Stosunki międzynarodowe- jest to wielopłaszczyznowy i wieloaspektowy układ stosunków między ludźmi oraz nauka zajmująca się badaniami tej dziedziny. Obejmują one stosunki nie tylko między narodami, ale również między innymi uczestnikami - zarówno tymi, którzy są podmiotami prawa międzynarodowego, jak i tymi, którzy tej podmiotowości nie mają. Są to w pierwszym rzędzie państwa i organizacje międzynarodowe (rządowe i pozarządowe). Wyróżnia się stosunki międzynarodowe dwustronne (bilateralne) i wielostronne (multilateralne). W kręgu uczestników stosunków międzynarodowych (poza państwami i organizacjami międzynarodowymi) znajdują się także inne strony stosunków międzynarodowych: ruchy polityczne o charakterze międzynarodowym, korporacje wielonarodowe, Kościół i ruchy religijne, zawodowe organizacje międzynarodowe, narody, grupy ludzi, niekiedy jednostki fizyczne.
Państwo- jest organizacją polityczną. Sensem jego istnienia, osią jego zainteresowania jest rządzenie społeczeństwem. Jest organizacją globalną, ogarniającą całe społeczeństwo. Państwo jest organizacją przymusową. Normy prawne pochodzące od państwa mogą być w razie potrzeby wymuszone fizycznie. Państwo dysponuje wszechstronnym i skutecznym arsenałem środków oddziaływania. Zdaniem politologów państwo cechuje: suwerenność - państwo jest niezależne od innych organizacji państwowych w zakresie realizacji funkcji wewnętrznych i zewnętrznych państwa, powszechność - cecha ta dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu, terytorium - obszar lądowy państwa oraz wody przybrzeżne (wody wewnętrzne, morze terytorialne), a także przestrzeń powietrzna nad lądem i wodami państwa oraz podziemie pod nimi.
Naród- jest zbiorowością terytorialną o określonym składzie etnicznym; wspólnotą o podłożu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym wytworzoną w procesie dziejowym, przejawiającą się w świadomości swych członków. Chociaż naród wyróżnia się na tle innych zbiorowości, to jednak nie jest możliwe precyzyjne zdefiniowanie tego pojęcia. Naród - wspólnota ludzi zamieszkujących teren, o wspólnej przeszłości historycznej, wspólnym języku, własnej kulturze. Jednym z istotnych wyróżników narodu, jest kwestia istnienia świadomości narodowej, czyli kwestia postrzegania własnej zbiorowości jako narodu. Przykładowo grupy etniczne spełniające obiektywne warunki zaistnienia narodu: wspólna kultura, język, religia, historia czy pochodzenie etniczne, których członkowie nie postrzegają siebie jako naród, nie są uznawane jako narody, np. tubylcze plemiona afrykańskie. Poza tym nie wszystkie te elementy muszą współistnieć: np. Belgów uznaje się za jeden naród, chociaż mówią dwoma językami: flamandzkim i walońskim. Amerykanie mają różne pochodzenie etniczne, ale łączy ich historia i styl życia. Chińczycy posługują się różnymi językami, ale łączy ich to samo pismo.
Ustrój polityczny- ogólna nazwa dla dowolnej formy sprawowania władzy publicznej; zespół zasad dotyczących władzy publicznej w państwie, a także metod jej wykonywania. Zasady te określają przedmiot władzy państwowej, wytyczają zakres i główne kierunki aktywności państwa, oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywateli, precyzują formy i metody ich udziału w realizacji władzy państwowej. Ustrój polityczny może się opierać na zasadach określonych w dokumentach prawnych lub na tradycji. Współcześnie najczęściej określony jest konstytucyjnie.
W rozumieniu politycznym (w anarchizmie) to taka struktura, w której państwo zostaje zastąpione przez nieprzymusową i nie scentralizowaną organizację społeczeństwa (np. federację autonomicznych miejscowości). W rozumieniu potocznym anarchia to pojęcie określające: rozkład lub niedowład struktur lub instytucji państwa niezależnie od ich przyczyn, bałagan organizacyjny w instytucji, organizacji lub społeczności.
