Gałęzie prawa: charakter publiczny - prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo karne; charakter prywatny - prawo cywilne, prawo pracy. Prawo ma zapewnić ład wewnętrzny. Prawo pozytywne: - jest jasno sformułowane i stosowane zgodnie z przyjętymi procedurami, a więc niezależne od kaprysów np. monarchy, ma ono gwarantować bezpieczeństwo, pewność działań obywateli (czyli prawo pozytywne związane jest z liberalizmem). - to zespół norm (wypowiedzi) ustanowionych i chronionych (sankcjonowanych) przez państwo posługujące się środkami przymusu. Takie prawo odrzuca metafizykę, wolontaryzm i występuje w postaci tekstów zapisanych i dopóki prawo nie zostanie zmienione, to jest obowiązujące.(Prawo jest prawem).Kierunek prawno-naturalny, który współcześnie twierdzi, że prawo pozytywne nie jest wyłącznym wzorem zachowań ludzi, którzy swoim działaniu związani są z prawem natury, czyli normami, ideami nie będącymi tworem ludzi. Kierunek realistyczny - nie jest jednolity, występują tutaj ci, którzy akceptują podejście prawno-pozytywne lub prawno-naturalne (istotą prawa są emocje, które stanowią przeżycia ludzi). Prawo - jest zespołem reguł ustanowionych bądź wskazanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch bywa zapewniony w ostateczności dzięki przymusowi, jakie stosować może państwo. Prawo znaczy uprawnienie: prawo w ujęciu materialnym - prawo jest zbiorem reguł, które określa postępowanie pewnych osób np. kodeks karny, cywilny.(określa co możemy robić); prawo w ujęciu formalnym - mówi nam jak możemy dochodzić, egzekwować nasze uprawnienia czyli jaka jest procedura na potwierdzenie uprawnień (kodeks postępowania cywilnego); prawo w ujęciu przedmiotowym - prawo handlowe, cywilne, administracyjne, górnicze, pracy - dotyczy konkretnego przedmiotu; prawo w ujęciu podmiotowym - oznacza uprawnienie ale wywodzące się z bezpośrednio z regulacji, prawo rzeczowe reguluje uprawnienia użytkownika, człowieka. Funkcje prawa: regulowanie konfliktów - w razie sporu między dwoma stronami odwołują się do przepisów dotyczących tego sporu; stabilizacyjna - polega na tym, że przepisy obowiązującego prawa utrwalają, sankcjonują istniejący ład; dynamizująca - zmiany eliminujące sytuacje grożące destabilizacji państwa; ochronna - ma za zadanie wspierać wartości ważne z punktu widzenia społecznego; represyjna - związana z tym, że jeżeli ktoś narusza istniejący lad będzie ukarany; wychowawcza - prawo nie wychowuje, prawo dostarcza wzorów; kontrolna - prawo jest czynnikiem, który umożliwia kontrolę; dystrybutywna - (rozdzielcza) poprzez prawo następuje rozdzielenie ciężarów i obowiązków w społeczeństwie. Istota prawa sprowadza się do tego, że: jest ono zjawiskiem społecznym; dotyczy relacji między jednostkami w ramach zorganizowanej grupy (przede wszystkim państwa); wyraża wartość i potrzeby o węższym lub starszym charakterze społecznym; powstaje jako produkt sukcesu podejmowania decyzji; nie może być mniej lub bardziej sformalizowane; bronione i formułowane poprzez powołane do tego instytucje; realne (faktyczne) - obowiązywanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia. Prawo - wzajemne, społeczne, pochodzi od władzy społecznej, jest uwikłane w procesy poszczególnych grup. Państwo - jest głównym legislatorem ustalającym prawo; władza publiczna ma wpływ na rozwiązanie systemów prawnych; to organizacja społeczna, polityczna, terytorialna, suwerenna, przymusowa. Państwo - określa za pośrednictwem upoważnionych, organów i w przewidzianym trybie stanowienia i treści aktów prawnych. Państwo - jest organizacją społeczną czyli obejmuje wszelkie grupy społeczne, sformalizowaną, wyposażoną w organy władztwa publicznego i opartą na sformalizowanym członkostwie. Obejmuje całość ludności zamieszkałej na danym terytorium: określa za pośrednictwem uprawnionych organów i w przewidzianym trybie postanowienia i treść aktów prawnych (państwo jest głównym czynnikiem prawotwórczym);tworzenie i stanowienie prawa dokonuje się w ramach realizacji funkcji politycznych przez państwo wobec wszystkich podlegających jego władzy suwerennej; prawo określa kompetencje, strukturę, tryb działalności organów państwa