HISTORIA I TEORIA OCHRONY I KONSERWACJI ZABYTKÓW.

WYKŁAD 1 - Przedmioty materialne jako znaki pamięci.

• Definicja zabytku i pomnika historycznego w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r.

ZABYTKI- wszystkie przedmioty; przedmioty zabytkowe; przedmioty objęte ochroną prawną. Dla zabytków objętych ochroną prawną używamy współczesnego nazewnictwa, nazewnictwo współczesne odnosi się też do sztuki dawnej (monument, Denkmal, monumento, zabytek, pomnik przeszłości). Wszystkie te nazwy w swoim źródłosłowie mają odniesienie do pamięci o przeszłości. Wywodzą się od słowa MONERE- pamiętać. Natomiast słowo ZABYTEK pochodzi od słowa ZABYĆ i sugeruje, że coś było zapomniane kiedyś. Przedmioty są traktowane jako znaki pamięci.

ZABYTEK TO- nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością oraz stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 ust. Z d. 23. VII 2003, O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). W ustawie z2003 r.- pojawia się pojęcie pomnik historii.

Dana społeczność występuje o to, aby dany obiekt został wpisany na listę zabytków objętych ochroną, ale musi on mieć związek z przeszłością.

ZABYTEK= ZNAK PAMIĘCI.

POMNIK HISTORII- jest to obiekt lub rzecz, która ma odniesienie do pamięci (pomnik-pomnić- pamiętać). Platon porównuje pamięć do tabliczki woskowej, na której zapisane są różne informacje, które po pewnym czasie mogą się zatrzeć. Na tej tabliczce skupiają się wszystkie najważniejsze treści i cechy przedmiotów zabytkowych. Tabliczka woskowa może być metaforą zabytku. Wszystkie przedmioty mogą pełnić podobną rolę do tabliczek woskowych, gdyż dany przedmiot niesie ze sobą określoną treść, treść jest wpisana w dany przedmiot. Przedmioty kojarzą się z różnymi sprawami, historiami. Przedmioty, którymi otaczali się ludzie pomagały coś zapamiętać. Przedmioty te były znakami pamięci, kojarzyły się one z różnymi wydarzeniami.

• Określenie przedmiotu działalności konserwatorskiej i restauratorskiej w świetle polskich i zagranicznych regulacji prawnych. Związki tych określeń z pamięcią.

ZABYTKI- wszystkie przedmioty; przedmioty zabytkowe; przedmioty objęte ochroną prawną. Dla zabytków objętych ochroną prawną używamy współczesnego nazewnictwa, nazewnictwo współczesne odnosi się też do sztuki dawnej (monument, Denkmal, monumento, zabytek, pomnik przeszłości). Wszystkie te nazwy w swoim źródłosłowie mają odniesienie do pamięci o przeszłości. Wywodzą się od słowa MONERE- pamiętać. Natomiast słowo ZABYTEK pochodzi od słowa ZABYĆ i sugeruje, że coś było zapomniane kiedyś. Przedmioty są traktowane jako znaki pamięci.

ZABYTEK TO- nieruchomość lub rzecz ruchoma, ich części lub zespoły będące dziełem człowieka lub związane z jego działalnością oraz stanowiące świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową (art. 3 ust. Z d. 23. VII 2003, O ochronie zabytków i opiece nad zabytkami). W ustawie z2003 r.- pojawia się pojęcie pomnik historii.

Dana społeczność występuje o to, aby dany obiekt został wpisany na listę zabytków objętych ochroną, ale musi on mieć związek z przeszłością.

ZABYTEK= ZNAK PAMIĘCI.

POMNIK HISTORII- jest to obiekt lub rzecz, która ma odniesienie do pamięci (pomnik-pomnić- pamiętać). Platon porównuje pamięć do tabliczki woskowej, na której zapisane są różne informacje, które po pewnym czasie mogą się zatrzeć. Na tej tabliczce skupiają się wszystkie najważniejsze treści i cechy przedmiotów zabytkowych. Tabliczka woskowa może być metaforą zabytku. Wszystkie przedmioty mogą pełnić podobną rolę do tabliczek woskowych, gdyż dany przedmiot niesie ze sobą określoną treść, treść jest wpisana w dany przedmiot. Przedmioty kojarzą się z różnymi sprawami, historiami. Przedmioty, którymi otaczali się ludzie pomagały coś zapamiętać. Przedmioty te były znakami pamięci, kojarzyły się one z różnymi wydarzeniami.

• Pamięć: platońska metafora pamięci, pamięć indywidualna i zbiorowa, pamięć a tożsamość.

Przedmioty jako wspomożenie pamięci:

- indywidualnej (memoria),

- zbiorowej (to nie suma pamięci indywidualnych), przed wynalezieniem pisma istnieje strażnik pamięci zbiorowej, który pośredniczy między zbiorowością a jej przeszłością, przedmioty jako znaki pamięci, scalające wspólnotę, przekaz ustny w społeczeństwach tradycyjnych od jednego pokolenia do drugiego.

Platon utożsamiał pamięć z tabliczką woskową (metafora pamięci i zabytku), na której zapisywane były pewne historie, które wraz z upływem czasu mogły ulec zatarciu. Dlatego też należy pielęgnować i wspomóc pamięć, różnymi przedmiotami, które będą traktowane jako nośniki i wspomożyciele pamięci. Pamięć indywidualna jest to pamięć każdego z nas. Każdy z nas posiada jakiś przedmiot, który niesie ze sobą pewną historię. Istnieją również przedmioty, które dla określonej grupy społecznej niosą to samo znaczenie, związane są z tym samym wydarzeniem czy historią. Pamięć może być rzutowana na przedmioty naturalne ( drzewa, kamienie), szczątki (relikwie, ruiny), czy na pewne miejsca, które są nośnikami pamięci. W tych miejscach wydarzyło się coś ważnego. Pamięć o pewnych przedmiotach buduje wśród społeczeństwa tożsamość narodową. Społeczeństwa traktują te przedmioty jako „swoją własność”, jako coś, co związane jest z ich historią, kulturą, wydarzeniami. Tożsamość ta umożliwia stworzenie pewnej jedność wśród danych jednostek.

Troska o dawne przedmioty jest ważna dla jednostek i zbiorowości. Ważna jest również dla zachowania własnej tożsamości, w czasie, który przemija.

• Rodzaje nośników pamięci: typy i przykłady.

Przed wynalezieniem pisma istnieje strażnik pamięci zbiorowej- pośredniczy między zbiorowością a jej przeszłością; przedmioty jako znaki pamięci, scalające wspólnotę.

PRZEDMIOTY JAKO NOŚNIKI PAMIĘCI- TABLICZKA WOSKOWA - platońska metafora pamięci, pamięć jak tabliczka woskowa- metafora zabytku. Pamięć rzutowana na przedmioty. Memoria- kult zmarłych, uczta zaduszna- krzesło zmarłego jako znak jego obecności.

RELIKWIE/ZABYTKI PAMIĘCI- 12 kamieni w tradycji judaistycznej (symbol 12 pokoleń Izraela, relikwia pamięci narodu izraelskiego).

RELIKWIE WE WSPÓLNOTACH- np. kielich Graala, relikwie św. Marka, które zostały sprowadzone z Azji Mniejszej do Wenecji przyczyniły się do budowania potęgi gospodarczej i politycznej Wenecji. Relikwie te wyróżniały Wenecje spośród innych miast europejskich. Szczątki Tezeusza jako relikwia dla Aten. Kości Tezeusza zostały złożone w grobowcu zwanym Tezejonem, Ateńczycy czcili Tezeusza jako herosa i bohatera, który uwolnił Ateny od zależności od Krety. Piramidy w Gizie.

MIEJSCA JAKO NOŚNIKI PAMIĘCI- (miejsca, które wiążą się z jakąś historią czy wydarzeniem. Ważne jest pamiętać o czymś poprzez miejsca.). 1972 r. Konwencja Paryska- lista światowego dziedzictwa kulturowego- zaczyna się wpisywać miejsca np. park narodowy Thingvellir (miejsce, w którym od 930- 1798 r. spotykali się na obradach plenarnych mieszkańcy Islandii) na Islandii, las plemienia Joruba.

PISMO JAKO NOSNIK PAMIĘCI- pamięć powierzona jednej osobie to pamięć subiektywna. Wynalezienie pisma- obiektywizacja pamięci.

• Przedmioty materialne jako nośniki pamięci: podział na pomniki zamierzone i niezamierzone, przykłady.

Autorem koncepcji pomników ZAMIERZONYCH i NIEZAMIERZONYCH był ALOIS RIEGL. Pomniki ZAMIERZONE są to przedmioty, które zostały wykonane w celu upamiętnienia jakiejś historii, wydarzenia, po to, aby zachowała się o nich pamięć u potomnych.

Pomniki NIEZAMIERZONE są to przedmioty, których wykonanie nie było związane bezpośrednio z upamiętnieniem jakiegoś wydarzenia, czy historii. Taki przedmiot może nabrać aktualności po latach, stuleciach i funkcjonować początkowo jako pomnik niezamierzony.

Zarówno przedstawienie figuralne jak i pismo uczestniczy w przekazywaniu wiedzy o przeszłości- Relief z Bisutum, na którym zostały wyryte słowa sławiące czyny wojenne Dariusza (po 522 p.n.e.). Autor reliefu z Bisutum błogosławi wszystkich tych, którzy przyczyniać się będą do zachowania tego pomnika i pamięci o czynach Dariusza, a rzuca przekleństwo przeciwko tym, którzy będą próbowali go zniszczyć. Relief z Bisutum oraz tron z Westminster są znakami pamięci. Relief stanowi pamięć o czynach Dariusza, natomiast tron o władcach szkockich i angielskich, oraz grabieży, jakiej dopuścili się Anglicy na Szkotach.

Przedstawienie upamiętniające władcę Dariusza (relief z Bisutum,) oraz tron z Westminster - są pomnikami zamierzonymi, ponieważ jasna jest intencja twórcy (upamiętnienie).

• Rytualizacja pamięci - rola przedmiotów w memorii (w ucztach zadusznych).

Uczty zaduszne odprawiane były po śmierci danej osoby, wspominano osobę zmarłą i jej czyny. Przedmioty, którymi otaczał się zmarły pozwalają go zapamiętać (np. krzesło zmarłego jako znak jego obecności). Do XVIII wieku w Europie wierzono, że zmarły jest przy swoich rzeczach i nie rozstaje się z nimi. W starożytności do grobowców królewskich wkładano przedmioty, którymi otaczał się zmarły, oraz przedmioty, które mają pomóc zmarłemu w życiu na tamtym świecie.

Przy odprawianiu uczt zadusznych, osoby żyjące, które uczestniczyły w zaduszkach przynosiły zmarłym również jedzenie i picie, aby wspomóc im egzystencję na tamtym świecie.

Przedmioty były traktowane jako wspomożenie pamięci. Buduje się głębokie przywiązanie do przedmiotów, które były związane ze zmarłą osobą. Przedmioty są wspomożeniem, MEMORII, czyli pamięci. Przedmioty mogą być traktowane jako wspomożenie pamięci, zarówno INDYWIDUALNEJ - memoria, jak również ZBIOROWEJ. Pamięć zbiorowa różni się od pamięci indywidualnej. Pamięć zbiorowa jest sumą pamięci indywidualnych. W czasach pierwotnych dana wspólnota wybierała osobę- strażnika pamięci zbiorowej - kronikarza, który musiał zapamiętywać a później spisywać dane wydarzenia i historie związane z określoną społecznością. W społeczeństwach tradycyjnych obserwujemy najpierw przekaz ustny, o dopiero po wynalezieniu pisma, dane historie i wydarzenia były spisywane. Te wydarzenia były zapamiętywane przez strażnika pamięci zbiorowej, który był pośrednikiem pomiędzy zbiorowością społeczną a jej historią, przeszłością. Strażnicy pamięci podpierali się przedmiotami, które dla danej społeczności miały znaczenie symboliczne. Początkowo pamięć zbiorowa odbywała się na zasadzie przekazu ustnego i w oparciu o różne przedmioty.

• Historia oraz interpretacja znaczeń historycznych tronu koronacyjnego z Westminster.

Tron koronacyjny z Westminster wykonany został na pocz. XIV wieku. Był to tron, na którym koronowano władców angielskich. W tronie królewskim od XIII osadzony został biblijny kamień przeznaczenia (relikwia koronacyjna monarchii Szkockiej), który został skradziony Szkotom w 1296 r. i przywieziony do Anglii. Tron ten pełnił rolę relikwiarza. Kamień przeznaczenia został zwrócony Szkotom, w XX wieku.

Semiofory - przedmioty przenoszące znaczenia, odsyłający do tego, co niewidzialne. Tron odsyła do następujących sfer niewidzialnych:

- do sfery nadprzyrodzonej (kamień przeznaczenia),

- świadectwo cudu Jahwe, kamień przeznaczenia domem Boga,

- do ziemi świętej,

- do przeszłości narodu wybranego, poddani królów Szkocji mają biblijną genealogię,

- do zwycięstwa Anglików nad Szkotami,

- do czasów władców, którzy koronowali się na tronie z kamieniem przeznaczenia

- do ducha narodowego - tego, co łączy wszystkich Anglików (Szkotów),

- do sztuki średniowiecznej - tron dziełem mistrza z Durham,

- do idei wspólnoty brytyjskiej - tron pozostał w Westminster, a kamień został zwrócony Szkotom,

- DO IDEI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO.

• Relief z Bisutum oraz tron koronacyjny z Westminster jako znaki pamięci - interpretacja w świetle teorii pomników Aloisa Riegla.

Pismo jest nośnikiem pamięci i umożliwia obiektywizację pewnych wydarzeń- ogromna rola spada na strażnika pamięci. Pismo nigdy nie wyparło pamięci poszczególnych jednostek. Zarówno przedstawienie figuralne jak i pismo uczestniczy w przekazywaniu wiedzy o przeszłości- Relief z Bisutum, na którym zostały wyryte słowa sławiące czyny wojenne Dariusza (po 522 p.n.e.).Autor reliefu z Bisutum błogosławi wszystkich tych, którzy przyczyniać się będą do zachowania tego pomnika i pamięci o czynach Dariusza, a rzuca przekleństwo przeciwko tym, którzy będą próbowali go zniszczyć. Relief z Bisutum oraz tron z Westminster są znakami pamięci. Relief stanowi pamięć o czynach Dariusza, natomiast tron o władcach szkockich i angielskich, oraz grabieży, jakiej dopuścili się Anglicy na Szkotach.

ALOIS RIEGL - wymienia dwa rodzaje pomników: ZAMIERZONE I NIEZAMIERZONE.

Przedstawienie upamiętniające władcę Dariusza (relief z Bisutum,) oraz tron z Westminster - są pomnikami zamierzonymi, ponieważ jasna jest intencja twórcy (upamiętnienie).

WYKŁAD 2- Starożytność.

• Działalność króla Nabonida - przeszłość, bogowie, polityka.

Król Nabonid, ostatni władca Babilonii (555- 539 r.p.n.e.,) podjął próbę reform, zreorganizował administrację, ograniczył rolę kapłanów babilońskich, mimo to konflikty polityczne oraz religijne osłabiły kraj i w 539 r.p.n.e. Persowie bez walki zdobyli Babilon.

Założył kolekcję inskrypcji i starożytności w Ur. Odbudował on dawne świątynie i zalecał kopiowanie dawnych inskrypcji np. Zigurat z Ur.

CYLINDER NABONIDA jest to tekst z pismem klinowym, który zawiera informacje dotyczące odbudowy świątyni księżyca, o pracach archeologicznych prowadzonych przez Nabonida (prace protoarcheologiczne w poszukiwaniu świątyni poświęconej bogini Isztar, fundamenty odkryte zostały po trzech latach poszukiwań), a także o odbudowie dawnych świątyń. Odbudowa świątynii Ebabbar- napis na płycie alabastrowej z VI w.p.n.e.

Odbudowywał świątynie bóstw, których uważał za ważnych- swoisty dialog z Bogami.

„To, co nie było jeszcze dane żadnemu królowi, zostało mi udzielone przez mojego wielkiego Pana Szamasza. Przywróciłem do dawnego stanu Ebabbar w imię mojego Pana Szamasza i Ayi”.

Bóg wybrał mnie bym odbudował jego świątynię, przywróciłem ja do dawnego stanu i ofiarowałem ja Bogu.

Legitymizacja władzy, przywołanie wielkiego poprzednika Hammurabiego.

• Rzymianie wobec przeszłości własnej i cudzej (postawy wobec znaków pamięci).

Rzymianie a pamięć własna:

Co Rzymianie chcieli pamiętać? I jak wspomagali to pamiętanie przedmiotami- znakami pamięci?

Rzymianie swoją pamięć urzeczywistniali przy pomocy wielu przedmiotów, głównie budowli architektonicznych: łuków triumfalnych, kolumn, grobowców, które miały charakter komemoratywny- czyli upamiętniający, oraz charakter sepulkralny - grobowy. Budowle te upamiętniały jakieś wydarzenia, które odegrały istotne znaczenie dla Rzymu, jak również upamiętniały ważnych wodzów rzymskich, którzy przyczynili się do wzrostu potęgi cesarstwa. Przedmioty te były znakami, elementami pamięci zbiorowej. Jeżeli jakiś władca w czasie swojego panowania popełnił jakieś błędy, senat rzymski już po jego śmierci skazywał tego danego władcę na niepamięć, i nakazywał zniszczenie wszystkich jego wizerunków i podobizn, które dotychczasowo były traktowane jako znaki pamięci.

Łuki tryumfalne, grobowce, kolumny- materialne nośniki pamięci:

Kolumna Trajana- została wzniesiona w 113 r. w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstwa nad Dakami. Kolumna jest usytuowana pomiędzy budynkami dwóch bibliotek: greckiej i łacińskiej, za Bazyliką Ulpia. Kolumna ustawiona jest na cokole, w którego wnętrzu zostały pochowane urny z prochami Trajana i jego żony Plotiny. Na jej trzonie została wykonana płaskorzeźba, która opisuje historię prowadzonych przez niego walk. Płaskorzeźba jest znakiem pamięci i przypomina o dawnych wydarzeniach. Kolumna również stanowi znak pamięci i wskazuje miejsce pochówku wielkiego wodza i władcy. Na szczycie kolumny Trajan nakazał umieścić orła. Po jego śmierci, na polecenie Hadriana, orzeł został zastąpiony posągiem Trajana. W 1587 r. na jego miejsce postawiono posąg św. Piotra.