Autorytaryzm- system rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy, a często także na armii. Szczególnie rozpowszechniony w Europie w pierwszej połowie XX wieku, powstawał najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych. W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii, ani na masowym terrorze, a ogranicza się do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia. Autorytarny system rządów często zachowuje pewne cechy i instytucje demokracji jak na przykład wybory, które jednak - podobnie jak w totalitaryzmie - nie mają większego znaczenia prawnego i politycznego. Z drugiej strony brak tu charakterystycznej dla totalitaryzmu ścisłej kontroli państwa nad wszystkimi aspektami życia społecznego, kulturalnego i gospodarczego obywateli. Wielu ludzi błędnie utożsamia autorytaryzm z totalitaryzmem (choć ten drugi system musi nosić cechy pierwszego). Jako swego rodzaju forma pośrednia między demokracją a totalitaryzmem, jest krytykowany za łatwość, z jaką może przerodzić się w ten ostatni. Geneza słowa autorytaryzm nie pochodzi od auto- (samemu-, osobiście-, samodzielnie-), ale od słowa autorytet.
Autokracja- system rządów sprawowany przez jedną osobę lub niewielką grupę osób, posiadającą nieograniczoną władzę, będącą poza jakąkolwiek kontrolą społeczną. Autokratyzm w czystej formie występuje np. w Korei Północnej i jest tam sprawowany przez Kim Dzong Ila Głównymi wyróżnikami autokratycznych systemów państwowych jest skoncentrowanie całej władzy państwowej w ręku jednostki bądź grupy, panującej za pomocą monolitycznie i hierarchicznie zorganizowanego aparatu nad społeczeństwem pozbawionym legalnych form wpływu na powoływanie i zmienianie rządzących oraz na programy i metody rządzenia
Despotyzm- ustrój, w którym cała władza nad państwem skupiona jest w ręku jednej osoby, tytułującej się królem lub cesarzem. Władca sprawuje legalnie zdobytą władzę, nie podlegając żadnym prawom. Władca skupia w swoim ręku władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. W celu utrzymania władzy stosuje często narzędzia siłowe do zastraszania społeczeństwa oraz eliminuje ewentualnych konkurentów. Typowym przykładem jest Egipt i panowanie faraonów.
Dyktatura- forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z reżimem autorytarnym, bądź totalitaryzmem. Rządy dyktatorskie (jako charakterystyczne dla autorytaryzmu i totalitaryzmu) z reguły przyczyniają się do skostnienia istniejących stosunków politycznych w państwie, utrwalenia określonego wzorca kultury politycznej, a także ograniczenia procesów mających na celu zmianę systemu politycznego, bądź formy rządów. Objawia się to w ograniczeniu działania opozycji (bądź całkowitym jej wyeliminowaniu), ograniczeniu praw człowieka, a także oparciu ideologii państwowej na skrajnych (nieczęsto zwyrodniałych) formach tychże ideologii.
Monarchia- to ustrój polityczny lub forma rządów, gdzie suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne. Obecnie w wielu monarchiach monarcha pełni często jedynie funkcje reprezentacyjne i nie sprawuje realnej władzy.
Tyrania- osoba sprawująca nieograniczoną władzę zdobytą zgodnie lub niezgodnie z prawem. Rządy tyrana (lub tyranów) noszą nazwę tyranii. Pierwotne znaczenie słowa nie nosiło współczesnego znaczenia i oznaczało jednostkę, która dokonywała przewrotu w mieście-państwie i obejmowała pełnię władzy. Pierwsze znane użycie pojawia się w VII wieku p.n.e. w wierszach poety Archilocha z Paros[1]. Tyran był zazwyczaj przywódcą ludu w walce z oligarchami i cieszył się jego poparciem. Wielu tyranów było prawodawcami lub kodyfikatorami istniejących praw, a państwa greckie przeżywały pod ich rządami rozkwit gospodarczy i kulturalny.
Faszyzm- doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, silne przywództwo oraz solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał niechęć wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich. Faszyzm, jak większość totalitaryzmów, zrodził się z frustracji i niezadowolenia społecznego, np. szeregi SA w Niemczech zasilane były przez rosnące rzesze bezrobotnych. Doktryna faszystowska została ogłoszona zaraz po I wojnie światowej przez Benito Mussoliniego, który w roku w 1919 założył organizację znaną jako Związki Kombatanckie (Fasci di Combattimento), przekształconą w roku 1921 w Narodową Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascista.
