawet dość (jak na "zimnego realistę") egzaltowanym, nie przeszkadzało mu to jednak wiązać swoich nadziei politycznych z "księstwem" oraz adresować ich do "księcia", właśnie dzięki obojętności na kwestię tradycji i prawowitości; Machiavelli nie pisze dla "księcia" uosabiającego monarchiczną formę władzy, lecz dla "k s i ę c i a n o w e g o" (il principe nuovo), który władzy nie odziedziczył, lecz pozyskał ją "obcym lub własnym orężem, przez szczęście lub osobistą dzielność" (tamże), czyli dyktatora pojawiającego się "znikąd". Właściwie, tytuł tego dzieła (Il principe) nie powinien być tłumaczony jako Książę, lecz Władca, a jeszcze lepiej - Rządzący, ponieważ jest adekwatny dla każdej spersonifikowanej władzy, bez względu na jej tytuł, charakter i czas trwania. W rządach "księcia nowego" upatrywał Machiavelli nadziei na realizację jego patriotycznego celu - zjednoczenia Włoch i wypędzenia z Italii najeźdźców (Niemców, Francuzów, Hiszpanów), zaś republika była dla niego idealnym stanem docelowym; innymi słowy, pryncypat tworzy, a republika utrwala. Pogląd Machiavellego, iż "republiki są (...) bardziej trwałe od monarchii i dłużej dopisuje im szczęście" (Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza, ks. III, r. 9) był zresztą w jego czasach ewenementem; nawet jeżeli republikanizm Machiavellego ugiął się przed nakazami politycznej konieczności, to w każdym razie był on zdecydowanym przeciwnikiem nieodpowiedzialnej autokracji, "władca bowiem, któremu wszystko wolno, postępuje jak szaleniec" (tamże, I, 58).

32. Pojęcie reżimu politycznego.

Reżim to normatywny podsystem polityczny jako składnik wartości i zasad ustrojowych - wolności, równości, podziału władzy, reguł gry politycznej, zależności między podmiotami polityki. (wg D. Eastona) funkcją reżimu jest wyznaczanie granic swobody działań politycznych.

Reżim = Treści norm + działania

Reżim polityczny w potocznej opinii kojarzy się z władzą niedemokratyczną, nakładającą na obywatela surowe rygory, oraz z ograniczeniem praw człowieka. Reżim polityczny jest najczęściej traktowany jako normatywny podsystem polityczny. Najogólniej rzecz biorąc, tworzą go wszystkie wartości i zasady ustrojowe (takie jak wolność, równość, suwerenność narodu, reprezentacja, podział władzy), struktura autorytetów, formalne i nieformalne reguły gry politycznej oraz wynikające z nich zależności pomiędzy podmiotami polityki. Funkcją tak określonego reżimu politycznego jest wyznaczenie granic swobody działania politycznego, które można podjąć bez narażenia się na ryzyko zastosowania sankcji za zachowanie antysystemowe, oraz ustanowienie pewnej hierarchii podmiotów polityki.

33. Demokracja jako forma reżimu.

Tradycja definiowania demokracji jako swoistego typu reżimu politycznego jest szeroko rozpowszechniona we współczesnej politologii. Zdaniem wielu autorów o demokratyzmie (bądź nie demokratyzmie) systemu politycznego decydują przede wszystkim procedury polityczne. W przypadku demokracji są nimi przede wszystkim rozwiązania zapewniające możność przeprowadzenia rywalizacyjnych wyborów. Zdaniem J. Schumpetera demokracja nie oznacza nic więcej niż instytucjonalny układ rywalizacji w walce o władzę, zabezpieczony przez wolne wybory i prawa obywatelskie. Inny znany teoretyk definiuję demokrację jako system polityczny, posiadający konstytucyjne gwarancje możliwości regularnej wymiany osób i władzy, co oznacza, że równolegle istnieje „zestaw przywódców” będących u władzy i co najmniej jeden „zestaw przywódców” dążących do jej przejęcia - w ramach rywalizacyjnych wyborów. To podejście zyskało w literaturze miano minimalistycznego. T.L. Karl i P.C. Schmitter uznają za demokrację taki typ ustroju, w którym sprawujący władzę odpowiedzialni są na forum publicznym przed obywatelami, działającymi za pośrednictwem wybieralnych przedstawicieli współzawodniczących i współpracujących zarazem ze sobą. W tym samym duchu wypowiada się G. Sartori, uznając demokrację za procedurę (mechanizm) nadawania władzy ludowi oraz uwrażliwiania przywódców na jego opinie, co oznacza zaakcentowanie wagi norm odnoszących się do kreowania rządzących, zapewniania zgodności ich decyzji z oczekiwaniami rządzonych oraz egzekwowanie odpowiedzialności politycznej.