Biblioteka Celsusa w Efezie, II w., zbudowana przez Juliusa Aquilę, spalona w III w. Budynek biblioteki powstał dla uczczenia pamięci Gajusza Juliusza Celsusa Polemenusa i jako miejsce jego pochówku. Gmach zbudował syn Celsusa, konsul Gajusz Juliusz Aquila, w latach 114 - 117. Odkryta podczas badań archeologicznych krypta z sarkofagiem mieści się pod posadzką w zachodniej części budynku. Nad nią umieszczono pomieszczenie, które pełniło funkcję biblioteki i czytelni. W 260 r. salę czytelni zniszczył pożar, ocalała fasada. Na przełomie IV i V wieku, na placu przed biblioteką zbudowano fontannę.

Szacunek do miejsca jako nośnika pamięci: List Cycerona (106-43 r.p.n.e.) do Memmiusza, który planował zbudować swój dom na miejscu domu Epikura (341- 270 r.p.n.e.), Cyceron uważał, że planowana budowa zniszczyłaby pamiątkowy charakter miejsca, w którym niegdyś mieszkał Epikur. Wynika z tego świadoma ochrona miejsca, które jest znakiem pamięci. Pliniusz w liście do legata cesarskiego, pisze, że należy mieć szacunek dla świątyń i dla ich historii.

Stosunek Rzymian do cudzej przeszłości:

rola elit intelektualnych.

Ok. 100 r.n.e- list Pliniusza do legata cesarskiego w Grecji by szanował tamtejszą tradycję, Pliniusz chwali tradycję narodów przez Rzym podbitych: „Miej szacunek dla ich świątyń (bezsilne i skarlałe miasta Sparta i Ateny), dla ich historii”.

Jeżeli jakaś budowla niszczała to rzymianie ją odbudowywali. Nie wiadomo jednak czy była ona traktowana jako zabytek. Nie wiadomo również czy była to odbudowa danego obiektu czy coś w rodzaju postkonserwacji. Ale zazwyczaj dane obiekty były odbudowywane gdyż były traktowane jako znaki pamięci, np. Panteon był wielokrotnie przebudowywany. Niektórzy architekci próbują pokazać, że istniało poszanowanie dla oryginału, np. nikt nie odważył się przywrócić dziełom Apellesa pierwotnego wyglądu.

• Ochrona prawna dawnych budowli w starożytnym Rzymie.

W cesarstwie rzymskim wydawane były akty prawne na rzecz zachowania i odbudowy dawnych budowli w cesarstwie. Edykty, akty prawne, bulle papieskie, które biorą w ochronę dawne relikty są zapowiedzią współczesnych regulacji prawnych dotyczących zabytków.

Akty prawne na rzecz danych budowli w Cesarstwie Rzymskim:

Edykt cesarza Wespazjana z 70 r.- rozbiórki nie mogą powodować oszpecenia miasta.

Drakońskie kary z 304 r. (za pozbawienie pomników ich ozdób- kara grzywny w wysokości funta złota: funkcjonariusz sądu lokalnego, który nie będzie egzekwował prawa podlegać miał karze chłosty i obcięcia rąk), dotyczyły raczej nie tyle zabytków, co dekoracji „wspaniałego Rzymu” jako stolicy imperium.

Akty prawne przeciwko traktowaniu antycznych budowli jako surowca do wypalania wapna.

Edykt cesarza Maioriana z 554 r. „chcemy (tym rozporządzeniem) położyć kres panującej swawoli polegającej na oszpecaniu oblicza tego czcigodnego miasta (…) Niszczy się obiekty dostojne, by zastępować je tworami miałkimi… ”. Nie można niszczyć i naruszać gmachów, które starożytni wznieśli dla publicznego pożytku i ozdoby. Nie należy niszczyć zarówno świątyń, jak i pomników.

• Kolekcje i turystyka kulturalna w starożytnym Rzymie (7 cudów świata).

Turystyka kulturalna w starożytności polegała na tym, że przedstawiciele innych narodowości, zwiedzali i otwierali się na relikty obcych społeczeństw, m.in. Herodot, Pauzaniasz, czy Pliniusz korzystali z usług przewodników za pewną opłatę. Kallimach z Kyrene (ok. 310-240 r.p.n.e.)- największy poeta grecki epoki aleksandryjskiej, filolog. Jako uczony i bibliotekarz dał podstawy naukowego badania autentyczności dzieł literackich oraz ich katalogowania. Sporządził najstarszy zachowany spis siedmiu cudów świata z III w.p.n.e. (świadomość narodowa)7 cudów świata starożytnego: Piramida Cheopsa w Gizie, Wiszące ogrody Semiramidy w Babilonie, Latarnia w Faros, Mauzoleum w Halikarnasie, Świątynia Artemidy w Efezie, Kolos z Rodos i Posąg Zeusa w Olimpii (był chroniony jako kanon który warto naśladować).

• Wymiar praktyczny i symboliczny kryterium trwałości w czasach rzymskich (przykłady).

TRWAŁOŚĆ- jako jedno z trzech podstawowych kryteriów budowy (upamiętnianie poprzez dzieło architektury), należy uwzględniać trwałość, celowość, piękno (traktat Witruwiusza), staranny wybór wśród materiałów budowlanych, nie kierowanie się skąpstwem.

Panteon rzymski był odbudowany po pożarach jako świątynia pogańska (między innymi za czasów cesarzy Domicjana, Hadriana, Septymiusza Sewera).

Szacunek dla oryginału malowidła Apellesa (po zniszczeniu nikt nie podjął się odnowy).

• Rzymianie wobec problemu zniszczeń (przykłady).

Rzymianie chcieli położyć kres zniszczeniom własnego cesarstwa, dlatego też wielu cesarzy wydawało edykty, mające zahamować świadome niszczenie obiektów antycznych.

Panteon rzymski był odbudowany po pożarach jako świątynia pogańska (między innymi za czasów cesarzy Domicjana, Hadriana, Septymiusza Sewera).

Szacunek dla oryginału malowidła Apellesa (po zniszczeniu nikt nie podjął się odnowy).

• Kolumna Trajana i biblioteka Celsusa jako znaki pamięci (podobieństwa i różnice).

Biblioteka Celsusa- to jeden z ważniejszych zabytków Efezu, zlokalizowana jest przy skrzyżowaniu ulicy Marmurowej i Drogi Kuretów. Budynek biblioteki powstał dla uczczenia pamięci Gajusza Juliusza Celsusa Polemenusa i jako miejsce jego pochówku. Gmach zbudował syn Celsusa, konsul Gajusz Juliusz Aquila, w latach 114 - 117. Odkryta podczas badań archeologicznych krypta z sarkofagiem mieści się pod posadzką w zachodniej części budynku. Nad nią umieszczono pomieszczenie, które pełniło funkcję biblioteki i czytelni. W 260 r. salę czytelni zniszczył pożar, ocalała fasada. Na przełomie IV i V wieku, na placu przed biblioteką zbudowano fontannę.

Kolumna Trajana- została wzniesiona w 113 r. w Rzymie na Forum Trajana dla upamiętnienia zwycięstwa nad Dakami. Kolumna jest usytuowana pomiędzy budynkami dwóch bibliotek: greckiej i łacińskiej, za Bazyliką Ulpia. Kolumna ustawiona jest na cokole, w którego wnętrzu zostały pochowane urny z prochami Trajana i jego żony Plotiny. Na jej trzonie została wykonana płaskorzeźba, która opisuje historię prowadzonych przez niego walk. Płaskorzeźba jest znakiem pamięci i przypomina o dawnych wydarzeniach. Kolumna również stanowi znak pamięci i wskazuje miejsce pochówku wielkiego wodza i władcy. Na szczycie kolumny Trajan nakazał umieścić orła. Po jego śmierci, na polecenie Hadriana, orzeł został zastąpiony posągiem Trajana. W 1587 r. na jego miejsce postawiono posąg św. Piotra.

• Chrześcijanie wobec przeszłości własnej i cudzej (postawy wobec znaków pamięci).

Niszczenie i prace rozbiórkowe.

Nowe budowle sakralne wznoszone z wykorzystaniem elementów architektury dawnej. Rzym jako symbol (translatio imperii).

Budowle świeckie zamieniane na kościoły, ale świątynie na kościoły dopiero w dalszej kolejności.

Prawodawcy ponad prawem. Cesarz Konstantyn demontuje kolumny ze świątynii Sol Invictus w Rzymie i przewozi je do Konstantynopola by wykorzystać przy budowie głównej bazyliki chrześcijańskie- poprzedniczki Hagia Sophia, hippodrom w Konstantynopolu dekorowany czterdziestoma rzeźbami, które zdobiły wcześniej place i ulice Rzymu:

MATERIALNA WIARYGODNOŚĆ RELIGII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ I Konstantynopola JAKO NOWEGO OŚRODKA WŁADZY POWSTAŁEGO NA SZCZĄTKACH RZYMU.

Porta Nigra rzymska brama w murach miejskich w Rewirze została przebudowana na kościół św. Symeona, antyczną forme przywrócono zabytkowi na początku XIX wieku usuwając wcześniejsze nawarstwienia.

Wnętrze Panteonu i świątynia Cesarza Augustyna przekształcone zostały na kościoły NMP.

Stosunek chrześcijan do tradycji chrześcijańskiej:

333 r.- papież Damasus nakazuje restauracje katakumb jako pomnika okresu wczesnego chrześcijaństwa.

555 r. kontynuacja prac przez papieża Vigiliusa.

Pamięć chrześcijan o własnych przeszłości: pamięć o Bogu, pamięć o świętych.

• Translatio Imperii - znaczenie relikwii architektonicznych na przykładzie działalności cesarza Konstantyna, Teodoryka Wielkiego i Karola Wielkiego.

Konstantyn Wielki wydając edykt mediolański w 313 roku zrównuje prawa chrześcijan i pogan. Chrześcijanie nie zawsze szanowali dzieła antyczne, niszczyli je i prowadzili prace rozbiórkowe. Chrześcijanie wznosili nowe budowle sakralne z wykorzystaniem spoliów czyli elementów dawnej architektury. Rzym i jego budowle były traktowane jako symbol, (translatio imperii). Budowle świeckie zamieniane były na kościoły, natomiast świątynie pogańskie w drugiej kolejności były zamieniane na świątynie chrześcijańskie. Łatwiej było zaadoptować budowle świeckie aniżeli świątynie pogańskie na świątynie chrześcijańskie gdyż to wiązało się z wypędzeniem bóstw pogańskich.

Konstantyn Wielki- demontuje kolumny ze świątyni Sol Invictus w Rzymie i przewozi je do Konstantynopola by wykorzystać przy budowie głównej bazyliki chrześcijańskie- poprzedniczki Hagia Sophia. Czterdzieści rzeźb zdobiących place i ulice Rzymu ozdobiły Hipodrom w Konstantynopolu. Ma to związek z polityką Konstantynopola jako drugiego Rzymu. Konstantynopol potrzebuje świadectw swojej wielkości i doskonałości. Przedmioty zwożone z Rzymu zaczęły funkcjonować jako symbol i relikwie miasta, z których jest budowany nowy ośrodek władzy.

MATERIALNA WIARYGODNOŚĆ RELIGII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ I KONSTANTYNOPOLA JAKO NOWEGO OŚRODKA WŁADZY POWSTAŁEGO NA SZCZĄTKACH RZYMU

Teodoryk Wielki- Rawenna, bazylika San Apollinare Nuovo przyozdobiona kolumnami i elementami architektonicznymi przywiezionymi z Konstantynopola, wódz Ostrogotów odnosi się do tradycji rzymskich i buduje nowy Rzym- drugie Translatio Imperia

Karol Wielki- 800 r. koronacja Karola Wielkiego; transfer kolumn i mozaik z Rawenny do rezydencji w Akwizgranie.

WYKŁAD 3- Średniowiecze.

• Rodzaje relikwii i relikwiarzy- translatio reliquiae, elevatio reliquiae.

W średniowieczu istniały różne rodzaje relikwiarzy- np. ampułki pielgrzymie, relikwiarze skrzynkowe, ołtarzowe, puszkowe, sarkofagowe, antropomorficzne, mówiące oraz struktury architektoniczne. SAKRALIZACJA PRZEDMIOTÓW ŚWIECKICH JAKO RELIKWII POŚREDNICH I RELIKWIARZY. Elevatio reliquiae- ceremoniał wyniesienia relikwii w dni szczególnie ważne. Translatio reliquiae- przeniesienie szczątków świętego do relikwiarza. Relikwia i zabytek posiadają (obecnie) podobne funkcje- społeczne i polityczne. Relikwiarz- pomost do nieśmiertelności, podobne funkcje ma zabytek. Św. Ambroży uznaje za relikwie ciało i rzeczy zmarłego, które wydają się po jego śmierci nadal istnieć. Ambroży przyczynił się do kultu relikwii. Wyróżniano też relikwie pośrednie- każdy przedmiot, z którym miał kontakt święty stawał się wyjątkowy.

• Funkcje społeczne relikwii (rola relikwii w sprawowaniu władzy przez Karola Wielkiego; kult relikwii w średniowiecznej Wenecji).

Renovatio Imperii- państwo Franków na wzór Imperium Rzymskiego.

Relikwie św. Marka i ich rola w budowaniu potęgi gospodarczej i politycznej Wenecji (św. Marek- patronem Wenecji).

800 r. - koronacja Karola Wielkiego; transfer kolumn i mozaik z Rawenny do rezydencji w Akwizgranie.

807 r. - przepis, aby wizytatorzy cesarscy dbali o wygląd dóbr kościelnych, zwłaszcza dachów, ścian i malowideł. Zalążek ochrony prawnej realizowanej przez władze państwowe. Służyło to przede wszystkim umacnianiu władzy.

Tron Karola Wielkiego z kaplicy zamkowej w Akwizgranie - stał się relikwią Germanów (po śmierci Karola Wielkiego), funkcjonował jako ZNAK PAMIĘCI po cesarzu (pielgrzymki). Tron stał się relikwiarzem dla relikwii św. Stefana (w nim relikwiarz sakiewkowy z 1 ćw. IX w., na ziemię zroszoną krwią męczeńską św. Stefana, relikwiarz obecnie znajduje się we Wiedniu). Karol Wielki został pochowany w Akwizgranie w pozycji siedzącej z włócznią św. Maurycego.

• Pamięć jako nośnik tożsamości (św. Augustyn, Krzysztof Pomian).

Pamięć jako nośnik tożsamości: przechowują się w niej niezliczone obrazy najróżniejszych rzeczy, przeniesione przez zmysły i rzeczy, które oddajemy tam na przechowanie.

Św. Augustyn - pamięć o świętym też jest nośnikiem tożsamości. „Oto dochodzę (…) do przestrzennego pałacu mojej pamięci… gdzie się przechowuje niezliczone obrazy najróżniejszych rzeczy”. „w domu pamięci (…) tam i siebie samego spotykam i przypominam co kiedy i gdzie robiłem” - łączność ze sobą samym jest pokonaniem czasu. Pamięć jako pałac z komnatami.

Krzysztof Pomian - nie ma „ja” bez pamięci, dla każdej osoby ludzkiej pamięć jest jej właściwym ja, które jawi się człowiekowi jako coś równie oczywistego jak ciało, pamięć jest nośnikiem tożsamości.

• Kaplica Sainte Chapelle w Paryżu jako relikwiarz.

Sainte Chapelle stanowi katedrę- relikwiarz. Wzniesiona przez Ludwika Świętego (1241-42) jako relikwiarz dla korony cierniowej i kaplica pałacowa. Relikwie znajdują się z ołtarzem głównym, w dni świąteczne elevatio przez króla Francji.

• Rozbudowa bazyliki St. Denis przez opata Sugeriusza (wieczność w rozumieniu św. Augustyna).

Chór katedry to architektoniczny relikwiarz- Sugeriusz.

1144 r.- rozbudowa Karolińskiej bazyliki St. Denis przez Sugeriusz, „uświęcone kamienie” włączono w substancje budowlaną nowo wznoszonej części, utrzymano cześć starych murów.

1281r.- scalenie katedry.

Sugeriusz i tron Dagoberta (na, którym zasiadali królowie Francji podczas przyjmowania hołdu po koronacji). Tron poddano pracom modyfikacyjnym na zlecenie Sugeriusza, stał się relikwią Francji. Został „zrobiony na nowo” wg św. Augustyna to przepustka do wieczności, dokonano modyfikacji, rozbudowy, przeróbek…

Św. Augustyn- WIECZNOŚĆ- właściwie więc nie występują trzy wymiary czasu, lecz jedynie trzy różne stany istnienia teraźniejszości:

„obecność rzeczy przyszłych”, „obecność rzeczy teraźniejszych”, „obecność rzeczy minionych”.

• Translatio Imperii- znaczenie relikwii architektonicznych na przykładzie działalności cesarza Konstantyna, Teodoryka Wielkiego i Karola Wielkiego.

Konstantyn Wielki wydając edykt mediolański w 313 roku zrównuje prawa chrześcijan i pogan. Chrześcijanie nie zawsze szanowali dzieła antyczne, niszczyli je i prowadzili prace rozbiórkowe. Chrześcijanie wznosili nowe budowle sakralne z wykorzystaniem spoliów czyli elementów dawnej architektury. Rzym i jego budowle były traktowane jako symbol, (translatio imperii). Budowle świeckie zamieniane były na kościoły, natomiast świątynie pogańskie w drugiej kolejności były zamieniane na świątynie chrześcijańskie. Łatwiej było zaadoptować budowle świeckie aniżeli świątynie pogańskie na świątynie chrześcijańskie gdyż to wiązało się z wypędzeniem bóstw pogańskich.

Konstantyn Wielki- demontuje kolumny ze świątyni Sol Invictus w Rzymie i przewozi je do Konstantynopola by wykorzystać przy budowie głównej bazyliki chrześcijańskie- poprzedniczki Hagia Sophia. Czterdzieści rzeźb zdobiących place i ulice Rzymu ozdobiły Hipodrom w Konstantynopolu. Ma to związek z polityką Konstantynopola jako drugiego Rzymu. Konstantynopol potrzebuje świadectw swojej wielkości i doskonałości. Przedmioty zwożone z Rzymu zaczęły funkcjonować jako symbol i relikwie miasta, z których jest budowany nowy ośrodek władzy.

MATERIALNA WIARYGODNOŚĆ RELIGII CHRZEŚCIJAŃSKIEJ I KONSTANTYNOPOLA JAKO NOWEGO OŚRODKA WŁADZY POWSTAŁEGO NA SZCZĄTKACH RZYMU

Teodoryk Wielki- Rawenna, bazylika San Apollinare Nuovo przyozdobiona kolumnami i elementami architektonicznymi przywiezionymi z Konstantynopola, wódz Ostrogotów odnosi się do tradycji rzymskich i buduje nowy Rzym- drugie Translatio Imperia

Karol Wielki- 800 r. koronacja Karola Wielkiego; transfer kolumn i mozaik z Rawenny do rezydencji w Akwizgranie.

• Tron z opactwa Westminster jako semiofor (nośnik znaczeń).

