psychoanaliza
początki psychoanalizy
http://www.wiw.pl/filozofia/historia/wiek_xx_003.asp
1896-1905
- Sigmund Freud (1856-1939): początki psychoanalizy. Psychoanaliza nie rodzi się na terenie filozofii, ale w jej późniejszym rozwoju odegrała bardzo poważną rolę, zmieniając dogłębnie naszą koncepcję człowieka (przez wskazanie roli nieświadomości) oraz podkreślając rolę funkcji, którą spełnia język (dzięki czemu psychoanaliza ma bliski związek z filozofią i oddala się od zajmujących obiektywistyczną postawę nauk przyrodniczych). Freud sam określił się mianem "awanturnika" i miał pełną świadomość, że naszą wizję człowieka zmienia w stopniu nie mniejszym niż darwinizm. Za tekst inaugurujący psychoanalizę tradycyjnie uważa się Traumdeutung (Objaśnianie marzeń sennych) z 1900 roku, przy czym nader pośpiesznie zinterpretowano tę książkę jako sprawozdanie z autoanalizy, jaką Freud przeprowadził, wskutek czego zrodził się swoisty mit na temat powstania psychoanalizy, gdy tymczasem wydaje się, że ten tekst ma raczej charakter czysto analityczny. Początkowo Freud zajmuje stanowisko fizjologiczne i neurologiczne, czyli scjentystyczne (choć trzeba przyznać, że ma też przekonania zapożyczone od Empedoklesa, Schopenhauera i Nietzschego, do których należałoby dodać jeszcze Leibniza); potem paradoksalnie uznaje chorobę za niezbywalny składnik życia i nadaje sens temu, co go pozornie nie miało. Interpretuje także to, co ukazuje się na powierzchni (przede wszystkim w postaci ludzkich zachowań) jako ekspresję konfliktowych procesów, które zachodzą w mrokach nieświadomości i dlatego nie są uchwytne dla osoby zainteresowanej. Wiele pojęć psychoanalitycznych weszło nie tylko do języka współczesnej filozofii, lecz stało się również składnikiem świadomości potocznej (nieświadomość, analiza, popęd, libido, superego, kompleks kastracyjny, narcyzm, projekcja, regresja itd.).
http://prace.sciaga.pl/21747.html
Pod koniec XIX wieku następuje przełom w badaniach nad rozwijającą się wówczas dziedziną nauki - psychologią.
Zygmunt Freud formułuje swą rewolucyjną teorię, która miała za zadanie wyjaśnić patologiczne zachowania u pacjentów.
Na tej podstawie Freud opracował formę psychoterapii, metodę leczenia zaburzeń emocjonalnych, którą nazwano psychoanalizą freudowską.
U podstaw psychoanalizy leżało pragnienie poznania struktury psychicznej człowieka, chęć poznania rozwoju i funkcjonowania jego osobowości, a także zjawisk kulturowych i społecznych będących wytworem działania jego świadomości i mających na nią wpływ.
Freud wyszedł z założenia, że rozwój rodowy człowieka ma istotne znaczenie w jego rozwoju osobniczym a konsekwencją tego jest ustawiczny problem wyboru pomiędzy popędami a zachowaniem, które to narzuca kultura.
Psychoanaliza miała przyczynić się do lepszego poznania i zrozumienia ludzkich zachowań, jakże niekiedy dziwnych.
Freud uważał, że zachowaniami ludzi kierują instynkty seksualne, które dominują w zachowaniu już w pierwszych kilku latach życia. To rodzice oraz społeczeństwo uczą jak należy nad nimi panować. Według Freuda fakt, iż dzieci dowiadują się, że wrodzone instynkty są złe prowadzi do silnego niepokoju w życiu dorosłym i co za tym idzie do tłumienia tychże instynktów w psychice. Tłumione myśli i uczucia znajdują się w naszej podświadomości i uosabiają się w formie irracjonalnych zachowań, od pozornie nic nieznaczących przejęzyczeń, zapomnień, przestawień do wyraźnych objawów choroby psychicznej.
Freud wyjaśnia, że nieświadome procesy psychiczne mają znaczący, jeśli nie główny wpływ na zachowanie się człowieka. Rozłożona na trzy strefy, nieświadomość - przedświadomość - świadomość (Rosińska, 1985),
przedmiot psychoanalizy
http://prace.sciaga.pl/21747.html
Psychoanaliza Freuda dzieli się na trzy podstawowe aspekty:
teoria dotycząca funkcjonowania umysłu,
teoria dotycząca rozwoju dziecka - Freud zupełnie inaczej opisywał rozwój dziecka niż większość współczesnych mu psychologów. Uważał on, iż dziecko rodzi się z popędami i pragnieniami, które wielu kojarzą się tylko z życiem dorosłym. W procesie identyfikacji dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z istnienia pewnych zasad, które są silniejsze od jego dążenia do zaspokajania własnych tylko potrzeb i pragnień. Według Freuda, w umyśle dziecka formułuje się nowy element struktury osobowości, który kontroluje postępowanie człowieka według ogólnie przyjętych norm i zasad. Działanie przeciwko którejkolwiek zasadzie powoduje poczucie winy. Freud zwracał także uwagę na związki międzyludzkie gdyż te wcześnie nawiązane mają kluczowe znaczenie i wpływ dla późniejszego rozwoju.
metody leczenia ludzi cierpiących na zaburzenia psychiczne.