Stwierdzenie, że demokracja jest cechą stopniowalną odnosi się przede wszystkim do kształtu reżimu politycznego, który stanowi jej ramy organizacyjne, oraz do stopnia, w jakim faktycznie jest on zdolny kształtować życie polityczne. Stwierdzenie, że w danym kraju obowiązuje powszechne prawo wyborcze, nie znaczy bowiem, że wszyscy obywatele z tego prawa korzystają. Zapewnienie wolności słowa nie jest równoznaczne z faktycznym brakiem cenzury. Zagwarantowanie dostępu do informacji nie musi oznaczać, że wszystkie kwestie interesujące opinię publiczną są rzeczywiście ujawnione.

(31-33 Olimpia K.)

34. Normatywne ujęcia demokracji

Istnieją dwa sposoby definiowania demokracji: normatywny i empiryczny.

Model normatywny konstruowany jest na podstawie zestawu wartości i reguł, za pomocą, których realizowana jest „władza ludu”.

W ramach modeli normatywnych wyróżniamy podział na:

1. demokrację bezpośrednią (partycypacyjną) - wywodzącą się z doświadczeń antycznych - ideał ludowładztwa jest realizowany poprzez zaangażowanie obywateli w życie publiczne np. referendum, inicjatywa ludowa - zwolennicy J. Rousseau, K. Marks;

2. demokrację pośrednią (przedstawicielską) - wywodzącą się z myśli liberalnej - oddanie pełni władzy w ręce obieralnych przedstawicieli i ograniczenie uczestnictwa politycznego do aktu wyborczego - są to tzw. rządy reprezentatywne, podstawowe instytucje polit. to parlament, partie polit., mandat wolny i powszechne prawo wyborcze - zwolennicy J. Mill, B. Constant, J.S. Mill;

3. demokrację komitetową - powstałą na bazie dwóch poprzednich - decyzje podejmowane są przez małe grupy dążące do wypracowania kompromisu. Grupy te kontaktują się bezpośrednio między sobą, mają trwałą i zinstytucjonalizowaną strukturę i działają stale, a nie tylko doraźnie.

Inne rozróżnienie normatywnych modeli demokracji to: demokracja protekcyjna i demokracja rozwojowa.

Pierwsza z nich (d. protekcyjna) ma charakter indywidualistyczny, a jej celem jest ochrona obywateli przed polityką niezgodną z ich indywidualnymi interesami. Realizowana jest poprzez tajność głosowania, podział władz, polityczne prawa obywateli oraz separację państwa i społeczeństwa obywatelskiego na tle własności prywatnej i gospodarki rynkowej. Skłania się ku niej nurt liberalny.

Druga z nich (d. rozwojowa) stawia założenie, że podstawą demokracji jest równość obywateli umożliwiająca rozwój jednostki, ale i całego społeczeństwa. Realizowana jest przez aktywną rolę państwa przy rozbudowanej biurokracji i ograniczeniu wolności jednostek. Skłania się ku niej ruch socjalistyczny.

35. Demokracja w koncepcjach empirycznych

Modele empiryczne koncentrują się na tym, kto faktycznie sprawuje władzę w systemach demokratycznych i na czym polega ich zróżnicowanie.

Wśród koncepcji empirycznych wyróżniamy dwie grupy modeli: modele instytucjonalne i modele materialistyczne.