Tron koronacyjny z Westminster wykonany został na pocz. XIV wieku. Był to tron, na którym koronowano władców angielskich. W tronie królewskim od XIII osadzony został biblijny kamień przeznaczenia (relikwia koronacyjna monarchii Szkockiej), który został skradziony Szkotom w 1296 r. i przywieziony do Anglii. Tron ten pełnił rolę relikwiarza. Kamień przeznaczenia został zwrócony Szkotom, w XX wieku.

Semiofor- przedmiot przenoszący znaczenie, widzialny, materialny, przedmiot odsyłający do sfery niewidzialnej. Tron odsyła do następujących sfer niewidzialnych:

- do sfery nadprzyrodzonej (kamień przeznaczenia),

- świadectwo cudu Jahwe, kamień przeznaczenia domem Boga,

-do przeszłości narodu wybranego, poddani królów Szkocji mają biblijną genealogię

- do ziemi świętej,

- do przeszłości narodu wybranego,

- do zwycięstwa Anglików nad Szkotami,

- do czasów władców, którzy koronowali się na tronie z kamieniem przeznaczenia,

- do ducha narodowego- tego co łączy wszystkich Anglików (Szkotów),

- do sztuki średniowiecznej- tron dziełem mistrza z Durham,

- do idei wspólnoty brytyjskiej- tron pozostał w Westminster, a kamień został zwrócony Szkotom,

- DO IDEI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO.

• Postawy ludzi średniowiecza wobec relikwii starożytności.

Szacunek dla oryginału bardzo rzadki w średniowieczu. Z reguły było odwrotnie- nietolerancja wobec reliktów rzymskich.

Odniesienie do tego, co pogańskie, niegdyś wrogie: generalnie rozbiórki tego, co nie wiązało się z chrześcijaństwem. Wtórnie wykorzystywano, np. amfiteatry zamieniano w kamieniołomy. Wykorzystywano budowle, dobudowywano i modyfikowano. Adaptacja do potrzeb.

Świątynie pogańskie adaptowane do potrzeb chrześcijaństwa: brama Porta Nigra w Trewirze zamieniona na kościół św. Symeona; wnętrze Panteonu i świątynia Cesarza Augustyna przekształcone na kościoły NMP.

Papież Honoriusz, VI wiek- „nie niszczyć pogańskich świątynii, lecz tylko idole znajdujące w nich schronienie”.

Generalnie w średniowieczu nie było szacunku dla substancji zabytkowej

(nieliczne przykłady wobec zabytków samego średniowiecza: XV w. renowacja katedry w Chartres, uzupełniano ubytki w pierwotnym oszkleniu witraży dostosowując ich formę artystyczną do stylu części oryginalnych z XI-XII wieku; refektarz katedry w Magdeburgu- włączono w XV w. fragmenty płaskorzeźb ocalonych z pożaru w., w kolegiacie w Quedlinburgu wykonując w 1205 r. rzeźbę grobową opatki Agnes von Meissen starano się dostosować do charakteru rzeźby XI w).

W średniowieczu stykają się dwie przeszłości: Sugeriusz ma dystans wobec starożytności (np. rozbudowana amfora antyczna, oprawiona w postać orła). Według Sugeriusza przeszłość i jej świetność nie powróci, próby nadania tym zabytkom nowej energii. Rozdzielanie przeszłości Starożytnego Rzymu i chrześcijaństwa.

• Narodziny mitu starożytnego Rzymu (od Belizariusza do ochrony prawnej kolumny Trajana).

Belizariusz (494-565)- wódz wojsk cesarza Justyniana w liście do króla Gotów Totila- prośba by ochronić zabytki Cesarstwa Rzymskiego mimo niezrozumienia ich przez barbarzyńców. Zainteresowanie Starożytnym Rzymem jest niewielkie, ale powoli się wykształca. Magister Gregorius- angielski prawnik o Rzymie. Benedictus (kanonik św. Piotra)- Mirabilia urbis Romae 1155- przewodnik poświęcony dziełom pogańskim Rzymu.

XII wiek- udekorowanie wieży przy Ponte Rotto płaskorzeźbami antycznymi- chęć odnowienia blasku i świetności Starożytnego Rzymu- lokalna duma. Z czasem- odnawianie zabytków świadczących o potędze Rzymu. Pons Cestius odnowiony w 1150 roku.

1162 r.- uchwała Rzymskiego Senatu dotycząca Kolumny Trajana: Kolumna Trajana jest symbolem tożsamości mieszkańców Rzymu, zakaz niszczenia „tak długo jak świat trwać będzie”. Złamanie zasady grozi śmiercią i przepadkiem mienia. Kolumna Trajana jako semiofor odsyła do sfery niewidzialnej w sercu średniowiecza- do antycznej przeszłości Cesarstwa Rzymskiego, jego potęgi, niezwiązanej z kultem chrześcijańskim.

• Odbudowa i pielęgnowanie świątyń według zaleceń Mayamaty.

Traktat Mayamaty w sanskrycie ok. 1000 roku:

- azjatycki odpowiednik „KARTY WENECKIEJ”,

- traktat, w którym porównuje architekturę do ziemi, na której śmiertelnicy żyją razem z nieśmiertelnymi, „jeśli człowiek jest odzwierciedleniem natury to architektura odzwierciedla człowieka”,

- odnawianie dawnych świątyń, jeśli widoczny jest charakter zrujnowanej budowli, to należy ja tak samo odbudować.

WYKŁAD 4 - Czasy nowożytne.

• Ochrona św. relikwii w Wenecji od XV od XVII w.

Pielgrzymki do miejsc, w których są relikwie, średniowieczna mapa ukazująca budowle Rzymu, urbanistyczne założenia miasta cesarskiego zostały zatarte przez szlaki procesyjne i pielgrzymkowe, na mapie Rzym jako miasto opuszczone przez papieży symbolizuje postać wdowy.

Działania na rzecz ochrony relikwii w Wenecji - właśnie tu wypracowano pewne formuły, które przeniesiono na grunt obecnej „prawnej ochrony zabytków”. W przewodnikach po Wenecji wymieniano ok. 200 relikwii, nieoficjalnie istniały tysiące relikwii.

Od XII wieku- zagęszczenie relikwii w Wenecji największe na świecie (za wyjątkiem Rzymu)

1442 r.- senat uznaje weneckie relikwie za DOBRO PUBLICZNE.

1472 r.- Dekret Senatu Wenecji o zachowaniu relikwii: obowiązek otoczenia relikwii skrupulatną troską i ochroną. Senat nakazuje przechowywać je w zamkniętych szafach, zamykanych na 3 klucze (1 klucz- zdeponowany u osób z bazyliki św. Marka, 2 klucz- u pełno9mocników kościoła, 3 klucz- u proboszcza). Całość relikwii w Wenecji ma tworzyć jedną kolekcję, zarządzaną i należącą do władzy centralnej.

1588 r.- Senat wydaje kolejny dekret - relikwie były chronione i przechowywane tyleż z powodu kultu, jakie rozbudzają, co z powodu ochrony, którą święci roztaczają nad miastem i do czego dodać należy renomę i sławę z powodu przechowywania świętych rzeczy. W 1631 denat nakazuje sporządzanie inwentarza zabytków Wenecji, również: pamiątek przeszłości.

Rola skarbca w bazylice św. Marka- relikwie, perły, wazy, ikony, tapiserie, biżuterie, pamiątki przeszłości, naczynia liturgiczne, drogie kamienie.

Rzeźby na fasadzie bazyliki św. Marka w Wenecji - od trofeów wojennych do symbolu Wenecji wolnej i triumfującej. Początkowo rzeźby stanowią trofeum wojenne, w XVIII wieku stają się symbolem miasta wolnego i triumfującego. Rzeźby z brązu najprawdopodobniej greckie z IV lub III w.p.n.e. przywieziono z hipodromu w Konstantynopolu z wyprawy krzyżowej, oryginały rzeźb są obecnie przechowywane w muzeum bazyliki św. Marka.

Dzieła sztuki przejmują społeczne funkcje relikwii - proces ten zaczął się w XV wieku, a w kolejnych stuleciach nabiera większego znaczenia. K. Pomian- świetność Wenecji dzięki sztuce - uprzywilejowanej potęgi twórczej człowieka. Przyciąga elity - rodzaj religijności antropocentrycznej (idea humanizmu).

• Elity intelektualne wobec reliktów starożytnego Rzymu od XIV do XVII wieku.

W latach 1309-1377 - „niewola” Awiniońska - papieże rezydują w Awinionie. Upadek Rzymu i wyludnienie miasta.

Powrót papiestwa do Rzymu i „szok ruin”.

1462 r.- bulla papieża Piusa II - papież ma zamiar zachować Rzym jako miasto-matkę w całej godności i wspaniałości, ma troszczyć się o kościoły, bazyliki, dzieła starożytne i ich relikty a także o to, aby następne pokolenia poznały budowle starożytne i ich relikwie.

Odbudowa Rzymu przez papieży, batalia o zachowanie miasta:

Elity intelektualne:

FILIPPO BRUNELESCHI,

RAFAEL SANTI,

PETRARKA

PAPIEŻ LEON X,

B. CASTIGLIONE.

Leon X - zlecił Rafaelowi wykonanie wykopalisk oraz mapy starożytnego Rzymu. Rafael był prekursorem badań architektonicznych.

1506 r.- znalezienie rzeźby Laokoona z synami - wielka sensacja w Rzymie. Rzeźba znana tylko z opisu Pauzaniasza. Uzupełniono ubytki (odtrącone ręce) po zasięgnięciu opinii znawców i artystów. Poszczególne propozycje wizualizowano przy pomocy modeli z wosku.

Vasari -„Żywot rzeźbiarza i architekta Lorenzetta z Florencji”, który kazał dorobić ułamane części ciała rzeźbom antycznym.

Uzupełnienia rzeźby-symbolu (Cyceron mijał się z prawdą) - lokalna duma, utożsamianie się z pewnymi przedmiotami, które stają się symbolami świadomości zbiorowej. Cyceron opisywał Wilczycę Kapitolińską z Romulusem i Remusem, figurki te podobno nigdy nie istniały, a dorobione zostały w czasach renesansu.

1586 r. - Egipski obelisk z cyrku Kaliguli ustawiony na placu przed bazyliką św. Piotra - Domenico Fontana, 1590 r.- manuskrypt z transportem obelisku (transport na terenie Rzymu trwał 5 miesięcy).

Komisarze antyczności rzymskich - Giovanni Pietro Bellori (1613-96)- antykwariusz, kolekcjoner, bibliotekarz, pisarz, skrytykował prace konserwatorskie przy freskach Rafaela w Stancach watykańskich, nominowany przez papieża ok. 1670 r. na stanowisko komisarza do spraw antyczności rzymskich.

Restauracja Łuku Konstantyna - pontyfikat Pawła III.

• Działalność Rafaela Santi na rzecz reliktów starożytnego Rzymu.

Leon X - zlecił Rafaelowi wykonanie wykopalisk oraz mapy starożytnego Rzymu. Rafael był prekursorem badań architektonicznych i autorem fresków w Stancach watykańskich.

• Władza papieska wobec reliktów starożytnego Rzymu od XIV do XVII wieku.

W latach 1309-1377 - „niewola” awiniońska - papieże rezydują w Awinionie. Upadek Rzymu i wyludnienie miasta.

Powrót papiestwa do Rzymu i „szok ruin”.

1462 r.- bulla papieża Piusa II - papież ma zamiar zachować Rzym jako miasto-matkę w całej godności i wspaniałości, ma troszczyć się o kościoły, bazyliki dzieła starożytne i ich relikty a także o to, aby następne pokolenia poznały budowle starożytne i ich relikwie.

Odbudowa Rzymu przez papieży.

Leon X - zlecił Rafaelowi wykonanie wykopalisk oraz mapy starożytnego Rzymu.

Restauracja Łuku Konstantyna - pontyfikat Pawła III.

• Stosunek władzy papieskiej do dzieł antycznych w XVI i XVII wieku.

Działalność papieża Sykstusa V: odrestaurowanie kolumn Marka Aureliusza i Trajana, ustawienie na szczycie figur św. Piotra i Pawła.

Czyszczenie kościołów ze zbędnych przedstawień, usunięte bałwany starożytności z Kapitolu, kasetony z brązu z Panteonu przetopione w baldachim nad grobem św. Piotra i ołtarz katedry św. Piotra (substancja - relikwia), brąz do wykonania konfesji św. Piotra z przedsionka Panteonu; za Urbana VIII.

Leon X - zlecił Rafaelowi wykonanie wykopalisk oraz mapy starożytnego Rzymu.

Restauracja Łuku Konstantyna - pontyfikat Pawła III.

• Wpływy reformacji i soboru trydenckiego na postawy wobec dzieł przeszłości.

1521 r. - Luter pali księgi papieskie, podział w kościele. Fala ikonoklazmu.

REFORMACJA- ikonoklazm, niszczenie przede wszystkim dzieł średniowiecznych, zabezpieczenie wyposażenia katedry w Strasbourgu (decyzja rady miejskiej).

Sobór Trydencki w latach 1545-1563: kontrreformacja. Czyszczenie kościołów ze zbędnych przedstawień, usunięte bałwany starożytności z Kapitolu, kasetony z brązu z Panteonu przetopione w baldachim nad grobem św. Piotra i ołtarz katedry św. Piotra (substancja - relikwia), brąz do wykonania konfesji św. Piotra z przedsionka Panteonu; za Urbana VIII.

• Konflikt dwóch przeszłości - prace przy reliktach za pontyfikatu Sykstusa V.

Działalność papieża Sykstusa V: odrestaurowanie kolumn Marka Aureliusza i Trajana i ustawienie na szczycie figur św. Piotra i Pawła

Odbudowa Pałacu Dożów i Palazzo Veccio - pałac Dożów w Wenecji odbudowany w formach gotyckich ze względu na rodowód Wenecji i szacunek do jej przeszłości. Palazzo Veccio zadecydowano odbudować w formach średniowiecznych.

• Ołtarz katedry św. Piotra, znaczenie relikwii i relikwiarza.

Kasetony z brązu z Panteonu przetopione w baldachim nad grobem św. Piotra i ołtarz katedry św. Piotra (substancja - relikwia). Brąz do wykonania przez Berniniego konfesji św. Piotra pochodzi z przedsionka Panteonu (za Urbana VIII).

• Przykłady restauracji rzeźby w Italii w XVI i XVII wieku.

1506 r.- znalezienie rzeźby Laokoona z synami. Rzeźba znana tylko z opisu Pauzaniasza. Uzupełniono ubytki (odtrącone ręce) po zasięgnięciu opinii znawców i artystów. Poszczególne propozycje wizualizowano przy pomocy modeli z wosku.

Rzeźbiarz i architekt Pietro Lorenzetti u kardynała della Valle wprowadził starożytne kapitele, a w niszach figury antyczne z dorobionymi częściami ciała.

Cyceron opisywał Wilczycę Kapitolińską z Romulusem i Remusem, figurki te podobno nigdy nie istniały, a dorobione zostały w czasach renesansu.

• Przykłady restauracji malarstwa w Italii w XVI i XVII wieku.

Komisarze antyczności rzymskich - Giovanni Pietro Bellori (1613-96)- antykwariusz, kolekcjoner, bibliotekarz, pisarz, skrytykował prace konserwatorskie przy freskach Rafaela w Stancach watykańskich, nominowany przez papieża ok. 1670 r. na stanowisko komisarza do spraw antyczności rzymskich.

• Od kultu św. relikwii do kultu dzieł człowieka na przykładzie Wenecji.

Działania na rzecz ochrony relikwii w Wenecji. W przewodnikach po Wenecji wymieniano ok. 200 relikwii, nieoficjalnie istniały tysiące relikwii.

1442 r.- senat uznaje weneckie relikwie za DOBRO PUBLICZNE.

Relikwie były chronione i przechowywane tyleż z powodu kultu, jakie rozbudzają, co z powodu ochrony, którą święci roztaczają nad miastem i do czego dodać należy renomę i sławę z powodu przechowywania świętych rzeczy. W 1631 roku Senat nakazuje sporządzanie inwentarza zabytków Wenecji, również: pamiątek przeszłości.

Rola skarbca w bazylice św. Marka- relikwie, perły, wazy, ikony, tapiserie, biżuterie, pamiątki przeszłości, naczynia liturgiczne, drogie kamienie.

Rzeźby koni (rzeźby z brązu najprawdopodobniej greckie z IV lub III w.p.n.e) na fasadzie bazyliki św. Marka w Wenecji przywiezione z hippodromu w Konstantynopolu z wyprawy krzyżowej, oryginały rzeźb są obecnie przechowywane w muzeum bazyliki św. Marka.. Początkowo rzeźby stanowią trofeum wojenne, w XVIII wieku stają się symbolem miasta wolnego i triumfującego.

Dzieła sztuki przejmują społeczne funkcje relikwii - proces ten zaczął się w XV wieku, a w kolejnych stuleciach nabiera większego znaczenia. Krzysztof Pomian- świetność Wenecji dzięki sztuce - uprzywilejowanej potęgi twórczej człowieka. Przyciąga elity - rodzaj religijności antropocentrycznej (idea humanizmu).

WYKŁAD 5- Czasy nowożytne.

• Rozwój kolekcjonerstwa w XVI i XVII wieku i jego znaczenie dla wyodrębnienia nowej kategorii przedmiotów.

Wiek XVI jest to kontrreformacji, który przyczynił się do wielu zniszczeń w ramach szeroko pojmowanej sztuki. Czas reformacji, kontrreformacji, ikonoklazmu, soboru trydenckiego doprowadzają do rozłamu rodzimej przeszłości, ponieważ każdy widzi przeszłość inaczej. Uległy zniszczeniu liczne przedmioty związane z kościołem: relikwie i relikwiarze, obrazy, czy rzeźby. Za czasów panowania papieża Urbana VIII przetopione zostały kasetony z brązu pochodzące z przedsionka Panteonu. Wykorzystane zostały w konfesji św. Piotra w bazylice watykańskiej. W wyniku zaistniałej sytuacji wydawane i wygłaszane są różnego rodzaju postulaty, mające przyczynić się do ochrony zabytków przeszłości. Postulaty te wygłaszane są przez kolekcjonerów, antykwariuszy, władców, restauratorów, oraz autorów traktatów o sztuce. Uważali oni, że relikty przeszłości są ważnym elementem w sprawowaniu władzy, gdyż stanowią świadectwo minionych czasów i są znakami tożsamości narodowej.

W XVII-XVIII wieku na scenie chronionego dziedzictwa wyodrębnili się: kolekcjonerzy i antykwariusze; władcy; restauratorzy (do XVIII wieku restauratorami byli twórcy); autorzy traktatów poświeconych poszczególnym sztukom.