i przez to ta władza otrzymuje legislację do działania; prawo określa status obywatela, prawa, obowiązki i związek z państwem. Państwo jako organizacja posiada cechy: społeczne - państwo jest organizacja społeczną ponieważ zrzesza (obejmuje) całość społeczeństwa; polityczne - jest organizacją polityczną ponieważ posiada wyodrębniony organ, który sprawuje władzę; terytorialne - jest związane z tym, że władza państwa rozciąga się na określonym terytorium i na tej powierzchni organy państwa posiadają uprawnienia; przymusu - wiąże się z tym, że obywatelstwo regulowane jest przez przepisy. Relacja między państwem a prawem: teoria pozytywistyczna widzi ścisły związek prawa i państwa tzn. prawo to tylko to co ustanowione przez państwo; teoria prawa naturalnego tych związków nie widzi i nie akceptuje. Nie akceptuje prawa ustanowionego przez państwo jeżeli ono nie ma związku z prawem naturalnym. Norma - jest to wypowiedź formułująca skierowane do innej osoby żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania i w takiej wypowiedzi mamy najczęściej nakaz albo zakaz. Norma jest zabezpieczona sankcją ze strony państwa: moralne - mówią o tym co człowiek człowiekowi nie powinien robić; religijne - mówią czego dana religia oczekuje od wiernych; obyczajowe - dotyczy pewnego kręgu społecznego; prawne - ich realizacja zabezpieczona jest przymusem za strony państwa. Cechy charakterystyczne dla normy prawnej: generalna - oznacza, ze norma jest regułą, skierowaną do pewnej kategorii adresatów, a nie indywidualna i zaczyna się od słów: „każdy", „wszyscy", „żołnierze"; abstrakcyjna - jest określona zachowaniem, które może się zdarzyć w nieokreślonej liczbie przypadków. Elementy normy prawnej: Hipoteza - określa adresata, odnosi się do elementów podmiotowych, określa warunki i okoliczności w jakich on ma działać; dyspozycja - to część umowy prawnej, która określa treść zachowania nakazowego lub zakazanego, a może też określać treść decyzji, którą należy podjąć. Przedmiotem dyspozycji są czyny psychofizyczne oraz mogą byt czynności konwencjonalne - są to zachowania, działania, którym prawo nadaje skutki prawne np. podniesienie ręki. uprawnienie + obowiązek = kompetencje; sankcja - jest rodzajem dolegliwości, czyli pewną karą za niedostosowanie się do normy prawnej. Rodzaje sankcji: sankcja egzekucyjna - podstawową formą jest grzywna, ma doprowadzić do tego, aby adresat normy prawnej wykonał nakaz, może być nakładana wielokrotnie i jest przymuszeniem do wykonania kary; sankcja karna - represyjna, może również wystąpić w formie grzywny lub ograniczenia wolności, może być nakładana tylko 1 raz; sankcja nieważności - jest podstawową sankcją prawa cywilnego, ma ona na celu ochronę interesów strony w sytuacjach przez prawo określonych. Nieważność - polega na nieskuteczności norm prawnych i może mieć charakter bezwzględny, który wstępuje wtedy kiedy dana czynność prawna z mocy prawa jest traktowana jakby jej nie było. Jest uzależniona od wieku lub stanu psychicznego. Zasady prawa i ich rodzaje - są to normy o charakterze fundamentalnym. Normy naczelne zapisane lub nie zapisane są w aktach prawnych. Rodzaje: opisowe ustalają wzorzec, model, ukształtowanie jakiejś instytucji oraz zasady w znaczeniu dyrektywnym, są to zasady mające charakter fundamentalny; korektywa. Instytucje prawne - względnie trwałe formy regulacji typowych stosunków społecznych; składa się na nie zespół powiązanych ze sobą norm np. instytucje małżeństwa, samorząd terytorialny. Stosunki prawne - są jednym z rodzajów stosunków społecznych, charakteryzują się tworzeniem relacji między przynajmniej dwoma osobami, które są podmiotem prawa. Pojęcie to używa się do opisania zależności występujących pomiędzy podmiotami. SP powstają, ulegają zmianie, wygasają w wyniku wydarzeń nazywanych faktami prawnymi. Fakty prawne obejmują: zdarzenia, które nie są związane z wolą ludzi np. śmierć, katastrofy; zachowanie zależne od woli ludzi (działań ludzi), np. czyny o charakterze psychofizycznym; czynności konwencjonalne: czynności prawne - zachowanie podmiotów prawa; akty tworzenia prawa; akty stosowania prawa. Elementami stosunku prawnego są: podmiot - adresaci są różni na gruncie poszczególnych gałęzi prawa np. na gruncie prawa cywilnego; przedmiot - to określone zachowanie wynikające z dyspozycji prawnej np. obowiązek, upoważnienie, nakaz, zakaz. Relacje między przepisem a normą prawną. Prawo wyrażane jest w normach, a jednostką redakcyjną poprzez która następuje zapisywanie, przenoszenie norm do aktów prawnych są przepisy; przepis jest wypowiedzią którą znajdujemy w akcie prawnym; normy funkcjonują w formie słownej, normy prawne przechodzą do adresatów w formie przepisów. Rodzaje przepisów: sposób wyznaczenia zachowania: przepisy bezwzględne obowiązujące czyli imperatywne - nie dają stronie wyboru zachowania; przepisy względne obowiązujące czyli dyspozytywne - maja inną konstrukcję. Są tak określone, że z treści wynika, co można a czego nie można; przepisy semiimperatywne - jest to kategoria pośrednia, działają w jednym kierunku jako przepisy względne, a w drugim jako bezwzględne. W kryterium treści hipotezy i dyspozycji wyróżniamy: przepisy ogólne - reguluje ustawodawca szeroki zakres spraw przepisy szczegółowe; przepisy odsyłające - ustawodawca określa, gdzie można znaleźć regulacją dotyczącą danych kwestii; przepisy blankietowe - to takie przepisy, gdzie brak ustanowienia reguł ale wskazuje się organ, który maje określić. Czynność prawna to taka czynność, która wywołuje skutki prawne, czyli czynność ta prowadzi do powstania zmiany lub wyłączenia praw i (lub) obowiązków stron tej czynności. Umowa cywilno-prawna ma skutki czynności prawnych. Czynności: świadome i nieświadome. Umowa szczegółowa przy zakupie nieruchomości wymaga aktu notarialnego ale w kodeksie jest umowa pisemna. Podmioty prawa: osoby fizyczne; osoby prawne; ułomna osoba prawna - jednostka organizacyjna nie posiadająca wszystkich podmiotów osoby prawnej ale posiada je częściowo. Podmiotowość prawa nadaje zdolność prawną. Każda osoba, która posiada zdolność prawną ma prawo, obowiązek, zdolność do czynności prawnych (poprzez własne działanie może nabyć, wyłączyć prawa i obowiązki). Początek zdolności prawnych obowiązuje od momentu urodzenia, zdolności te kończą się w momencie zgonu(art. 8-13). Człowiek ma podmiotowość prawną i nie ma możliwości pozbawienia kogoś zdolności prawnych. Uznanie zmarłego czyli uznanie osoby przez prawo że nie żyje.(art. 29-32), nie można uznać kogoś za zmarłego do wieku 23 lat - kiedy zaginie, okres ten trwa do 10 lat aby uznać taką osobę za zaginioną (art. 29). Zaginięcie w katastrofie, lotniczej lub morskiej następuje po 6 m-ch od dnia katastrofy (art. 31,32 - moment śmierci). Zdolność do czynności prawnych - osoba fizyczna sama dokonuje czynności prawnej. Uwarunkowania zdolności do czynności prawnych: wiek; zdrowie psychiczne. I okres - do ukończenia 13 roku życia - osoba nie posiada zdolności do czynności prawnych, czyny nie wywołują czynności prawnych; II okres - osoba, która ukończyła 13 lat do momentu ukończenia pełnoletności posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych, czynność prawna jest wykonana przez osobę po 13 roku życia, jeżeli jego opiekun prawny potwierdzi jego zdolność do czynności prawnych; III okres - pełną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby pełnoletnie (art.11) Każdy kto ukończył 18 lat ma zdolność do czynności prawnych. Jeżeli małoletni zawarł związek małżeński staje się osobą pełnoletnią posiadającą zdolność do czynności prawnych (art.10) i nie traci jej gdy małżeństwo jest unieważnione. Ubezwłasnowolnienie jest to prawne pozbawienie lud ograniczenie zdolności do czynności prawnych. Nie można ubezwłasnowolnić osób, które nie ukończyły 13 lat: orzeczenie lekarskie - komisja orzeka rodzaj choroby; sąd wydaje decyzje o ubezwłasnowolnieniu, ubezwłasnowolnienie może być pełne lub ograniczone, następuje w momencie gdy np.: osoba jest chora - w celu ochrony najbliższej rodziny przed skutkami działań tej osoby, ubezwłasnowolnienie następuje na podstawie decyzji sądu, opinii lekarza po przebadaniu art. 13, na wskutek choroby: psychicznej, niedorozwoju psychicznego, alkoholizmu, narkomani itp.; na podstawie decyzji lekarza (opinia) można przywrócić osobie zdolność do czynności