Modele instytucjonalne dzielimy na:

1. demokrację parlamentarną - władza wykonawcza (gabinet) wyłaniana jest na czas posiadania poparcia większości parlamentarnej, głowa państwa nie odpowiada politycznie ani przed parlamentem ani przed wyborcami;

2. demokrację prezydencką - stanowisko głowy państwa i szefa rządu powierzane są jednej osobie, która sprawuje swą władzę przez okres wskazany w Konstytucji, niezależnie od poparcia w parlamencie;

3. demokracja półprezydencka (semiprezydencjalizm) - forma mieszana;

4. demokrację większościową (westminsterską) - władza skoncentrowana jest w rękach gabinetu, występuje nierówność obu izb parlamentu, istnieje system dwupartyjny oraz większościowa formuła wyborcza;

5. demokrację konsensualną - cechuje ją podział władzy między parlament i gabinet, władza podzielona jest także pomiędzy obie izby parlamentu, istnieje system wielopartyjny oraz proporcjonalny system wyborczy.

Modele materialistyczne to modele demokracji jednoskładnikowe (3), dwuskładnikowe (3) oraz trójskładnikowe (1). Omówione są dokładniej w zagadnieniu 38.

36. Proceduralne wymogi demokracji

J. Schumpeter zdefiniował proceduralne minimum demokracji. Określił je jako instytucjonalne rozwiązanie dochodzenia do decyzji politycznych, w których jednostki uzyskują moc decydowania poprzez walkę konkurencyjną o głosy wyborców (zob. definicja ze slajdów). Taką funkcję pełnią cyklicznie odbywane rywalizacyjne wybory, w których zorganizowane na zasadzie dobrowolności grupy aktywnych politycznie obywateli, starają się uzyskać poparcie dla prezentowanych idei, stykając się z kontrakcją innych grup tego rodzaju.

CYKLICZNOŚĆ oznacza, że rządzący otrzymują legitymację do rządzenia na określony czas, w którym muszą ponownie poddać się weryfikacji wyborców.

RYWALIZACJA tworzy warunki dla istnienie opozycji politycznej i zakazu jej eliminowania poprzez zastosowanie środków przymusu państwowego.

Obie te cechy łącznie stanowią podstawowy wyróżnik demokracji - ułatwiają odpowiedzi na pytanie, które kraje zaliczyć można do grona demokratycznych.

Podejście proceduralne daje możliwość porównywania, inne cechy tylko te perspektywę wzbogacają.

(34-36 [e-mail])

37. Poliarchia wg Dala

Poliarchia to minimum demokracji. Polega na :

- elity kontrolują siebie;

- urzędy wybieralne pochodzą z wolnych i cyklicznych wyborów;

- dorośli mają prawo wybierania i kandydowania, wypowiadania się w sprawach publicznych bez groźby kary;

- prawo do stowarzyszeń, do szukania alternatywnych informacji.

38. Materialistyczne modele demokracji wg Nowaka

Są one zależne od drożności kanałów oddolnej kontroli.

k- władza najwyższa kontrolowana jest przez SO

kk- elita przez aparat

kkk- władza n. przez elitę

Wyróżniamy typy demokracji:

- demokracja 1- składnikowa:

* dem. Prezydencka- SO kontroluje władze;

* dem. Rządowa- SO kontroluje rząd;

* dem. Komitetowa- SO kontroluje aparat.

- demokracja 2-składnikowa:

* dem. Prezydencko- komitetowa P- PPP;

* dem. Prezydencko- rządowa P- PP;

* dem. Rządowo- komitetowa PP- PPP.

- demokracja 3- składnikowa:

* dem. Prezydencko- Rządowo- Komitetowa P- PP- PPP.

W trzech wariantach każdy czyli 21 sztuk.!!!

39. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego

SO = instytucje + idee, wartości

SO- zespół instytucji, dobrowolnych i spontanicznych organizacji, związków i stowarzyszeń, będący podstawą samodzielnego rozwoju obywateli i stanowiący wyraz ich aktywności, inicjatyw i potrzeb.

(37-39 Jola Bałdys.)

40. Klasyczne modele społeczeństwa obywatelskiego.

Model Arystotelesa - wg Arystotelesa cały rozwój społeczny zmierzał do stworzenia państwa. Etapami tego rozwoju były: powstanie rodziny, gminy wiejskiej, a w końcu państwa, będącego przykładem wspólnoty doskonałej. Za najbardziej fundamentalne prawo naturalne uznawał on dążenie do szczęścia, które człowiek może osiągnąć tylko w państwie. Kto zaś żyje poza państwem - jest „albo nędznikiem, albo nadludzką istotą”. Pragnąc zaspokoić swoje najbardziej naturalne pragnienie, tj. szczęście, człowiek musi szukać państwa; jest on, więc „istotą polityczną”, a państwo stanowi cel jego naturalnych dążeń i najwyższą wartość. Arystotelowski ideał społeczeństwa obywatelskiego zakładał, że obywatele kształtują stosunki między sobą na podstawie istniejącego systemu oraz aktywnie uczestniczą w życiu publicznym. Uznawał rządzenie za rodzaj aktywności wymagający wysokich kwalifikacji moralnych (cnót obywatelskich), intelektualnych oraz społecznych (pochodzenie społeczne).