Kolekcjonerzy - nowa grupa społeczna. Powstaje lista kolekcjonerów (autor: Hubert Goltzius - malarz, marszand, numizmatyk). Lista sporządzona w latach 1558-1560. Lista liczy 976 nazwisk. Hierarchia przedmiotów kolekcjonerskich - botanika, rzeźby, numizmatyka, medale, malarstwo- w XVIII w. Cabinets de Curiosite - pomieszczenia kolekcjonerskie, w których eksponowano przedmioty będące nośnikami pamięci, znajdowały się tam pamiątki, rzadkie rośliny czy elementy przyrodnicze.

W XVIII wieku w Europie obserwujemy wzrost zainteresowania starożytnościami etnicznymi i lokalnymi (narodowymi) tzn. śladami ludów uważanych za przodków, którzy niegdyś zamieszkiwali wcześniej dane tereny (Galowie we Francji, Etruskowie w Toskanii). Z drugiej strony rośnie zainteresowanie pomnikami średniowiecznymi. Poszerza się w tym czasie zakres zainetersowań antykwariuszy. Można wyróżnić dwa bieguny zainteresowań antykwariuszy: starożytność i średniowiecze.

• Dwa bieguny ciekawości antykwarycznej w XVII i XVIII wieku.

W tym czasie w Europie wzrasta zainteresowanie przedmiotami przeszłości. Głównym celem zainteresowania antykwariuszy są przedmioty pochodzące ze starożytności, a przede wszystkim próba wyjaśnienia pewnego ciągu „genetycznego” ludzi zamieszkujących dane tereny. Drugim biegunem zainteresowań antykwariuszy jest średniowiecze i jego pomniki

Krzysztof Pomian:

„Poza zainteresowaniem antykiem w XVII wieku wzrasta zainteresowanie starożytnościami etnicznymi i lokalnymi (narodowymi), śladami ludów uważanych za przodków, a z drugiej strony pomnikami średniowiecza”.

• Działania na rzecz pomników przeszłości w Hiszpanii i Anglii w 2 poł. XVI wieku (protestanci i katolicy wobec przeszłości).

Anglia:

1560 r. - Elżbieta I sprzeciwia się niszczeniu „antycznych monumentów”- kościoły, klasztory, i elementy ich wyposażenia, które nie było tworzone z myślą o krzewieniu przesądów, lecz miały na celu upamiętnianie.

1572 r.- powstaje Towarzystwo Antykwariusz, zaczynają oni badania architektoniczne i zajmują się rodzima historią,

XVII w. - badania nad reliktami średniowiecza, klasztorami, kościołami,

William Dugdale - autor historii angielskich klasztorów, opisał reformacją i zniszczenia wojny domowej.

Hiszpania:

Ankieta dotycząca zachowanych reliktów przeszłości.

Ok. 1560 r.- Filip II zleca sporządzić krajowy spis reliktów przeszłości pt. „Espana mediola, pintade, descrita”. Przedmiotem zainteresowań w Hiszpanii nie były tylko ruiny czy budynki będące reliktami przeszłości, ale również legendy, podania, mity, zwyczaje, wygląd strojów ludowych. Interesowano się materialnymi i niematerialnymi reliktami przeszłości.

Interesowano się miejscowymi legendami, zwyczajami, ubiorem ludowym, nie tylko ruiny i budowle zachowane w całości.

• Ochrona pomników i starożytności w Szwecji w XVII wieku- najważniejsze osiągnięcia.

Moranstenar - miejsce pamięci, miejsce jako nośnik pamięci, było to pole elekcyjne wodzów i królów Szwedzkich,

Johanes Bureus - antykwariusz jego królewskiej mości. Wydał książkę o piśmie runicznym, objął ochroną miejsca pamięci, badał naczynia kuchenne w chatach Szwedzkich. Bureus objął swoimi badaniami miejsca pamięci takie jak MORANSTENAR, oraz także zajął się badaniem przedmiotów codziennego użytku: naczynia kuchenne, łyżki, które były używane w chatach szw3edzkich w tym czasie.

Gustaw II Adolf - król Szwecji od 1611 do 1632 r., 1630 r.- w przed dzień wybuchu wojny 30 letniej roku podjął badania architektoniczne mające na celu przybliżyć przeszłość Szwecji w ten sposób chciał wzbudzić w żołnierzach ducha patriotycznego, aby pokazać jak mocno jest zainteresowany przeszłością swojego kraju.

Magnus de la Gardie - kanclerz królewski, przyczynił się do stworzenia na Uniwersytecie w Uppsali pierwszej w Europie katedry starożytnictwa w 1662 roku.

1666 - Ustawa o ochronie zabytków w Szwecji - inwentaryzacja pomników i starożytności w państwie. Akt prawny polecający badanie i ewidencjonowanie pomników i starożytności oraz zabraniający ich niszczenia. Zalecano chronić: grody, szańce, kurhany, kamienie runiczne, kościoły, klasztory czyli pomniki katolickiej przeszłości chronione w kraju protestanckim.

1667 - Kolegium Antykwariuszy (zał. Magnus de la Gardie) - posiada strukturę organizacyjną o cechach instytutu badawczego; miało uprawnienia organu urzędowego, w którego kompetencjach leżała ochrona zabytków, inwentaryzacja pomników i starożytności, badania nad tymi pomnikami. Zalecenia badania zabytków i publikacji inwentaryzacji (wyników). Skład - prezes, 6 asystentów, 4 adiunktów, rytownik, drzeworytnik, tłumacz.

• Ludwik XIV wobec pomników przeszłości.

W 1663 r.- Ludwik XIV tworzy Garde Meble de la Couronne- była to instytucja królewska zajmująca się utrzymaniem i pielęgnowaniem wszystkich elementów wyposażenia pałacu królewskiego. Prowadziła ona prace konserwatorskie i restauratorskie. Była to opieka nad przeszłością w celów propagandowych, gdyż służyło mu to za pomnik (monumentum) ku jego chwale i potędze. Prowadził w ten sposób politykę kulturalną.

Wenus z Arles- rzymska kopia rzeźby z 379 r.p.n.e. przypisywana Praksytelesowi, znaleziona w połowie XVII w., podarowana Ludwikowi XIV przez miasto. Zajął się nią restaurator Francois Giradon. Uzupełnił brakujące ręce, dodał jabłko i zwierciadło - atrybuty Afrodyty.

• Drugi biegun ciekawości antykwarycznej we Francji: pomniki Monarchii Francuskiej i nowe metody badań porównawczych.

1721 r.- Pomniki Monarchii Francuskiej - dzieło Bernarda de Monfaucon opracował metodę badania starożytności narodowych- poszukiwanie ikonografii dawnych epok poprzez analizę rzeźb, witraży i różnych ornamentów. Podał także taką samą periodyzację dziejów jak Petrarka i Vasari, ale nie pogardzał średniwieczem. Twierdził, że antyk to upadek, a średniowiecze jest odrodzeniem, z którego zachowało się wiele zabytków. Budzi się u niego szacunek dla średniowiecza.

W 1663 r.- Ludwik XIV tworzy Garde Meble de la Couronne- była to instytucja królewska zajmująca się utrzymaniem i pielęgnowaniem wszystkich elementów wyposażenia pałacu królewskiego. Prowadziła ona prace konserwatorskie i restauratorskie. Była to opieka nad przeszłością w celów propagandowych, gdyż służyło mu to za pomnik (monumentum) ku jego chwale i potędze. Prowadził w ten sposób politykę kulturalną.

Wenus z Arles- rzymska kopia rzeźby z 379 r.p.n.e. przypisywana Praksytelesowi, znaleziona w połowie XVII w., podarowana Ludwikowi XIV przez miasto. Zajął się nią restaurator Francois Giradon. Uzupełnił brakujące ręce, dodał jabłko i zwierciadło wykonując wcześniej modele woskowe. Rzeźba ta była eksponowana w Galerii Lustrzanej pałacu Werslalskiego.

Porównywać monumenty przeszłości ze źródłami pisanymi czy porównywać te monumenty między sobą za pomocą przedstawień rysunkowych, obrazów i modeli?

Leon Battista Alberti (pocz. XV w.)	Hrabia de Caylus (XVIII w.)
Materialne obiekty pogłębiają wiarygodność rzymskich historyków, studiował metodę badawczą, polegająca na tym, że tekst pisany konfrontował z materialnymi monumentami.	Ryciny tworzą wspólnymi wszystkie bogactwa świata antycznego dla wszystkich ludów, uważał, że nie da się porównać obiektów reliktów między sobą, jak to chcieli robić antykwariusze.
Z jednej strony obrazy będące w obiegu redukują bogactwo świata antycznego, z drugiej zaś- pozwalają na podporządkowanie wiedzy, podsumowania- a to od tego typu przedsięwzięć zależało przyznanie antykwariuszowi statusu naukowca.

WYKŁAD 6 - Wiek oświecenia i Rewolucja Francuska.

Narodziny teorii konserwacji.

• Zainteresowanie przeszłością czasów starożytnych i przeszłością rodzimą w epoce oświecenia.

W XVII i XVIII wzrasta zainteresowanie przedmiotami i dziełami sztuki, będącymi świadectwami przeszłości. Powstają liczne galerie, w których prezentowane są głównie dzieła malarskie. Rośnie duże zainteresowanie nie tylko przedmiotami doby antyku, ale dużo uwagi poświęcano dziełom sztuki doby współczesnej.

Wyróżnić możemy 2 bieguny ciekawości antykwarycznej: nurt zainteresowania przeszłością rodzimą oraz nurt zainteresowania przeszłością antyczną.

Italia XVIII w.:

Mit starożytnego Rzymu (Panini Roma antica, Roma moderna)- biegun starożytny. 1 poł. XVIII jest to czas wielkich odkryć archeologicznych- odkrycie Pompejów i Herkulanum

Przykładem zainteresowania dziełami nowożytnymi są działania podjęte przez papieża Klemensa XI, który w 1704 roku wydał rozporządzenie, w którym nakazał rozszerzyć zakres ochrony prawnej na nowe rodzaje monumentów- archiwa. Ze szczególną troską pielęgnowane są dokumenty nie tylko z odległej przeszłości jak średniowiecze, ale również z epoki nowożytnej.

Monarchia Habsburska: także w Monarchii Habsburskiej pojawia się zainteresowanie przeszłością daleka i bliską. Obserwujemy silny kult antyku, ale także czasów nowożytnych.

Vincent Fischer- klasycyzm, starożytność.

Cesarzowa Maria Teresa - tworzy Służby Konserwatorskie. Ochrona prawna nad archiwami.

Anglia:

Malarz Richard Wilson Jezioro d'Averno - zejście do Hadesu - antykizacja.

W Anglii biegun ciekawości ukierunkowany jest na czasy antyku i na wiek XVII, czego przykładem jest duże zainteresowanie drzewem, które zostało zasadzone przez Szekspira. Meble ze Stratford upon Avon z drewna morwowego (z drzew zasadzonych przed domem Szekspira). Stratford zaczyna słynąć jako producent mebli z drewna morwowego - specyficzny rodzaj dziedzictwa.

1649- egzekucja Karola I (wg przekazów w czasie egzekucji siedział na fotelu arcybiskupa Cartenbury Williama Juxona), jest to przykład zainteresowania się przedmiotami niezwiązanymi z antykiem.

1649- Inwentarz Dóbr Królewskich odnotowuje: Łoże Henryka VIII z zachowanym oryginalnym baldachimem; „jedno uroczyste siedzisko ze szkarłatnego aksamitu, który został rozdarty przez królową Elżbietę w akcie miłosnego uniesienia”.

Niemcy:

Podróż Goethego do Italii, fascynacja antykiem. Winkelmann - opracowania sztuki antycznej, klasycyzm.

Goethe fascynuje się też architekturą gotycką (katedra w Strasburgu). Winckelmann w XVIII wieku opracował historię sztuki antycznej i zapoczątkował historię sztuki. W XVIII wieku pojawia się zainteresowanie Malborkiem, który przywoływał pamięć o potędze państwa.

Pozyskiwano wiedzę o przeszłości na podstawie przedmiotów.

Francja:

Hubert Robert Koloseum.

Bernarde de Monfaucon- zachwyt i badanie średniowiecza, udowadnianie antyczności monarchii francuskiej.

• Nurt idealistyczny i materialistyczny w zainteresowaniu przeszłością w XVII i XVIII wieku.

Nurt idealistyczny: hrabia de Caylus- porównywanie form i idei monumentów. Ryciny tworzą wspólnymi wszystkie bogactwa świata antycznego dla wszystkich ludów.

Nurt materialistyczny wywodzi się od średniowiecznego kultu relikwii. Różne przedmioty po sławnych osobistościach traktowane były jako relikwie narodowe, jako znaki pamięci. Dużą rolę odgrywała materia, którą traktowano jako łącznik między tym, co było a co jest. Przykładem takich nowożytnych relikwii, w których dużą rolę odgrywa materia są meble wykonywane z morwy, którą rzekomo zasadził Szekspir. Innym tego typu przedmiotem jest łoże Henryka VIII i tron Elżbiety I. Takie przedmioty znajdują się także w Polsce. Kupowane były przez księżną Izabelę z Flemingów Czartoryską. Kupiła ona w 1790 roku szczątki krzesła Szekspira. Szczątki krzesła nakazała oprawić i wkomponować w oparcie innego krzesła. Fragment krzesła Szekspira jest relikwią świecką a jego obudowa relikwiarzem. W celu potwierdzenia autentyczności fragmentu krzesła Czartoryska poprosiła notariusza o wydanie dokumentu potwierdzającego autentyczność.

• Początek kultu relikwii świeckich na przykładzie inicjatyw księżnej Izabeli z Flemingów Czartoryskiej.

Księżna Izabela zapoczątkowała w Polsce kult relikwii świeckich, które stanowiło świadectwo czasów bliskich i dalekich. Założyła ona w Puławach muzeum pamięci, w którym gromadziła liczne przedmioty po wybitnych osobowościach naszego kraju. Miały one wzbudzać uczucia patriotyczne, pobudzać ducha narodu w wyniku zaistniałej sytuacji politycznej.

Izabela z Flemingów Czartoryska kupiła w 1790 roku szczątki krzesła Szekspira. Nakazała je oprawić i wkomponować w oparcie innego krzesła. Fragment krzesła Szekspira jest relikwią świecką a jego obudowa relikwiarzem. W celu potwierdzenia autentyczności fragmentu krzesła Czartoryska poprosiła notariusza o wydanie dokumentu potwierdzającego autentyczność.

Księżna Czartoryska zakupiła do swojej kolekcji szczątki krzesła J. J. Rousseau, które także zostało oprawione.

• Nowe postawy wobec przedmiotów w XVIII wiecznej Francji.

W XVIII wieku wzrasta zainteresowanie nie tylko antykiem, ale przedmiotami pochodzącymi z nieodległej przeszłości.

Ważnym zjawiskiem w XVIII wieku we Francji jest odkrycie przedmiotu. Przedmioty stają się nośnikami tożsamości. Mają one duży wpływ na psychikę i zachowanie człowieka. W tym czasie w okresie przemian oświeceniowych wzrasta ilość wytwarzanych przedmiotów. Stanowi to początek społeczeństwa konsumpcyjnego. Ludzie gromadzą i często wymieniają przedmioty.

Według Diderota meble, którymi otacza się człowiek, są nośnikami tożsamości. Człowiek przez zmianę przedmiotów staje się innym człowiekiem. Przedmioty stają się w tym wypadku wyznacznikiem pewnych okresów w życiu człowieka. Rozwój wytwórczości przedmiotów i pojawienie się społeczeństwa konsumpcyjnego, spowodowane było wprowadzeniem nowych technik produkcji. Zjawisko mody - przedmioty odmierzają upływający czas. W rezydencjach często zmienia się umeblowanie. Jednocześnie wzrost nastrojów konsumpcyjnych przekładał się na nostalgię za przedmiotami, które odchodzą, np. za meblami ojców.

Zastanawianie się nad formą. Nadprodukcja przedmiotów (w XVIII wieku we Francji są domy, w których co 5-6 lat wymienia się wszystkie przedmioty).

W Paryżu rozwija się kolekcjonerstwo.

1772 r.- A.J. Roubo w „Traktacie o sztuce meblarskiej”: nie być modnym jest rzeczą wstydliwą, kwestia bycia modnym w ubiorze i umeblowaniu. Roubo zapoczątkowuje refleksję na temat przedmiotów, chce się dowiedzieć o historii rzeczy przeszłych.

Przedmioty zaczynają odmierzać czas.

J.J. Rousseau - filozof francuski, komentuje: „jak tak dalej pójdzie to człowiek będzie niewolnikiem przedmiotów”. Jeżeli człowiek będzie dalej podążał za modą stanie się niewolnikiem przedmiotów.

Wytwory ludzkiej działalności są bardzo ważne dla nauk historycznych. Są one traktowane jako MONUMENTY, czyli cenny materiał do badań naukowych i źródło wiedzy o przeszłości.

• Przemiany metod nauk historycznych i ich wpływ na wyodrębnienie monumentów (pomników historii).

Voltaire (1694-1779) i tzw. „rewolucja kopernikańska” w naukach historycznych- od poznania bezpośredniego do metod poznania pośredniego. W naukach historycznych wzorem nauk przyrodniczych przestaje się opierać na relacjach naocznych świadków, pamięć przestaje być źródłem wiedzy o przeszłości, a stają się nią przedmioty, dokumenty, monumenty.

Voltaire wydaje Słownik filozoficzny - wytwory ludzkie uznane zostają za źródło wiedzy o przeszłości: aby na temat odległej historii dowiedzieć się czegoś z jakąś dozą pewności istnieje tylko jeden sposób - zobaczyć czy nie zostały z tamtych czasów pomniki JAKO SWIADECTWA NIE DO ZAKWESTIONOWANIA” (Voltaire).

Na gruncie nauk historycznych dokonują się metodologiczne przemiany, które wpłynęły na pojawienie się w późniejszym czasie teorii konserwacji. Według Krzysztofa Pomiana przemiany te porównywane są do przewrotu kopernikańskiego.

W XVIII wieku znajdujemy źródła uprzedmiotowienia dzieł sztuki. Wszystkie przedmioty zaczyna się traktować jako przedmioty badań historycznych (pomiary Sfinksa).

Dążono do sprowadzenia nauk do eksperymentów. Badacz musi być w swojej pracy obiektywny i opierać swoje tezy na podstawie badań a nie pamięci.

• Czy można niszczyć i chronić jednocześnie? Postawy wobec reliktów przeszłości w czasach rewolucji francuskiej.

Rewolucja Francuska - Szybki sposób ludu francuskiego na przeprowadzkę arystokratów.

1793 r.- DEKRET KONWENTU - nakaz zapewnienia ochrony i konserwacji przedmiotów istotnych dla budowy nowej tożsamości, jednocześnie nawołuje do niszczenia znaków feudalnych.

