BIBLIA

βιβλίον, biblion - księga, lm βιβλία, biblia - księgi) - zbiór ksiąg, spisanych pierwotnie po hebrajsku, aramejsku i grecku, uznawanych przez żydów i chrześcijan za natchnione przez Boga. Biblia i poszczególne jej części posiadają odmienne znaczenie religijne dla różnych wyznań. Na chrześcijańską Biblię składają się Stary Testament i Nowy Testament.

Na Stary Testament składa się, w zależności od uznawanego kanonu:

• 39 ksiąg - kanon hebrajski, uznawany przez żydów i wyznania protestanckie (według podziału hebrajskiego prorocy mniejsi i niektóre inne księgi stanowią całość i dlatego kanon żydowski tradycyjnie liczy 24 księgi)

• 46 ksiąg - kanon katolicki (lub 47 jeśli za odrębną księgę uznać List Jeremiasza, który w wydaniach katolickich stanowi 6 rozdział Księgi Barucha)

• 49 ksiąg - kanon prawosławny (lub więcej, w zależności od lokalnego kultu - prawosławni uznają całą Septuagintę).

Księgi te powstawały w okresie od XII do II wieku p.n.e. Część badaczy uważa jednak, że powstawały one od XIII a nawet XV wieku p.n.e. do V wieku p.n.e. Księgi prorockie - jak się sądzi - powstały w IX-VI wieku p.n.e., a księgi deuterokanoniczne powstały prawdopodobnie w II wieku p.n.e. Według opinii niektórych badaczy najstarsze są Psalmy 90 i prawdopodobnie 91, Księga Hioba i Księgi Mojżeszowe. Treścią Starego Testamentu jest historia i dziedzictwo kulturowe narodu izraelskiego. Zostały one pierwotnie spisane w języku hebrajskim, aramejskim i greckim (koine). Księgi Starego Testamentu dzieli się na:

• księgi historyczne

• księgi profetyczne

• księgi dydaktyczne

Nowy Testament [edytuj]

Dla chrześcijan, uznających świętość Starego Testamentu, podstawowe znaczenie ma również Nowy Testament spisany w języku greckim, w latach 52 - 98 n.e. Treścią Nowego Testamentu jest ewangelia, czyli "Dobra Nowina", o królestwie Bożym i o zbawieniu głoszona przez Jezusa Chrystusa i jego uczniów, a także dzieje pierwszych gmin chrześcijańskich. Judaizm i islam nie uznają Nowego Testamentu jako pism świętych, chociaż islam uważa Jezusa Chrystusa za proroka, a Koran powtarza niektóre opisy Ewangelii. Nowy Testament składa się z 27 ksiąg:

• Cztery Ewangelie - zapis zbawczego orędzia głoszonego przez Jezusa Chrystusa:

• Ewangelie synoptyczne:

• Ewangelia Mateusza

• Ewangelia Marka

• Ewangelia Łukasza

• Ewangelia Jana

• Dzieje Apostolskie - księga opisująca początki Kościoła, po wniebowstąpieniu Jezusa, ukazane na tle działalności niektórych apostołów (św. Piotr, św. Paweł, św. Jakub Starszy i Młodszy)

• księgi dydaktyczne - zbiór listów pisanych przez apostołów:

• 13 listów Pawła z Tarsu

• List do Hebrajczyków (powstały prawdopodobnie w środowisku pawłowym, skierowany do jednej z gmin judeochrześcijańskich, prawdopodobnie w Jerozolimie)

• 7 listów powszechnych (św. Jakuba, 1 i 2 św. Piotra, 1, 2 i 3 św. Jana, św. Judy Tadeusza)

• oraz Apokalipsa, zwana też Objawieniem (świętego) Jana - księga prorocka, której autorstwo przypisuje się Janowi Apostołowi.

