KONSTYTUCYJNY SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH

Źródła prawa powszechnie obowiązującego:

-konstytucja

-ustawy

-rozporządzenia

Środki ochrony praw i wolności:

-policja

-sąd rejonowy

-sąd apelacyjny

Vacatio legis- czas między ogłoszeniem aktu normatywnego ,a jego wejściem w życie 16 sierpnia .

Konstytucja-akt prawa pisanego , który ma najwyższą moc prawną w całym systemie danego państwa. Akt prawny , który jest „trudniej zmienialny , niż ustawy zwykłe”

Akt normatywny- jest to taki akt, który zawiera normy generalne i abstrakcyjne .

Akt prawny-ma dwojakie znaczenie:

-węższe (jest to taki akt, który zawiera tylko normy indywidualne i konkretne)

-szersze (jest to taki akt, który zawiera normy generalne i abstrakcyjne oraz normy indywidualne i konkretne).

Ustrój polityczny-jest to prawno-instytucyjny wyraz struktury i funkcjonowania władzy publicznej.

Ustawa konstytucyjna-jest to akt prawny, który ma moc prawną , równą konstytucji i charakteryzuje się dwoma cechami: zawiera materię , które reguluje konstytucja oraz jest to taki akt prawny, który jest uchwalony w trybie właściwym dla uchwalenia konstytucji.

Zwykła większość głosów: Więcej głosów za niż przeciw , zaś głosy wstrzymujące nie są liczone.

Bezwzględna większość głosów : Więcej głosów za niż przeciw głosów i wstrzymujących się

Większość kwalifikowana : Musi być głosów za określony ułamek ( np. 2/3)

Rodzaje (ujęcia) konstytucji najczęściej spotykane w literaturze prawniczej:

1.konstytucje materialne i formalne

2.konstytucje pisane i niepisane

3.konstytucje sztywne i elastyczne (giętkie)

4. konstytucje jednolite i złożone

5. konstytucje pełne i niepełne ( w Polsce zwane małymi)

Konstytucje materialne i formalne :

Konstytucja w sensie materialnym (materialno-prawne)- całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na charakter prawny norm i formę aktów prawnych, w których są zawarte (np. ustaw, prawo zwyczajowe)

Konstytucja w sensie formalnym-obejmuje normy prawne przyjęte i podlegające zmianie w szczególnym postępowaniu , zawarte w akcie prawnym o szczególnej nazwie i mające w systemie prawnym najwyższą rangę.

Konstytucje pisane i niepisane:

Konstytucja pisana-równoznaczna jest w zasadzie konstytucja w znaczeniu formalnym : ujęta jest w formie aktu lub aktów normatywnych tej samej , najwyższej mocy prawnej.

Konstytucja niepisana-odpowiada konstytucji w sensie materialnym , forma ustawy zasadniczej , w której całość materii konstytucyjnych jest zawarta zarówno w aktach prawnych , jak i normach niepisanych w postaci zwyczajów , konwenansów i precedensów sądowych.

Konstytucje sztywne i elastyczne( giętkie):

Konstytucje sztywne mogą być zmieniane tylko w szczególnym trybie , trudniejszym niż w przypadku jakichkolwiek innych aktów prawnych , a zwłaszcza ustaw zwykłych; mają więc one najwyższą moc prawną w danym państwie .

Konstytucje elastyczne ( giętkie) mogą być zmieniane w trybie analogicznym do obowiązującego przy zmianach ustaw zwykłych, toteż ich moc prawna nie różni się od ustaw zwykłych .

Konstytucje jednolite i złożone:

Konstytucje jednolite-ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie.

Konstytucje złożone-składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej.

Konstytucje pełne i niepełne :

Konstytucje pełne- to takie , które określają:

-zasady ustroju państwa

-suwerenna i sposoby sprawowania przez nią władzy

-podstawowe prawa wolności i obowiązki jednostki

-zawierają postanowienia dotyczące trybu zmiany swoich norm

Konstytucje niepełne ( w Polsce zwane małymi)- nie obejmujące swoją regulacją wszystkich wskazanych wyżej materii konstytucyjnych.

W orzecznictwie , jak i w doktrynie Art. 7 formułuje nam zasadę legalizmu.

W orzecznictwie : sądu najwyższego , Trybunały Konstytucyjne, Sądy Powszechne.

Cechy konstytucji, jako ustawy zasadniczej:

Cechy wspólne:

-konstytucje i ustawy

-jest aktem normatywnym

-konstytucja tak , jak i ustawa są aktami powszechnie obowiązującymi aktami

Generalność normy-dotyczy adresata , któremu jest coś nakazane , zakazane , niedozwolone oraz okoliczności z których pożądane jest zachowanie.