Model liberalny - formowanie się kapitalistycznego porządku społeczno-gospodarczego, a wraz z nim doktryny liberalizmu ekonomicznego i politycznego, głoszącej pochwałę wolnego rynku i własności prywatnej oraz prymat wolności jednostki nad instytucją polityczną, stanowiło przełomowy moment w dyskusjach nad społeczeństwem obywatelskim. Prekursorskie w tej dziedzinie okazały się prace angielskich i amerykańskich myślicieli, a przede wszystkim Johna Locke'a, Thomasa Paine,a, Adama Fergusona i Adama Smitha. Główną myślą liberalnego ideału społeczeństwa była konieczność oddzielenia sfery „państwa” od „społeczeństwa”. Uzupełnieniem tej tezy był postulat podporządkowania struktury i zasad funkcjonowania organizacji społeczeństwa specyficznie pojętemu szczęściu jednostki. Jednym z naczelnych założeń liberalizmu był paradygmat egoistycznej jednostki, dbającej o swoje własne interesy, przyczyniającej się do realizacji dobra ogólnego. Dla Smitha państwo nie stanowiło już podstawowej formy społecznej egzystencji, lecz było instytucją chroniącą własność i rynek przed wrogiem zewnętrznym i wewnętrzną destabilizacją. Mogło ono także podejmować inicjatywy gospodarcze, których skala wykraczała poza indywidualne możliwości samych przedsiębiorców. Generowany przez rynek porządek społeczny nie był dla liberałów obszarem anarchii i bezprawia. Wprost przeciwnie, odwołując się do jednostkowego egoizmu rynek przyczyniał się do realizacji dobra powszechnego. Warunkiem utrzymania wewnętrznej harmonii i spoistości społeczeństwa miało być jednak zapewnienie jednostkom swobody działania, nienaruszalność ich praw własnościowych oraz wolność wyboru.

Model heglowski - każda jednostka ma możliwość zaspokajania swoich potrzeb dzięki temu, że funkcjonuje w określony sposób w obrębie społeczeństwa obywatelskiego. W przeciwieństwie do A. Smitha Hegel uważał, że obywatel nie kieruje się wyłącznie wąskim, egoistycznym interesem, lecz także interesem ogólnospołecznym. Społeczeństwo obywatelskie oznaczało realną całość, rządzącą się własnymi prawami i wykluczającą element arbitralności i przypadkowości. Swoją funkcję regulacyjną wobec rynku społeczeństwo realizuje także za pośrednictwem instytucji państwa (policja, sądy), które chronią interes obywatelski. Korporacje pełnią rolę instytucji społeczeństwa obywatelskiego i spełniają funkcje mediacyjne między interesem szczegółowym (np. zawodowym) a interesem (celem) wspólnym. Hegel postrzega społeczeństwo obywatelskie jako „zjawisko występujące pośrodku między rodziną a państwem, chociaż rozwój społeczeństwa obywatelskiego następuje później niż państwa.” Nowoczesne społeczeństwo nie mogło istnieć poza państwem. Państwo jest podstawową formą społecznej egzystencji oraz instytucją niezbędną do opanowania żywiołowości rynku i samego społeczeństwa. Państwo i społeczeństwo nie są bytami niezależnymi. Społeczeństwo obywatelskie staje się państwem, zachowując zdolność do samoorganizacji. Zbytnia ingerencja państwa w pole działania społeczeństwa obywatelskiego może doprowadzić do spotęgowania się sprzeczności wytworzonych przez samo społeczeństwo. Tylko państwo może obronić społeczeństwo i jego prawa.