Tak, więc, punktem wyjścia psychoanalizy jest przekonanie, iż procesy psychiczne są nieświadome a najważniejszą rolę w nieświadomości odgrywa pierwotny popęd seksualny (libido). http://www.opoka.org.pl/biblioteka/T/TM/wokol_veritatis5.html
Przedmiotem psychoanalizy jest nieświadomość. Zajmuje się ona obszarem subiektywności, chce wykazać rolę przeżycia indywidualnego,
jakości psychiczne
Nieświadomość - http://pl.wikipedia.org/ - skupia wyobrażenia które są nieakceptowane przez świadomość i między innymi z tego względu nie mogą zostać uświadomione. Zachowują jednak duży ładunek energetyczny dzięki czemu stale próbują przedostać się do świadomości. Efektem tych dążeń są takie akty psychiczne jak marzenia senne, objawy nerwicowe (np. lęki, natręctwa, objawy konwersyjne), przejęzyczenia i czynności pomyłkowe.
Zygmunt Freud używał terminu nieświadomość w dwóch znaczeniach:
deskryptywnym: określenie czy dane wyobrażenie jest obecnie w polu świadomości czy też poza tym polem; nieświadome w tym znaczeniu to „nie będące aktualnie w polu świadomości”
systemowym: określenie do którego systemu przynależna jest dane wyobrażenie: świadomości, przedświadomości czy nieświadomości; nieświadome w tym znaczeniu to tyle co „należące do systemu nieświadomości”.
Badanie stosunku wyobrażeń do świadomości/nieświadomości wskazuje topiczne ujęcie procesów psychicznych przez psychoanalizę. Z uwagi na ten kierunek badań psychoanaliza określana jest jako psychologia głębi (niem. Tiefenpsychologie).
Freud twierdził że nieświadome (w sensie systemowym) mogą być „wyobrażenia”, które są „zespołami śladów pamięciowych” obsadzone pewną ilością popędu czyli ładunku energetycznego (obsadzenie - niem. besetzung). Nie mogą nieświadome być popędy, gdyż one jako takie nie wchodzą w żadne relacje z świadomością/nieświadomością. Odniósł się także do określeń „nieświadome emocje”, „nieświadome uczucia” twierdząc, że nieświadomość tyczy się tylko wyobrażenia związanego z daną emocją czy uczuciem. Mówiąc „nieświadoma miłość”, „nieświadomy lęk” mamy na myśli nieświadome wyobrażenia, które wywołały by miłość czy lęk gdyby dostały się do świadomości.
Cechami charakterystycznymi systemu nieświadomości są:
niesprzeczność, - W nieświadomości wyobrażenia nie są różnicowane ze względu na treść wyobrażenia a jedynie na ilość ładunku energetycznego która jest z nim powiązana. Z tego względu wyobrażenia te „nie są wzajemnie sprzeczne”.
proces pierwotny, - Między znajdującymi się w systemie zwanym nieświadomością zachodzą pewne relacje, które Freud nazwał psychicznym procesem pierwotnym. Składają się na niego dwa mechanizmy psychiczne:
a) przesunięcie
bezczasowość - W systemie nieświadomym wyobrażenia nie są uporządkowane chronologiczne, czyli np. u człowieka dorosłego nieświadome wyobrażenie powstałe w dzieciństwie są tak samo aktualne jak te powstałe w dorosłości.
brak odniesienia do rzeczywistości zewnętrznej. - Wyobrażenia tkwiące w systemie nieświadomości nie mają odniesienia do rzeczywistości. Są aktywne cały czas, bez względu na aktualną sytuację zewnętrzną. Oznacza to, że pewne życzenia są aktywne cały czas, bez względu na to czy rzeczywistość aktualnie pozwala na ich realizację, czy jest ona sprzeczna z np. normami moralnymi, interesem danej osoby, itp.
przedświadomość - http://pl.wikipedia.org/ - termin wprowadzony do psychoanalizy przez Zygmunta Freuda jako określenie granicznej sfery psychiki między świadomością a nieświadomością. Obejmuje ona treści nie będące aktualnie w polu świadomości (treści stłumione - w przeciwieństwie do treści wypartych, należących do sfery nieświadomości), lecz które mogą być łatwo aktywizowane i powrócić do świadomości.
świadomość - http://pl.wikipedia.org/ - to stan, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe, oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie (somatycznie i/lub autonomicznie). Zwykły stan czuwania.
http://prace.sciaga.pl/21747.html
Główne funkcje świadomości to funkcje adaptacyjne, jak percepcja czy regulowanie dostępu bodźców wewnętrznych do sfery duchowej. Dla świadomości charakterystyczny jest fakt, że jej stan szybko przemija.
Relacja pomiędzy świadomością i nieświadomością polega na konflikcie i cenzurze, a źródeł ich należy szukać we wczesnych fazach rozwoju dziecięcej seksualności pomimo tego, iż na rozwój i kształtowanie jednostki jako istoty społecznej mają wpływ także obyczaje społeczne.
pierwotne - to mechanizm redukcji napięcia przez id. Polega on na wytworzeniu wyobrażenia przedmiotu zaspokajającego potrzeby psychiczne. Marzenia senne, halucynacje, urojenia, myślenie autystyczne i życzeniowe są przykładami procesu pierwotnego. Proces pierwotny zapoczątkowuje proces wtórny. Na proces pierwotny składają się dwa mechanizmy psychiczne:
a) przesunięcie polegające na tym, że jedno wyobrażenie przekazuje drugiemu całą swoją energię,
b) zagęszczenie (kondensacja) w którym jedno wyobrażenie bierze na siebie ładunek kilku innych wyobrażeń. Efekty tego procesu można obserwować np. w marzeniu sennym w którym jawna treść przedstawia osobę wyglądającą jak znajomy A, ubraną jak znajomy B, zachowującą się jak jeden z rodziców, podczas gdy śniący wie że to żona.