Księgi dydaktyczne [edytuj]

Listy św. Pawła [edytuj]

Lp.	Tytuł księgi	Sigla	Tytuł grecki	Tytuł łaciński	Liczba rozdziałów	Tradycyjny autor
6.	List do Rzymian	Rz lub Rzym	Προς Ρωμαίους	Epistula ad Romanos	16	Paweł z Tarsu
7.	1 List do Koryntian	1 Kor	Προς Κορινθίους Α'	Epistula I ad Corinthios	16	Paweł z Tarsu
8.	2 List do Koryntian	2 Kor	Προς Κορινθίους Β'	Epistula II ad Corinthios	13	Paweł z Tarsu
9.	List do Galatów/List do Galacjan	Ga lub Gal	Προς Γαλάτας	Epistula ad Galatas	6	Paweł z Tarsu
10.	List do Efezjan	Ef lub Efez	Προς Εφεσίους	Epistula ad Ephesios	6	Paweł z Tarsu
11.	List do Filipian	Flp lub Filip	Προς Φιλιππησίους	Epistula ad Philippenses	4	Paweł z Tarsu
12.	List do Kolosan	Kol	Προς Κολοσσαείς	Epistula ad Colossenses	4	Paweł z Tarsu
13.	1 List do Tesaloniczan	1 Tes	Προς Θεσσαλονικείς Α'	Epistula I ad Thessalonicenses	5	Paweł z Tarsu
14.	2 List do Tesaloniczan	2 Tes	Προς Θεσσαλονικείς Β'	Epistula II ad Thessalonicenses	3	Paweł z Tarsu
15.	1 List do Tymoteusza	1 Tm lub 1 Tym	Προς Τιμόθεον Α'	Epistula I ad Timotheum	6	Paweł z Tarsu
16.	2 List do Tymoteusza	2 Tm lub 2 Tym	Προς Τιμόθεον Β'	Epistula II ad Timotheum	4	Paweł z Tarsu
17.	List do Tytusa	Tt lub Tyt	Προς Τίτον	Epistula ad Titum	3	Paweł z Tarsu
18.	List do Filemona	Flm lub Filem	Προς Φιλήμονα	Epistula ad Philemonem	1	Paweł z Tarsu
19.	List do Hebrajczyków/List do Żydów	Hbr lub Hebr	Προς Εβραίους	Epistula ad Hebraeos	13	osoba ze środowiska Pawła z Tarsu

Listy powszechne [edytuj]

Lp.	Tytuł księgi	Sigla	Tytuł grecki	Tytuł łaciński	Liczba rozdziałów	Tradycyjny autor
20.	List Jakuba	Jk lub Jak	Ιακώβου	Epistula Iacobi	5	Jakub Apostoł
21.	1 List Piotra	1 P lub 1 Piotr	Πέτρου Α'	Epistula I Petri	5	Piotr Apostoł
22.	2 List Piotra	2 P lub 2 Piotr	Πέτρου Β'	Epistula II Petri	3	Piotr Apostoł
23.	1 List Jana	1 J lub 1 Jan	Ιωάννου Α'	Epistula I Ioannis	5	Jan Ewangelista
24.	2 List Jana	2 J lub 2 Jan	Ιωάννου Β'	Epistula II Ioannis	1	Jan Ewangelista
25.	3 List Jana	3 J lub 3 Jan	Ιωάννου Γ'	Epistula III Ioannis	1	Jan Ewangelista
26.	List Judy	Jud	Ιούδα	Epistula Iudae	1	Juda Tadeusz Apostoł

Przykłady Listów…

Pierwszy List do Koryntian [1 Kor] - księga Nowego Testamentu. Za autora listu powszechnie uważany jest święty Paweł. Miejscem sporządzenia był Efez, w którym św. Paweł zatrzymał się prawdopodobnie w roku 57.

List składa się z czterech części. W pierwszej Paweł, który został powiadomiony o rozłamach w gminie korynckiej wzywa do jedności, której warunkiem jest zaufanie mądrości Bożej (rozdziały 1-4). Rozdział 5 i 6 listu poświęcony jest grzechom Koryntian. Następnie (rozdz. 7-14) Paweł porusza kwestie doktryny i etyki: relacji małżeństwa do dziewictwa, granic chrześcijańskiej wolności, dopuszczalności spożywania mięsa z ofiar pogańskich, podległości kobiet wobec mężczyzn, znaczenia Eucharystii, darów Ducha Świętego. Rozdział 13, stanowiący "hymn o miłości" jest jednym z najczęściej cytowanych fragmentów Nowego Testamentu. Ostatnia część listu - rozdziały 15 i 16 - stanowi wykład chrześcijańskiej nauki o zmartwychwstaniu.