Model marksowski - z jednej strony rozwinął niektóre wątki filozofii heglowskiej, z drugiej zaś nakreślił wizję rozwoju społecznego, której urzeczywistnienie miało prowadzić do zniesienia ekonomicznych i społecznych źródeł rozdźwięku między właścicielem a obywatelem, jak i samego państwa. Dostrzegał determinanty społeczeństwa obywatelskiego przede wszystkim w sferze stosunków ekonomicznych. Podkreślał podporządkowanie wszystkich dziedzin życia społecznego i politycznego ekonomii oraz antagonistyczny układ sił społecznych. Pełniąc rolę służebną wobec rynku, państwo nie było zdolne do urzeczywistnienia swojej funkcji integracyjnej (jak u Hegla). Podstawowym zadaniem państwa było natomiast zachowanie sfery ekonomicznej, co na gruncie społecznym oznaczało realizację interesów klasy kapitalistycznej. Emancypacja polityczna jednostki i społeczeństwa, jaka dokonała się wskutek rewolucji burżuazyjnej była dla Marksa jednocześnie początkiem rozdzielenia społeczeństwa od państwa, a to z kolei prowadziło do rozdwojenia życia jednostki na konkretne - w społeczeństwie i abstrakcyjne - w państwie.

Model socjologiczny (Alexis de Tocqueville) - ujęcie socjologiczne charakteryzowało się pojmowaniem społeczeństwa obywatelskiego jako pola wsparcia działań jednostkowych, dzięki czemu jednostki mogą realizować swoje własne projekty w sposób umożliwiający im uniknięcie uzależnienia się od państwa. Tocqueville wyróżnił trzy dziedziny życia społecznego: państwo (ciała przedstawicielskie, sądy, biurokracja, policja, armia), społeczeństwo obywatelskie i społeczeństwo polityczne. Biorąc za przykład kształtowanie się życia publicznego w Ameryce formułował pogląd, iż: „Stowarzyszenia społeczne ułatwiają powstawanie stowarzyszeń politycznych, z drugiej strony stowarzyszenia polityczne rozwijają i udoskonalają stowarzyszenia społeczne.... Jeżeli społeczeństwo posiada życie polityczne, idea i pragnienie stowarzyszania się funkcjonują w sposobie myślenia obywateli...”. Stowarzyszenia obywatelskie były tworzone na podstawie prywatnych (głównie ekonomicznych) interesów obywateli, w przeciwieństwie do organizacji politycznych, których cele działania zostały określone zgodnie z zasadami określonej doktryny lub programu politycznego oraz powszechnie obowiązującymi regułami życia politycznego.

41. Współczesne modele społeczeństwa obywatelskiego.

Model neoliberalny - głosząc pochwałę indywidualizmu, praw wolnego rynku i „minimalnego państwa”, neoliberałowie rozpatrują ład społeczny jako skutek historycznie ukształtowanych reguł współżycia społecznego i tworzonych na ich podstawie instytucji. Celem ich programu „odrodzenia rynkowego” jest znaczne ograniczenie roli państwa jako głównego dystrybutora dóbr i usług dla społeczeństwa oraz równoczesne wzmocnienie tych jego funkcji, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania tego porządku. Postuluje się, aby struktury społeczeństwa obywatelskiego przejęły na siebie większość dotychczasowych zadań państwa, pozostawiając samemu państwu funkcję administratora spraw o znaczeniu ogólnospołecznym (obronność, bezpieczeństwo publiczne, łagodzenie ewentualnych „niedoskonałości” mechanizmów rynkowych) lub wykraczających poza możliwości finansowe i organizacyjne tych struktur. Ważnym dopełnieniem tego programu jest twierdzenie, że państwo (elita władzy) powinno być ostoją autorytetu i moralności.

Model komunitariański - zawiera duży ładunek krytycyzmu wobec liberalnego projektu ładu społecznego. Zasadniczym zarzutem wysuwanym wobec liberałów było twierdzenie, iż zastosowanie teorii skrajnego indywidualizmu prowadzi do powstania chaosu moralnego, zagubienia poczucia tożsamości członków danej wspólnoty, a w końcu przyczynia się do upadku wiary w siłę i efektywność demokratycznych instytucji. Komunitarianie domagali się zastąpienia liberalnego „metaspołeczeństwa” własnym modelem społeczeństwa - wspólnoty. Komunitarna wspólnota miała być czymś więcej niż tylko formą stowarzyszenia opartego na więzach „przyjaźni rynkowej”. Niezbędnym warunkiem jest aktywne członkostwo jednostki w różnych grupach społecznych. Dzięki niemu następuje rozwój kompetencji (cnót) obywatelskich.