Przykład: Głodna osoba, która wie, że jej potrzebę zaspokoi jedzenie znajduje się pod wpływem procesu pierwotnego
wtórne - to mechanizm psychiczny polegający na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokojenia potrzeby, zapoczątkowanej przez proces pierwotny, a następnie sprawdza go poprzez testowanie rzeczywistości. W służbie procesu wtórnego pozostają wszytskie wyzsze funkcje psychiczne i intelektualne.
Przykład: Głodna osoba myśli, gdzie mogłaby znaleźć jedzenie, a następnie idzie do sklepu i kupuje chleb
libido i fazy rozwoju libido
(z łac. "żądza")- zachowanie mające na celu zaspokojenie potrzeby bliskości cielesnej, rozkoszy.
Pojęcie wprowadził Zygmunt Freud, który rozumiał libido jako formę energii za pośrednictwem której popędy życia spełniają swoje funkcje.
Pierwotna energia psychiczna (libido) sterująca jednostką w jej przedsięwzięciach bierze się z popędu płciowego. (Zaznaczyć tu należy jednakże, iż Freud rozumiał libido bardzo szeroko. Była to energia życiowa, zaspokojenie której prowadzi do szeroko rozumianej przyjemności.)
wg psychologii Freuda, energia psychiczna lub siła życiowa, którą ma nawet niemowlę; libido przechodzi przez kilka stadiów, określonych przez Freuda jako:
- faza oralna, w której dziecko rozpoznaje wszystko za pomocą ust - pierwszym organem po narodzeniu stającym się strefą erogenną i stawiającą libidalne żądania psychice są usta; cała aktywność psychiczna jest nastawiona na zaspokojenie tej strefy; w uporczywym ssaniu dziecka przejawia się potrzeba zaspokojenia (mająca źródło w pobieraniu pokarmów i jest przez nie pobudzana) i dąży do uzyskania przyjemności niezależnie od pokarmu więc można ją uznać za potrzebę seksualną;,
- faza analna (sadystyczno-analna), w której dziecko w pełni kontroluje własne ciało - poszukiwanie zaspokojenia w agresji i czynnościach wydzielania;
- faza genitalna (faza falliczna), kiedy instynkty seksualne znajdują upust w zewnętrznym okazywaniu miłości - rolę odgrywają tylko męskie narządy płciowe; wczesno-dziecięca płciowość osiąga swój szczyt i zbliża się do swego kresu; od tej fazy - odrębne losy chłopca i dziewczynki;
- faza płciowa - okres dojrzewania; pełna organizacja życia płciowego; stan gdy: 1. zachowane zostają liczne wcześniejsze kateksje libido, 2. inne kateksje libido zostają wchłonięte przez funkcję seksualną jako przygotowawcze dające przyjemność wstępną, 3. inne dążenia zostają wyłączone z organizacji życia płciowego lub są całkowicie stłumione, lub znajdują inne zastosowanie w obrębie ego;
Libido, pojęcie związane ze strukturą osobowości, wprowadzone przez Z. Freuda do psychoanalizy. Mianem libido Freud nazwał jeden z podstawowych popędów - eros, którego celem jest:
1)dążenie do stwarzania coraz to większych całości, tworzenie więzi
2)samozachowanie
3)dążenie do zachowania gatunku.
Libido pojawia się u początków życia. Wraz z kształtowaniem się struktury osobowości, różnicującej się na: id, ego, superego, początkowo cała zawartość libido jest zgromadzona w ego. Ego też przez całe życie pozostaje wielkim rezerwuarem, z którego do poszczególnych obiektów są wysyłane lub wycofywane impulsy libido. Przeciwieństwem libido jest popęd destrukcyjny, nazwany przez Freuda "popędem śmierci".
struktura osobowości
id -
- Id jest rodzajem macicy, w której dochodzi do ukształtowania ego i superego.
- Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb.
- Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię.
- Id reprezentuję wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej.
- Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia.
- Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne).
- Id jest sferą biologiczną człowieka.
- Id jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda.
- W analizie transakcyjnej odpowiednikiem id jest komponent dziecka.
http://prace.sciaga.pl/21747.html - Dzieci przychodzą na świat z wrodzonymi zachowaniami instynktowymi, których źródłem według Freuda jest struktura osobowości o nazwie ID (ono).
- Jest to najstarsza część aparatu psychicznego (Rosińska, 1993).
- Są to pierwotne nieświadome tendencje popędowe, instynkty związane z uczuciami zmysłowymi.
- Id stanowią treści biologicznie dziedziczone.
- Id działa na zasadzie hedonizmu, czyli dążenia do przyjemności i unikania przykrości.
- Id domaga się natychmiastowego zaspokajania wszelkich pragnień bez względu na koszty i rezultaty, które musi ponieść jednostka.