Drugi List do Koryntian [2 Kor] - jeden z listów św. Pawła, znajdujący się w Nowym Testamencie.

Napisany podczas pobytu św. Pawła w Macedonii do chrześcijan korynckich. Początkowo apostoł zamierzał odwiedzić Korynt, ale nieznane przykre wydarzenie, do którego aluzję czyni w liście, odwiodło go od tego. Zamiast wizyty Paweł wysłał ciepły, osobisty list, w którym wyjaśnia charakter swojej misji i broni się przed zarzutami. Ponadto list zawiera wezwanie do udzielenia jałmużny dla ubogich z Jerozolimy. Z teologicznego punktu widzenia list porusza sprawę nauki o Odkupieniu, apostolatu, znaczenia dobrych uczynków - modlitwy, jałmużny i braterskiego napominania.

List do Kolosan [Kol] to jeden z listów apostolskich w Nowym Testamencie, autorstwa św. Pawła, napisany do gminy chrześcijańskiej w Kolosach (obok Efezu - Frygia, Azja Mniejsza). W Kol zawarto wiadomości nt. założenia tamtejszego Kościoła. Miasto ewangelizował Epafras, jego mieszkaniec i uczeń św. Pawła, a adresaci listu wywodzili się prawdopodobnie ze środowiska pogańskiego. List prezentuje obraz żywej, zjednoczonej i stałej w wierze wspólnoty.

Treść:

We wspólnocie w Kolosach pojawiła się herezja, polegająca na oddawaniu czci pewnym "elementom" tego świata (2,8 i 20), kulcie aniołów (2,18), niewłaściwemu zachowywaniu postów i świąt (2,16) oraz źle pojętej ascezie (2,21). Autor jednoznacznie kwalifikuje zbiór tych przepisów religijnych: są to cienie spraw przeszłych (2,17), uniżanie siebie, owoc przesadnych wizji i próżnej pychy (2,18) rzeczy przeznaczone do zniszczenia, gdyż są nakazani i naukami ludzkimi (2,22), przepisy, które mają pozór mądrości, ale tak naprawdę służą tylko zaspokojeniu "ciała" (2,23). Takie nadużycia są sprzeczne z Ewangelią i szkodliwe dla autentycznego życia wiarą. Dodatkowo podważone jest miejsce i rola Chrystusa jako centrum stworzenia i odkupienia. Dlatego św. Paweł wzywa Kolosan do trwania w wierze - ugruntowanego i statecznego (1,23), aby w pełni mogli poznać tajemnicę Boga, którą jest Chrystus (2,2), i postępować w Chrystusie Jezusie jako Panu (2,6-7). Szczególnie groźna jest zatem próba zredukowania Chrystusa do pierwszego pośród równych (primus inter pares), który nie przewyższa "mocy" kosmosu i staje się tylko jednym z pośredników w ludzkiej drodze do Boga. Wyłaniają się wtedy dwa niebezpieczeństwa: niedocenianie prymatu Chrystusa w stworzeniu i w odkupieniu oraz poszukiwanie drogi do zbawienia opartej tylko na wysiłku ludzkim.

Stary Testament [edytuj]