prawnych. Osoby prawne to taka jednostka organizacyjna, której przepisy szczególne nadają, osobowość prawną: spółka państwa; spółka akcyjna; spółka z o.o. Prawa osób prawnych są ważniejsze niż prawa osób fizycznych. Prawo kodeksowe nie definiuje pojęcia osoby prawnej, cech, przesłanek tej osoby. Przepisy szczegółowo stanowią, które jednostki mogą być osobami prawnymi. Art.33 - momentem nabycia osobowości prawnej jest moment wpisu do odpowiedniego rejestru, a nie moment powstania spółki (o organizacji osób prawnych decydują umowy, statuty). Zakończenie następuje poprzez likwidację (wypis z rejestru). Osoby prawne muszą posiadać organy - są to instytucje tej osoby prawnej, która wykonuje czynności za tę spółkę. Organ: ustawodawczy; wykonawczy; kontrolny. Obowiązywanie prawa: znaczenie aksjologiczne - zgodność norm prawnych z normami moralnymi; znaczenie realistyczne - w skali masowej mamy do czynienia ze zgodnością zachowań ludzkich (adresatów) z normami; znaczenie formalne - obowiązuje gdy zostało właściwie ustanowione, wydał ją właściwy organ (np. rozporządzenie wydaje minister), z zachowaniem właściwej procedury: obwieszcza się akty prawne; obowiązuje jeśli nie zawiera postanowień społecznych; jeśli nie został uchylony. Prawo obowiązuje: w określonej przestrzeni (terytorium) z uwzględnieniem wyjątków - osoby przebywające na terytorium danego państwa zobowiązane jest przestrzegać prawa w danym państwie (wyjątek - prawo międzynarodowe, konsularne); w określonym czasie. Ogólną zasada jest zasada LEX RETRO NON AGI - ustawa nie działa wstecz jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Nie może naruszać praw podmiotowych. System prawa zbiór norm prawnych obowiązujących na danym terytorium. Przepisy i akty prawne dostarczają materiał do budowy norm prawnych: związki zachodzące między elementami (normami), składającymi się na systemy prawa muszą mieć powiązane logiczne, treściwe, wspólne wartości, na których te normy się opierają - jednolitość języka, związki hierarchiczne polegające na tym, że wyżej usytuowany przepis (zahamuje) determinuje treść przepisu niżej usytuowanego; związki formalne - procedury, kompetencje i reguły wymagające aby sprawy ważne, istotne były regulowane ustawą. Treść przepisów prawnych - reguły kolizyjne (ogólne zasady, przepisy, które należy stosować): norma stojąca wyżej uchyla niższą: (konstytucja, ustawa, rozporządzenie); norma późniejsza uchyla wcześniejszą; norma szczegółowa uchyla normę ogólną - jeżeli mamy do czynienia z normą ogólną która jest wydana później, to nie uchyla normy szczegółowej wydanej wcześniej, chyba że ustawodawca ustala inaczej. Podział norm prawnych - kryteria podziału na gałęzie:1 charakter stosunków społecznych - przedmiot regulacji; 2 podmiot regulacji - ma charakter szczątkowy w kodeksie karnym, dotyczy wojskowości; 3 zakres terytorialnej regulacji np. prawo uchwalone przez organy centralne i miejscowe (wojewódzkie i niższe); 4 metoda regulacji - dotyczy normy prawnej: cywilno-prawnej, karno-prawnej; 5 kształtowanie tradycyjne: prawo prywatne - to co dotyczy sfery prywatnej (prawo pracy cywilne); prawo publiczne - uczestnictwo ludzi w państwie (prawo administracyjne, karne, konstytucyjne): cel wprowadzenia kadr w państwie; regulacja ma charakter władzy; prawo europejskie - rozumiane jako rezultat legislacji Unii Europejskiej. Wykładnia prawa - proces ustalenia właściwego znaczenia przepisów prawa lub produkt tego ustalenia. Nieprecyzyjność języka powoduje niejednoznaczność, dlatego stosujemy wykładnie prawa. Podział wykładni prawa - (ze względu na podmiot): autentyczna dokonywana przez organ, który przepis ustanowił; legalna - dokonywana przez organ upoważniony przez konstytucję (Trybunał Konstytucyjny); operatywna - dokonywana przez organy stosujące prawo (sądy, a w szczególności sądy apelacyjne - odwoławcze). (ze względu na sposób przeprowadzenia): językowa logiczna - posługuje się logiką (proces ustalenia znaczenia); systemowa - ustala się znaczenie przepisów ze wzg. na ich usytuowanie w gałęzi; funkcjonalna - pozwala ustalić jaki cel miał ustawodawca wprowadzający dany przepis (co zamierzał); porównawcza - polega na porównywaniu przepisu z innymi podobnymi. Źródła prawa - jest aktem normatywnym (prawotwórczym), zawierającym podstawę do kształtowania norm prawnych danej gałęzi. Konstytucja przewiduje podział ŹP na: zewnętrzne - to traktaty międzynarodowe wobec których prowadzony jest dość zróżnicowany tryb przyjmowania; wewnętrzne - odnoszą się do wewnętrznej sfery administracji (akty wydawane przez ministra, kierowników urzędów centralnych w postaci zarządzeń); powszechnie obowiązujące - konstytucje, kodeksy, ustawy, rozporządzenia. Kodeks to też ustawa ale o charakterze ogólnym.