NAKAZANE PRAWEM: NISZCZENIE I OKALECZANIE PRZEDMIOTÓW: uroczyste spalenie tronu królewskiego w 1793 roku na placu Concorde u stóp pomnika Bogini Wolności.

Zniszczenie biurka Ludwika XV, zatarcie monogramu królewskiego, wygrawerowanie czapki frygijskiej, na tym samym biurku leżał ranny Robespierre przed zgilotynowaniem. Biurko to stało się relikwią świecką i znakiem męczeństwa. Nazywa się to PRZESUNIĘCIEM SEMANTYCZNYM. Polega to na zmianie początkowego znaczenia przedmiotu w wyniku pewnych wydarzeń. W czasie rewolucji przedmioty są masowo niszczone i okaleczane. Próba „zniszczenia przeszłości Francji”. Rewolucjoniści zdawali sobie sprawę, że nie da się wszystkiego zniszczyć, dlatego też sprzedawano przedmioty za granicę w zamian za broń i żywność.

1794 r.- powstaje Muzeum Monumentów Francuskich, w nim Sala Historii Rzeźby (inicjatywa Alexandre'a Lenoir'a).

Gromadzono tu przedmioty sprzed rewolucji francuskiej, które zostały wyrwane ze swojego pierwotnego miejsca. Eksponowano tu m. in. nagrobek Diany de Poitiers, barokowe kolumny i ołtarze z kościoła św. Genowefy w Paryżu, dzieła sakralne zamienione w eksponat, chronologia historyczna kontekstu wystawienia. Tworzy też ekspozycję na wolnym powietrzu.

Powstaje projekt aranżacji Wielkiej Galerii w Luwrze (obraz Huberta Roberta).

Boissy d'Anglais- kult człowieka a zaraz potem kult narodu.

Działalność służb konserwatorskich w czasach rewolucji francuskiej- powstają:

1790 r.- Comisssion des Monumentes- KOMISJA DO SPRAW POMNIKÓW PRZESZŁOŚCI.

1793 r.- Comission Temporaire des Artes- TYMCZASOWA KOMISJA DO SPRAW SZTUK.

• Jak zarządzać majątkiem narodowym po konfiskatach i nacjonalizacji? Od problemów ekonomicznych do idei pomników narodowych.

Struktura władz rewolucji- jak od problemów ekonomicznych dochodzi się do idei ochrony monumentów przeszłości?

J.J. Rousseau- rola kultu przeszłości w budowaniu nowej tożsamości narodowej: cenne pomniki epoki antycznej pokazują nam wiedzę o tym, czym ludzie mogą być, przez ukazanie nam tego, czym oni byli.

1793 r.- Instrukcja konserwatorska Vicq-d'Azyra. Podwaliny pod pierwszą teorię konserwatorską. Nadrzędnym pojęciem są POMNIKI NARODOWE, które należy chronić przez inwentaryzacje i ekspozycję.

• Co to jest teoria konserwacji?

TEORIA KONSERWACJI to zbiór usystematyzowanych poglądów mających na celu ukierunkowanie działalności konserwatorskiej.

TEORIA KONSERWACJI Co chronić? Jak chronić?
Czym jest przedmiot działalności konserwatorskiej?	Jak powinniśmy prowadzić działalność konserwatorską?
Co chcemy zachować dla potomnych i dlaczego?	Jak postępować by zachować dla potomnych to, co uważamy za wartościowe?

• Działalność służb konserwatorskich w czasach rewolucji francuskiej.

Rewolucjoniści zdawali sobie sprawę, że relikty przeszłości w odpowiedniej aranżacji mogą działać na korzyść rewolucji, np.: Hubert Robert w 1796 roku stworzył projekt aranżacji wielkiej galerii Luwru.

Relikty przeszłości w odpowiednim kontekście mogą działać na korzyść rewolucji. Odwracano znaczenie przedmiotów.

1790 r.- Comisssion des Monumentes- KOMISJA DO SPRAW POMNIKÓW PRZESZŁOŚCI.

1793 r.- Comission Temporaire des Artes- TYMCZASOWA KOMISJA DO SPRAW SZTUK.

Są to republikańskie służby konserwatorskie, które mają reprezentować naród. Konserwatorzy myślą w imieniu narodu i są przez niego wybierani, tworzą koncepcje.

• Geneza teorii konserwacji - instrukcja Vicq-d'Azyra.

1793 r.- Instrukcja konserwatorska Vicq-d'Azyra. Vicq-d'Azyr był wybitnym lekarzem (osobisty cesarz Marii Antoniny) biologiem, anatomem, przyrodnikiem. Stworzył podwaliny pod pierwszą teorię konserwatorską. Jego postawa naukowa wyrosła z refleksji metodologicznych nauk przyrodniczych.

INSTRUKCJA:

- wszystkie bogactwa są własnością narodu,

- przedmioty służyć mają oświacie publicznej, kształceniu, artystom,

- wymienia, jakie grupy przedmiotów należy chronić (dzieła sztuki nie stanowiły dużego -procentu tych przedmiotów),

- zleca inwentaryzację przedmiotów,

- zinwentaryzowane przedmioty należało przenieść do muzeów,

- należy wyznaczyć kryteria mające na celu stwierdzenie, czym jest zabytek a czym nie,

- nadrzędnym pojęciem są pomniki narodowe, które należy chronić przez inwentaryzację i ekspozycję (zbudowanie nowej tożsamości rewolucyjnej),

- trzeba chronić: księgi, starożytności, architekturę, mosty, drogi, botanikę.

28. X. 1794 r. prochy J. J. Rousseau zostały pochowane w Panteonie Paryskim, dało to początek nowego kultu ludzkiego geniuszu.

• Jakie czynniki sprzyjały narodzinom teorii konserwacji?

Voltaire'a i przemiany metodologii nauk historycznych. Konsumpcjonizm - rewolucja francuska, okoliczności związane z przejęciem majątków prywatnych. Należy zadać sobie pytanie dlaczego teoria konserwacji nie została rozpowszechniona w XVI-XVII wiecznym państwie kościelnym? Ponieważ demokracja wpływa na teorię konserwacji, zaś służbę konserwatorską sprawuje się w imieniu narodu!

WYKŁAD 7- Zachować czy restaurować?

• Viollet le-Duc jako konserwator, historyk sztuki, teoretyk restauracji i twórca.

Definicja restauracji wg le-Duc'a:

RESTAURACJA- słowo i rzecz sama są nowoczesne. Restaurować budowlę nie oznacza utrzymywać ją w dobrym stanie, naprawiać czy odnawiać lecz odtworzyć ją w stanie kompletnym JAKI BYĆ MOŻE NIGDY NIE ISTNIAŁ JAKO TAKI W ŻADNYM OKREŚLONYM MOMENCIE.

Celem restauracji, wg Viollet-le-Duc'a, nie jest powrót do stanu pierwotnego dzieła.

Eugéne Emmanuel Viollet le-Duc (27 stycznia 1814-1879 r.) - urodzony w Paryżu, syn urzędnika w Ministerstwie Wojny.

1830 r.- staż w pracowni architektonicznej Achilles Leclére'a.

1831-33 r.- podróże po Francji.

1836-37 r.- podróż do Włoch.

1834-50 r.- profesorem rysunku.

Prace przy restauracji: Sainte Chapelle; Saint Marie Madeleine w Vezelay; Notre Dame (Paryż); katedra w Carcassonne.

1846 r.- szefem biura Caisse National des Monuments Historiques.

Restauracje : St. Denis; mury Carcassonne; katedra w Amiens; Katedra w Clermond-Ferrand; Reims; Awignon (mury miejskie); katedra w Lozannie; Zamek w Eu- POPRAWIAŁ TWÓRCÓW ŚREDNIOWIECZNYCH.

1848 r.- zostaje członkiem ds. sztuki i budowli sakralnych.

1853 r.- zostaje mianowany Inspektorem generalnym Budowli Diecezjalnych.

1879 r.- Viollet-le-Duc umiera w Lozannie.

Le-Duc jako historyk - ważne publikacje:

1854-68 r.- Słownik architektury francuskiej XI-XV w.

1858-72 r.- słownik Raisonne du mobilier Francais.

Uprzedmiotowienie dzieł przeszłości, zmiana ich statusu kulturowego: meble jako materiał do badań naukowych, należy metodycznie klasyfikować „dowody rzeczowe”, odpowiednio zbadać, ustalić chronologię, rzucić pewne światło na aspekty życia prywatnego i publicznego społeczeństwa w epoce średniowiecza

Postawa wobec przeszłości: Nasze czasy (…) przyjęły wobec przeszłości postawę wcześniej niespotykaną. Postanowiły analizować ją, porównywać, porządkować i zbudować jej prawdziwą historię. Manifest XIX-wiecznego historyzmu.

Cuvier poprzez anatomię porównawczą odkrył historię świata poprzedzającego panowanie człowieka. Viollet-le-Duc wzoruje się na badaniach przyrodniczych, eksperymentach naukowych. Zobiektywizowanie wzorem nauk przyrodniczych.

OD PALEONTOLOGII DO TEORII RESTAURACJI ARCHITEKTURY- Georges Cukier (1763-1832), paleontolog - analiza pojedynczych narządów, będących reliktami żyjącego niegdyś organizmu pozwala na odtworzenie budowy całego organizmu- wystarczy zrozumieć ideę całości. Cuvier, przeciwnik ewolucji, kreacjonista, uważał, że mnogość organizmów bierze się z kataklizmów, po których stwórca tworzył nowe, a te które przetrwały pozostawały, idea jako początek wszystkiego- praprzyczyna.

Viollet-le-Duc podobnie myślał o architekturze - na podstawie niewielkiej ilości zachowanych elementów gotyckich można zrekonstruować całość (katedra gotycka jako całość wręcz organiczna). Le-Duc próbował dojść do pierwotnej idei tworzenia epoki średniowiecza. Georges Cuvier - człowiek wierzący, dialog ze stwórcą. Viollet-Le-Duc - niewierzący (swoje ciało ofiarował Akademii Medycznej w Lozannie)- przyszłość należy do nauki. Idea nie jest dialogiem z Bogiem,alejest stylem, który dał początek wszystkiemu, całej sztuce. Twórcy średniowieczni mogli nie do końca zrozumieć styl, np. katedry gotyckiej. On rozumiał i cofał się do idei stylu gotyckiego.

Le-Duc jako architekt i twórca:

1863- 1872 r.- Entretiens sur l'architecture.

Viollet-le- Duc był twórcą i rola ta była dla niego najważniejsza- Wierzyć, że można osiągnąć piękno przez kłamstwo jest herezją. Tworzywo sztuki: szczerość i autentyzm materiału: „Trzeba…, żeby kamień wyglądał jak wykonany z kamienia, żelazo jak wykonane z żelaza, drewno jak wykonane z drewna”. Od badań naukowych nad sztuką gotycką, od restauracji (która jest pojmowana także jako akt poznawczy) do twórczości.

Le-Duc- „Przeszłość jest przeszłością, lecz trzeba ją skrupulatnie przeszukiwać, koncentrować się nie na tym by ją na powrót ożywić, lecz by można było się nią posłużyć”. PRZESZŁOŚĆ W SŁUŻBIE PRZYSZŁOŚCI. Wiedzę o stylu gotyckim trzeba przenieść na współczesność.

• Pierwsza teoria restauracji architektury i jej geneza.

Geneza teorii restauracji architektonicznej leży u podstaw paleontologii.

Georges Couvier był paleografem i analizował budowę pojedynczych narządów organizmów żywych, będących reliktami żyjącego niegdyś organizmu. Analiza tych reliktów według

Couviera pozwala na odtworzenie budowy całego organizmu. Couvier był przeciwnikiem ewolucji, był kreacjonistą, uważał, że mnogość istniejących organizmów brała się z tego, że świat był nękany kataklizmami, po których stwórca stwarzał świat na nowo. Ta rozmaitość organizmów nie była etapem ewolucji, ale następstwem urzeczywistnienia pewnej idei.

Couvier „wierzył” w mistyczną próbę odtworzenia organizmów. Dla Couviera powrót do formy ptaka był swoistym dialogiem ze stwórcą.

Według Viollet le Duca:

RESTAURACJA- słowo i rzecz sama są nowoczesne. Restaurować budowlę nie oznacza utrzymywać ją w dobrym stanie, naprawiać czy odnawiać, lecz odtworzyć ją w stanie kompletnym JAKI BYĆ MOŻE NIGDY NIE ISTNIAŁ JAKO TAKI W ŻADNYM OKREŚLONYM MOMENCIE.

Celem restauracji, wg Viollet-le-Duc'a, nie jest powrót do stanu pierwotnego dzieła.

Viollet le Duc myślał podobnie jak Couvier. Uważał, że dysponując niewielką ilością elementów gotyckich jest w stanie zrekonstruować całość. Katedra gotycka tworzy jedną całość a jej poszczególne elementy są ściśle ze sobą powiązane. Dzięki temu może dojść do pierwotnej idei, poprzedzającej powstanie katedry. Viollet le Duc twierdził, że idea do której się cofał, w którą chciał wniknąć, nie była ideą stwórcy, nie miała wymiaru religijnego. Idea ta była STYLEM danej epoki, twierdził, że to styl dał początek całej sztuce. Według le Duca twórcy katedr gotyckich nie zrozumieli pierwotnej idei stylu. Viollet le Duc był twórcą, którego proces twórczy przebiegał od badań naukowych nad sztuką gotycką, od restauracji (która jest pojmowana także jako akt poznawczy) do twórczości.

Głosił on szczerość i autentyzm materiału. Uważał, że kamień powinien wyglądać jak kamień a drewno jak drewno. Wszystkie projekty le Duca były wyrazem jego idei twórczej i poglądów (w projektach tych kryje się wizja średniowiecza). Pozostawił po sobie monumentalne, nagie ściany katedr gotyckich. Uważał, że „przeszłość jest przeszłością, lecz trzeba ją skrupulatnie przeszukiwać, koncentrować się nie na tym by ją na powrót ożywić, lecz by można było się nią posłużyć”. PRZESZŁOŚĆ W SŁUŻBIE PRZYSZŁOŚCI. Wiedzę o stylu gotyckim trzeba przenieść na współczesność.

Le Duc twierdził, że żyje w epoce innowacji, która następuje w każdej dziedzinie. Doceniał on wyjątkowość nowoczesności i jej produkty, które akceptował i wykorzystywał do swojej pracy.

• Stosunek Viollet-le-Duc'a do średniowiecza.

Le-Duc próbował dojść do pierwotnej idei tworzenia epoki średniowiecza. Uprzedmiotowienie dzieł przeszłości, zmiana ich statusu kulturowego: meble jako materiał do badań naukowych, należy metodycznie klasyfikować „dowody rzeczowe”, odpowiednio zbadać, ustalić chronologię, rzucić pewne światło na aspekty życia prywatnego i publicznego społeczeństwa w epoce średniowiecza

Georges Couvier - człowiek wierzący, dialog ze stwórcą. Viollet-Le-Duc - niewierzący (swoje ciało ofiarował Akademii Medycznej w Lozannie)- przyszłość należy do nauki. Idea nie jest dialogiem z Bogiem,alejest stylem, który dał początek wszystkiemu, całej sztuce. Twórcy średniowieczni mogli nie do końca zrozumieć styl, np. katedry gotyckiej. On rozumiał i cofał się do idei stylu gotyckiego- był twórcą.

Le-Duc- „Przeszłość jest przeszłością, lecz trzeba ją skrupulatnie przeszukiwać, koncentrować się nie na tym by ją na powrót ożywić, lecz by można było się nią posłużyć”. PRZESZŁOŚĆ W SŁUŻBIE PRZYSZŁOŚCI. Wiedzę o stylu gotyckim trzeba przenieść na współczesność

Wierzyć, że można osiągnąć piękno przez kłamstwo jest herezją. Tworzywo sztuki: szczerość i autentyzm materiału: „Trzeba…, żeby kamień wyglądał jak wykonany z kamienia, żelazo jak wykonane z żelaza, drewno jak wykonane z drewna”. Od badań naukowych nad sztuką gotycką, od restauracji (która jest pojmowana także jako akt poznawczy) do twórczości.

Le-Duc- „Przeszłość jest przeszłością, lecz trzeba ją skrupulatnie przeszukiwać, koncentrować się nie na tym by ją na powrót ożywić, lecz by można było się nią posłużyć”. PRZESZŁOŚĆ W SŁUŻBIE PRZYSZŁOŚCI. Wiedzę o stylu gotyckim trzeba przenieść na współczesność.

• John Ruskin i jego poglądy na restaurację i konserwację dawnych budynków.

John Ruskin żył w latach 1819-1900, był kolekcjonerem, znawcą dzieł Turnera, z którym znał się osobiście. Był poetą, który dzięki swoim dziełom zaistniał on na arenie międzynarodowej. W 1848 roku wydał swoje najważniejsze dzieło „Siedem Lamp architektury”, w rozdziale Lampa Pamięci wygłosił natchnioną apologię ochrony dawnych zabytków i opieki nad zabytkami. W 1851 roku wydaje „Kamienie Wenecji”, w których zwraca uwagę na ochronę zabytków Wenecji.

John Ruskin: „Bez architektury nie możemy pamietać”

John Ruskin o pracach konserwatorskich: Jednak są one zgubniejsze dla budynków, którym mają pomóc, niż ogień, wojny, czy rewolucja, 1851 r.

Restauracja oznacza zupełne zniszczenie budowli, nie jest możliwe odtworzenie w architekturze tego, co było wspaniałe i piękne. Ruskin był przeciwny odnawianiu i przeciwny przywracaniu do pierwotnego stanu (poddać się upływowi czasu- przemijać, zachować, nie konserwować).

SPRZECIW WOBEC RESTAURACJI I KONSERWACJI- czy istnieje trzecia droga? „Nie mówmy, więc o konserwacji. Jest ona kłamstwem od początku do końca”. „Obecnie zasadą (…) stało się zaniedbywanie budynków, po to by potem móc je konserwować. Dbajcie należycie o budynki, a nie będziecie musieli ich odnawiać”.

John Ruskin traktował architekturę jako ZNAK PAMIĘCI, dawne budynki są nośnikami tożsamości narodowej. Twierdził on, że w starym dobrze zbudowanym domu tkwi świętość, której nie można odtworzyć w odbudowanym budynku.

• Czy materia może być nośnikiem tożsamości? Charakterystyka poglądów Johna Ruskina.

John Ruskin (1819- 1900) zaistniał za sprawą utworów poetyckich (w 1830 roku publikuje swój pierwszy wiersz), publikuje teksty poetyckie o architekturze. W 1840 roku spotyka się z Williamem Tunerem, co stanowi przełom w jego życiu. W 1848 roku wydaje „Siedem lamp architektur”. W rozdziale Lampa pamięci wygłosił natchnioną apologię ochrony dawnych budowli i opieki nad zabytkami. Inne ważne dzieła: Kamienie Wenecji, Otwarcie Cristal Palace i jego wpływ na losy sztuki- budowla ta powstała na wystawę w Londynie, po wystawie została rozebrana.

