WYBÓR METODY

O wyborze metody oceny ryzyka zawodowego zawsze decyduje osoba lub zespół oceniający ryzyko za­wodowe.

Wybór metody jest sprawą indywidual­ną, jednakże dokonując go, należy wziąć pod uwagę:

• Jakie doświadczenie posiada osoba lub zespół do­konujący oceny ryzyka zawodowego oraz jakie mo­gą być skutki braku doświadczenia?

• Jakie informacje (parametry) opisują warunki śro­dowiskowe panujące na stanowisku pracy podda­wanym ocenie i czy parametry te uwzględnione są w metodzie?

• Czy te informacje są dostępne, przydatne i wiary­godne?

• W jaki sposób przyjęte wartości parametrów ryzyka wpłyną na jego ocenę?

• Jakie wady i zalety ma wybrana metoda?

JAKOŚCIOWE METODY OCENY RYZYKA

Do oceny ryzyka zawodowego stosowane są głównie metody jakościowe. Tylko rzetelne przygotowanie potrzebnych informacji oraz rzetelne podejście do oceny przybliża wynik tej oceny do obiektywnej.

Podział na grupy

Jakościowe metody oceny ryzyka zawodowego można podzielić na trzy grupy:

• metody matrycowe,

• metody wskaźnikowe,

• grafy ryzyka.

Wybór konkretnej meto­dy dla oceny ryzyka zawodowego powinien być po­przedzony zapoznaniem się z cechami charaktery­stycznymi danej grupy metod, które to cechy przed­stawione zostały poniżej.

Metody matrycowe

Metody matrycowe są przeważnie 2 - para­metrowe. Oznacza to, że wartościowanie ryzyka w tych metodach odbywa się na podstawie matrycy zbu­dowanej z 2 parametrów.

Decydując się na wybór metody z tej grupy, należy mieć świadomość, że brak parametrów ułatwiających szacowa­nie, odnoszących się do środowiska pracy, jak np. ekspo­zycja na zagrożenie lub możliwość ochrony przed zagro­żeniem, może uniemożliwić precyzyjną ocenę ryzyka.

Do grupy metod matrycowych można zaliczyć:

• Me­todę PHA,

• Metodę oceny ryzyka dla czynników nie­mierzalnych według PN-N-18002:2000

• Metodę oceny ryzyka dla czynników mierzalnych według PN-N-18002:2000.

Metody wskaźnikowe

Metody wskaźnikowe są metodami wieloparametro­wymi i wielopoziomowymi. Ocenę ryzyka zawodowe­go ułatwiają takie parametry, jak:

• ekspozycja na zagrożenie,

• możliwość ochrony przed zagrożeniami,

• liczba osób narażonych.

Wartościowanie ryzyka opiera się tu na obliczeniu wartości wskaźnika, który jest iloczynem wag para­metrów.

Wprowadzenie wielu poziomów zarówno sza­cowania dla parametrów, jak i wartości ryzyka powodu­je, że ocena jest oceną pełniejszą i bardziej precyzyjną, a w konsekwencji łatwiejszą w zastosowaniu.

Przykła­dem metody wskaźnikowej jest metoda Pięciu Kroków.

Grafy ryzyka

Metody grafów są metodami, w których szacowane są 4 parametry (taką metodą jest np. metoda Graf Ryzy­ka).

Metody te pod względem ilości poziomów dla każdego z szacowanych parametrów są najbardziej zróżnicowanymi.

Występuje tu od 2 do 5 poziomów. Przy małej ilości poziomów łatwo jest oszacować pa­rametry, ale ocena ryzyka będzie mało precyzyjna.

W grafach brane są pod uwagę dodatkowe parametry, takie jak: ekspozycja i możliwość zastosowania ochro­ny przed zagrożeniami. Pozwala to na pełniejszą ocenę ryzyka.

WSTĘPNA ANALIZA ZAGROŻEŃ (PHA)

Charakterystyka metody

Metoda PHA (z ang. Preliminary Hazard Analysis) jest metodą po­zwalającą na jakościowe oszacowanie ryzyka związa­nego z zagrożeniami, sytuacjami niebezpiecznymi i zdarzeniami niebezpiecznymi.