- Id funkcjonuje poza świadomością i jest constance - ciągle obecne.
- Stanowi ono zbiornik ślepych sił, popędów seksualnych i różnorodnych irracjonalnych impulsów domagających się zaspokojenia zgodnie z zasadą rozkoszy bez uwzględniania jakichkolwiek innych czynników.
- Jest ono głównym źródłem energii i motorem osobowości.
ego -
- Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia.
- Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi.
- Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone.
- Ego jest sferą intelektualną człowieka.
- Ego jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda.
- W analizie transakcyjnej odpowiednikiem ego jest komponent dorosłego.
http://prace.sciaga.pl/21747.html
- EGO, które kontroluje id a tym samym reprezentuje rozwagę.
- Zadaniem ego jest samozachowanie.
- Ego to świadome `ja', które wynika z konieczności dostosowania się do rzeczywistości, poprzez częściowe zaspokojenie, a częściowe hamowanie popędów pierwotnych.
- Procesy zachodzące w Ego dążą do zachowania życia.
- Ego to jedyna świadoma część umysłu; są to nabyte doświadczenia, pełniące funkcje koordynujące wymagania id oraz super ego.
- Ego można określić jako rozsądek, czyli my jako my.
- Ego rodzi się nie z sił biologicznych a z rodzinnych i społecznych.
- Działa ono jako mediator pomiędzy popędami id a światem zewnętrznym.
- Dojrzałe i zdrowe ego dostosowuje potrzeby id i super ego do tego, aby można było je zaakceptować bez ryzyka destrukcji.
- Ego stanowi powierzchnię osobowości, część siebie, którą pokazujemy światu.
- pod wpływem warunków zewnętrznych zamienia zasadę rozkoszy na zasadę rzeczywistości.
- Ego niewątpliwe rozwija się wraz z doświadczeniem i powoduje rozwój różnic w zachowaniu, ma też najtrudniejszą rolę do wykonania: musi sprostać pragnieniom płynącym z id, naciskom z super ego oraz wymaganiom świata zewnętrznego.
superego -
- Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji.
- Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności).
- Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi.
- Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców.
- Superego jest sferą moralną człowieka.
- Superego jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda.
- W analizie transakcyjnej odpowiednikiem superego jest komponent rodzica.
- nad Ja - składa się z sumienia i nad jaźni.
- Sumienie decyduje o sposobie działania; to metafora diabła i anioła siedzących na dwóch ramionach mówiących jak człowiek ma postąpić.
- Nad jaźń to wyidealizowany obraz siebie, to `ja' idealne, które pozostaje pod wpływem oddziaływań wychowawczych.
- Super ego rozwija się najpóźniej i jak mówi Rosińska (1993) jest specjalną instancją psychiczną, która wykształciła się wskutek zależności dziecka od rodziców.
- Podstawowym mechanizmem, który uczestniczy w kształtowaniu się super ego jest identyfikacja jednostki.
- Nad ja to zbiór zasad, wyznawanych i wpajanych przez rodziców oraz społeczeństwo.
- Doświadczenia w postaci zakazów i nakazów społecznych pełnią rolę sumienia, które represjonuje ślepe siły id.
- Silne super ego służy do zahamowania biologicznych instynktów id.
- Jest to moralna świadomość, działająca jak cenzura, która zezwala bądź nie wejść do naszej świadomości niektórym faktom - zgodnie z wpojonymi w dzieciństwie nakazami lub zakazami.
- Super ego pozostaje w relacjach z ego. Obserwuje je, ocenia, a także zmusza do stałego doskonalenia się. Super ego krytykuje, chwali oraz potępia.
- Zamieszkuje ono niepożądane myśli i stanowi głos moralności. Dlatego można o nim mówić jako o restrykcyjnym nadzorcą świadomych działań.
mechanizmy obronne osobowości
W psychologii metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości, zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy. Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.
W pewnym nasileniu występują u praktycznie każdego człowieka i pełnią rolę przystosowawczą. Mechanizmy obronne są jednak zawsze zniekształceniem zachowania lub oglądu rzeczywistości, w dłuższym okresie czasu zatem mogą uniemożliwić przystosowanie, a zawsze nieco zubożają życie.
Mechanizmy obronne ego
Techniki unikania działania
represja (wyparcie) - Jest to usunięcie ze świadomości myśli, uczuć, wspomnień i pragnień, które przywołują bolesne skojarzenia lub w inny sposób zagrażają spójności osobowości danej jednostki (na przykład prowokują pytania o moralność).
Wyparcie jest jednym z podstawowych pojęć psychoanalizy. Według Freuda dzieli się ono na dwa typy:
- Tzw. wyparcie pierwotne ma miejsce, kiedy pewne przeżycia lub emocje na bieżąco są niedopuszczane do świadomości. Takie zjawiska nigdy do niej nie docierają.
- Tzw. wyparcie wtórne, albo następcze albo właściwe ma miejsce, kiedy zjawiska, które pojawiły się w świadomości, ale wtórnie zostały wypchnięte do podświadomości.
Wyparte zjawiska pozostają w podświadomości dzięki mechanizmowi zwanemu cenzurą, kontrolowanemu przez superego, czasem jednak pojawiają się niespodziewanie kiedy cenzura słabnie (np. pod wpływem alkoholu), mogą też być przyczyną nerwic.
Jest to unikanie działań lub myśli poprzez utrzymywanie ich poza świadomością.