Lp.	Tytuł księgi	Sigla
1.	Księga Rodzaju	Rdz
2.	Księga Wyjścia	Wj
3.	Księga Kapłańska	Kpł
4.	Księga Liczb	Lb
5.	Księga Powtórzonego Prawa	Pwt
6.	Księga Jozuego	Joz
7.	Księga Sędziów	Sdz
8.	Księga Rut	Rt
9.	1 Księga Samuela	1 Sm
10.	2 Księga Samuela	2 Sm
11.	1 Księga Królewska	1 Krl
12.	2 Księga Królewska	2 Krl
13.	1 Księga Kronik	1 Krn
14.	2 Księga Kronik	2 Krn
15.	Księga Ezdrasza	Ezd
16.	Księga Nehemiasza	Ne
17.	Księga Tobiasza	Tb
18.	Księga Judyty	Jdt
19.	Księga Estery	Est
20.	1 Księga Machabejska	1 Mch
21.	2 Księga Machabejska	2 Mch
22.	Księga Hioba	Hi
23.	Księga Psalmów	Ps
24.	Księga Przysłów	Prz
25.	Księga Koheleta	Koh
26.	Pieśń nad pieśniami	PnP
27.	Księga Mądrości	Mdr
28.	Mądrość Syracha	Syr
29.	Księga Izajasza	Iz
30.	Księga Jeremiasza	Jr
31.	Lamentacje Jeremiasza	Lm
32.	Księga Barucha	Ba
33.	Księga Ezechiela	Ez
34.	Księga Daniela	Dn
35.	Księga Ozeasza	Oz
36.	Księga Joela	Jl
37.	Księga Amosa	Am
38.	Księga Abdiasza	Ab
39.	Księga Jonasza	Jon
40.	Księga Micheasza	Mi
41.	Księga Nahuma	Na
42.	Księga Habakuka	Ha
43.	Księga Sofoniasza	So
44.	Księga Aggeusza	Ag
45.	Księga Zachariasza	Za
46.	Księga Malachiasza	Ml

Nowy Testament [edytuj]

Lp.	Tytuł księgi	Sigla
1.	Ewangelia wg św. Mateusza	Mt
2.	Ewangelia wg św. Marka	Mk
3.	Ewangelia wg św. Łukasza	Łk
4.	Ewangelia wg św. Jana	J
5.	Dzieje Apostolskie	Dz
6.	List do Rzymian	Rz
7.	1 List do Koryntian	1 Kor
8.	2 List do Koryntian	2 Kor
9.	List do Galatów	Ga
10.	List do Efezjan	Ef
11.	List do Filipian	Flp
12.	List do Kolosan	Kol
13.	1 List do Tesaloniczan	1 Tes
14.	2 List do Tesaloniczan	2 Tes
15.	1 List do Tymoteusza	1 Tm
16.	2 List do Tymoteusza	2 Tm
17.	List do Tytusa	Tt
18.	List do Filemona	Flm
19.	List do Hebrajczyków	Hbr
20.	List św. Jakuba	Jk
21.	1 List św. Piotra	1 P
22.	2 List św. Piotra	2 P
23.	1 List św. Jana	1 J
24.	2 List św. Jana	2 J
25.	3 List św. Jana	3 J
26.	List św. Judy	Jud
27.	Apokalipsa św. Jana	Ap

Biblia Jakuba Wujka - przekład Biblii na język polski wykonany przez jezuitę, ks. Jakuba Wujka. Dokonano go na zlecenie władz zakonnych, po uzyskaniu odpowiedniej zgody papieża Grzegorza XIII. Jakub Wujek miał dać przekład:

któryby y własnością y gładkoscią Polskiej mowy z każdym przyszłym zrównał, y prawdą a szczyrością wykładu wszystkie inne celował.

Podstawą przekładu Wujka był łaciński przekład przypisywany św. Hieronimowi - tzw. Wulgata, usankcjonowana dekretem Soboru Trydenckiego jako oficjalny tekst Kościoła rzymskokatolickiego w 1546 r.

Pierwsza oficjalna edycja Wulgaty - tzw. Wulgata sykstyńska została wydana dopiero w roku 1590 na polecenie papieża Sykstus V, wywołując tym samym jeden z największych teologicznych skandali w Kościele rzymskokatolickim.

Sykstus V zmienił układ rozdziałów, numerację wersetów i pominął niektóre wersety oraz dodał różne zwroty i zdania wedle własnego uznania, gdyż uważał się za natchnionego przez Ducha Świętego by w ten sposób rozwiązać problemy interpretacyjne.