Metoda ta zakłada możliwość powstania wypadku i szacuje jakościowo możliwe skutki wypadku lub możliwą utratę zdrowia pracownika.

W metodzie PHA oszacowanie ryzyka to:

• ustalenie możliwych strat poprzez stopień szkód S,

• określenie prawdopodobieństwa możliwości wystą­pienia szkód w następstwie zdarzenia P.

Wartościowanie ryzyka określa zależność:

W = S x P

Szacowanie elementów ryzyka

Szacowanie stopnia szkód S i prawdopodobieństwa szkód P odbywa się według skali na 6 poziomach dla każdego zidentyfikowanego zagrożenia.

Charakterystykę poszcze­gólnych poziomów przedstawiona jest poniżej.

Tabela 1. Metoda PHA - szacowanie stopnia szkód

Szacowanie stopnia szkód (S)
poziom	charakterystyka
1	znikome urazy, lekkie szkody
2	lekkie obrażenia, wymierne szkody
3	ciężkie obrażenia, znaczne szkody
4	pojedyncze wypadki śmiertelne, ciężkie szkody
5	zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na bardzo dużą skalę na terenie zakładu
6	zbiorowe wypadki śmiertelne, szkody na dużą skalę poza terenem zakładu

Poziom 1 - 5 dotyczy oceny stopnia szkód i prawdopodobieństwa szkód dla zdarzeń na terenie zakładu, poziom 6 poza terenem za­kładu (dotyczy ryzyka społecznego).

Tabela 2. Metoda PHA - szacowanie prawdopodobień­stwa szkód

Szacowanie prawdopodobieństwa szkód (P)
poziom	charakterystyka
1	bardzo nieprawdopodobne
2	mało prawdopodobne, zdarzające się raz na 10 lat
3	doraźne wydarzenia, zdarzające się raz w roku
4	dosyć częste wydarzenia, zdarzające się raz w miesiącu
5	częste regularne wydarzenia, zdarzające się raz w tygodniu
6	duże prawdopodobieństwo wydarzenia

Po oszacowaniu elementów ryzyka dokonujecie jego wartościowania na podstawie matrycy ryzyka:

Matryca ryzyka - wartościowanie ryzyka

Tabela 3. Metoda PHA - wartościowanie ryzyka

	P - prawdopodobieństwo szkód
S - stopień szkód	Poziom	1	2	3	4	5	6
		1	1	2	3	4	5	6
		2	2	4	6	8	10	12
		3	3	6	9	12	15	18
		4	4	8	12	16	20	24
		5	5	10	15	20	25	30
		6	6	12	18	24	30	36

Wartość wskaźnika ryzyka poniżej 25 dotyczy szacowania stop­nia szkód dla szkód na stanowiskach pracy na terenie zakładu.

Za pomocą matrycy ryzyko wartościowane jest na 3 poziomach:

1 - 3 - ryzyko akceptowalne,

4 - 9 - dopuszczalna akceptacja ryzyka po ocenie ryzyka,

10 - 25 (30, 36) - ryzyko niedopuszczalne (wymagane zmniejszenie ryzyka).

Przykład

Przeprowadzenie oceny ryzyka za pomocą metody PHA dla zagrożenia, którym jest upadek z wysoko­ści 2 m przy pracach remontowych na stałym podeś­cie roboczym maszyny poligraficznej (przy trans­porcie elementów przestrzennych o dużych gabary­tach):

1. Szacowanie elementów ryzyka.

• Ryzyko określa zależność: W = S x P

• Parametry ryzyka:

S = 4 - pojedyncze wypadki śmiertelne, cięż­kie szkody,

P = 2 - mało prawdopodobne, zdarzające się raz na 10 lat - w ciągu ostatnich 10 lat, zareje­strowano jedno takie zdarzenie.

W = S x P = 4 x 2 = 8

2. Wartościowanie ryzyka.

• W metodzie PHA otrzymano wartości wskaź­nika ryzyka W = 8. Oznacza to, że dla ocenia­nego zagrożenia dopuszczalna jest akceptacja ryzyka po jego ocenie.