Podkreślał ważność dawnej architektury we współczesnym świecie (tu zgodny z Le-Duc'iem: wymyślamy przeszłość, bo czujemy, że nam się wymyka).

Według Ruskina: „Materia dawnych rzeczy się rozsypie, idea narodu, wspólnota, nigdy nie zginie”. Postrzegał Europę jako ojczyznę (imię wspólnoty- NARÓD). Na dawne budowle nakładano „maskę nowości”, a to, co jest oryginalne, nieodrestaurowane to jest nasze środowisko.

John Ruskin o architekturze: nie możemy bez niej pamiętać (architektura jako znak pamięci). Liczy się dla niego „świętość” - materia jest uświęcona (nie forma jak u le-Duca).

Dawne budowle są nośnikami narodowej tożsamości - mają siłę, łączą zapomniane wieki, konstytuują tożsamość narodu, idea niezniszczalna, wspólnota narodowa trwa m.in. dzięki dawnym budowlom.

Ziemia jako dziedzictwo: Bóg wypożyczył nam do życia ziemię - to wielkie dziedzictwo, 1849.

Rola materii: materia staje się uświęcona, budowle są wyjątkowe, bo dotykają ich dłonie budowniczych w danym czasie. UŚWIĘCENIE MATERII.

Nastawienie na uświęcenie ludzkiego domostwa, zwrócił uwagę na architekturę mieszkalną (nobilitacja).

SPRZECIW WOBEC RESTAURACJI I KONSERWACJI- czy istnieje trzecia droga? „Nie mówmy, więc o konserwacji. Jest ona kłamstwem od początku do końca”. „Obecnie zasadą (…) stało się zaniedbywanie budynków, po to by potem móc je konserwować. Dbajcie należycie o budynki, a nie będziecie musieli ich odnawiać”.

Uważał on, że podejście naukowe jest błędne, człowiek ma odnaleźć głębię swojego życia w środowisku, w którym żyje.

Uważał, że człowiek musi się poddać upływowi czasu, musi jak on przemijać.

• Porównaj poglądy Viollet-le-Duc'a i Johna Ruskina na restaurację architektury.

Zarówno le-Duc jak i Ruskin byli teoretykami, wywarli duży wpływ na rozwój myśli konserwatorskiej. Jako teoretycy prezentowali dwa bieguny myślenia o monumentach i znakach pamięci.

Definicja restauracji wg le-Duc'a:

RESTAURACJA- słowo i rzecz sama są nowoczesne. Restaurować budowlę nie oznacza utrzymywać ją w dobrym stanie, naprawiać czy odnawiać lecz odtworzyć ją w stanie kompletnym JAKI BYĆ MOŻE NIGDY NIE ISTNIAŁ JAKO TAKI W ŻADNYM OKREŚLONYM MOMENCIE.

Celem restauracji, wg le-Duc'a, nie jest powrót do stanu pierwotnego dzieła. Viollet-le-Duc był twórcą i ta rola była dla niego najważniejsza.

John Ruskin o pracach konserwatorskich: Jednak są one zgubniejsze dla budynków, którym mają pomóc, niż ogień, wojny, czy rewolucja, 1851 r.

Restauracja oznacza zupełne zniszczenie budowli, nie jest możliwe odtworzenie w architekturze tego, co było wspaniałe i piękne. Ruskin był przeciwny odnawianiu i przeciwny przywracaniu do pierwotnego stanu (poddać się upływowi czasu- przemijać, zachować, nie konserwować).

SPRZECIW WOBEC RESTAURACJI I KONSERWACJI- czy istnieje trzecia droga? „Nie mówmy, więc o konserwacji. Jest ona kłamstwem od początku do końca”. „Obecnie zasadą (…) stało się zaniedbywanie budynków, po to by potem móc je konserwować. Dbajcie należycie o budynki, a nie będziecie musieli ich odnawiać”.

• Viollet-Le'Duc i John Ruskin wobec nowoczesności.

Obaj doceniali wyjątkowość nowoczesności ale:

Viollet-le-Duc: akceptował nowoczesność, afirmacja - stal, beton, szkło- nowe materiały w architekturze. Przyszłość, nauka, postęp. Przezwyciężyć czas- restaurować. Głosił uwielbienie dla nowych materiałów stosowanych w architekturze.

Uważał, że postęp nauki i techniki uleczy ludzkość.

John Ruskin: nie akceptował nowoczesności (nieodwracalność Złotego Wieku, zniszczonej przyrody, budowli historycznych… człowiek karleje…). W odróżnieniu od nowoczesnych materiałów tradycyjne mogą ulec zniszczeniu. Kult, wspólnota, wartości moralne, tożsamość, autentyzm… poddać się upływowi czasu, przemijać, zachować- nie konserwować.

Zarówno John Ruskin jak i Viollet- le-Duc uważali, że czasy nowoczesne są przełomowe dla losów ludzkości.

Camillo Boito (1836-1914) - w eseju Conservare o restaurare [w:] Questioni pratiche di belli arti (1893) skonfrontował Le Duc'a i Ruskina i wypracował kompromis. Zachować czy restaurować zamieniał na konserwować czy restaurować? Na tej opozycji zbudowano XX wieczną teorię konserwacji.

Wykład 8- Restauracja malarstwa w XVIII i XIX wieku.

• Prace przy restauracji obrazów we Francji w XVII i XVIII wieku.

Restauracja obrazów w Pałacu Fontainebleau przez Francesco Primaticcio i jego pracowników.

Komentarz do prac wykonanych przez Francesco Primaticcio (P. Lacroix- 1860 r.): Utalentowany artysta uzna za najlepsze przemalowanie obrazu i odciśnięcie swojego piętna- brak respektu dla oryginału, przemalowanie.

ZAKRES PRAC RESTAURATORSKICH WEDŁUG ŹRÓDEŁ Z XVII I XVIII WIEKU: Archiwa: przemycie, oczyszczenie, odświeżenie, odnowienie wyglądu farb, werniksów, przemalowanie fragmentów lub całości.

„Odświeżenie obrazu to usuwanie werniksu, przemalowania ze względu na stan zachowania przemiany gustu lub liturgii”.

Kwestia poszanowania dawnego obrazu jako wyjątkowego dzieła sztuki wcale nie była brana pod uwagę.

Powstają liczne traktaty, opisujące działania techniczne przy odrestaurowaniu dzieł. Podawane są w nich recepty substancji za pomocą, których można usunąć powłoki lakiernicze czy werniksowe. Niezależnie od tego, w jakim stanie znajdowało się dzieło sztuki poddawano pracom restauratorskim.

RESTAURACJA OBRAZÓW W PAŁACACH KRÓLEWSKICH:

Istniała hierarchia ważności dzieł. Najważniejsze były dzieła malarskie.

Aby wyodrębniła się specjalność konserwatora malarstwa, musi istnieć ogromne zaplecze techniczne i naukowe.

XVII wiek- Ludwik XIV- Wersal, Luwr eksponowanie dzieł malarstwa, przywrócenie im świętości. Prace malarskie zostają zabezpieczone.

• Techniki dublażu i transferu w XVII i XVII.

1688 r.: POCZĄTEK TECHNIKI DUBLAŻU WE FRANCJI.

DUBLAŻ technika konserwacji obrazów malowanych na płótnie, polegająca na wzmocnieniu obrazu przez podklejenie oryginalnego podłoża nowym płótnem.

1688 r.- pracownia wdowy Lange otrzymuje zapłatę za zdublowanie jednego z obrazów Tycjana (Zeus i Antiope, Wenus z Prado).

Dziesięć lat później na dworze Ludwika XIV zdublowano już 22 obrazy.

Technika dublażu umożliwia modyfikacje wymiarów obrazu. Technika pozwalająca na zachowanie integralności materialnej struktury dzieła była wykorzystywana w innych celach.

OBRAZY BYŁY TRAKTOWANE JAKO PRZEDMIOTY DEKORACYJNE (obrazy musiały być dostosowane do konkretnego wnętrza).

Technika dublażu w służbie dekoratorów wnętrz: Lorenzo Lotto „Chrystus i jawnogrzesznica”, 155 r., powiększenie obrazu, obmalowano- dziś domalowane fragmenty zostały zasłonięte szeroką ramą (1,56 x 1,24 z czego oryginał to: 1,27 x 0,99), gdyż posiadały one wysoką wartość artystyczną.

TRANSFER- technika konserwacji obrazów polegająca na zmianie zniszczonego oryginalnego blejtramu, na nowy. Naciągnięcie płótna na nowy blejtram. Zabieg polegał na rozdzieleniu warstwy malarskiej od podłoża i naniesieniu jej na nowe podłoże.

TECHNIKA TRANSFERU- RESTAURATORZY BOHATERAMI DNIA- PO RAZ PIERWSZY.

O technice: Italia, 1714- 1720 r., rozdzielenie warstwy malarskiej i podłoża od podobrazia i przeniesienie ich na nowe podłoże. We Francji pierwszy transfer w 1750- 1751 r., zabieg poprzedzały liczne konsultacje- Andrea del Sarto „ Alegoria Miłosierdzia”, 1518 r., warstwa malarska przeniesiona z podłoża drewnianego na płótno, wystawa w pałacu Luxemburskim, „przywileje od króla dla pracowni Picault: wyłączność na transfery, ale zakaz handlu obrazami i malowania obrazów”.

UZNANIE ZAWODU: Narodziny zawodu restauratora malarstwa- poł XVIII wieku.

• Restauratorzy obrazów- kształtowanie się nowej profesji na przykładzie XVIII- wiecznej Francji.

1699 r.- PIERWSZY KONSERWATOR- KUSTOSZ KRÓLEWSKIEJ KOLEKCJI OBRAZÓW.

Antoine Paillet- do jego obowiązków należało m. in. oczyszczanie powierzchni obrazów „żeby wszystkie obrazy z kolekcji królewskiej były zawsze czyste i żeby były przemywane”.

1740 r.- wtajemniczanie w tajniki odnawiania kościoła opactwa St. Florian w Austrii: „mycie obrazów ołtarzowych w celu usunięcia z nich kurzu i szlamu”.

1775 r.- hrabia Comte d' Angiviller znosi monopol w zakresie restauracji obrazów z kolekcji królewskiej. Zlecenia mają otrzymywać osoby o największych umiejętnościach, sprawdzian umiejętności na dziełach o mniejszej wartości.

Ustalenie taryfikatora prac restauratorskich: dublażu płatny od powierzchni, inne prace restauratorskie płatne w systemie dniówkowym, lub za wykonanie zadania.

Restaurator nie może ukrywać swoich metod, nie może używać środków „nadzwyczajnych” (mogą one stwarzać zagrożenie).

TECHNIKA TRANSFERU- RESTAURATORZY BOHATERAMI DNIA- PO RAZ PIERWSZY.

UZNANIE ZAWODU: Narodziny zawodu restauratora malarstwa- poł XVIII wieku.

• Działalność i poglądy na restaurację hrabiego d'Angiviller (kwestia monopolu i tajemnic zawodowych).

1775 r.- hrabia Comte d' Angiviller nadintendend dóbr królewskich, znosi monopol w zakresie restauracji obrazów z kolekcji królewskiej. Zlecenia mają otrzymywać osoby o największych umiejętnościach, sprawdzian umiejętności na dziełach o mniejszej wartości.

Ustalenie taryfikatora prac restauratorskich: dublażu płatny od powierzchni, inne prace restauratorskie płatne w systemie dniówkowym, lub za wykonanie zadania.

Restaurator nie może ukrywać swoich metod, nie może używać środków „nadzwyczajnych” (mogą one stwarzać zagrożenie).

Nadintendent hrabia d' Angiviller określa rodzaje prac przy obrazach: dublowanie, transfer, parkietaż (unieruchomienie pracy drewnianego podłoża, sposób opracowany przez pracownię Hacquin).

Dublażyści i restauratorzy to dwie profesje. Restaurator nie jest malarzem, lecz specjalistą od warstwy malarskiej. Zniesienie przywileju bycia restauratorem- monopolistą kolekcji królewskich Restaurator przestaje być anonimowy- zyskuje szacunek amatorów sztuki i opinii publicznej. Przy restaurowania dóbr publicznych musi istnieć wolna konkurencja, nikt nie może być na uprzywilejowanej pozycji.

• „Laboratorium” Pietro Edwardsa.

1774 r.- LABORATORIUM PIETRO EDWARDSA W REPUBLICE WENECKIEJ (Opactwo śś. Piotra i Pawła w Wenecji).

Obowiązek systematycznej kontroli stanu zachowania obrazów w budynkach publicznych Republiki.

W ciągu pierwszych dziesięciu lat istnienia- 450 prac (od przeglądu do pełnej restauracji obrazów), pietyzm dla starych werniksów.

Edwards składa władzom Republiki okresowe sprawozdania z działalności Laboratorium.

Zachwyt Goethego nad kunsztem restauratorów uzupełniających znaczące ubytki w podobraziach, Goethe na pracownię używa określenia „AKADEMIA RESTAURATORSKA”.

W Laboratorium istniała specjalizacja w różnych dziedzinach. Mieściło się tam archiwum i magazyn materiałów restauratorskich

Badania stanu zachowania poprzedzają prace restauratorskie.

A. Moszyński, nadworny architekt Stanisława Augusta Poniatowskiego zwraca uwagę na nowatorstwo metod Edwardsa: harmonijne połączenie tradycyjnego warsztatu restauratorskiego (umiejętności artystyczne i techniczne) z elementami nauk eksperymentalnych (np. chemia).

• Restauracja obrazów w Luwrze w czasach rewolucji francuskiej i na początku XIX wieku (Jacques Louis David, Jean Baptiste Pierre le Brun).

Ataki J. L. Davida i J. B. P. le Bruna na zbyt daleko posunięte restauracje w Luwrze. Obrazy mają być traktowane jak dzieła sztuki a nie dekoracje.

Przerwanie prac restauratorskich w 1794 r. i ogłoszenie naboru nowych restauratorów.

Obrazy i trofea z Belgii; pilna potrzeba prac restauratorskich (miały służyć idei propagandowej).

Rewolucja francuska zniosła przywilej królewski pojawiła się konkurencja i rywalizacja: pracownia Picault kontra pracownia Hacquin. Picault syn lepszym specjalistą, ale odsunięty od prac ze względu na ukrywanie tajemnic i intryganctwo. Nie można mieć sekretów, jeżeli pracuje się dla dobra publicznego.

Jean Baptiste Pierre le Brun o restaurowaniu obrazów:

- umiejętność (i wiedza) rozdzielenia tego, co autentyczne i wtórne,

- niebezpieczeństwa wynikające z usunięcia werniksów (powoduje to zniekształcenie prawdziwej wartości kolorystycznej obrazu),

-chemicy- sposób połączenia pigmentów ze spoiwem (zastąpienie oleju) wyeliminowanie migracji na powierzchnię i modyfikowania kolorów.

Prace konserwatorskie przy obrazie Rafaela „Przemienienie Pańskie”. Zakres i metody prac zatwierdzane przez specjalną komisję. Podklejono odspojenia warstwy malarskiej, podobrazie drewniane usztywniono przy pomocy czterech prętów.

W 1806 r. Hacquin dokonuje transferu obrazu Leonarda da Vinci „Madonna wśród skał”.

Od lat 50 XIX wieku funkcjonuje zawód restauratora obrazów (Francja, Niemcy), którzy współpracowali z malarzami.

• Czynniki sprzyjające rozwojowi restauracji malarstwa w XVIII i XIX wieku (przemiany statusu kulturowego obrazów, rozwój nauk przyrodniczych).

Zawężenie pojęcia „sztuka” (głównie malarstwo): kult dzieła sztuki w XIX wieku.

Arthur Shopenhauer (1788- 1860) zmienił status kulturowy obrazu, obrazy zajmują wyższe miejsce w hierarchii ogólnokulturowej. Nobilituje materię: stół i krzesło wyrażają idee, które tkwią już w samym materiale jako takim. Idea poprzedzająca stworzenie przedmiotu nie jest tak istotna jak idea natury. Odejście od idealistycznej koncepcji dzieła sztuki do koncepcji materialistycznej. Początek kultu materii w sztuce.

Théophile Gautier (1811- 1872): „Prawdziwie piękne jest to, co nie może się przydać na nic, wszystko, co jest użyteczne jest brzydkie”. Sztuka dla sztuki.

Hermann Muthesius (1861- 1927): założyciel Deutscher Werkbund: przewartościowanie życia kolekcjonerskiego, wszystko zaczyna się kręcić wokół obrazów. Krytyka faktu, że sztuka ograniczona jest do obrazu.

Eugène Chevreul (1786- 1889): teoria dotycząca kolorów: tło wpływa na kolor podstawy, odbiór uzależniony od kontekstu.

Restauracja ołtarza Wohlgemutha w katedrze w Zwickau.

Adalbert Stifer promotor restauracji w Austrii.

1857 r.- prace restauratorskie we Wiedniu: Ołtarz Michała Pachera z Sankt Wolfgang:

- zachowano pozostałości średniowiecznej polichromii,

- unikano większych uzupełnień,

-w ekspertyzie zwrócono uwagę, że wartość posiada nie tylko dawny kształt ołtarza, ale i warstwa malarska.

Fryderyk Villot konserwatorem w Luwrze- próbował utrzymać swoje metody w tajemnicy, więc został zwolniony.

NAUKOWCY W KONSERWACJI ZABYTKÓW:

Patent naukowca Maxa von Pattenkofera (1818- 1901) z 1868. Patent- metoda Pattenkofera, naturalna regeneracja starych werniksów.

1888 r.- utworzenie pracowni- laboratorium Królewskiego w Muzeum Berlińskim.

Wielkie odkrycia naukowe: przełom w badaniach materialnej struktury dzieł sztuki. 1895 r.- odkrycie promieniowania X przez Wilhelma Conrada Roentgena.

Wykład 9- Tworzenie państwowych struktur konserwatorskich w XIX wieku.

• Grabież dzieł sztuki jako instrument polityki kulturalnej w początkach XIX wieku.

Dzieła sztuki jako trofea wojenne, w1797 roku wojska Napoleońskie zdejmują brązowe rzeźby z katedry św. Marka w Wenecji i montują je na Łuku Caroussel w Paryżu.

• Społeczne i państwowe działania na rzecz zabytków we Francji w XIX wieku.

Społeczny ruch na rzecz ochrony pomników historycznych, Victor Hugo: postulat ograniczenia własności prywatnej, wykupienia zabytków z rąk prywatnych. „Własność indywidualna była często i jest nadal podporządkowana wspólnocie społecznej… I tak zabytki należy wykupić”

Arcisse de Caumont (1801- 1872), w 1824 r. powstaje Societe des Antiquaires de Normandie.