Tłumaczenie Wujka opierało się na Wulgacie sykstyńskiej, jednak jezuici zaraz po jej opublikowaniu dostali polecenie wykupienia wszystkich dostępnych egzemplarzy, po czym przystąpiono w pośpiechu do ponownej rewizji tekstu Wulgaty (zakończonej w roku 1592), a zmiany wprowadzone przez Sykstusa V przypisano błędom drukarskim. Zrewidowana Wulgata została oficjalnie wydana w roku 1592 przez papieża Klemensa VIII wraz z bullą - Aeternus Ille i jest znana jako „klementyńska”.

W roku 1593 ukazał się przekład Nowego Testamentu, przedrukowany z poprawkami i psalmami w 1594 roku, oraz czterokrotnie w wieku XVII. Pełny przekład został ukończony w roku 1595, ponieważ jednak oparty był na Wulgacie sykstyńskiej, jezuici zobowiązani byli dokonać rewizji przekładu celem dostosowania go do brzmienia Wulgaty klementyńskiej. Praca komisji rewizyjnej zajęła kilka lat i cały oficjalny przekład całej Biblii ukazał się dopiero dwa lata po śmierci Jakuba Wujka - w roku 1599. Wprowadzone przez komisję rewizyjną przekładu Wujka zmiany i poprawki były liczne i poważne, jednak mimo to przekład ten przeszedł do historii jako przekład Wujka.

Przekład ten zastąpił nieudaną Biblię Leopolity i pełnił rolę podstawowego polskiego przekładu katolickiego przez 367 lat, aż do opracowania Biblii Tysiąclecia.

Język przekładu

Tekst przekładu oddawał dobrze wiele odcieni znaczeniowych oryginału, uwzględnionych także w Wulgacie przez św. Hieronima. Przykładem tej staranności może być np. użycie w tłumaczeniu Księgi Rodzaju słów mąż / mężyna dla oddania łacińskiego vir / virgo. We współczesnych przekładach jest zwykle: mężczyzna / niewiasta (lub kobieta), co nie uwypukla w taki sposób jak w oryginale związku mężczyzny z kobietą. Z drugiej strony - narażało to tłumacza na krytykę z powodu używania neologizmów. Większość z nich została jednak zaakceptowana przez władze kościelne i przez odbiorców przekładu, przyczyniając się wzbogacenia i "uplastycznienia" języka polskiego.

Wujek korzystał z pracy swoich poprzedników - także przekładów protestanckich - szczególnie pod względem językowym. Wujek zachował stare wyrażenia i dawną terminologię religijną, odrzucając:

sprośności słów nowości, terminy starym chrześcijanom niesłychane, które nowowiernicy wznoszą, aby z kościołem katolickim zgoła nic spólnego niemieli".

Język przekładu Wujka cechuje prostota, a jednoczesnie powazny, wręcz namaszczony styl. W opinii prof. Jana Szerudy:

co do polotu i piękna nie dorównuje jednak Biblii Brzeskiej, a co do oryginalności Biblii nieświeskiej".

Dwudziestowieczne polskie przekłady biblijne nie pozostawały obojętne wobec tradycji przekładu Wujka. Niektóre nawiązywały do niego np. przekład Eugeniusza Dąbrowskiego, inne z kolei świadomie unikały Wujkowego stylu, np. przekład Seweryna Kowalskiego, Biblia Tysiąclecia.

Księgi dydaktyczne Starego Testamentu

Do zbioru ksiąg dydaktycznych należy siedem Ksiąg: Hioba, Psalmów, Przysłów, Pieśń nad Pieśniami, Koheleta, Mądrości i Syracha. Pięć pierwszych tworzy zbiór Pism w Biblii hebrajskiej (dla przypomnienia - zawierającej Prawo, Proroków i Pisma); Księgi: Mądrości i Syracha - są księgami kanonu aleksandryjskiego, przyjętego przez chrześcijaństwo (nie ma ich w Biblii hebrajskiej).