METODA PIĘCIU KROKÓW

Charakterystyka metody

Metoda Pięciu Kroków - Pięć kroków do oceny ryzy­ka (z ang. Five Steps - Five Steps to risk assessment), jest jakościową metodą oceny ryzyka, w której praw­dopodobieństwo skutków zdarzenia jest uszczegóło­wione i przedstawione przez 3 dodatkowe parametry ryzyka, tj:

• częstotliwość narażenia (ekspozycję),

• liczbę osób narażonych,

• prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia.

Wartościowanie ryzyka

W metodzie Pięciu Kroków wartościowanie ryzyka opisuje wyrażenie:

R = P x F x S x I,

gdzie elementami ryzyka R są:

P - prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia,

F - częstotliwość narażenia (ekspozycja),

S - następstwa zdarzenia (skutki),

I - liczba osób narażonych.

Szacowanie elementów ryzyka

Do szacowania wartości poszczególnych elementów ryzyka zawodowego wykorzystujecie następujące tabele:

Tabela 4. Metoda Pięciu Kroków - szacowanie praw­dopodobieństwa wystąpienia zdarzenia

Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia (P)
wartość P	charakterystyka
0,033	prawie niemożliwe
1	bardzo mało prawdopodobne, ale możliwe
1,5	mało prawdopodobne, ale może się zdarzyć
2	możliwe, ale niecodziennie
5	równa szansa
8	prawdopodobne
10	zdarza się
15	pewne

Tabela 5. Metoda Pięciu Kroków - szacowanie częstotli­wości narażenia

Szacowanie częstotliwości narażenia (F)
wartość F	charakterystyka
0,5	raz na rok
1	raz na miesiąc
1,5	raz na tydzień
2,5	raz dziennie
4	co godzinę
6	ciągle

Tabela 6. Metoda Pięciu Kroków - szacowanie następstw zdarzenia

Szacowanie następstw zdarzenia (S)
wartość S	charakterystyka
0,1	zadrapania, siniaki
0,5	skaleczenia, łagodne obrażenia
2	proste złamania, lekka choroba
4	skomplikowane złamania, poważna choroba
6	utrata jednej kończyny, utrata oka, trwała utrata słuchu
10	utrata dwóch kończyn, utrata oczu
15	śmierć

Tabela 7. Metoda Pięciu Kroków - szacowanie liczby osób narażonych

Szacowanie liczby osób narażonych (I)
wartość I	charakterystyka
1	1 - 2 osoby
2	3 -7 osób
4	8-15 osób
12	16 - 50 osób

Skala poziomów ryzyka - wartościowanie ryzyka

Po określeniu wskaźnika ryzyka R wartościowania ry­zyka powinniście dokonywać według przyjętej w me­todzie skali.

Tabela 8. Metoda Pięciu Kroków - wartościowanie ryzyka

Wartościowanie ryzyka (R)
wartość R	charakterystyka
0-5	pomijalne
5 -50	niskie, ale istotne
50-500	wysokie
powyżej 500	nie do przyjęcia

Przykład

Musicie przeprowadzić ocenę ryzyka dla zagrożenia, którym jest uderzenie przez spadające przedmioty. W tym celu wykorzystujecie metodę Pięciu Kro­ków.

1. Szacowanie parametrów ryzyka.

• Ryzyko określa zależność: R = P x F x S x I

• Elementy ryzyka:

P (prawdopodobieństwo) = 0,033 - prawie niemożliwe - nie było takich zdarzeń w ciągu ostatnich 10 lat,

F (zagrożenie uderzeniem przez spadające przedmioty) = 6 - ciągle - tynkarz pracuje na rusztowaniu wiszącym przez 8 godzin dziennie,

S (następstwa) = 15 - śmierć - uderzenie przez spadający przedmiot z wysokości może zakończyć się śmiercią,

I osoby narażone) = 1 - dotyczy 2 osób.

W omawianym przypadku wskaźnik ryzyka R będzie wynosił: R = P x F x S x I = 2,97

2. Wartościowanie ryzyka.

• W metodzie Pięciu Kroków wartość wskaźni­ka ryzyka R = 2,97 oznacza ryzyko pomijalne.