1834 r.- powstaje Societe francais d'archeologie pour la conservation des monuments historiques.

1830 r.-minister oświaty Francois Guizot (1878- 1874) tworzy Inspection Generale des Monuments Historiques.

1835 r.- po Vitecie kierownictwo Generalnego Inspektoratu Pomników Historycznych obejmuje Prosper Mérimée.

1835 r.- powstaje Comission des Monuments Historiques (kierownictwo obejmuje Ludovic Vitet).

Klasyfikacja pomników historycznych oparciu o kryteria historyczne i artystyczne (w 1840 r.- 900 zabytków, w 1850 r.- 3000 zabytków).

Klasyfikacja pomników przez Caisse National des Monuments Historiques.

Francuskie zamek Siscinio wpisany dzięki Prosperowi Mérimée na listę pomników historycznych (zabytków) w 1835 roku. Mérimée uważał, że zły gust w naprawach zabytków gorszy był od zniszczeń rewolucji.

1840 r.- restauracja Sainte Chapelle w Paryżu.

Założenia restauracji purystycznej:

- usuwanie nawarstwień w celu przywrócenia czystości stylowej,

- uzupełnianie ubytków, przywrócenie integralności zabytku poprzez uzupełnianie w stylu oryginału.

Anatol France krytykuje ideę restauracji Viollet le Duca: nie należy usuwać kolejnych nawarstwień (zabytek jest jak książka). W Bazylice Saint Sernin w Tuluzie w trakcie prac usunięto XVI- wieczne wyposażenie rzeźbiarskie.

Inicjatywy muzealne za rządów Napoleona III: 1850 r.- powstanie Muzeum Suwerenów w Luwrze- wylansowanie swieckich relikwii, zwyczajne przedmioty służące niegdyś władzom Francji. We Francji obok architektury średniowiecznej chroni się także zabytki czasów rzymskich: Maison Caree, akwedukt.

• Początki działalności służb konserwatorskich we Francji w XIX wieku.

Arcisse de Caumont (1801- 1872), w 1824 r. powstaje Societe des Antiquaires de Normandie.

1834 r.- powstaje Societe francais d'archeologie pour la conservation des monuments historiques.

1830 r.-minister oświaty Francois Guizot (1878- 1874) tworzy Inspection Generale des Monuments Historiques.

1835 r.- po Vitecie kierownictwo Generalnego Inspektoratu Pomników Historycznych obejmuje Prosper Mérimée.

1835 r.- powstaje Comission des Monuments Historiques (kierownictwo obejmuje Ludovic Vitet).

Klasyfikacja pomników historycznych oparciu o kryteria historyczne i artystyczne (w 1840 r.- 900 zabytków, w 1850 r.- 3000 zabytków).

Klasyfikacja pomników przez Caisse National des Monuments Historiques.

Francuskie zamek Siscinio wpisany dzięki Prosperowi Mérimée na listę pomników historycznych (zabytków) w 1835 roku. Mérimée uważał, że zły gust w naprawach zabytków gorszy był od zniszczeń rewolucji.

1840 r.- restauracja Sainte Chapelle w Paryżu.

Założenia restauracji purystycznej:

- usuwanie nawarstwień w celu przywrócenia czystości stylowej,

- uzupełnianie ubytków, przywrócenie integralności zabytku poprzez uzupełnianie w stylu oryginału.

Anatol France krytykuje ideę restauracji Viollet le Duca: nie należy usuwać kolejnych nawarstwień (zabytek jest jak książka). W Bazylice Saint Sernin w Tuluzie w trakcie prac usunięto XVI- wieczne wyposażenie rzeźbiarskie.

Inicjatywy muzealne za rządów Napoleona III: 1850 r.- powstanie Muzeum Suwerenów w Luwrze- wylansowanie swieckich relikwii, zwyczajne przedmioty służące niegdyś władzom Francji. We Francji obok architektury średniowiecznej chroni się także zabytki czasów rzymskich: Maison Caree, akwedukt.

• Konflikt zwolenników restauracji purystycznej i prac o charakterze zachowawczym w XIX- wiecznej Europie na przykładzie Francji i Niemiec.

Założenia restauracji purystycznej:

- usuwanie nawarstwień w celu przywrócenia czystości stylowej,

- uzupełnianie ubytków, przywrócenie integralności zabytku poprzez uzupełnianie w stylu oryginału.

Anatol France krytykuje ideę restauracji Viollet le Duca: nie należy usuwać kolejnych nawarstwień (zabytek jest jak książka).W Bazylice Saint Sernin w Tuluzie w trakcie prac usunięto XVI- wieczne wyposażenie rzeźbiarskie.

Zamek w Heidelbergu: tryumf przeciwników restauracji.

W XIII wieku siedziba książąt elektorów, których mecenat przyczynił się do rozkwitu średniowiecznej poezji dworskiej.

W 2 poł. XIX wieku ruina zamku zaczyna się kojarzyć ze źródłem poezji niemieckiej.

Konfrontacja zwolenników restauracji purystycznej i prac zachowawczych, restauracja części zamku bez czekania na konsultacje.

W 1901 roku- artykuł Georga Dehio, prace zakończyły się na pracach zachowawczych.

• Koncepcja katedry jako pomnika niezamierzonego i częściowo niezamierzonego.

Zwycięstwo koalicji nad Napoleonem: propozycja by zamiast wznosić w kraju liczne pomniki: lepiej wznieść jeden ponadregionalny, którym będzie katedra w Kolonii (pomnik po części niezamierzony). Katedra ma stanowić symbol nowego państwa niemieckiego.

Dobudowa XIX- wieczna- pomnik zamierzony.

RELIKTY PRZESZŁOŚCI JAKO POMNIKI NIEZAMIERZONE:

Fascynacja J. W. Goethego średniowieczem (katedra w Strasburgu), proponuje by zamiast katedra „gotycka” (o pejoratywnym wydźwięku) używać określenia „architektura niemiecka”. Najlepszym, choć niezamierzonym pomnikiem Erwina von Steinbacha
(budowniczego katedry) jest katedra w Strasburgu.

• Działalność i poglądy Karla Friedricha Schinkla.

Karl Friedrich Schinkel (1781- 1841):

1810 r.- praca w Wyższej Deputacji Budowlanej (weryfikacja projektów finansowanych ze środków publicznych w tym ekspertyzy prac przy zabytkach).

1815 r. - memoriał do króla Prus w sprawie powołanie instytucji do spraw zabytków.

POSTULAT STWORZENIA INWENTARZA ZABYTKÓW DLA CAŁEGO KRAJU: „W każdym powiecie musi pozostać takie dziedzictwo jako wieczna świętość”.

1833 r.- sprawował nadzór nad restauracją gotyckiego ratusza w Wesel:

- należy naprawić tylko niektóre ubytki na narożach i w zwieńczeniu, nie odtwarzać nic na nowo, pozostawić uszkodzone rzeźby we wnętrzach.

• Początki działalności służb konserwatorskich w Prusach (struktura, zadania, okólniki ministerialne jako wykładnia doktryny konserwatorskiej).

1779 r.- zarządzenie władcy Hesji w sprawie pomników i starożytności.

1794 r. PRUSY: w zbiorze praw krajowych zapisy pozwalające chronić budowle i rzeźby monumentalne). Wymagana jest zgoda na rozbiórki, zakaz podejmowania prac budowlanych, które mogłyby oszpecić widok ulic i placów.

DWIE ZASADY FUNDAMENTALNE AKTUALNE DO DZIŚ:

1. Władza poprzez nakazy i zakazy działa dla dobra wspólnego.

2. Obowiązek utrzymania budynku spoczywa na właścicielu, w władza uprawniona jest do egzekwowania tego obowiązku.

Prawo z 1794 roku obowiązuje do 1902 i 1907 roku.

POCZĄTEK ZAINTERESOWANIA ZAMKIEM MALBORSKIM:

1772 r.- po I rozbiorze Malbork przechodzi pod panowanie niemieckie- przebudowy na cele magazynowe.

1804 r.- rozporządzenie króla Fryderyka Wilhelma III- Zamek Malborski ma być chroniony przed dalszymi rozbiórkami jako „wyborny pomnik architektury”.

Działalność Karla Friedricha Schinkla (1781- 1841):

1810 r.- praca w Wyższej Deputacji Budowlanej (weryfikacja projektów finansowanych ze środków publicznych w tym ekspertyzy prac przy zabytkach).

1815 r. - memoriał do króla Prus w sprawie powołanie instytucji do spraw zabytków.

POSTULAT STWORZENIA INWENTARZA ZABYTKÓW DLA CAŁEGO KRAJU:

„W każdym powiecie musi pozostać takie dziedzictwo jako wieczna świętość”.

1833 r.- sprawował nadzór nad restauracją gotyckiego ratusza w Wesel: należy naprawić tylko niektóre ubytki na narożach i w zwieńczeniu, nie odtwarzać nic na nowo, pozostawić uszkodzone rzeźby we wnętrzach.

OCHRONA I OPIEKA NAD ZABYTKAMI W MINISTERSTWIE DO SPRAW WYZNAŃ.

Ferdynand von Quast (1807- 1877) od 1843 roku zostaje konserwatorem zabytków w Ministerstwie Wyznań, pełni funkcje doradcy bez prawa wydawania decyzji.

Obowiązki von Quasta w Ministerstwie Wyznań:

1. Opiniowanie spraw dotyczących zabytków i prac restauratorskich.

2. Wykonywanie opracowań dotyczących zabytków.

3. Inwentaryzacja zabytków.

4. Stała kontrola stanu zachowania zabytków.

STRUKTURA OCHRONY ZABYTKÓW:

MINISTERSTWO WYZNAŃ

MINISTERIALNY KONSERWATOR ZABYTKÓW

↓

PROWINCJONALNA ↓

KOMISJA DO SPRAW PROWINCJONALNY

BADANIA I KONSERWACJI → KONSERWATOR

ZABYTKÓW ZABYTKÓW

(1890: Śląsk- jako pierwsza)

OKÓLNIKI MINISTRA WYZNAŃ (teoria wobec praktyki restauratorskiej):

1843 r.- okólnik Ministra Wyznań:

- nie każdy zabytek musi być uzupełniany,

- po restauracji budowla nie może wyglądać jak nowa,

- restaurować należy te części, które bezwzględnie tego wymagają,

- najbardziej udana jest taka restauracja, której wyniki są niewidoczne.

1854 r.- okólnik dotyczący rzeźb i malowideł:

- pierwotna warstwa malarska (pozłotnicza), posiada wartość zabytkową i nie wolno jej zamalowywać.

1890 r.- okólnik dotyczący zabytkowego wyposażenia kościołów:

- usuwanie ambon, ławek różniących się stylem od architektury kościołów i zastępowanie ich nowymi wykonanymi w „stylu”- NIEDOPUSZCZALNE, celem prac nie ma być odtworzenie wyglądu kościoła z okresu jego budowy.

Inwentaryzacja zabytków w Związku Niemieckim i Rzeszy:

1844- 45 r.- Ferdynand von Quast pomysłodawcą inwentaryzacji zabytków: metoda ankietowa, formularze wypełniane społecznie.

1852 r. Ferdynand von Quast pomysłodawcą i wykonawcą inwentaryzacji zabytków: metoda opisowa i pomiarowo- rysunkowa, projektowany zasięg: cała Monarchia, realizacja: Warmia.

1870 r.- początek publikacji i ogólnokrajowego inwentarza zabytków.

RUCH SPOŁECZNY NA RZECZ ZABYTKÓW:

1852 r.- Drezno, zjazd niemieckich towarzystw historycznych i starożytniczych (pod patronatem Ferdynanda von Quasta).

1898 r.- „zjednoczenie niemieckich towarzystw historycznych i starożytniczych” powołuje Komisję do spraw opieki nad zabytkami (czasopismo Denkmalpflege).

1900 r.- pierwszy ogólnoniemiecki zjazd konserwatorów.

2 poł. XIX wieku POSTULAT: objęcie badaniami drobnych i niepokaźnych świadectw twórczości:

- przydrożne kapliczki,

- skromne przedmioty wytwórczości ludowej,

- obszar architektury mieszkalnej.

• Działalność Ferdynanda von Quasta.

OCHRONA I OPIEKA NAD ZABYTKAMI W MINISTERSTWIE DO SPRAW WYZNAŃ.

Ferdynand von Quast (1807- 1877) od 1843 roku zostaje konserwatorem zabytków w Ministerstwie Wyznań, pełni funkcje doradcy bez prawa wydawania decyzji.

Obowiązki von Quasta w Ministerstwie Wyznań:

5. Opiniowanie spraw dotyczących zabytków i prac restauratorskich.

6. Wykonywanie opracowań dotyczących zabytków.

7. Inwentaryzacja zabytków.

8. Stała kontrola stanu zachowania zabytków.

STRUKTURA OCHRONY ZABYTKÓW:

MINISTERSTWO WYZNAŃ

MINISTERIALNY KONSERWATOR ZABYTKÓW

↓

PROWINCJONALNA ↓

KOMISJA DO SPRAW PROWINCJONALNY

BADANIA I KONSERWACJI → KONSERWATOR

ZABYTKÓW ZABYTKÓW

(1890: Śląsk- jako pierwsza)

OKÓLNIKI MINISTRA WYZNAŃ (teoria wobec praktyki restauratorskiej):

1843 r.- okólnik Ministra Wyznań:

- nie każdy zabytek musi być uzupełniany,

- po restauracji budowla nie może wyglądać jak nowa,

- restaurować należy te części, które bezwzględnie tego wymagają,

- najbardziej udana jest taka restauracja, której wyniki są niewidoczne.

1854 r.- okólnik dotyczący rzeźb i malowideł:

- pierwotna warstwa malarska (pozłotnicza), posiada wartość zabytkową i nie wolno jej zamalowywać.

1890 r.- okólnik dotyczący zabytkowego wyposażenia kościołów:

- usuwanie ambon, ławek różniących się stylem od architektury kościołów i zastępowanie ich nowymi wykonanymi w „stylu”- NIEDOPUSZCZALNE, celem prac nie ma być odtworzenie wyglądu kościoła z okresu jego budowy.

Inwentaryzacja zabytków w Związku Niemieckim i rzeszy:

1844- 45 r.- Ferdynand von Quast pomysłodawcą inwentaryzacji zabytków: metoda ankietowa, formularze wypełniane społecznie.

1852 r. Ferdynand von Quast pomysłodawcą i wykonawcą inwentaryzacji zabytków: metoda opisowa i pomiarowo- rysunkowa, projektowany zasięg: cała Monarchia, realizacja: Warmia.

1852 r.- Drezno, zjazd niemieckich towarzystw historycznych i starożytniczych (pod patronatem Ferdynanda von Quasta).

1870 r.- początek publikacji i ogólnokrajowego inwentarza zabytków.

• Prace konserwatorskie i restauratorskie na zamku w Malborku.

POCZĄTEK ZAINTERESOWANIA ZAMKIEM MALBORSKIM:

1772 r.- po I rozbiorze Malbork przechodzi pod panowanie niemieckie- przebudowy na cele magazynowe.

1794 r.- rysunki Fryderyka Gilly'ego, wystawa w berlińskiej Akademii Sztuk Pięknych, rozpowszechnienie poprzez publikację.

1804 r.- rozporządzenie króla Fryderyka Wilhelma III- Zamek Malborski ma być chroniony przed dalszymi rozbiórkami jako „wyborny pomnik architektury”.

ZAMEK W MALBORKU: zmiany stanu zachowania w XIX wieku:

Zamek w Malborku (1815- 1872): od koncepcji zachowawczych do badań i wizji restauratorskich. Od dzieła sztuki do koncepcji odnowionego znaku pamięci.

1820r.- badania architektoniczne- postęp metod, integracja wielu metod (działalność i polityka Teodora von Schöna), zamek: polityczny pomnik pamięci pruskich walko wolnościowych z okresu wojen napoleońskich.

Społeczne poparcie prac konserwatorskich, połowę składek stanowiły składki społeczeństwa.

1840- 70r.- osłabienie tempa prac (konkurencja katedry kolońskiej), kontynuacja prac historycznych przy współpracy z Alfredem Meydenbauerem „ojcem fotogrametrii”.

1872 r.- obchody jubileuszu setnej rocznicy rozbioru Polski. Upolitycznienie restauracji zamku, Malbork staje się elementem propagandy.

1880 r.- zakończenie ważnego etapu prac przy katedrze kolońskiej.

1882 r.- przyznanie większych środków z budżetu państwa.

1882 r.- Konrad Steinbrecht (1849- 1929) zostaje mianowany kierownikiem prac na Zamku w Malborku.

„Odbudowujemy Malbork nie tylko jako świadectwo poziomu architektury średniowiecznej. Ten zamek krzyżacki był w średniowieczu ostoją niemczyzny na Wschodzie. Jego restauracja i dalsze funkcjonowanie będzie także w przyszłości służyło umacnianiu niemczyzny, niemieckiego poczucia narodowego, niemieckiego ducha, przeciw atakowi innych narodowości na terenach naszych wschodnich rubieży”.

DZIAŁALNOŚĆ KONRADA STEINBRECHTA W MALBORKU:

Metoda pracy: „ Konsekwencja naukowa” („restauracja scjentystyczna”). Badania: archeologiczne, architektoniczne, podróże naukowe, ocena źródeł archiwalnych, przywracanie dawnych technik budowlanych.

Głosił zasadę jedności stylu, usuwanie nawarstwień nowożytnych.

W warstwie dekoracyjnej obok prac typowo restauratorskich (Koronacja Marii w Wielki Refektarzu) także swobodna kreacja konserwatorska: historyzujące malowidła (tematyka biblijna, życie Zakonu) kopie mebli gotyckich i rzemiosła artystycznego. Aranżację uzupełniały manekiny mnichów i rycerzy zakonnych.

Nurt artystyczny i neoromantyczny, interpretacja zabytku w duchu narodowym.

Rezultat: wizja wzorcowej XV- wiecznej warowni krzyżackiej.

IDEA GESAMTKUNSTWERKE W PRACACH RESTAURATORSKICHKONRADA STEINBRECHTA:

Prace nie ograniczają się do przywrócenia architektonicznego kształtu pomieszczeniom, obejmuje także ich pełen wystrój. Zaprojektowany detal architektoniczny, dekoracje malarskie, wyposażenie meblarskie i witraże.

Program ikonograficzny Refektarzu Konwentu: „Będąc gośćmi Boga jesteśmy zaproszeni do jego stołu”. 1894 r.- łowieckie upodobania cesarza Wilhelma II i świeczniki z jelenich rogów.