42. Modele społeczeństwa obywatelskiego w konfliktowych teoriach polityki.

n-Mmh (Leszek Nowak) - społeczeństwo obywatelskie to zbiorowość ludzi wolnych realizujących swe dążenia (interesy) w zakresie zależnym od dostępu do materialnych środków przymusu - najpełniej w demokracji.

Demokracja nie musi chylić się ku autokracji, jeśli system polityczny będzie dwupartyjny. Spowoduje to, że obywatele będą stale kontrolować zmieniające się u władzy partie konkurencyjne nie mogące przeważyć dostępu do materialnych środków przymusu.

Model anarchistyczny - jedynym warunkiem wyzwolenia ze zniewolenia jest pokonanie dominacji państwa, które w rękach międzynarodowych korporacji realizuje ich interesy, podbijając wolne społeczności i wysysa z nich wolność pod pretekstem niesienia instytucji demokratycznych. Współcześnie obywatelskość jest iluzją, jedyna szansa w walce!

(40-42 Krzysiek D)

43. Sposoby definiowania systemu politycznego:

aspektowe - instytucjonalne - bazują na XIX w. tradycji państwa i prawa i pojmują jako zespół statystycznych struktur wraz z ich zespołami normatywnymi.

normatywne - system tworzy relacje, ale oparte na potrzebie osiągania tego co nadrzędne - wartości norm, zasad i reguł danego społeczeństwa.

komunikacyjne - kładą nacisk na obieg informacji w ramach systemu

behawioralne - ujmują system jako zespół zachowań i ról społecznych, przetwarzający jedne działania ( impulsy społeczne) w inne (decyzje)

funkcjonalne -

44. Model ekonomiczny a racjonalność decyzji politycznych

Decyzja racjonalna to taka, która zapewnia osiągnięcie maksymalnej korzyści społecznej.

Można przez to rozumieć, że rząd powinien podejmować takie decyzje, które zapewniają optymalny stosunek zysków do kosztów, natomiast powinien unikać decyzji, których koszty są wyższe od spodziewanych korzyści. Istnieją w tym przypadku dwa założenia. - po pierwsze - nie powinno się podejmować decyzji, których koszty przewyższają korzyści; po drugie - pośród alternatywnych wariantów decyzji decydent powinien przyjąć taki, który zapewnia największą różnicę pomiędzy korzyściami a nakładami. Korzyści i nakłady niekoniecznie muszą być mierzalne w jednostkach finansowych.

45. Funkcje systemu politycznego:

adaptacyjna:

• doskonalenie struktur org. i metod działania,

• likwidacja bądź ograniczanie cykli składowych,

• tworzenie nowych instytucji, reguł, norm i metod.

regulacyjna:

• restryktywna - hamowanie niekorzystnych zmian,

• stymulująca - przyspieszanie zmian pożądanych,

• harmonizująca - ograniczanie nierównomiernych zmian.

innowacyjna:

inicjowanie korzystnych dla systemu zmian.

(41-44 E. Jakimiuk )

46. Prognozowanie a wyjaśnianie zjawisk politycznych

„Prognozowanie to efekt dedukcji twierdzeń o nieznanych jeszcze i niedoświadczonych faktów z ogólnych praw i informacji szczegółowych o warunkach początkowych.”

Prognozowanie naukowe, w odróżnieniu od proroctwa, kierując się racjonalnością naukową jako podstawę wykorzystuje sprawdzalną teorię, proroctwo natomiast budowane jest na podstawie racjonalności potocznej opierając się na tzw zdrowym rozsądku. Innym kryterium odróżnienia jest sprawdzalność- proroctwa przeważnie przewidują zjawiska, które wg głoszących je, mają nastąpić na pewno i bezwarunkowo, natomiast prognoza naukowa uzależniona jest zawsze od spełnienia warunków początkowych, inaczej prognoza z założenie nie potwierdza się.

Inaczej mówiąc prognoza budowana jest zgodnie z założeniami płynącymi z teorii naukowych przy założeniu, że zdarzenia będą przebiegać zgodnie z określonymi przez prognostę warunkami początkowymi.