 

W zbiorze ksiąg określanych czasem jako dydaktyczne spotykamy się z hebrajską poezją i literaturą mądrościową, operującą przypowieściami. Podobne formy literackie można znaleźć w twórczości sąsiednich ludów starożytnych. Jednak mimo podobieństwa form wyrazu i poruszania podobnych tematów, dotyczących często spraw codziennego życia - sposób traktowania rzeczywistości przez księgi Starego Testamentu jest bardzo odległy od tego, co przedstawia literatura Egiptu i Mezopotamii. Dla hebrajskiej mądrości biblijnej "podstawą wiedzy jest bojaźń Pańska" (Prz 1,7). Fakt istnienia Boga jest wyznacznikiem sensu ludzkiego życia, a mądrość Boża - czyli postrzeganie świata takim, jakim go postrzega Bóg - jest istotą prawdziwej mądrości człowieka. Taka postawę mądrości kształtuje poznawanie tych ksiąg - Kościół docenił ich znaczenie, włączając część z nich (Psalmy) do codziennej modlitwy (brewiarz).

Charakterystyczne dla poezji hebrajskiej środki wyrazu to rytm i paralelizmy (równoległe powtórzenia lub zestawienia, uwypuklające przedstawianą tezę). Właśnie harmonizacja występowania rytmów (akcentów) w wersetach jest dla poezji hebrajskiej tym, czym dla współczesnej poezji jest rym. Środki wyrazu takie, jak rymy, gry słów, asonanse i akrostychy są w poezji Starego Testamentu drugorzędne.

Dlaczego natchnieni Autorzy sięgali po poezję dla przekazania Prawdy o Bogu? Otóż poezja, pojawiająca się w wielu miejscach Starego Testamentu (nie tylko w księgach poetyckich), pozwalała na przekazywanie ważnych treści wszelkiego rodzaju ludziom z wielką mocą, bez konieczności używania skomplikowanego języka. Dążenie do możliwie pełnego wyrażenia prawdy o Bogu było główną przyczyną pojawienia się w Biblii poezji (i wszystkich innych znanych w starożytności form literackich). Prawda o Bogu jest szersza niż jakakolwiek pojedyncza forma literacka, dlatego w Biblii współistnieją różne formy, przekazując nam to wszystko, czego zrozumienie jest dla nas konieczne do zbawienia.

Podstawowa jednostka literacka w literaturze mądrościowej Starego Testamentu to przypowieść. Hebrajskie pojęcie maszal, które można przetłumaczyć jako "przypowieść", ma jednak znacznie szersze znaczenie. Najprostsze maszal to przysłowia w formie paralelnego dwuwiersza, ale długie poematy i hymny również należą do tej kategorii pojęciowej. Greckim słowem o podobnym zakresie semantycznym jest parabole - tym słowem określano w Ewangeliach przypowieści Jezusa.

W literaturze mądrościowej występują także zagadki i enigmatyczne powiedzenia, mogące prowadzić czytelnika do głębokiej refleksji nad Bożymi dziełami. Występuje również pouczający styl mędrca (jego przykładem może być Psalm 1).

Ewangelia wg Jana [J lub Jan] - jedna z czterech Ewangelii Nowego Testamentu, której autorstwo przypisuje się Janowi Apostołowi lub Janowi prezbiterowi, tradycyjnie umieszczana jako czwarta. Jest to ewangelia chronologicznie najpóźniejsza ze wszystkich ewangelii nowotestamentowych. Jako jedyna z nich nie jest ewangelią synoptyczną.

Można ją podzielić na 2 części:

1. Opis działalności Jezusa, tzw. księga znaków (rozdziały 1-12)

2. Opis Paschy, męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa, tzw. księga chwały. (rozdziały 13-21)

Fragment pierwszego rozdziału Ewangelii, zwany Prologiem, różni się znacznie od pozostałych zarówno treścią jak i budową. Pierwszy wers bardzo przypomina początek Księgi Rodzaju. W prologu mówi się też o preegzystencji Słowa (Logos), oraz o jego boskości.

Ewangelia Janowa wyraźnie odróżnia się od pozostałych, tzw. synoptycznych. Autor posługuje się pewnymi alegoriami stale do nich powracając np. woda żywa, światłość świata, życie. Cała Ewangelia jest swoistą apologią Jezusa. Uwydatnia relację między Ojcem i Synem, tworząc podstawę dla dogmatu o Trójcy Świętej. Podkreśla też miłość Boga do ludzi. To w niej znajduje się fragment o przebaczeniu cudzołożnicy (8. rozdział) i o przekazaniu władzy pasterskiej Piotrowi (21.15-19).