Przykład: Matka krzyczy na dziecko. Nie zastanawia się dlaczego. Dzięki temu unika poczucia winy, które by miała, gdyby się zastanowiła, ale kosztem zniekształcenia obrazu rzeczywistości (dziecko jest karane bez powodu, cierpi i może przeżyć traumę).
zwlekanie (odraczanie) - Jest to odsuwanie w czasie działań, o których wiemy, że musimy je podjąć. Dzięki temu chwilowo czujemy się lepiej, jednak na dłuższą metę jest to niekorzystne - zwlekanie nie uwalnia od konieczności działania, a zmniejsza pole ewentualnego manewru w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych trudności.
Techniki przemieszczenia
acting-out - rodzaj zachowań, w których poprzez działanie wyrażane są bezpośrednio nieuświadomione impulsy. Dzięki temu można uniknąć uświadomienia sobie towarzyszących zwykle tym impulsom emocji. Acting-out jest jednym z mechanizmów obronnych, często prowadzącym do działań aspołecznych.
Przykład: Dresiarze bijący kijami baseballowymi pierwszego napotkanego człowieka.
Zysk psychologiczny agresora: wyładowanie się, poczucie wszechmocy, wzrost poczucia pewności siebie. Nieplanowanie tej agresji i szybkie znalezienie dla niej ujścia pozwala na uniknięcie niepewności, strachu i innych towarzyszących zwykle aspołecznym działaniom uczuć.
fiksacja - (od łac. figere, przybijać) - Polega na kurczowym trzymaniu się wyuczonych mechanizmów przystosowania (myśli i zachowań), dzięki czemu nie dopuszcza się myśli, które mogłyby spowodować frustrację. Daje to zysk psychologiczny jeśli zagrożenie minie, ale uniemożliwia przystosowanie się do niego.
Przykład: Orkiestra na Titanicu grała ponoć do samego końca...
konwersja (łac. conversio, odwrócenie) - Jest to generowanie przez podświadomość rozmaitych (pozornych lub rzeczywistych) dolegliwości fizycznych w celu uzasadnienia niepodejmowania działań przez jednostkę lub odwrócenia jej uwagi od niechcianych myśli i uczuć.
Konwersja jest mechanizmem bardzo charakterystycznym dla osobowości histerycznej, lecz występuje sporadycznie także u ludzi nie wykazujących cech histeryka.
Przykład: Pracownik ma zostać zwolniony. Zaczyna go boleć noga. Kiedy znajdzie nową pracę, noga przestaje boleć.
regresja - W psychologii powrót do zachowania charakterystycznego dla wcześniejszego okresu rozwojowego. Powrót ten może również objawiać się na płaszczyźnie emocjonalnej (odczuwanie siebie jako dziecka, przypominanie sobie uczuć podobnych do tych odczuwanych jako dziecko, itp.).
Regresja zachodzi głównie pod wpływem stresu, może mieć także miejsce na polecenie hipnotyzera podczas hipnozy (tzw. regresja hipnotyczna), albo autohipnozy (np. praca z linią czasu w NLP).
Regresja pod wpływem stresu jest jednym z psychologicznych mechanizmów obronnych.
Podczas regresji człowiek czasem przypomina sobie fakty od dawna zapomniane. Bywa jednak i tak, że fakty zasłyszane (np. treść książek), lub kompletnie zmyślone objawiają mu się jako autentyczne.
substytucja (od łac. substituere, podstawić) - Jest to zastępowanie nieosiągalnych celów celami łatwiejszymi, zmiana obiektu na który skierowany jest popęd. Istnieją dwie główne formy substytucji: sublimacja i kompensacja.
- kompensacja - (łac. compensatio, równoważenie) - Jest to wynagradzanie siebie za braki lub defekty. Daje chwilową przyjemność, ale powtarzane może spowodować utrwalenie się podświadomego skojarzenia danego defektu z nagrodą i utrudnić jego usunięcie.
Przykład: Dziewczyna uważa się za nieatrakcyjną, więc wynagradza to sobie słodyczami.
Ogólniej używa się tego terminu także w nieco innym znaczeniu, skierowania aktywności na cele podobne do tych, których nie potrafimy osiągnąć.
Przykład: Flirt zamiast stałych związków.
- sublimacja - od łac. sublimis, wyniosły) - odmiana substytucji. - Jest to zastąpienie swoich celów, popędów i dążeń innymi, łatwiejszymi lub bardziej akceptowanymi społecznie.
Przykład: Boję się podrywać dziewczyny, więc piję piwo, aż skończy się impreza.
Zygmunt Freud uważał, że cały dorobek kultury jest efektem sublimacji popędu seksualnego. Teraz wiadomo, że istnieją też inne motywacje działań artystycznych.
zaprzeczanie własnemu działaniu z przeszłości
zaprzeczanie istnieniu czegoś
nawykowe, utrwalone wzorce zachowań (np. uległość, agresja, unikanie, samochwalstwo, dążenie do niezależności, podejrzliwość)
omdlenie, robienie się słabym, chorym lub zmęczonym
Techniki zniekształcania rzeczywistości
dysocjacja - (łac. dissociatio, rozdzielenie) - Jeden z ostrzejszych mechanizmów obronnych.
Dotyczy zaburzeń określanych niegdyś jako histeryczne.