Abstrakcyjność normy prawnej-oznacza, że wzór zachowania jest określony poprzez podanie pewnych cech rodzajowych , a nie konkretnych.

Cechy konstytucji: (które odróżniają się ):

-szczegółowa treść

-szczegółowa forma

-szczegółowa moc prawna konstytucji

Szczegółowości treści-zakres materii uregulowanej w konstytucji oraz dotyczy szczegółowości.

-sposób szczegółowości regulowania materii

Zakres materii:

-zasady dotyczące ustroju danego państwa

-określenie podstawowych praw i obowiązków jednostki

-określenie ustroju naczelnych organów państwowych , zakresu ich kompetencji i wzajemnych stosunków

-status jednostki w państwie oraz w szczególnym sposobie uchwalenia

-szczególna moc prawna -przejawia się tym , iż przepisy konstytucyjne mają najwyższą moc prawną w całym systemie źródeł prawa powszechnie obowiązującego.

Zasada legalizmu:

Prawo podmiotowe-uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych , czy też innych jednostek.

Praworządność:

a)znaczenie formalne - kładziony nacisk na to, aby organy publiczne , działały zgodnie z prawem. Nie skupia się na treści prawa.

Podstawowe zasady ustroju w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej:

Zasady naczelne konstytucji -normy prawne zawarte w konstytucji , których szczególna doniosłość wyraża się w tym , że :

-z norm tych wynikają inne normy konstytucyjne

-określają one cechy danej instytucji

-wyrażają podstawowe wartości konstytucyjne i są za takie uznawane w orzecznictwie i doktrynie

1. Zasada republikańskiej formy państwa (rządów)

2.Zasada demokratycznego państwa prawnego (art. 2 ustawy zasadniczej)

3. Zasada suwerenności narodu i przedstawicielstwa

4.Zasada podziału władzy

5.Zasada pluralizmu politycznego

6. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego

7. Zasada społecznej gospodarki rynkowej .

8.Zasada równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych autonomii i wzajemnej niezależności oraz współdziałania w stosunkach między państwem a kościołem i związkami wyznaniowymi

W doktrynie prawa konstytucyjnego wykształciły się dwa pojęcia państwa prawnego:

-państwo prawne w sensie formalnym (formalne państwo prawne)

- państwo prawne w sensie materialnym ( materialne państwo prawne)

Do podstawowych przesłanek formalnego państwa prawnego zaliczamy:

-podział władzy

-konstytucjonalizm -oznacza uznanie konstytucji za podstawę porządku prawnego i akt o najwyższej randze prawnej w państwie

-zasada legalizmu (zasada praworządności formalnej)

-prymat ustawy

-zakaz retroakcji-zakaz stanowienia przepisów prawnych , które by obowiązywały z mocą wsteczną

-dopuszczenie ingerencji w sferę wolności i własności jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego

-sądowa kontrola władzy wykonawczej

-odpowiedzialność odszkodowawcza państwa

Do podstawowych elementów materialnego państwa prawnego zaliczamy:

-zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela.

-zasada pluralizmu demokratycznego.

-demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo wolne wybory powszechne.

-ideę państwa socjalnego oparte na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej.

-niezależny i niezawisły sąd wymiar sprawiedliwości, kontrdujący zarówno władzę wykonawczą jak i ustawodawczą.

-udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwa.

Formalne gwarancje przestrzegania praw przez organy państwowe:

-Trybunał Konstytucyjny

-Rzecznik praw obywatelskich.

-niezawisłe sądy

Podstawowe funkcje TK jest orzekanie o zgodności legalności aktów normatywnych z Konstytucją.

Rzecznik Praw Obywatela- stoi na straży wolności, praw obywatela określanych w konstytucji oraz w innych oktach normatywnych.

Sądy dzielimy na:

-powszechne (regionalne, okręgowe, apelacyjne)

-szczególne (wojskowe, administracyjne)

-najwyższe (garnizonowe, okręgowe)

Demokratyczne państwo prawne to takie, w którym

-prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa między narodowego.

-wolę większości, wyrażana w formie ustawy, może by przezwyciężona w wyniku zastosowania kontroli konstytucyjności prawa.

Idea demokratycznego państwa zawiera w sobie elementy państwa formalnego i materialnego.

Z pojęcia demokratycznego państwa prawa wynika:

- zasada zaufania obywatelskie do państwa, co należy rozumiec jako lojalnego postępowania wobec obywateli.