Po pracach Steinbrechta Wielki Refektarz zmienia swój charakter z „Cabinet de Curiosite” w stylu gotyckim na salę tronową cesarza Rzeszy. Malowidła wprowadzone przez Steinbrechta ukazywały podbój ziem pruskich przez Zakon jako wojnę narodów. „Kreacja Steinbrechta to apoteoza misji i podboju”.

„Dwuosobowy” Tron Wielkiego Mistrza w Wielkim Refektarzu.

• Działalność i poglądy Konrada Steinbrechta.

1882 r.- Konrad Steinbrecht (1849- 1929) zostaje mianowany kierownikiem prac na Zamku w Malborku.

DZIAŁALNOŚĆ KONRADA STEINBRECHTA W MALBORKU:

Metoda pracy: „ Konsekwencja naukowa” („restauracja scjentystyczna”). Badania: archeologiczne, architektoniczne, podróże naukowe, ocena źródeł archiwalnych, przywracanie dawnych technik budowlanych.

Głosił zasadę jedności stylu, usuwanie nawarstwień nowożytnych.

W warstwie dekoracyjnej obok prac typowo restauratorskich (Koronacja Marii w Wielki Refektarzu) także swobodna kreacja konserwatorska: historyzujące malowidła (tematyka biblijna, życie Zakonu) kopie mebli gotyckich i rzemiosła artystycznego. Aranżację uzupełniały manekiny mnichów i rycerzy zakonnych.

Nurt artystyczny i neoromantyczny, interpretacja zabytku w duchu narodowym.

Rezultat: wizja wzorcowej XV- wiecznej warowni krzyżackiej.

IDEA GESAMTKUNSTWERKE W PRACACH RESTAURATORSKICH KONRADA STEINBRECHTA:

Prace nie ograniczają się do przywrócenia architektonicznego kształtu pomieszczeniom, obejmuje także ich pełen wystrój. Zaprojektowany detal architektoniczny, dekoracje malarskie, wyposażenie meblarskie i witraże.

Program ikonograficzny Refektarzu Konwentu: „Będąc gośćmi Boga jesteśmy zaproszeni do jego stołu”. 1894 r.- łowieckie upodobania cesarza Wilhelma II i świeczniki z jelenich rogów.

Po pracach Steinbrechta Wielki Refektarz zmienia swój charakter z „Cabinet de Curiosite” w stylu gotyckim na salę tronową cesarza Rzeszy. Malowidła wprowadzone przez Steinbrechta ukazywały podbój ziem pruskich przez Zakon jako wojnę narodów. „Kreacja Steinbrechta to apoteoza misji i podboju”.

„Dwuosobowy” Tron Wielkiego Mistrza w Wielkim Refektarzu.

• Katedra w Kolonii jako pomnik narodowy- jej dzieje w XIX wieku.

1560 r.- wstrzymanie budowy katedry w Kolonii (gotowe było tylko prezbiterium).

1796 r.- katedra jako symbol francuskiego wandalizmu (urządzili tam magazyn).

1808 r.- Sulpiciusz Boisseré rozpoczyna prace nad inwentaryzacja pomiarowo- rysunkową.

1814 r.- odnalezienie średniowiecznego rysunku projektowego.

Zwycięstwo koalicji nad Napoleonem: propozycja by zamiast wznosić w kraju liczne pomniki: lepiej wznieść jeden ponadregionalny, którym będzie katedra w Kolonii (pomnik po części niezamierzony). Katedra ma stanowić symbol nowego państwa niemieckiego. XIX- wieczna dobudowa- pomnik zamierzony.

1842 r.- WMUROWANIE KAMIENIA WĘGIELNEGO (Projekt Ernsta Friedricha Zwirnera).

„Zrujnowany kształt katedry był obrazem Niemiec z okresu pomieszania języków”.

1859- 60 r.- przykrycie katedry nowym dachem.

1880 r.- oficjalne zakończenie budowy w obecności pary cesarskiej, kwestie finansowe zostały rozstrzygnięte drogą loterii.

W 1902 roku zakończono prace wykończeniowe we wnętrzu (wysoka wartość artystyczna elementów wyposażenia).

Celem prac w katedrze kolońskiej było przede wszystkim dokończenie budowy.

• Prace restauratorskie i konserwatorskie w Prusach w XIX wieku.

ODBUDOWA KATEDRY W KOLONII:

1808 r.- Sulpiciusz Boisseré rozpoczyna prace nad inwentaryzacja pomiarowo- rysunkową.

1814 r.- odnalezienie średniowiecznego rysunku projektowego.

1842 r.- WMUROWANIE KAMIENIA WĘGIELNEGO POD BUDOWĘ KATEDRY KOLOŃSKIEJ (Projekt Ernsta Friedricha Zwirnera).

„Zrujnowany kształt katedry był obrazem Niemiec z okresu pomieszania języków”.

1859- 60 r.- przykrycie katedry nowym dachem.

1880 r.- oficjalne zakończenie budowy w obecności pary cesarskiej, kwestie finansowe zostały rozstrzygnięte drogą loterii.

W 1902 roku zakończono prace wykończeniowe we wnętrzu (wysoka wartość artystyczna elementów wyposażenia).

Celem prac w katedrze kolońskiej było przede wszystkim dokończenie budowy.

RESTAURACJA ZAMKU W WARTBURGU:

Restauracja zamku w Wartburgu wzorowana na pracach w Kolonii i Malborku.

Zamek stanowił schronienie Marcina Lutra- tam dokonał przekładu Nowego Testamentu.

1838r.- odgruzowanie zamku. W dalszych etapach prace o charakterze zachowawczym łączone z rekonstrukcjami oraz z historyzującą dekoracja malarską Moritza Von Schwinda.

PURYSTYCZNA RESTAURACJA KATEDRY W MONACHIUM:

„Stare kościoły, którym udało się jeszcze ocalić dawny wystrój winny być przecież dla każdego miłośnika historii obiektami tak pełnymi znaczeń jak warstwy geologiczne dla badaczy przyrody nieożywionej”.

Substancja zabytkowa, materia staje się nośnikiem wiedzy o procesach historycznych.

Zamiana detalu nowożytnego na neogotycki (ołtarz, ambona), zobowiązanie do szanowania nawarstwień.

KONSERWACJA ZAMKU W MALBORKU:

1804 r.- rozporządzenie króla Fryderyka Wilhelma III- Zamek Malborski ma być chroniony przed dalszymi rozbiórkami jako „wyborny pomnik architektury”.

ZAMEK W MALBORKU: zmiany stanu zachowania w XIX wieku:

Zamek w Malborku (1815- 1872): od koncepcji zachowawczych do badań i wizji restauratorskich. Od dzieła sztuki do koncepcji odnowionego znaku pamięci.

1820r.- badania architektoniczne- postęp metod, integracja wielu metod (działalność i polityka Teodora von Schöna), zamek: polityczny pomnik pamięci pruskich walko wolnościowych z okresu wojen napoleońskich.

Społeczne poparcie prac konserwatorskich, połowę składek stanowiły składki społeczeństwa.

1840- 70r.- osłabienie tempa prac (konkurencja katedry kolońskiej), kontynuacja prac historycznych przy współpracy z Alfredem Meydenbauerem „ojcem fotogrametrii”.

1872 r.- obchody jubileuszu setnej rocznicy rozbioru Polski. Upolitycznienie restauracji zamku, Malbork staje się elementem propagandy.

1880 r.- zakończenie ważnego etapu prac przy katedrze kolońskiej.

1882 r.- przyznanie większych środków z budżetu państwa.

1882 r.- Konrad Steinbrecht (1849- 1929) zostaje mianowany kierownikiem prac na Zamku w Malborku.

„Odbudowujemy Malbork nie tylko jako świadectwo poziomu architektury średniowiecznej. Ten zamek krzyżacki był w średniowieczu ostoją niemczyzny na Wschodzie. Jego restauracja i dalsze funkcjonowanie będzie także w przyszłości służyło umacnianiu niemczyzny, niemieckiego poczucia narodowego, niemieckiego ducha, przeciw atakowi innych narodowości na terenach naszych wschodnich rubieży”.

DZIAŁALNOŚĆ KONRADA STEINBRECHTA W MALBORKU:

Metoda pracy: „ Konsekwencja naukowa” („restauracja scjentystyczna”). Badania: archeologiczne, architektoniczne, podróże naukowe, ocena źródeł archiwalnych, przywracanie dawnych technik budowlanych. Głosił zasadę jedności stylu, usuwanie nawarstwień nowożytnych.

W warstwie dekoracyjnej obok prac typowo restauratorskich (Koronacja Marii w Wielki Refektarzu) także swobodna kreacja konserwatorska: historyzujące malowidła (tematyka biblijna, życie Zakonu) kopie mebli gotyckich i rzemiosła artystycznego. Aranżację uzupełniały manekiny mnichów i rycerzy zakonnych.

Nurt artystyczny i neoromantyczny, interpretacja zabytku w duchu narodowym.

Rezultat: wizja wzorcowej XV- wiecznej warowni krzyżackiej.

IDEA GESAMTKUNSTWERKE W PRACACH RESTAURATORSKICHKONRADA STEINBRECHTA:

Prace nie ograniczają się do przywrócenia architektonicznego kształtu pomieszczeniom, obejmuje także ich pełen wystrój. Zaprojektowany detal architektoniczny, dekoracje malarskie, wyposażenie meblarskie i witraże.

Program ikonograficzny Refektarzu Konwentu: „Będąc gośćmi Boga jesteśmy zaproszeni do jego stołu”. 1894 r.- łowieckie upodobania cesarza Wilhelma II i świeczniki z jelenich rogów.

Po pracach Steinbrechta Wielki Refektarz zmienia swój charakter z „Cabinet de Curiosite” w stylu gotyckim na salę tronową cesarza Rzeszy. Malowidła wprowadzone przez Steinbrechta ukazywały podbój ziem pruskich przez Zakon jako wojnę narodów. „Kreacja Steinbrechta to apoteoza misji i podboju”.

„Dwuosobowy” Tron Wielkiego Mistrza w Wielkim Refektarzu.

• Poglądy Georga Dehio.

Georg Dehio (1850- 1932)- „W jako sposób ludzkość może na trwałe zachować dla siebie wartości duchowe, które wytwarza”?

Przyczyny utraty wartości duchowych:

1. Zniszczenie materialnego podłoża tych wartości (siły natury i człowiek jako największe zagrożenie).

2. Ewolucja recepcji dzieł dawnych: kolejne pokolenia nie potrafią już odebrać dzieł Fidiasza czy Giotta w taki sposób, jaki czynili to ich współcześni.

JAK PRZECIWDZIAŁAĆ?

ad. 1. Powstrzymać niszczycielską działalność człowieka.

ad. 2. Naczelnym zadaniem humanistyki jest przeciwdziałanie takim stratom poprzez wysubtelnianie zmysłu historycznego odbioru.

Dla kogo zachować? „Nie zachowujemy jakiegoś zabytku dlatego, że uznajemy go za piękny, lecz dlatego, że jest częścią naszego bytu narodowego” (1905 r.).

CZY IDEA OPIEKI NAD ZABYTKAMI JEST PRAWICOWA CZY LEWICOWA?

„Dziś idea opieki nad zabytkami pokazuje się jeszcze od zupełnie innej strony- jako składnik nowych czasów. Pozornie skrajnie konserwatywna w swojej tendencji (…) dąży w całkowicie innym kierunku. Nie znam dla niej innego określenia, jak tylko socjalizm”.

„Nie da się zrealizować woli ochrony zabytków bez ograniczenia własności prywatnej”.

„Ta tendencja socjalistyczna jeszcze bardziej niż konserwatywna wpływa na interesy ochrony zabytków, co w praktyce prowadzi do częstego konfliktu z liberalizmem”

Zamek w Heidelbergu: tryumf przeciwników restauracji.

W XIII wieku siedziba książąt elektorów, których mecenat przyczynił się do rozkwitu średniowiecznej poezji dworskiej.

W 2 poł. XIX wieku ruina zamku zaczyna się kojarzyć ze źródłem poezji niemieckiej.

Konfrontacja zwolenników restauracji purystycznej i prac zachowawczych, restauracja części zamku bez czekania na konsultacje.

W 1901 roku- artykuł Georga Dehio, prace zakończyły się na pracach zachowawczych.

Wykład 10- Tworzenie państwowych struktur konserwatorskich w Austrii, Wielkiej Brytanii i Italii w XIX wieku.

• Działalność państwa na rzecz zabytków w Austrii w XIX wieku.

Państwo chce chronić- architekci restaurują.

Zalążek struktur konserwatorskich w 1812 roku. Akademia Sztuk Pięknych we Wiedniu wyznaczona jako instytucja wspomagająca działania o charakterze konserwatorskim. Zwracano się do niej w celu uzyskania odpowiednich orzeczeń w sprawach.

Wenecja 1815 r.- austriacki gubernator powołuje komisję, która sporządza inwentaryzację zabytków wraz ze stanem zachowania.

1853 r.: KOMISJA CENTRALNA DO SPRAW BADAŃ I ZACHOWANIA ZABYTKÓW ARCHITEKTURY.

• Powstanie i rozwój działalności służb konserwatorskich w Austrii.

• Instrukcje Komisji Centralnej z 1853 r. jako wykładnia obowiązującej doktryny konserwatorskiej.

• Konflikt zwolenników restauracji purystycznej i prac konserwatorskich w Austrii, Anglii i Italii.

• Działalność restauratorska architektów w Anglii oraz protesty społeczne w Anglii na przełomie XVII i XIX wieku.

• John Ruskin i William Morris oraz ich działalność na rzecz zachowania pomników przeszłości.

• Ruch społeczny na rzecz pomników kultury i natury w Anglii.

Wykład 11- Tworzenie państwowych struktur konserwatorskich w Italii w XIX wieku.

Poglądy Camillo Boito.

• Prace konserwatorskie i restauratorskie w Italii w XIX wieku (podać przykłady prac o charakterze zachowawczym, prac restauratorskich i rekonstrukcji).

1807 r.- restauracja Koloseum w Rzymie przez Rafaello Sterna.

1822 r.- Giuseppe Valadier (działał również w Koloseum) i uzupełnienia odróżnialne od oryginału.

Łuk Tytusa (w średniowieczu część budowli warownej) zawalił się na początku XIX wieku.

Odrestaurowany przez Giuseppe Valadiera- uzupełnienia dekoracji tylko z jednej strony, w warstwie konstrukcyjnej uzupełnienia z innego kamienia (świadome zastosowanie)- szacunek dla oryginału.

OCALIĆ MATERIĘ CZY IDEĘ (FORMĘ) DZIEŁA?

Antonio Canova tworzy muzeum kopii, utrzymanie „nurtu antymaterialistycznego”.

DZIAŁALNOŚĆ PAŃSTWA NA RZECZ ZABYTKÓW:

1875 R.- Naczelna Dyrekcja Wykopalisk i Muzeów w Rzymie. Inspektorat zabytków i wykopalisk.

1889 r.- Powstanie służb konserwatorskich: Komisariaty opieki nad Starożytnościami i Sztuką.

1903 r.- Służby do spraw: architektury, dzieł sztuki, antyku.

RESTAURACJE PURYSTYCZNE:

Restauracja katedry w Trento: neoromańska kopuła zastępuje kopułę barokową.

Kościół San Sepolcro w Mediolanie, restauracja przeprowadzona przez Gaetano Morettiego (1860- 1938), fasada w stylu neoromańskim.

Prace przy katedrze w Mediolanie, katedra została ukończona w XIX wieku na polecenie Napoleona, prace restauratorskie w 2 poł. XIX wieku realizowane według koncepcji wyłonionej w drodze konkursu.

Prace konserwatorskie przy zabytkach antycznych, restauracja odkrywanych reliktów.

Doskonalenie metod inwentaryzacyjno- pomiarowych wykorzystywanych następnie przy zabytkach z późniejszych epok.

Uzupełnienia wyróżniano faktura i barwą nowego materiału oraz uproszczoną formą architektoniczna (Pompeje Herkulanum), metoda ta nazwana została ANASTYLOZĄ.

Odbudowa dzwonnicy na placu św. Marka w Wenecji:

Zniszczenia w 1902 r. spowodowane trzęsieniem ziemi. Rekonstrukcja wieży wbrew protestom międzynarodowym na podstawie dokumentacji pomiarowo- rysunkowej z 1831 r..

Gaetano Moretti o zniszczonej dzwonnicy: „Należy ja odbudować tam gdzie była i taką jaka była”.

• Charakterystyka poglądów Camillo Boito na restaurację zabytków.

Camillo Boito (1836-1914) - w eseju Conservare o restaurare [w:] Questioni pratiche di belli arti (1893) skonfrontował poglądy Le Duc'a i Ruskina i wypracował kompromis. Zachować czy restaurować zamieniał na konserwować czy restaurować? Na tej opozycji zbudowano XX wieczną teorię konserwacji.

Camillo Boito:

--za Ruskinem i Morrisem opiera swa doktrynę konserwatorską na pojęciu autentyzmu (w tym poszanowanie nawarstwień, przeciwko „paleontologicznym” metodom rekonstrukcji),

- a skoro autentyzm to przeciwko Viollet le Ducowi i typologii stylistycznej, która zaciera niepowtarzalny charakter każdego zabytku.,

- za Viollet le Duc'iem a przeciwko Ruskinowi i Morrisowi Boito uznaje priorytet teraźniejszości nad przeszłością i uznaje prawomocność restauracji,

- godzi dwa pojęcia, które wcześnie wydawały mu się nie do pogodzenia: autentyzm i restaurację.

KONGRESY INŻYNIERÓW I ARCHITEKTÓW W Mediolanie (1879) I RZYMIE (1883):

1. Poszanowanie autentyczności dawnej budowli wymaga zachowania patyny oraz kolejnych nawarstwień tej budowli.

2. Uzupełnienia wykorzystane w trakcie restauracji powinny odróżniać się od oryginału (różny materiał, kolor, inskrypcje, dokumentacja fotograficzna).

3. Zróżnicowanie postępowania konserwatorskiego w zależności od stylu i epoki zabytku:

- zabytki antyczne: restauracja archeologiczna (działania zachowawcze),

- zabytki gotyckie: restauracja malownicza (tylko szkielet budowli z pominięciem rzeźb i dekoracji),

- zabytki klasycystyczne i barokowe: restauracja architektoniczna obejmująca wszystkie elementy i części składowe dawnej budowli.

Odbudowa dzwonnicy na placu św. Marka w Wenecji jako problem narodowy:

Zniszczenia w 1902 r. spowodowane trzęsieniem ziemi. Rekonstrukcja wieży wbrew protestom międzynarodowym na podstawie dokumentacji pomiarowo- rysunkowej z 1831 r..

Gaetano Moretti o zniszczonej dzwonnicy: „Należy ja odbudować tam gdzie była i taką jaka była”.

34

---