Prawo konstytucyjne - jest to gałąź naczelna prawa: zespół norm zawartych w konstytucji; zespół norm prawnych, których podmiotem jest uregulowanie ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego państwa. Do przedmiotu PK zaliczamy: władzę suwerenną w państwie i sposoby jej sprawowania; podstawy ustroju społeczno-gospodarczego na które składają się: formy własności, sposób ochrony własności, organizacje życia społecznego, formy aktywności państwa w sferze gospodarczej; system organów państwowych: tryb powoływania, stosunek do siebie (tych organów); status obywatela w państwie: prawa i obowiązki, status obywateli, ochrona obywateli; podstawy systemu wyborczego; podstawy ustroju państwowego RP (społeczna gospodarka rynkowa). Źródła PK - konstytucja z 02.04.1 997 - są to normy, które odnoszą się do problemu ustroju politycznego i społecznego w państwie. Pierwsze miejsce to ustawy, ustawa zasadnicza. Drugim źródłem są akty prawne o mocy ustawy np. rozporządzenie z mocą ustawy, dekrety. Trzecie - normatywne uchwały parlamentu np., regulaminy izb (funkcjonowania sejmu). Przedmiotem PK jest system organów państwowych, podstawy ustroju, status obywatela w państwie, prawa, obowiązki wolności obywatelskiej, określenie postaw systemu wyborczego. Trybunał Konstytucyjny objaśnia i tłumaczy konstytucje. Konstytucja to zbiór praw kardynalnych tzn. praw, które stanowią fundament ładu społecznego, politycznego, gwarantującego wolność prawa jednostki. Każda konstytucja kreuje wartość aksocjologiczne: akt mający charakter nadrzędny (zbliżający do programu politycznego). Prawa kardynalne - oznaczają cechy danych instytucji; to te normy, których istota i doniosłość wyraża się w tym, że określają inne normy, określają ustrój. Konstytucyjne zasady ustroju państwa - zawarte są w konstytucji, stanowią je normy konstytucyjne o szczególnej doniosłości: zasada republikańskiej formy rządu; demokratycznego państwa prawnego; autonomii i wzajemnej niezależności oraz współżycia między państwem a kościołami; wolności praw człowieka i obywatela; suwerenności narodu; reprezentacji politycznej; podziału władzy i równowagi lądu; dwuizbowości parlamentu; pluralizmu politycznego; parlamentarnej formy rządów; odrębności i niezależności sądów i trybunałów; społecznej gospodarki rynkowej; decentralizacji władzy politycznej i samorządu terytorialnego. Republikańska forma rządów: władza nie będzie dziedziczna; będzie wybieralna (demokracja); miernikiem demokracji jest stopień kontrolowania władzy przez społeczeństwo. Demokratyczne państwo prawne: demokracja będzie realizowana w oparciu o obowiązujące przepisy prawa; wymaga demokratycznych przesłanek; podział kompetencji w konstytucji; możliwość realizacji praw jednostki, praw wolności (wyboru); odszkodowanie państwa za naruszenie prawa; instytucje, które maja czuwać nad przestrzeganiem praw np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich, Naczelny Sąd Administracyjny. Autonomia i wzajemna niezależność oraz współżycie między państwem a kościołami: państwo pozostaje świeckie; kościoły mogą wynegocjować korzystne warunki współdziałania. Wolność praw człowieka i obywatela: katalog praw zawartych w konstytucji. Suwerenności narodu: najważniejsza władza w państwie zależy od narodu i naród sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio; własne, niepodległe państwo; świadome uczestnictwo w podziale pracy. Reprezentacja polityczna: oznacza, że naród sprawuje władzę przez przedstawicieli czyli poprzez mandat przedstawicielski, który daje prawo do reprezentacji narodu (czyli wszystkich): referendum (ogólnopolskie), plebiscyt - głosowanie ludowe (1989 r w Polsce), inicjatywa ludowa - 100 000 obywateli może zgłosić ustawę. Zasada podziału władzy i równowagi ładu - w Polsce przyjęto zasadę trójpodziału władzy (wykonawcza, ustawodawcza, sądownicza), mając na względzie zabezpieczenie niezależności tych władz z jednoczesnym uznaniem rangi i znaczenia władzy ustawodawczej. Zasada dwuizbowości parlamentu - dotyczy struktury organów przedstawicielskich (sejm + senat). Zasada pluralizmu politycznego - uznaje ich wielkość, równość i role w kształtowaniu demokracji. Zasada parlamentarnej formy rządów - są do wyboru: prezydencki system władzy - za wszystko odpowiada prezydent i sam wszystko wykonuje; parlamentarno-gabinetowa forma rządów - powołuje się premiera, on powołuje gabinet, ministrowie odpowiadają przed parlamentem; prezydent - głowa państwa godzi opcje, stanowiska. Zasada odrębności i niezależności sadów i trybunałów - jest konsekwencją podziału pracy, sądów, trybunałów; są trzecią władzą a czwartą są media. Zasada społecznej gospodarki rynkowej - ważna dla ustroju gospodarczego; opiera się na swobodnej działalności gospodarczej, własności prywatnej, solidarności (podejście człowieka do człowieka), dialogu, współdziałaniu parlamentów społecznych (pracownicy, pracodawcy, rząd). Zasada decentralizacji władzy politycznej i samorządu terytorialnego - oznacza przekazywanie uprawnień i zasad, kompetencji do organów władzy publicznej organom niższego szczebla, czyli obok państwa występują, związki publiczno-prawne czyli samorząd.

Aparat państwowy - zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, działający na podstawie prawa, powołany do realizacji władzy państwowej i w tym celu wyposażony w prawo stosowania przymusu. Obejmuje całość tzw. mechanizmu państwowego ale jest zróżnicowany wewnętrznie. Jego częściami są organy państwowe. Organ Państwowy - wyodrębniony element aparatu państwowego różniący się od innych budową trybem działania oraz zakresem kompetencji. Te 3 kryteria są to najistotniejsze elementy, które decydują o statusie, strukturze i trybie działania organu. System organów państwowych będzie w tym układzie całokształt cech określających budowę aparatu państwowego i jego funkcjonowanie. Kształtowanie systemów państwowych - wyznaczają przyjmowane normy naczelne, które określone zostają w konstytucji, a ich podłoża są rezultatem zasad ustrojowych, czynników wewnętrznych i zewnętrznych, procesu historycznego. Ustrój RP - wyznacza art. 10, ustęp 1 konstytucji; został określony przez zasadę podziału władzy i równowagi władzy. Następstwem podziału władzy jest podział organów na ustawodawcze, wykonawcze, sady i trybunały. Wspomina, że władza ustawodawcza należy do sejmu i senatu, wykonawcza do rady ministrów, a sądowniczą wspierają, sądy i trybunały. Organy wchodzące w skład systemu można podzielić na (ze wzg. na zasięg działania organów): centralne - Sejm, Senat, urzędy centralne, Rada Ministrów; terenowe - wojewodowie, samorządy. Sejm - jest jednym z dwóch organów ustawodawczych o charakterze przedstawicielskim, pochodzi z wyboru, reprezentuje suwerenne prawa narodu, jest głównym ośrodkiem tworzenia prawa, a oprócz tego decyduje lub współdecyduje o powoływaniu podstawowych organów oraz o obsadzaniu urzędów i stanowisk państwowych, tworzy wspólnie z Senatem zgromadzenie narodowe; kadencja 4 lata, 460 posłów wybranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, proporcjonalnych, tajnych. Wybory - zarządza je prezydent łącznie z wyborami do Senatu, a o ważności decyduje sąd najwyższy. Poseł - jest reprezentantem narodu, nie wiążą go instrukcje udzielane przez wyborców, poseł nie może być odwołany. Kadencja - trwa 4 lata ale może ulec skróceniu na podstawie uchwały sejmu kwalifikowaną większością głosów czyli 2/3 ustawowej liczby posłów lub przez prezydenta po zasięgnięciu opinii marszałków Sejmu i Senatu. Obrady - pierwsze posiedzenie w ciągu 1 miesiąca od wyborów, na tym posiedzeniu wybiera się organy; posiedzenia są jawne ale można je utajnić gdy wymaga tego dobro państwa: uchwały w formie ustaw i ustawy sejm ustala większością głosów przy obecności 1/2 