- zakaz działanie prawa wstecz.

- zasada ochrony praw nabytych.

- zasada sprawiedliwości społecznej.

- zasada respektowania dobra ogółu.

- zasada stabilnego bezpiecznego prawa.

- zasada podziału władzy.

- zasada niezawisłości sędziowskie.

- zasada prawa do sądu.

- zasada nakazu określoności przepisów karnych.

-zasada zakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki.

Prawo podmiotowe raz nadanie nie może być odebrane bądź też, w sposób niekorzystny zmodyfikowane.

Ekspektatywa prawa - sytuacja, w której nie doszło jeszcze do wydania aktu nadającego prawo bądź też stwierdzającego nabycie prawa wszakże zastały spełnione wszystkie zasadnicze przesłanki do nabycia prawa

Zasada podziału władzy:

• Wyodrębnienie 3sfer władzy (3sfer działania państwa) - ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza(podział w znaczeniu funkcjonalnym, czy też przedmiotowym)

• Przypisanie każdej z tych władz odrębnych organów państwowych (podział organizacyjny zwany podmiotowym)

• System hamulców i równowagi lub też system wzajemnego hamowania się i równoważenia się władz.

Zasada suwerenności narodu i przedstawicielstwa.

-art. 4 ustawy zasadniczej.

Formy wykonywania władzy przez Naród (art.4. 2konst.):

- przez swoich przedstawicieli.

-bezpośrednio.

Formy (instytucje) demokracji bezpośredniej w Polsce:

- referendum -obywatele w drodze głosowania powszechnego wyrażają swą wolę określonej lub określonych sprawach.

- obywatelska inicjatywa ustawodawcza - uprawnienie określonej grupy wyborców do wniesienia projektu ustawy do parlamentu.

Osobami które mogą brac udział w głosowaniu są:

-osoby pełnoletnie, które ukończyły 18 lat.

- wstąpiły w związek małżeński.

- posiadanie w pełni praw publicznych.

Rodzaje referendów:

• Ogólnokrajowe w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art. 125 Konstytucji)

• W sprawie wyrażania zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej przewidującej przekazanie organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach (art. 90 ust.3 Konstytucji).

• W sprawie zatwierdzenia zmiany konstytucji dotyczącej postanowień zawartych w rozdziałach 1, 2, 7 (art. 235 ust.6 Konstytucji)

• Referendum lokalne (art.170 konstytucji).

Mandat- to całokształt praw i obowiązków parlamentarzysty.

Mandat wynikające z wyborów pełnomocnictwa udzielone deputowanemu w akcie wyborczym przez wyborców.

Mandaty:

-imperatywny

-wolny

Mandat imperatywny:

• Poseł (deputowany) jest reprezentantem (przedstawicielem) tych i tylko tych, którzy go wybrali, a więc swojego okręgu wyborczego.

• Istnieje węzeł prawny pomiędzy posłem, a jego wyborcami, tj. poseł jest związany wolą swoich wyborców

• Poseł ponosi odpowiedzialnośc przed jego wyborcami, co może przybrac postac odwołania posła przez wyborców.

Mandat wolny:

• Poseł reprezentuje cały naród, nie zaś konkretnej grupy osób w postaci wyborców ze swojego okręgu ( charakter uniwersalny, generalny)

• Mandat wolny cechuje niezależnośc- czyli ani wyborcy, ani organizacje nie mają możliwości narzucania posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie.

• Mandat ma charakter nieodwołalny-mandat raz nadany w akcie wyborczym nie może być przez wyborców cofnięty.

Zasada pluralizmu politycznego:

• Wielkośc partii politycznych.

• Równośc partii politycznych w prawie i wobec prawa.

• Demokratyczny charakter partii politycznych.

Partia polityczna- jest to dobrowolna organizacja, występująca pod określona nazwą, stawiająca sobie za cel udziału w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Ewidencje partii politycznej prowadzi sąd okregowy w Wrszawie.

Z chwilą wpisania do ewidencji partia zyskuje osobowośc prawną.

ŹRÓDŁA PRAWA:

Akty prawne (akty normatywne) zgodnie z postanowieniami Konstytucji podzielone są na dwie grupy:

• Źródła powszechne obowiązującego prawa (art. 87 Konst.)

• Źródła wewnętrznie obowiązującego prawa (art.93 Konst.)

Źródła wewnętrznie obowiązującego prawa:

-obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi je wydającemu.

- nie mogą stanowic podstawowych decyzji wobec obywateli oraz nie mogą zmieniac sytuacji prawnej podatników spoza struktury organizacji podległej organizmowi wydającemu te akty.