Federacja- (łac. foederatio - sprzymierzenie) - państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę
Kapitalizm- to system gospodarczy opierający się na zasadach: wolnego obrotu towarami i usługami, wolnej konkurencji pomiędzy podmiotami, wolnego obrotu kapitałem oraz środkami produkcji Nazwa kapitalizm jest często używana dla określenia systemu społecznego, gospodarczego i politycznego występującego w krajach zachodnich. Nigdzie na świecie nie ma systemu w pełni kapitalistycznego. Kapitalizm jest ograniczany m.in. przez: monopole państwowe - prywatne monopole w kapitalizmie (czyli przy wolnym rynku)
Komunizm - system rządów oparty na idei sprawiedliwości społecznej, negujący własność prywatną. System ideologiczny, będący modyfikacją socjalizmu, zmierzający do stworzenia społeczeństwa pozbawionego wewnętrznych podziałów ekonomicznych (bezklasowego) i etnicznych (bezpaństwowego), w którym wszystkie środki produkcji znajdą się w posiadaniu wspólnoty. System poglądów głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego, postulujący powszechność, równość i sprawiedliwość społeczna oraz zbudowanie społeczeństwa bezklasowego opartego na społecznej własności środków produkcji i sprawiedliwym podziale dóbr. Były to przesłanki realizacji zasad równości we wszystkich dziedzinach życia społecznego.
Oligarchia- rządy nielicznych obywateli w państwie. Występowała np. w wielu polis starożytnej Grecji, XVII-wiecznej Anglii (protektorat Cromwella) i Wenecji.
Najogólniej rzecz ujmując, oligarchia to rządy autorytarne, czy nawet dyktatorskie, które cechują się przywłaszczeniem suwerennej roli w państwie przez małą grupę np. wyodrębnioną z arystokracji rodowej lub elit majątkowych.
Republika- (łac. res publica - dosł. rzeczpospolita) zgodnie z współczesną definicją ustrój polityczny, w którym władza jest sprawowana przez organ wyłoniony w wyniku wyborów na określony czas. W republice występują różne systemy rządów, zależnie od organu sprawującego władzę, którym może być: prezydent wybierany na określony czas, z ograniczoną (albo z nieograniczoną) możliwością ponownego wyboru; prezydent może być odpowiedzialny przed innym organem państwa, albo przed Historią; rząd odpowiedzialny przed parlamentem lub przed prezydentem;
Teokracja- (gr. theós - bóg, kratós - władza) - doktryna polityczna, według której władzę w państwie sprawuje kapłan lub kapłani i w której duchowni decydują o sprawach cywilnych i religijnych. Sprawujący władzę w państwie są powoływani przez Boga/bogów, który sprawuje w nim rzeczywistą władzę. Celem władzy ziemskiej jest realizacja nadrzędnej woli, władzy boskiej i urzeczywistnienie uniwersalnych zasad ustanowionych przez Boga (bogów).
Totalitaryzm- charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich. System rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb i masowej monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile, ideologa Włoch faszystowskich - samych faszystowskich Włoch nie uważa się jednak przeważnie za państwo totalitarne. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są, np.: Hannah Arendt i Karl Popper. W systemach totalitarnych władze wymagają od jednostki nie tylko podporządkowania się, ale również zaakceptowania ideologii i publicznego manifestowania tej akceptacji. Władzę zaś sprawują otaczane kultem "nieomylne" jednostki (np. Hitler, Stalin). Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm (w szczególności zasada wodzostwa), kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.
Socjalizm- wieloznaczne pojęcie, odnoszące się do prób zmniejszenia nierówności społecznych i upowszechnienia świadczeń socjalnych, lub poddania gospodarki kontroli społecznej (poprzez instytucje państwowe, samorządowe, korporacyjne lub spółdzielcze). Częścią wspólną wszystkich odmian socjalizmu jest (częściowe lub całkowite) odrzucenie idei kapitalistycznego wolnego rynku, ograniczenie własności prywatnej oraz promowanie idei sprawiedliwości społecznej. Socjalizm bywa także definiowany jako wysoki poziom rozwoju wszystkich członków społeczeństwa bez podawania kontretnej formy własności środków produkcji, na przykład przez Marię Szyszkowską, która powołuje się w tym na tradycję socjalistyczną, ale nie marksistowską.