Jeden z najpopularniejszych wersetów biblijnych, nazywany niekiedy "Biblią w pigułce" pochodzi z Ewangelii Św. Jana (J 3,16). Stanowi on kwintesencję przekazu ewangelicznego.

Ewangelia według Marka [Mk lub Mar] - druga Ewangelia nowotestamentowa. Tradycyjnie za jej autora uznaje Jana Marka wspomnianego w Dziejach Apostolskich, który - spisał relację Św. Piotra. Jest jedną z ewangelii synoptycznych. Jako miejsce jej powstania podaje się Rzym. Istnieją przypuszczenia, że Ewangelia Marka może być późniejszą, okrojoną wersją Tajemnej Ewangelii Marka.

Ewangelia wg Marka zawiera mało mów Jezusa, natomiast szczegółowo relacjonuje jego czyny. Język Ewangelii wg Marka jest prosty i niewyszukany. Słownictwo jest ubogie, często występują powtórzenia i niezręczności. Głównym tematem księgi jest nadprzyrodzona mądrość i moc Jezusa i jego władza nad Szatanem.

Ewangelię według Marka datuje się na lata 60-70 n.e. Istnieje dyskusja dotycząca realcji pomiędzy ewangeliami synoptycznymi. Część badaczy uważa Ewangelię wg Marka za główne źródło, z którego korzystali Mateusz i Łukasz. Część uważa za takie źródło pierwszą Ewangelię wg Mateusza, wtedy Marek byłby autorem "streszczenia" skierowanego do pogan. Inni twierdzą, że wszystkie ewangelie synoptyczne mają jedno wspólne źródło (Q), które nie przetrwało do naszych czasów (tzw. loggia).

Ewangelia wg Marka zaczyna się od słów: "Początek Ewangelii [dobrej nowiny] o Jezusie Chrystusie Synu Bożym". Marek pomija całe dzieciństwo Mesjasza, rozpoczynając swoją relację od Chrztu w Jordanie i krótkiego opisu działalności Jana Chrzciciela. Ogólnie możemy wyodrębnić następujące części Ewangelii:

• Przygotowanie do działalności Jezusa (Mk 1,1-13)

• Działalność Jezusa w Galilei (Mk 1,14-7,23)

• Działalność Jezusa poza Galileą (Mk 7,24-9,50)

• Podróż do Jerozolimy (Mk 10,1-52)

• Działalność w Jerozolimie (Mk 11,1-13,37)

• Męka i śmierć Jezusa (Mk 14,1-16,8)

• Zmartwychwstanie (Mk 16,9-20)

Ewangelia wg Łukasza [Łk lub Łuk] - Ewangelia (z gr. dobra nowina) tradycyjnie umieszczana w kanonie jako trzecia. Jej prawdopodobny autor, Łukasz Ewangelista - według tradycji lekarz i towarzysz św. Pawła - jest także autorem Dziejów Apostolskich, a jako święty jest w Kościele Rzymskokatolickim patronem lekarzy. Jest jedną z ewangelii synoptycznych. Św. Łukasz poświęca tą Ewangelię dla Teofila i dla tych, którzy się nawrócili z pogaństwa

Powstała pod koniec lat 50.

Święty Łukasz, lekarz - historyk, napisał swoją Ewangelię również dla chrześcijan spoza kręgu judaizmu. Dlatego (w przeciwieństwie do św. Mateusza) nie stara się wyjaśnić relacji chrześcijaństwa i Jezusa do judaizmu, natomiast podkreśla temat zbawienia (stąd bywa ta Ewangelia określana "Ewangelią zbawienia").

Łukasz ukazuje działanie Bożej łaski, objawionej w Jezusie. Ci, którzy wydają się najmniej godni tej łaski, zostają nią obdarzeni. Jezus Łukasza jest Zbawicielem. Wszystkie dzieła Jezusa - to dzieła Zbawcy, "obwołującego rok łaski od Pana" (Łk 4,18-19). Jezus jest tu też ukazany wyraźnie jako człowiek modlitwy.