-podlegają kontroli co do ich zgodności z prawem powszechnie obowiązującym

-system aktów prawa wewnętrznego ma charakter otwarty, zarówno w aspekcie przedmiotowym, jak i podmiotowym.

-konstytucja wymienia takie akty z tego systemu, jak: uchwały Rady Ministrów oraz zarządzanie Prezesem Rady Ministrów i ministrów.

Źródła powszechnie obowiązującego prawa- jest to katalog zamknięty.

• Konstytucja

• Ustawy

• Retyifikowane umowy miedzy narodowe

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego

Ustawa jest to akt normatywny, który zawiera normy generalne i abstrakcyjne. Uchwalony jest przez Sejm za zgoda Senatu w szczególnym trybie ustawodawczym. Akt normatywny o nieograniczonym zakresie przedmiotowym i o najwyższej mocy prawnej w całym systemie prawnym po konstytucji.

Istnieje zasada domniemania zgodności ustaw z Konstytucją.

Rozporządzenie- jest to akt normatywny wydawany na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.

Upoważnienie powinno zawierac:

-organ właściwy do wydania rozporządzenia, czyli szczegółowośc podmiotowa.

-zakres spraw przekazanych do uregulowania jest tzw. szczegółowość podmiotowa.

-wytyczne dotyczące treści aktu tzw. szczegółowośc treściowa.

Zakaz subdelegacji oznacza, że organ właściwy do wydania rozporządzenia nie może przekazac swoich kompetencji, w tym zakresie innemu organowi.

Rozporządzenia wydają:

- Prezydent

- Prezes Rady Ministrów

- Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

- oraz przewodniczący określonych w ustawie komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów

Akty prawa miejscowego - są niewątpliwie akty normatywne, obowiązujące na obszarze działania jednostek, które je ustanowili. Są wydawane przez organy, samorządu terytorialnego oraz te terenowe organy administracji rządowej. Są wydawane, również na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie.

Na podstawie konstytucji można wyróżnic 3 typy ratyfikowanych umów międzynarodowych:

• Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

• Umowy międzynarodowe ratyfikowane bez uprzedzeń zgody ustawy.

• Umowy, które wymagają zgody na ratyfikacje wyrażonej w trybie szczególnym - są to umowy w wyniku których państwo polskie przekazuje organizacji lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.

Prawo Unii Europejskiej (prawo wspólnotowe)

• Pierwotne prawo wspólnotowe:

-wszystkie traktaty założycielskie

-traktaty zmieniające uzupełniające traktaty założycielskie

-traktaty zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

-umowy akcesyjne

-ogólne zasady prawa

• Pochodne prawo wspólnotowe:

-rozporządzenia

-dyrektywy

-decyzje

-zalecenia

-opinie

Prawo pierwotne jest to prawo tworzone przez państwo członkowskie w trakcie umów międzynarodowych.

Prawo pochodne - prawo tworzone przez organ wspólnoty.

Zasady istotne z punktu widzenia miejsca prawa wspólnotowego w krajowym porządku prawnym.

• Zasada bezpośredniej skuteczności prawa Unii europejskiej w krajowym porządku prawnym.

• Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej przed prawem krajowym.

• Zasada jednolitości stosowania prawa unii Euripejskiej.

Stanowisko naszego Trybunału Konstytucyjnego jest całkowicie odmienne. Żadne normy prawa wspólnotowego nie mają pierwszeństwa w czasie kolizji.

Podmiotem praw i wolności jest osoba prawna i fizyczna.

Ograniczanie praw i wolności (art. 31. ust.3 Konstytucji)

• Ustawowa forma ograniczania.

• Istnienie konieczności wprowadzenia ograniczenia w demokratycznym państwie prawnym.

• Funkcjonalny związek ograniczenia z realizacją co najmniej jednej z następujących wartości: bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochrona środowiska, zdrowia i moralności publicznej, wolności i praw innych osób.

• Zakaz naruszania istoty danego prawa i wolności.

Katalog wolności praw i jednostki oparty został na kilku zasadach przewodnich:

1. zasada godności człowieka

2. zasada wolności- swoboda podejmowania przez człowieka decyzji o swoim postępowaniu, a zatem działanie zgodnie z własną wolą.

3. zasada równości; Zasada równości nakazuje władzy publicznej:

a)równe traktowanie podmiotów wolności i praw w procesie stosowania prawa( równość wobec prawa)

b)uwzględnienia zasady równości przy tworzeniu prawa(równość w prawie)

c)przestrzeganie reguły niedyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiej kolwiek przyczyny.