Junta- - określenie pochodzące z języka hiszpańskiego oznaczające pierwotnie związek lub radę. Obecnie powszechnie stosowane głównie w odniesieniu do krajów Ameryki Łacińskiej, w których władza wojskowa przejęła rządy na drodze zbrojnego zamachu stanu. Określenie używane również w odniesieniu do dyktatur wojskowych w innych państwach (jak np. w Grecji pod rządami Czarnych pułkowników, czy w Portugalii po Rewolucji goździków).
Współcześnie dyktaturą wojskową nazywamy taki system,w którym profesjonalni wojskowi łączą funkcje dowódcze z głównymi funkcjami w aparacie państwowym, rządzą opierając się na armii i z wykorzystaniem wojskowych metod działania. Oznacza to w praktyce: obsadzanie kierowniczych stanowisk w państwie przez profesjonalnych wojskowych, pełniących jednocześnie z funkcjami państwowymi funkcje dowódcze w armii; traktowanie armii (ściślej - korpusu oficerskiego) jako głównego oparcia politycznego rządów, przy pomniejszaniu roli partii politycznych lub nawet ich likwidacji;
Terytorium powiernicze- terytorium niesamodzielne zarządzane przez państwo lub kilka państw, zgodnie z systemem powierniczym ONZ - na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych oraz umów powierniczych. Nadzór nad powiernictwem sprawowało Zgromadzenie Ogólne ONZ i Rada Powiernicza ONZ. System powierniczy ONZ zastąpił istniejący przed drugą wojną system mandatowy Ligi Narodów. Karta Narodów Zjednoczonych przewidywała, że systemowi powierniczemu podlegają następujące terytoria (początkowo 11): terytoria mandatowe, które nie uzyskały niepodległości, obszary odłączone od państw nieprzyjacielskich po II wojnie światowej, obszary oddane dobrowolnie pod powiernictwo (nie było takiego wypadku.
Legitymizm- jest to koncepcja polityczna z początku XIX wieku, głosząca nienaruszalność praw dynastii panujących. Według tej koncepcji, władza królewska pochodzi od Boga, a nie od ludu. Sformułowana po raz pierwszy w 1814 roku przez Talleyranda, stanowiła nadrzędny cel obrad kongresu wiedeńskiego. W myśl tej doktryny wszyscy monarchowie obaleni przez Napoleona lub Rewolucję mieli powrócić na trony, jako że władcy nie mogą być usunięci przez poddanych. Na mocy tej zasady doszło między innymi do restauracji Burbonów: we Francji, Hiszpanii i Królestwie Obojga Sycylii. Legitymizm miał być podstawą porządku Świętego Przymierza. Koncepcja głosząca nienaruszalność praw panujących dynastii wywodzących się ze średniowiecznego przekonania o boskości władcy.
Nacjonalizm- z łac. natio - naród) to postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro. Nacjonalizm uważa interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych, czy społeczności regionalnych. Przyjmuje on, że najwyższym suwerenem państwa jest naród. Nacjonalizm przedkłada interesy własnego narodu nad interesami innych narodów,[1] zarówno wewnątrz kraju (mniejszości narodowe lub etniczne) jak i na zewnątrz (narody sąsiednie).[2] Ideologia ta uznaje państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności złączonej wspólnotą pochodzenia, języka, historii i kultury. W literaturze polskiej istnieje wyraźne rozróżnienie między nacjonalizmem a patriotyzmem, który w odróżnieniu od nacjonalizmu częściej postrzegany jest pozytywnie. Za skrajną, agresywną formę nacjonalizmu uważany jest szowinizm.
Autonomiczność- samozarządzanie częścią lub całością terytorium kraju, w zakresie wyznaczonym przez konstytucję. Inaczej: zasada ograniczenia zakresu ingerencji władz państwa w sferę praw zastrzeżonych do kompetencji organów wyłanianych przez mniejszości polityczne. Dzięki autonomii politycznej władze nie mają pełnej kontroli oraz nie mogą ingerować, wtrącając się do praw zastrzeżonych przez ludzi wyłonionych przez mniejszość polityczną. Autonomiczne parlamenty i rządy prowadzą działalność pod nadzorem organów centralnych. Statut autonomii jest ustanawiany i uchwalany przez organ ogólnopaństwowy, najczęściej przez parlament.