Prognozy polityczne służą przewidywaniu przyszłych zachowań systemów, podsystemów, i innych podmiotów politycznych a wykorzystywane są przez praktykujących polityków dla maksymalizacji skuteczności ich działań, ale również w teorii polityki pozwalają na zweryfikowanie założeń teoretycznych, czyli sprawdzeniu na ile tezy i teorie formułowane przez teoretyków sprawdzają się w rzeczywistości politycznej.

47. Funkcje prognoz

Przewidywania wynikające miedzy innymi z prognoz politycznych pełnią dwie funkcje:

1. teoretyczną kiedy wykorzystywane są do sprawdzenia wiedzy zawartej w tezach i prawach formułowanych przez teoretyków polityki. (sprawdzanie hipotez)

2. praktyczną - kiedy prognozy przygotowywane na podstawie dotychczasowych doświadczeń służą praktykującym politykom dając wiedzę co do możliwych przyszłych zdarzeń by zapobiegać niechcianym stanom lub przygotować się na wykorzystanie stanów oczekiwanych.

48. Typy prognoz politycznych

Prognozy dzielimy wg następujących kryteriów:

1. prognozy n o m o l o g i c z n e -czyli oparte na poznanych wcześnie prawach i teorii wyróżniamy:

• prognozy ilościowe,

• taksonomiczne,

• statystyczne,

• prognozy f a k t u a l n e - odnoszące się do zdarzeń, konkretnych faktów, które zdarzą się w przyszłości, tu wyróżniamy:

• prognozy potestatywne - w których zakłada się, że człowiek zmienia warunki początkowe,

• prognozy niepotestatywne - gdzie z założenia człowiek nie ma wpływu na zachodzące zjawiska.

49. Kierunki przemian politycznych wg. A. Tofflera i S. Huntingtona

A. Toffler - W swoich książkach „Szok przyszłości”, „Trzecia fala”, Budowa nowej cywilizacji” rozwój społeczny podzielił na:

1. społeczeństwo I fali kiedy podstawą była gospodarka rolna, społeczeństwo stanowe z monarchią jako formą rządów,

2. społeczeństwo II fali kiedy podstawą była gospodarka industrialna a charakterystyczny rozwiązaniem społecznym demokracja większościowa,

3. społeczeństwo III fali oparte na dominującej technologii cybernetycznej pozwalającej na wzrost znaczenia i możliwości działania mniejszości, gdzie rozwiązania technologiczne umożliwiają powrót do demokracji bezpośredniej,

4. społeczeństwo IV fali - wyjście społeczności ludzkiej w kosmos na stacje orbitalne i zagospodarowanie innych planet.

S. Huntington - w „Zderzeniach cywilizacji” snuje prognozę ostrzegawczą, z której wynika, że narastające różnice cywilizacyjne w poszczególnych regionach na świecie wynikają z różnic kulturowych a przede wszystkim religijnych. Podział świata na kultury:

1. zachodnio europejską - obejmującą Amerykę płn., Australię, nową Zelandię.

2. prawosławną

3. latynoską -obejmującą Amerykę pd. i środkową .

4. indochińską - obejmującą Indie, Pakistan i państwa sąsiednie,

5. konfucjańską - Chiny

6. japońską

7. afrykańską -obejmującą Afrykę środkową i pd.

8. Islamską -wszystkie państwa z przewagą muzułmanów.

Huntington uważał, że takie zróżnicowanie kulturowe w połączeniu z różnicami interesów doprowadzi do konfliktu światowego, któremu początek może dać nawet niewielki i nieważny z pkt. widzenia globalnego konflikt regionalny.

(46-49 Waldek D.)

Pytania z Poznania

Pytania -długie

1. Jaką rolę w polityce pełni jednostka / Nowak/

2. Czy teoria jest zaprzeczeniem polityki?

3. Co daje wyjaśnieniu zachowań człowieka w polityce nieewangeliczny model człowieka?

4. Czy teoria w swej istocie deformująca, a nieodzwierciedlająca rzeczywistość nie jest bliższa bardziej mitologizowaniu niż obiektywnemu poznaniu?

5. Czy działania polityczne wyróżnia spośród innych rzeczy to kto czyni, czy raczej jak postępuje w dążeniu do osiągnięcia zakładanego celu?