Zasada równości wobec prawa nakazuje traktowanie adresatorów określonej normy prawnej znajdującej się w takiej samej lub podobnej sytuacji prawnie relewantnej(cecha).

Godność człowieka może być rozpatrywana w 2 płaszczyznach:

• W pierwszej jawi się jako wartość transcendentna, pierwotna wobec innych praw i wolności(dla których jest źródełem, przyrodzona i niezbywalna, stanowi immanentną cęchę każej istoty ludzkiej, która nie wymaga uprzedniego ,,zdobycia'' ani też nie może zostać przez człowieka utracona w tym znaczeniu człowieka zawsze zachowuje godność i żadne zachowanie w tym również działanie prawodawcy, nie mogą go tej godności pozbawić.

• W drugim znaczeniu godność człowieka występuję jako godność ,,osobowa'' najbliższa temu co można określić prawem osobistym, obejmującym wartość życia psychicznego każdego człowieka oraz te wszystkie wartości które określają podmiotową pozycję jednostki w społeczeństwie i które składają się według powszechnej opinii na szacunek każdej osobie. Jedynie godność w tym drugim znaczeniu może być przedmiotem naruszenia, może być ,,dotknięta'' przez zachowanie innych osób oraz regulacje prawne.

Środki ochrony godności i praw:

1. Prawo do sądu i instancyjności postępowania.

2. Prawo do wynagrodzenia za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działanie organów władzy publicznej

3. skarga konstytucyjna

4. prawo do pomocy RPO

Prawo do sądu (Art. 41 Konstytucji):

• Prawo do wszczęcia postępowania przed organem

• Prawo do ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności

• Prawo do wyroku czyli do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia w odpowiednim terminie

• Prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpatrujących sprawy.

Instancyjność postępowania oznacza aby ten środek był realny tzn. istniała realna możliwość realnego merytorycznego rozpatrzenia sprawy w postępowaniu odwoławczym( apelacja a nie kasacja, kasacja nie jest 3 instancją)

Niezależność sądownictwa realizowana jest przez 3 dyrektywy:

• Oddzielnie organizacyjne sądownictwa od organów innych władz

• Zakaz zmieniana lub uchylania orzeczeń wydawanych przez sądy prze organy innych władz

• Możliwość ingerencji poza orzeczniczą sferę działania sądów i tylko w przypadkach określonych w ustawie.

Absolutna wolność sędziego od jakichkolwiek czynników zewnętrznych na rozpatrywana przez sprawę poza dowodami, argumentami przedstawianymi w toku postępowania przez uczestników procesu.

Bezstronność sędziowska oznacza to że sędzia nie powinien być stronniczy czyli uprzedzony co do którejkolwiek ze stron.

Publiczne rozpatrywanie szkody

Prawo do wynagrodzenia szkody( art. 77 ustęp 1)

1.wystąpienie szkody

szkoda-uszczerbek, zarówno w charakterze majątkowym jak i niemajątkowy

2.działanie organu władzy publicznej (zachowanie czynne danego organu)

3. Działanie organu władzy publicznej musi być niezgodne z prawem( jest ściśle związana ze źródłami prawa)

4.Musi istnieć związek przyczynowy pomiędzy niezgodnym z prawem działaniem organu władzy publicznej a wyrządzona szkodą.

Skarga konstytucyjna: szczególny środek prawny pozwalający jednostce( innym podmiotom, konstytucyjnych praw i wolności) za zwrócenie się do sądu konst. O zweryfikowanie ostatecznego rozstrzygnięcia organów władzy publicznej ( sądu lub organu administracji publicznej o ile rozstrzygnięcie to narusza konstytucyjne prawa lub wolności.)

W polskim systemie prawa skarga konstytucyjna jest w ujęciu węższym.

Przedmiotem skargi konstytucyjnej jest akt normatywny a dokładniej rzecz ujmując jest przepis prawny zawarty w ustawie czy też akcie normatywnym na podstawie którego sąd lub organ adm. publicznej orzeka ostatecznie o wolnościach prawach albo o obowiązkach a prawach określonych w konstytucji.

Przy wnoszeniu skargi konstytucyjnej obowiązuje zasada subsydiarności tzn. że skargi można wnieść po wykorzystaniu dostępnej drogi prawnej o ile droga taka przysługuje( na ostateczne rozstrzygniecie).

Skargę konstytucyjną wnosi w terminie 3 mieś od dnia otrzymania przez skarżonego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Skarga konstytucyjna jest wolna od opłat . skargę konstytucyjna sporządza adwokat bądź tez radca prawny.

---