Szowinizm- jest na ogół traktowany jako skrajna i wynaturzona postać nacjonalizmu. Wyrażenie pochodzi od nazwiska Chauvin, anegdotycznej postaci żołnierza napoleońskiego z komedii Eugene'a Scribe'a; bohater tej opowieści był fanatycznie i naiwnie oddany Napoleonowi. W szerszym kontekście pojęcie to oznacza też wyolbrzymione, bezkrytyczne i niezreflektowane uczucie przywiązania do własnego gatunku, grupy społecznej, płci albo przywódcy oraz wyolbrzymianie ich zalet, a pomniejszanie lub negowanie ich wad, idące zazwyczaj w parze z równie przesadnym i nieuzasadnionym deprecjonowaniem innych oraz uznawaniem prawa do ich ujarzmiania.
Patriotyzm- postawa szacunku, umiłowania i oddania własnej ojczyźnie oraz chęć ponoszenia dla niej ofiar. To stawianie dobra ojczyzny ponad własne. Charakteryzuje się też przedkładaniem celów ważnych dla ojczyzny nad osobiste, a często także gotowością do poświęcenia własnego zdrowia lub życia. Patriotyzm to również umiłowanie i pielęgnowanie narodowej tradycji, kultury czy języka. Patriota na co dzień dba o pomyślność i dobre imię swojego kraju i narodu. Dba o symbole narodowe takie jak flaga, godło i hymn swojej ojczyzny. Nie pozwala na obrazę swego kraju. Ma wysoko rozwinięte poczucie dumy i godności narodowej zarazem jest daleki od nacjonalistycznej megalomanii. Nie wstydzi się bycia obywatelem swojej ojczyzny i przynależności do swego narodu. Gdy potrzeba manifestuje swoje przywiązanie do ojczystej kultury, języka, tradycji
Ksenofobia- niechęć, wrogość, lęk w stosunku do obcych lub innych. Często źródłem ksenofobii jest bezkrytyczne podejście do stereotypów etnicznych. Ksenofobia może być wygeneralizowana na wszystko, co wiąże się z obcokrajowcami, osobami nieznanymi itd.
Narodowy Konserwatyzm to polityczny termin używany przede wszystkim w Europie w celu określenia rodzaju konserwatyzmu nastawionego na promowanie narodowych wartości, jak również podtrzymywanie kulturowej i etnicznej odrębności. Wspólnymi ideami, które jednoczą narodowych konserwatystów w Europie są: eurosceptycyzm, pragnienie zachowania tradycyjnych wartości oraz (w największym stopniu), silny sprzeciw wobec imigracji. Poza tymi wspólnymi elementami, narodowi konserwatyści mogą zajmować różne stanowiska w zależności od krajów i lokalnych uwarunkowań. Sprawdza się to zwłaszcza w dziedzinie ekonomii i gospodarki, gdzie narodowi konserwatyści w zależności od kraju mogą wspierać centralne planowanie, ekonomię mieszaną lub nawet leseferystyczną ekonomię ultrakapitalisyczną
Lewica Narodowa- postawa społeczno-polityczna, łącząca w sobie zarówno elementy wywodzące się z doktryny lewicowej (interwencjonizm, rozwinięta opieka socjalna, nacjonalizacja, walka klas), jak i elementy charakterystyczne dla ruchów prawicowych (nacjonalizm, antysemityzm, tradycja).
Syjonizm- ruch polityczny i społeczny, dążący do stworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenie Palestyny. Syjonizm doprowadził do powstania Państwa Izrael w 1948 r.; współcześnie jego celem jest także utrzymanie jedności narodu żydowskiego żyjącego w rozproszeniu i jego więzi z Izraelem. Ruch zapoczątkowany w końcu XIX wieku miał wiele nurtów i postaci; powszechnie utożsamiany z syjonizmem politycznym, interpretowanym w różny sposób: jako nacjonalizm żydowski, jako ruch kolonialny i rasistowski, jako ruch narodowowyzwoleńczy, wreszcie jako ruch religijny. Poza syjonizmem politycznym mówiono o syjonizmie duchowym, którego celem była nowa tożsamość żydowska (Ahad ha-Am), odrodzenie języka hebrajskiego (Eliezer ben-Yehuda) i powstanie literatury i kultury w tym języku. Syjonizm od początku był przedmiotem krytyki zarówno ze strony innych ruchów żydowskich, jak i nieżydowskich
Kosmopolityzm- pogląd negujący wszelkie podziały kulturowo-polityczne i terytorialne. Zwolennicy kosmopolityzmu uważają za swoją ojczyznę nie jakiś kraj czy inny obszar, ale cały świat. Dążą oni do politycznej jedności świata, wolnego od podziałów i konfliktów. Tak sformułowana doktryna jest przeciwieństwem nacjonalizmu. Zwolennika kosmopolityzmu nazywamy kosmopolitą.