Na fakt szczególnego skupienia się św. Łukasza na temacie zbawienia mogło mieć wpływ to, że Łukasz postrzegał dzieje jako dwa okresy: okres Izraela, który już przeminął, oraz okres Chrystusa i Kościoła, czas "teraźniejszości zbawienia" (Łk 16,16). Dostęp do zbawienia powinien być głoszony wszystkim narodom (Łk 24,47).

Skupienie na temacie zbawienia przejawia się u św. Łukasza m.in. poprzez sposób prezentacji osoby Jezusa (Łk 4,18-19) oraz przedstawianie rzesz ludzi w różny sposób upośledzonych (ubodzy, niewidomi, więźniowie, ludzie bardzo oddaleni od Boga - jak jawnogrzesznica czy celnicy) - jako otoczonych miłosierdziem, dotkniętych zbawczą mocą Jezusa. Łukasz mówi też często o odpuszczaniu grzechów (stąd niektórzy nazywają tą Ewangelię "Ewangelią wielkiego przebaczenia").

Ciekawą cechą Ewangelii Łukasza jest zainteresowanie sprawami kobiet, dużo większe niż u pozostałych autorów Ewangelii. Być może wynika to po prostu z faktu skupienia się w ogóle na osobach ubogich, prześladowanych, "niegodnych" łaski (a w tamtych czasach pozycja kobiety nie była godna pozazdroszczenia) - ale jest jedną z cech uniwersalizmu tej ewangelii, jej skierowania do wszystkich ludzi na świecie.

Ewangelia wg Mateusza [Mt lub Mat] - jedna z czterech Ewangelii Nowego Testamentu, której autorstwo przypisuje się Mateuszowi Ewangeliście. Otwiera wydania Nowego Testamentu, choć prawdopodobnie nie jest pierwszą napisaną ewangelią. Ewangelia Mateusza należy do ewangelii synoptycznych.

Ewangelia według św. Mateusza była adresowana do ludzi wychowanych w judaizmie. Przejawia się to m.in. w licznych semityzmach, używaniu cytatów ze Starego Testamentu, ukazaniu wypełniania się starotestamentowych proroctw w osobie Jezusa Chrystusa, zainteresowaniu problemem Prawa i jego interpretowania w świetle nauki Jezusa (Kazanie na Górze wyjaśnia różnicę między Prawem a Ewangelią, szczególnie w części Mt 5,17-48) oraz w położeniu nacisku na ukazanie Jezusa jako oczekiwanego przez pokolenia Izraela Mesjasza, potomka Abrahama i Dawida, prawowitego Króla. Mateusz zakłada też znajomość przez czytelnika zwyczajów żydowskich i w przeciwieństwie do pozostałych Ewangelistów nie tłumaczy ich znaczenia (np. rytualne mycie rąk przed jedzeniem: Mt 15,2, noszenie filakterii).

Mateusz skupia się na stosunku Jezusa do wiary Żydów:

1. Jezus Mateusza przychodzi wypełnić Stare Przymierze (Mt 5,17).

2. Ważny dla Izraela temat Królestwa Bożego - jest też ważnym tematem tej Ewangelii (np. Mt 10,7); Jezus jest tym, który ustanawia Królestwo.

3. Jezus przychodzi także po to, aby osądzić niewierność i opór Izraela wobec Boga (np.Mt 11,20n., 16,6).

4. Jezus jest przedstawiony jako Nauczyciel (np. tzw. Kazanie na Górze).

5. Jezus jest też ukazany jako Mesjasz, Syn Dawida: Ewangelia rozpoczyna się rodowodem Jezusa i krótką relacją z jego dzieciństwa, ukazującą, w jaki sposób zdarzenia stanowiły wypełnienie starotestamentowych proroctw.

Bardzo interesujące jest zakończenie tej Ewangelii (Mt 28,18-20), w którym Jezus jest ukazany nie tylko jako ten, któremu "dana jest wszelka władza w niebie i na ziemi", ale też mówi o sobie "Ja jestem z wami po wszystkie dni, aż do skończenia świata".

 

---