GRAF RYZYKA

Charakterystyka metody

Kolejną metodą oceny ryzyka zawodowego, jest metoda Graf Ryzyka.

Jest to metoda jakościowa, w której parametr ryzyka - praw­dopodobieństwo skutków zdarzenia - jest uszczegóło­wione i przedstawione przez 3 dodatkowe parametry, tj.:

• czas występowania zagrożenia (ekspozycję),

• możli­wość zastosowania ochrony przed zagrożeniem i

• praw­dopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zdarzenia.

Za elementy ryzyka w tej metodzie są przyjmowane:

• S - wielkość szkód (strat), jakie może spowodować zagrożenie,

• A - czas występowania zagrożenia (ekspozycja),

• G - możliwość zastosowania ochrony przed zagroże­niem,

• W - prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądane­go zdarzenia.

Szacowanie wartości parametrów ryzyka

Tabela 9. Metoda Graf Ryzyka - szacowanie wielkości szkód

Szacowanie wielkości szkód (S)
oznaczenie	charakterystyka
S1	lekkie obrażenia lub dyskomfort
S2	ciężkie lub nieodwracalne obrażenia jednej lub większej liczby osób
S3	śmierć najwyżej jednej osoby
S4	śmierć większej liczby osób

Tabela 10. Metoda Graf Ryzyka - szacowanie czasu wy­stępowania zagrożenia

Szacowanie czasu występowania zagrożenia (A)
oznaczenie	charakterystyka
A1	rzadkie do częstego
A2	częste do stałego

Tabela 11. Metoda Graf Ryzyka - szacowanie ochrony przed zagrożeniem

Szacowanie ochrony przed zagrożeniem (G)
oznaczenie	charakterystyka
G1	efektywna przy spełnieniu pewnych warunków
G2	nie dająca prawie żadnych efektów

Tabela 12. Metoda Graf Ryzyka - szacowanie prawdopo­dobieństwa wystąpienia niepożądanego zdarzenia

Szacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia niepożądanego zdarzenia (W)
oznaczenie	charakterystyka
W1	bardzo małe
W2	małe
W3	relatywnie duże

Wartościowanie ryzyka

Wartościowania ryzyka dokonujecie za pomocą grafu, według skali 7 - stopniowej dla 3 poziomów.

Przykład

Ocena ryzyka dla zagrożenia: upadek na tym samym poziomie.

Wykorzystywana metoda: Graf Ryzyka.

1. Szacowanie parametrów ryzyka.

• Elementy ryzyka:

S = S2 - ciężkie obrażenia,

A = A2 - stałe występowanie zagrożenia,

G = G2 - ochrona nie dająca prawie żadnych efektów,

W = W1 - prawdopodobieństwo wystąpienia bardzo małe - nie było takiego zdarzenia w ciągu ostatnich 10 lat.

2. Wartościowanie ryzyka.

• W metodzie Graf Ryzyka dla wartości wskaźnika ry­zyka otrzymaliście W = W1, co oznacza ryzyko małe.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ:

1. W metodzie PHA szacowanie stopnia i prawdopo­dobieństwa szkód odbywa się według skali na 6 po­ziomach dla każdego zidentyfikowanego zagroże­nia.

2. Oszacowane według metody PHA elementy ryzyka wartościujecie na podstawie matrycy ryzyka na 3 poziomach.

3. W metodzie Pięciu Kroków prawdopodobieństwo skutków zdarzenia jest przedstawione przez często­tliwość narażenia oraz liczbę osób narażonych i prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia.

4. Elementami ryzyka w metodzie Graf Ryzyka są czas występowania zagrożenia oraz możliwość za­stosowania ochrony przed tym zagrożeniem, praw­dopodobieństwo wystąpienia niepożądanego zda­rzenia oraz wielkość szkód, jakie może ono sprowadzić.

5. Przy zastosowaniu w firmie środków ochrony indy­widualnej wartościowane, według czynników mie­rzalnych, ryzyko zawodowe można zmniejszyć o jeden poziom.

1

---