Separatyzm- dążenie do wyodrębnienia się z jakiejś grupy, całości. Najbardziej typowym jest separatyzm narodowościowy, a jednym z jego przejawów secesja narodowa. Dążenie do odrębności pod względem narodowym, politycznym, etnicznym, religijnym; działalność mająca na celu wyodrębnienie mniejszości narodowych. Separatyzm jest dążeniem do oderwania się określonego terytorium od jakiegoś państwa i utworzenia odrębnej struktury państwowej lub przyłączenia się tego terytorium do sąsiedniego kraju.
Doktryna- łac. doctrina - nauczanie, wiedza; oznacza zespół twierdzeń założeń i dogmatów religijnych, filozoficznych, politycznych lub wojskowych. System działania, myślenia.
Diaspora- słowo pochodzenia greckiego. Oznacza ono rozproszenie członków danego narodu wśród innych narodów lub też wyznawców danej religii wśród wyznawców innej. Nazywa się tak również społeczność rozproszonych osób. Robin Cohen w książce "Global Diasporas" wyróżnia pięć rodzajów diaspor, ze względu na czynniki, które je spowodowały: prześladowania - diaspora żydowska, afrykańska, ormiańska , pozostałość po imperium kolonialnym - Brytyjczycy, poszukiwanie pracy - Hindusi, handel - Chińczycy, kultura - Karaibowie
Wojna sprawiedliwa- to wojna, która spełnia następujące warunki: jest wojną obronną. Stanowi odpowiedź na niczym nieusprawiedliwioną agresję; istnieje realna szansa na jej wygranie; celem ataku nie jest ludność cywilna; przemoc stosuje się tylko w przypadkach uzasadnionych.
Prawo międzynarodowe publiczne- jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm prawnych regulujących stosunki między państwami, organizacjami międzynarodowymi, a także innymi podmiotami prawa międzynarodowego. Jedna z najstarszych dziedzin prawa, znana i rozwijana już w okresie starożytności. Za "konstytucję" współczesnej społeczności międzynarodowej i najważniejszy dokument prawa międzynarodowego uważa się Kartę Narodów Zjednoczonych powołującą do życia ONZ i proklamującą szereg zasad na których opierają się prawo międzynarodowe i stosunki międzynarodowe. Zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych (np. zakaz agresji, zakaz grożenia użyciem siły, zakaz mieszania się w sprawy wewnętrzne innych państw, nakaz pokojowego załatwiania sporów) mają pierwszeństwo przed innymi zobowiązaniami państw członkowskich ONZ.
Podmiotowość prawna- ten kto może posiadać uprawnienia (prawa) lub obowiązki (tzn. ma zdolność prawną). Podmiotowość prawną nadaje prawo. Każdy człowiek jest podmiotem prawa od urodzenia do śmierci. Podmiotem prawa jest: osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, jeśli posiada zdolność prawną.
Embargo- to zakaz przywozu lub wywozu określonych towarów do lub z danego państwa, czyli ograniczenie handlu i innych stosunków z określonym państwem i jego bojkot na arenie międzynarodowej. Embargo jest instrumentem prawa administracyjnego. Nakładane przez rząd lub międzynarodowe organizacje, traktowane jako szczególny środek odwetowy.
Ambasada- stała misja dyplomatyczna, którą kieruje szef misji pierwszej klasy (ambasador). Tą nazwą określany jest także budynek lub lokal zajmowany przez misję. Jest zasadą, że ambasada znajduje się w stolicy państwa, z którym utrzymywane są stosunki dyplomatyczne lub w mieście będącym siedzibą organizacji międzynarodowej
Konsulat- urząd państwa wysyłającego w państwie przyjmującym, funkcjonujący na podstawie Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 r. Na czele urzędu stoi kierownik urzędu konsularnego, a sam urząd działa na obszarze uzgodnionym z państwem przyjmującym (tzw. okręg konsularny).