Polega na czasowej drastycznej modyfikacji cech osobowości lub poczucia tożsamości w celu uniknięcia przykrych uczuć i myśli.
Niektóre odmiany:
- osłupienie dysocjacyjne
- trans i opętanie
- dysocjacyjne zaburzenia ruchu
Przykład 1: Nagły wrzask w celu zwrócenia na siebie uwagi.
Przykład 2 (fuga): Osoba uciekająca z domu i następnie tracąca pamięć, żeby w ten sposób uniknąć przebywania z nielubianymi domownikami.
fantazjowanie - W psychologii fantazjowaniem nazywa się mechanizm obronny, który może być rozumiany jako:
- impuls do działania
- zaspokojenie pragnień w wyobraźni
- myślenie obrazowe
- forma myślenia autystycznego
- jeden ze składników marzeń sennych
Najczęściej fantazjowanie jest opisywane jako odwrócenie uwagi od konkretnego zadania i zwrócenie jej na własne reakcje wyzwolone pod wpływem bodźców zewnętrznych.
Jako mechanizm obronny spełnia następujące funkcje:
- stanowi sposób radzenia sobie z frustracją poprzez dostarczenie zastępczej gratyfikacji, dzięki czemu uciekamy lub oswajamy się z obiektem rodzącym lęk np. zamiłowanie dzieci do wielokrotnego słuchania tych samych przerażających bajek.
- stanowi sposób rozwiązywania konfliktów
- stanowi obronę przed nieakceptowanym zachowaniem
Fantazjowanie obronne - nieproduktywne Fantazjowanie adaptacyjne - produktywne
nieuzasadniona generalizacja
Przykład 1: (tzw. gra w psychiatrię - autentyczne zdarzenie). Psycholog z radością nazywa po imieniu wszystkie swoje zaburzenia psychiczne i rozwodzi się nad nimi. Nic jednak nie robi, żeby z nimi walczyć.
Przykład 2: Tzw. knajpiany filozof, który z lubością rozwodzi się nad problemami świata, dzięki czemu nie musi myśleć o własnych, alkoholowych.
Specyficzną i niebezpieczną formą intelektualizacji jest dehumanizacja. Innym jej rodzajem jest symbolizacja.
projekcja (od łac. proicere, wyrzucać przed siebie) - przypisywanie innym własnych poglądów, zachowań lub cech (najczęściej negatywnych). Przyczyną jest większa dostępność tych poglądów, zachowań i cech u osoby, która je posiada, i tym samym łatwiejsze podciąganie pod daną kategorię.
Przykład: Matka krzyczy na dziecko. Sądzi, że dziecko jest wyjątkowo agresywne. W rzeczywistości sama jest agresywna.
Jak zwykle w przypadku mechanizmów obronnych mamy tu dwa aspekty: uniknięcie frustracji (matka nie musi się czuć winna za niesłuszne skarcenie dziecka) i zniekształcenie rzeczywistości (dziecko cierpi i nie rozumie, czemu jest karcone).
Badania wykazały, że ludzie nie projektują swoich cech ani na osoby zbyt podobne do nich (mogłoby to utrudnić udowadnianie, że samemu się tych cech nie posiada), ani na osoby zbyt odmienne (wówczas teza projekcji wydawałaby się niewiarygodna).
Projekcja bywa niebezpieczna, gdyż często uzasadnia agresywne zachowania poprzez podbudowywanie wiary w agresywne nastawienie całego świata i konieczność samoobrony. Staje się to wówczas typowym symptomem paranoi.
racjonalizacja - (od łac. ratio, rozum) - pozornie racjonalne uzasadnianie po fakcie swoich decyzji i postaw, kiedy prawdziwe motywy pozostają ukryte, często także przed własną świadomością.
Przykład: Matka krzyczy na dziecko. Sądzi, że powodem jest niegrzeczne zachowanie dziecka. W rzeczywistości identyczne zachowanie u dziecka nigdy jej nie przeszkadzało, a prawdziwym powodem jest strach przed wyrzuceniem z pracy. Matka dzięki temu czuje się lepiej (uniknięcie frustracji - nie musi mieć poczucia winy za wyładowanie się na dziecku), ale dziecko niesłusznie cierpi (zniekształcenie rzeczywistości).
Dwie typowe odmiany racjonalizacji zostały nazwane "kwaśnymi winogronami" i "słodkimi cytrynami".
- Kwaśne winogrona to uznawanie za nieważny celu, którego nie osiągneliśmy.
- Słodkie cytryny to wmawianie sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące naszym udziałem są w rzeczywistości przyjemne. Ta forma racjonalizacji znana jest też pod nazwą pozytywnego myślenia.
Przykład: Chciałeś kupić auto sportowe a małżonka wana. Kupiłeś wana więc udowadniasz sobie, że wan jest lepszy.
zaprzeczanie - Zaprzeczanie to fałszowanie obrazu teraźniejszości poprzez nieprzyjmowanie do wiadomości realnych faktów, w celu odsunięcia negatywnych myśli i uczuć, które mogłyby się z tym wiązać.
Przykład 1: Alkoholik, który twierdzi, że nie jest uzależniony, bo może w każdej chwili przestać.
Przykład 2: Matka, która nie wierzy w śmierć syna i wciąż czeka na jego powrót do domu.