6. Czy społeczeństwo obywatelskie to społeczeństwo wolne od władzy uosabianej przez państwo, czy raczej broniące się przed nią?

7. Czy historyczne przykłady wielkiego wpływu jednostek na życie zbiorowe zawsze potwierdza się w wymiarze uniwersalnym teorii?

8. Czy ideologia udziela więcej porad /dyrektyw postępowania/ rządzącym czy rządzonym?

9. Czy być w czyjejś władzy tz. zostać przekonanym, czy zmuszonym do jego racji?

10. Na czym polega mechanizm przekształcania się tego, co moje w to, co nasze? /chodzi o interes/

11. Jeżeli uznasz, że istotna cecha objawia w rzeczywistości zawsze w towarzystwie cech akcydentalnych to, w jakich postaciach funkcjonuje władza w społeczeństwie?

12. Demokracja bywa uznawana za kres historii, ale i za jeden z etapów procesu politycznego nieuchronnie zmierzającego do autokracji. Jakie argumenty kryją się za tymi różniącymi się tezami?

Pytania z testu:

1. Racjonalność instrumentalna.

2. Kanały kontroli. /Nowak/

3. Wymogi metodologiczne teorii /3/.

4. Wymień 4 koncepcje błędnego rozumowania teorii.

5. Modele, w których największa rolę pełni moralność.

6. Komunitaryzm

7. Środki władzy wg. Wronga

8. Osiem wymogów poliarchii

9. Prognozowanie wg Petrarzyckiego i Popera.

10. Czym jest demokracja wg Schmitera?

11. Formy władzy wg Nowaka.

12. Czym się różni wiarygodność od prawowitości?

13. Prawda wg H. Arendt

14. Sposoby pojmowania systemu politycznego

15. Jurydyzacja- nadmiar prawa

16. Inkluzja- włączenie

Egzamin w Słubicach I rok SUM (styczeń 2005)

Test 15 pytań (podział na 2 gupy)

1. Racjonalność instrumentalna. gr.I

2. Kanały kontroli. /Nowak/ gr.I

3. Wymogi metodologiczne teorii /3/. gr.I

4. Prawda wg H. Arendt. gr.II

5. Modele, w których największa rolę pełni moralność. gr.I

6. Komunitaryzm. gr.II

7. Środki władzy wg. Wronga. gr.I

8. Formy władzy wg Nowaka grII

9. Wymogów poliarchii Dalla. gr.II

10. Rodzaje prognoz. gr.I

11. Minimum demokracji wg Schmittera. gr.I

Część II

Zestaw A odpowiedź na wszystkie trzy pytania (po 5 pkt każde.)

13. Na podstawie wymogów teorii społecznej Popera i Nowaka scharakteryzuj rolę wartości w poznaniu świata polityki.

14. Porównaj neoliberalny i komunitariański model społeczeństwa obywatelskiego.

15. Co to jest interes polityczny? Wymień i scharakteryzuj znane ci teorie grup interesu.

Zestaw B odpowiedź na jedno pytanie do wyboru (za 15 pkt)

1. Czy uczestnicy działań politycznych zawsze postępują racjonalnie?

2. Czy być w czyjejś władzy tz. zostać przekonanym, czy zmuszonym do jego racji?

3. Czy ideologia udziela więcej porad /dyrektyw postępowania/ rządzącym czy rządzonym?

4. Jeżeli uznasz, że istotna cecha objawia w rzeczywistości zawsze w towarzystwie cech akcydentalnych to, w jakich postaciach funkcjonuje władza w społeczeństwie?

5.Demokracja bywa uznawana za kres historii, ale i za jeden z etapów procesu politycznego nieuchronnie zmierzającego do autokracji. Jakie argumenty kryją się za tymi różniącymi się tezami?

24

Obszar działań koherentnych (+B, +M działania racjonalne) W polityce ograniczona władza ma ogólne przyzwolenie

Obszar zniewolenia

Przejęcie preferencji oddziaływującego

za swoje,

działanie irracjonalne

Obszar zbieszenia przejęcie kontrpreferencji oddziaływującego

działanie kntrracjonalne

Obszar miłości działania racjonalne

Obszar buntu B działania racjonalne

---