Arbitraż międzynarodowy- rozwiązywanie sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony. Rodzaje arbitrażu: fakultatywny, kiedy obie strony konfliktu wyrażają zgodę na oddanie sporu pod arbitraż gdy ten już zaistniał, obligatoryjny, gdy strony w uprzednio zawartej umowie (tzw. klauzuli arbitrażowej) zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór będzie oddany pod arbitraż.
Koncyliacja jest metodą załatwiania sporów międzynarodowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z którą strony powołują komisję bądź na podstawie stałej, bądź też w trybie ad hoc dla zajęcia się problemem: komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje próbę ustalenia rozwiązania, które mogłyby być przyjęte przez strony, albo też dostarczenia stronom pomocy w załatwieniu sporu, o jaką one się zwrócą".
Repatriacja- oznacza powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn znalazły się poza jego granicami. Dotyczy to np. jeńców wojennych, uchodźców, przesiedleńców.
Readmisja- odsyłanie nielegalnych emigrantów z jednego państwa do innego, z którego przybyli. Wyraz stosowany głównie w terminologii prawniczej.
Unia celna- to obszar wewnątrz którego zniesiono cła na wszystkie lub niektóre towary i ustalono wspólną zewnętrzną taryfę celną na te towary. Unię celną tworzy obecnie np. Unia Europejska.
Strefa wolnego handlu- to obszar wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Utworzenie strefy wolnego handlu, w przeciwieństwie do unii celnej, nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc utrzymania kontroli celnej na granicach podmiotów tworzących strefę w celu zbadania pochodzenia towaru.
Terroryzm- jest najczęściej definiowany jako użycie siły lub przemocy przeciwko osobom lub własności z pogwałceniem prawa, mające na celu zastraszenie i w ten sposób wymuszenie na danej grupie ludzi realizacji określonych celów. Działania terrorystyczne mogą dotyczyć całej populacji, jednak najczęściej są one uderzeniem w jej niewielką część, aby pozostałych zmusić do odpowiednich zachowań.
Dżihad-to w kulturze islamu pojęcie pierwotnie oznaczające dokładanie starań i podejmowanie trudów w celu wzmocnienia wiary i islamu. W tradycji europejskiej termin ten często, choć nie do końca precyzyjnie tłumaczy się jako "święta wojna".
W Koranie i muzułmańskiej tradycji dżihad oznacza wszelkie starania podejmowane w imię szerzenia i umacniania islamu: zarówno wewnętrzne zmagania wyznawcy, pokojowe propagowanie islamu, jak i nawracanie niewiernych.
Liberalizm polityczny- - ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędną wartością. Najogólniej mówiąc liberalizm odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego.
Broń masowego rażenia- współczesne środki walki przeznaczone do rażenia organizmów żywych i, częściowo, sprzętu bojowego na ogromną (masową - stąd nazwa) skalę, tzn. na wielkich obszarach. Stosowany jest skrót: broń ABC (od pierwszych liter: atomowa, biologiczna, chemiczna) lub broń NBC (nuklearna, biologiczna, chemiczna).
Ratyfikacja- (wyraz pochodzi z j. francuskiego "ratification") oznacza jeden ze sposobów wyrażenia ostatecznej zgody na związanie się umową międzynarodową przez upoważniony do tego organ państwowy. Jest formą najbardziej uroczystą (co różni ją od "zatwierdzenia"), z reguły dokonywaną przez głowę państwa (prezydenta, monarchę). Dowodem dokonania ratyfikacji jest dokument ratyfikacyjny, który składa się u depozytariusza (w przypadku umów wielostronnych) lub wzajemnie wymienia z drugim układającym się państwem (w przypadku umów dwustronnych).
Dyplomacja- negocjowanie umów między państwami, w celu zawarcia korzystnych umów handlowych oraz pozyskania wsparcia wojskowego dla reprezentowanego kraju. Dyplomacja wiąże się też z rozwiązywaniem w pokojowy sposób problemów między państwami. Dyplomaci pracują głównie w ambasadach i konsulatach, gdzie w razie potrzeby pomagają obywatelom państw, które reprezentują. Dyplomacja jest sztuką poszukiwania możliwego do przyjęcia dla stron negocjacji kompromisu.