Techniki przyjmowania cudzych zachowań
identyfikacja - Jako mechanizm obronny jest procesem, za pomocą którego jednostka w różnym stopniu upodabnia się do kogoś innego, utożsamia z drugim człowiekiem, przejmuje jego myśli, cele i zachowania - identyfikacja z agresorem.
inkorporacja - występuje najczęściej w bardzo młodym wieku. U osób dorosłych świadczy o głębokiej regresji.
Mechanizm ten polega na tym, iż człowiek symbolicznie wchłania, przejmuje i asymiluje cechy, reakcje, postawy i inne róże aspekty życia drugiego człowieka.
Mechanizm ten zachodzi w sferze fantazji i to właśnie odróżnia ten mechanizm od internalizacji i introjekcji.
Przykład: Dziecko wyobraża sobie, że dosłownie pożera matkę.
Wg psychoanalityków ten mechanizm jest procesem charakterotwórczym i stanowi pierwsze stadium kształtowania się osobowości.
introjekcja - pojawia się w celu obrony ego przed uświadomieniem nieakceptowanych, wrogich impulsów.
Polega on na symbolicznym wchłanianiu różnych obiektów zewnętrznych. Obiektami tymi mogą być zarówno ludzie jak i ich cechy. Najczęściej żywimy wobec tych obiektów silne uczucia (np. miłość lub nienawiść), które mogą być zarówno świadome jak i nieświadome. Proces introjekcji jest nieuświadomiony.
Introjekcja oprócz obronnego, ma także znaczenie charakterotwórcze. Jednak bardzo trudno jest rozgraniczyć te dwa znaczenia. Istotą w tych funkcjach jest motywacja lękowa.
internalizacja - (ang internalization, z łac. internus, wewnętrzny) to mechanizm obronny, polegający na przyjmowaniu za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości.
Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy równieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.
Mechanizmy złożone, łączące kilka z powyższych, np.
negatywizm - (u dzieci i młodzieży) to tendencja do zachowania niezgodnego z oczekiwaniami otoczenia, pojawiająca się już w wieku przedszkolnym, kiedy dziecko „sprawdza swoje siły” i często używa słowa „nie”, ale w szczególnie wyraźnie w okresie dojrzewania, kiedy zwłaszcza jest wyrazem niezadowolenia z kontroli ze strony rodziców nauczycieli.
pokuta, naprawienie zła
odwracanie uwagi
samorozgrzeszanie się
tracenie zainteresowania
zemsta
Moralne mechanizmy obronne
Na szczególną uwagę zasługują też tzw. moralne mechanizmy obronne, czyli takie, które pozwalają wciąż uważać się za dobrego człowieka pomimo naruszania własnych zasad moralnych. Można tu wyróżnić np.
Eufemizmy - nazywanie "złych" czynów mniej negatywnymi nazwami
Porównania - porównywanie własnych "złych" czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi
Rozmycie odpowiedzialności - dzielenie się winą z innymi
Przemieszczenie odpowiedzialności - uzasadnianie "złych" czynów jako dopuszczonych przez jakiś wyższy autorytet
Dehumanizacja ofiar swoich czynów - odmiana psychologicznego mechanizmu obronnego zwanego intelektualizacją. O ile klasyczna intelektualizacja przenosi w przestrzeń abstrakcyjną myśli i zdarzenia, o tyle dehumanizacja robi to samo z ludźmi. Inni ludzie przestają posiadać w świadomości danej jednostki cechy ludzkie, są uważani za przedmioty, zwierzęta, podludzi. Takie nastawienie może służyć jednostce do uzasadniania poniżania, wrogości bądź okrucieństwa wobec tych ludzi. W słabszej wersji dehumanizacja jest bardzo rozpowszechniona. Można ją zaobserwować na przykład w urzędach, gdzie z jednej strony petenci są traktowani przez urzędników jako "przypadki do załatwienia", z drugiej strony urzędnicy są utożsamiani przez petentów z instytucją, którą reprezentują.
Skrajne postacie mechanizmów obronnych
Nerwice oraz fobie są często po prostu przerośniętymi ponad miarę mechanizmami obronnymi. Za skrajny przypadek przerostu mechanizmów obronnych można nawet uznać psychozy, w których wizja świata ulega takiemu zniekształceniu, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie.
Niektórzy psychologowie transpersonalni uważają oświecenie, osiągane podobno w wyniku medytacji, za stan w którym człowiek całkowicie pozbawiony jest mechanizmów obronnych. Aby to było możliwe, musi jednak być przestrzegany jakiś kodeks moralny, musi też zaniknąć obraz swojego "ja" (ego), aby nie było czego bronić. W przeciwnym razie dysonans poznawczy powodowany konfliktem między własnym obrazem siebie a obrazem uzyskiwanym od innych osób powodowałby olbrzymie frustracje i nerwicę.
sublimacja popędów i kultura
sublimacja - uwznioślenie, która polega na tym, że energia libido zamiast zostać rozładowana poprzez czynności seksualne, (postrzegane jako prymitywne), zostaje wykorzystana do innych wyższych celów.
Efektem tego są zdobycze kulturowe i rozwój kulturalny człowieka oraz zaspokojenie libido w sensie redukcji stworzonych przez nie napięć biologicznych.