Protokół dyplomatyczny- wiąże się z kongresem wiedeńskim 1815 roku. Aby uniknąć w czasie jego trwania nieporozumień (zwłaszcza związanych z domniemaną potęgą czy wielkością reprezentowanego państwa) i wprowadzić ład na towarzyszących kongresowi przyjęciach i spotkaniach - ustalono zasady pierwszeństwa jego uczestników, związane z kolejnością przybycia na Kongres, a aby uniknąć pomyłek - po raz pierwszy w historii je zaprotokołowano. Podstawowym zadaniem protokołu jest wykluczenie sporów i nieporozumień na tle pierwszeństwa między osobami reprezentującymi oficjalne stanowiska. Realizując te zadanie protokół przypomina o istnieniu zasad i potrzebie przestrzegania zasad suwerennej równości państw oraz zapewnienie odpowiedniego klimatu w czasie wizyt spotkań uroczystości. Protokół dyplomatyczny ma charakter międzynarodowy, jednakże w protokołach poszczególnych państw występują różnice wynikające z tradycji narodowych i miejscowych obyczajów
Azyl Polityczny- schronienie na terytorium jakiegoś państwa udzielane osobom (azylantom) prześladowanym we własnym kraju ze względu na ich działalność polityczną.
Azyl dyplomatyczny- udzielenie danej osobie schronienia na terenie własnej placówki dyplomatycznej w danym kraju).
Ekstradycja- wydanie przez państwo władzom innego państwa osoby przebywającej na terytorium państwa wydającego, dokonywane w sytuacji, gdy osoba ta podejrzana jest o popełnienie na terytorium państwa zwracającego się z wnioskiem o ekstradycję czynu przestępczego lub w celu odbycia kary. Ekstradycja dokonywana jest na podstawie umowy międzynarodowej, o ile państwo zwracające się z wnioskiem o ekstradycję zapewnia wzajemność. Większość krajów nie dopuszcza ekstradycji własnych obywateli bądź osób, które uzyskały na ich terytorium prawo azylu.
Umowa międzynarodowa- jest obecnie najważniejszym instrumentem regulującym stosunki międzynarodowe. Za umowę międzynarodową uważa się zgodne oświadczenie woli (porozumienie) co najmniej dwóch podmiotów prawa międzynarodowego (przede wszystkim: państw lub organizacji międzynarodowych, ale także np. Stolicy Apostolskiej) regulowane przez prawo międzynarodowe i wywołujące skutki w sferze prawa międzynarodowego, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym czy w większej liczbie dokumentów, i bez względu na jego nazwę.
Represalia- symetryczna działalność odwetowa będąca odpowiedzią na bezprawną działalność drugiego państwa środkami takimi samymi (czyli także bezprawnymi), lecz usprawiedliwionymi w konkretnej sytuacji (np. zajęcie majątku drugiego państwa). Stosowaniem represaliów rządzą zasady proporcjonalności i humanitaryzmu.
Retorsje- symetryczna, zgodna z prawem międzynarodowym (ale nieprzyjazna) działalność podejmowana przez państwo jako odwet - w odpowiedzi na nieprzyjazne działanie innego państwa. Określenie używane w języku dyplomatycznym oraz w stosunkach gospodarczych pomiędzy państwami Retorsje powinny ograniczyć się do środków tego samego rodzaju, jak zastosowane przez to inne państwo. Mogą być stosowane, jeśli działanie powodujące ich zastosowanie nie jest naruszeniem prawa międzynarodowego (np. uznanie przedstawiciela dyplomatycznego persona non grata, niekiedy też podniesienie ceł). Stosowaniem retorsji winna rządzić zasada proporcjonalności. Działanie mające charakter retorsji powinno zakończyć się natychmiast po ustaniu działania, które stanowiło jego przyczynę.
Prawo międzynarodowe - tworzy ogół norm prawa międzynarodowego lub uznanych przez państwa i regulujących stosunki między nimi. Prawo międzynarodowe jest w istocie prawem międzypaństwowym. Reguluje także stosunki między państwami a organizacjami państw, zaczyna także regulować bezpośrednie stosunki między państwami, a jednostką.