„Rezygnacja z zaspokojenia popędu oznaczałaby jego wyrzeczenie się, jego uśpieni w kierunku czego zmierzają religie wschodu. Sublimacja tak jak ją rozumie Freud, nie zmierza do uśpienia popędu, ale przeciwnie, do jego ochrony. Chodzi o to, aby w taki sposób zmienić cele popędu, iżby uniemożliwienie jego zaspokojenia, wywołane przez przeszkody zewnętrzne nie ugodziło w sam popęd. Najczęściej sublimację osiąga się wówczas, kiedy w wysiłku o charakterze psychicznym i intelektualnym potrafi się w dostatecznym stopniu uzyskać rozkosz”, a zatem uzyskać spełnienie, czyli cel popędu, zmienić natomiast formę jego zaspokojenia.
Przyjęcie tego punktu widzenia, oznaczałoby, że sublimacja, jako mechanizm obronny jest wyłącznie pozytywnym czynnikiem kulturogennym. Jednak nie bez powodu sublimacja zaliczona jest do mechanizmów obronnych, zgodnie zresztą z intencją samego Freuda. Sublimacja jako jeden z objawów nerwicy natręctw uniemożliwia, a w najlepszym wypadku utrudnia tworzenie. Jest przejawem kultury podobnie zresztą jak zjawiska kultury są jej przejawami. Objawy nerwicowe są tworami zastępczymi pewnych stłumień, które musimy dokonać w trakcie ontogenezy.
„Sublimacja jest to właściwość libido, która umożliwia wytworzenie kultury, umożliwia przekształcenie się człowieka zmysłowego, zwierzęcego, w człowieka kulturalnego, zmysłowego”
http://prace.sciaga.pl/21747.html
- kultura to wszystko, `co sprawiło, że życie ludzkie wzniosło się ponad zwierzęce uwarunkowania i czym różni się ono od życia zwierząt (…)
- Kultura obejmuje wiedzę i umiejętności zdobyte dla zaspokojenia potrzeb a także instytucje niezbędne do regulowania stosunków międzyludzkich.
- Freud twierdził, że rozwój kultury jest wytworem sił popędowych (głównie agresji) i jednocześnie nieustannej frustracji popędów - agresja to pierwotna (…) dyspozycja popędowa człowieka (…), która dla kultury stanowi najsilniejsza przeszkodę'.
- Kultura określana jest mianem mechanizmu ochrony, wału obronnego przeciwko społeczności, w której dominuje id a co za tym idzie uwolniony spod kontroli świat zwierzęcych popędów.
- Człowiek wychowujący się w środowisku kulturowym przyjmuje obowiązujące w nim normy, które hamują żywiołowe siły i utrzymują je w równowadze.
- Poszczególni członkowie społeczności ograniczają zaspokajanie własnych popędów. Dzięki temu mogą zapewnić sobie większe poczucie bezpieczeństwa.
- Ponieważ normy kulturowe zinternalizowane przez `nad Ja' represjonują ślepe w odniesieniu do rzeczywistości popędy `ono', oznacza to, że funkcjonowanie kultury jest tak naprawdę oparte na zasadzie rzeczywistości a nie na zasadzie przyjemności.
- `Kultura musi uciekać się do wszystkich metod, byleby tylko utrzymać w szrankach agresywne popędy człowieka, by powstrzymać ich objawy za pomocą psychicznych formacji kreatywnych'.
- człowiek nie może istnieć bez kultury.
- Konflikt pomiędzy jednostką a kulturą jest tak naprawdę konfliktem pomiędzy id a super ego.
- Freud twierdzi, że świadomość społeczna jest sumą świadomości indywiduów. Jako, że jednostka wykształca w sobie `nad Ja' to także i społeczność je tworzy, i pod jego wpływem przebiega rozwój kultury.
- Kultura przejawiająca się w postaci drugiego człowieka, w postaci norm i zakazów zastała przyporządkowana jednostce jako super ego.
- Źródła niezadowolenia z kultury wynikają z faktu, że jest ona zjawiskiem społecznym i podlega w związku z tym psychospołecznym uwarunkowaniom. Oznacza to, że musi być ona zbudowana zgodnie z dwoma zasadami, które jako podstawowe, determinują procesy kulturotwórcze:
zasadą przymusu - Przymus wydaje się być konieczny ze względu na tkwiącą w naturze ludzkiej niechęć do pracy oraz bezsilność wszelkiej racjonalnej argumentacji wobec ludzkich pragnień.
zasadą wyrzeczenia się popędów (Rosińska, 1985). - Wyrzeczenie się popędów oznacza ich przeobrażenie. Freud rozróżnia dwa rodzaje przymusu funkcjonującego w kulturze:
- przymus wewnętrzny tj. aktywność `nad Ja', superego (uwewnętrznienie zakazów zewnętrznych)
- oraz przymus zewnętrzny, (np. normy prawne), który jest niezbędny ze względu na istnienie nieobliczalnych ludzi (Freud, 1967).
- Kultura jest nie tylko narzędziem represji względem popędów, ale służy także jako narzędzie zastępujące instynktowne zdolności.
- prawa nieświadomości jako konieczność podporządkowania się autorytetowi bądź jako utożsamienie z tłumem (Rosińska, 1993).
- Kultura stała się historycznym procesem hermeneutycznym, procesem ujawniania tego, co się dzieje poza ludzką świadomością, czy wolą.
- Bronienie nas przed naturą jest głównym zadaniem kultury (Rosińska, 1993).
- Kultura nie zapewnia nam szczęścia, ale istnienie.
3
http://members.lycos.co.uk/nonameuwb/