głosów ustawowej liczby posłów. Budżet - jest jednym z najważniejszych zadań, które wypełnia Sejm, inicjatywa ustawodawcza należy do Rady Ministrów. Rząd ma obowiązek przedstawić Sejmowi projekt budżetu najpóźniej 3 m-ce przed rozpoczęciem roku budżetowego. Jeżeli w ciągu 4 m-cy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisu, Prezydent może skrócić kadencję Sejmu i zarządzić nowe wybory. Po zakończeniu roku budżetowego rząd przedstawia Sejmowi sprawozdanie z wykonania budżetu wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa. Sejm po rozpatrzeniu sprawozdania i zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje uchwałę w sprawie udzielenia (lub tez nie) rządowi absolutorium. Posłowie - Sejm składa się ze stałej liczby 460 posłów. Mają oni szczególne znaczenie dla pracy Sejmu, stąd ich przywileje: nietykalność, która oznacza, że bez zgody sejmu nie można posła aresztować, chyba że zostanie złapany na gorącym uczynku przestępstwa; immunitet, oznacza że bez zgody sejmu nie może być wszczęte i prowadzone postępowanie karne. Przywileje posłów mają im pomagać w wykonywaniu powierzonych funkcji. Organizacje poselskie - są nimi kluby parlamentarne, tworzone są według przynależności partyjnej ale mogą być też inne kombinacje. Zadaniem klubu jest wypracowanie środków realizacji postulatów danej partii w parlamencie. W celu umożliwienia posłom realizacji ich obowiązków wobec wyborców można utworzyć wojewódzkie biura klubów parlamentarnych oraz inne jednostki organizacyjne. Marszałek Sejmu - kieruje pracami sejmu, reprezentuje Sejm, przewodniczy obradom Sejmu, dba o porządek na terenie Sejmu, jest zwierzchnikiem straży marszałkowskiej - organu porządkowego Sejmu. Prezydium Sejmu - składa się z marszałka i wicemarszałków, wybieranych przez Sejm spośród posłów. Do zadań prezydium Sejmu należy miedzy innymi ustalenie planów prac Sejmu, zwoływanie posiedzeń Sejmu i ustalenie porządku obrad. Konwent seniorów - składa się z marszałka i wicemarszałków oraz przewodniczących klubów poselskich. Obrady konwentu toczą się pod przewodnictwem marszałka Sejmu. Konwent seniorów jest organem doradczym prezydium Sejmu, a jego główne zadanie polega na zapewnieniu współdziałaniu urbanizacji zrzeszających posłów na terenie Sejmu, u więc klubów poselskich. Komisie sejmowe - są organami specjalistycznymi Sejmu. Do zadań komisji sejmowych należy min. rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji lub ich zastępców. Sekretarz Sejmu - 20 osób, powołanych na początku kadencji. Sekretarze prowadzą liczbę mówców , protokoły posiedzeń sejmu, dokonują obliczania wyników głosowania itp. Senat -jest drugą obok sejmu izbą parlamentu (organem ustawodawczym - organ pomocniczy dla sejmu) . W skład senatu wchodzi 100 senatorów, sprzeciw senatu powoduje , że ustawa musi wrócić do sejmu i ponownie być poddana głosowaniu - senat obraduje na posiedzeniach , pracami kieruje marszałek senatu. Prezydent - głowa państwa i najwyższy przedstawiciel RP. Jest gwarantem ciągłości władzy państwa- wybierany na 5 lat w wyborach powszechnych , równych , bezpośrednich, głosowaniu tajnym - czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, nad suwerennością i bezpieczeństwem państwa, dba o nienaruszalność granic i terytorium państwa, jest reprezentantem w stosunkach zewnętrznych państwu. Może być postawiony w stan oskarżenia za naruszenie konstytucji przed Trybunałem Stanu (140 senatorów występuje z wnioskiem o oskarżenie). Prezydent musi mieć ukończone 35 lat i korzystać w pełni z praw wyborczych. Kandydować ponownie może tylko raz. Zewnętrzne uprawnienia prezydenta : ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe; mianuje i odwołuje przedstawicieli Polski; przyjmuje listy uwierzytelniające krajów obcych w porozumieniu z premierem. Kompetencje wewnętrzne: najwyższy zwierzchnik sił zbrojnych; ma prawo łaski; zarządzania wyborów do sejmu i do senatu; zarządzania wyborów do sejmu i do senatu; powoływanie premierów; przyjmowanie dymisji rządu. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) - naczelny organ włazy kontrolnej, podlega sejmowi. Podstawowym zadaniem NIK jest kontrolowanie działań organów administracji rządowej (rząd, minister), NBP, państwowych osób prawnych, komunalnych osób prawnych, działalność organów samorządu terytorialnego. NIK podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu lub jego organów na wniosek prezydenta, prezesa rady ministrów oraz z własnej inicjatywy. Prezes NIK może wystąpić do trybunału konstytucyjnego z wnioskami o stwierdzenie zgodności z konstytucją. Rada ministrów - rząd jest organem władzy wykonawczej, który na co dzień kieruje państwem. Prowadzi polityką wewnętrzną zagraniczną, stoi na czele całego sytemu administracji rządowej. RM zapewnia wykonanie ustaw, wydaje rozporządzenia, koordynuje i kontroluje pracę organów administracji rządowej, chroni interesy skarbu państwa, uchwala projekt budżetu państwa i kieruje jego wykonaniem, zapewnia bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne państwa oraz porządek publiczny, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami, w dziedzinie obronności kraju, zawiera umowy międzynarodowe. RM składa się z prezesa RM (premiera) i ministrów. Premier kieruje pracami rządu, zapewnia realizację jego polityki, wydaje rozporządzenia, sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym, jest zwierzchnikiem pracowników administracji rządowej. Ministrowie kierują określonymi działaniami administracji rządowej, czyli resortami, bądź wypełniają inne zadania powierzone przez premiera. Terenowa Administracja Rządowa - przedstawicielem w województwie jest wojewoda (art. 152). Działalność organizacji wojewódzkiej odbywa się przez: Wojewoda - sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym, umożliwia to kreowanie jednolitej polityki w terenie, jest zwierzchnikiem administracji rządowej, powoływany jest przez premiera na wniosek ministra spraw wewnętrznych. Wojewodzie podlega urząd wojewódzki; organy administracji zespolonej - podlega wojewodzie na szczeblu wojewódzkim, a na szczeblu powiatowym staroście, obejmuje inspekcję np. budowlaną straż pożarna, policję; organy administracji nie zespolonej - są to organy administracji szczebla wojewódzkiego i niższego, które podlegają właściwemu ministrowi według hierarchii (dowódcy wojsk, inspektorzy kontroli skarbowej, dyrektorzy zarządu gospodarki wodnej itp.) V ustaw kształtujących samorząd: ust. z 8.03.1990 - o samorządzie terytorialnym; ust. z 5.06.1998 - o samorządzie powiatowym, o samorządzie województwa, o administracji rządowej w województwie; 5 art. Ust. z 24.07.1998 - o wprowadzeniu zasadniczego, 3-go stopnia podziału administracyjnego. Gmina - wspólnota samorządowa tworzona przez wszystkich obywateli zamieszkujących pewne terytorium, wykonująca zadania publiczne w imieniu własnym i posiadająca osobowość prawną. Podlega ochronie sądowej, jako podstawowa organizacja wykonuje działalność na własną rękę, powinna realizować potrzeby mieszkańców. W zakres działania gminy wchodzą wszystkie sprawy publiczne, które nie są zastrzeżone dla organów administracji ogólnej. Samodzielność gminy wynika z 3 przesłanek: brak hierarchicznego podporządkowania jednostki samorządowej i jej organów podmiotom wyższego szczebla; ustrój jest jednopoziomowy; jest wybieralność organów samorządowych w wolnych wyborach; posiadanie własnych praw: prawo własności, podatkowe, zakładania związków miedzy gminnych, prowadzenia własnej gospodarki. Zadania: infrastruktura techniczna, infrastruktura społeczna (ochrona zdrowia, oświata, pomoc społeczna); sprawy porządku i bezpieczeństwa publicznego; gospodarka przestrzenna i ład ekologiczny. Samorząd województwa - obejmuje gminy, powiaty, jest koordynatorem polityki, zarządza wspólnie z wojewodą. Kompetencje: gmina realizuje zadania, które nie są zastrzeżone dla administracji ogólnej np. transport, drogi, komunikacja, oświata (art. 6 z 1990r); zadania własne gminy związane z zaspokojeniem potrzeb zbiorowych np. infrastruktura techniczna, społeczna; porządek i bezpieczeństwo publiczne np. ochrona przeciwpożarowa; porządek przestrzenny, ekologiczny; zadania zlecone w zakresie administracji rządowej; zadania wynikające z umów. Powiat - jest lokalną wspólnotą samorządową, która jest tworzona przez mieszkańców danego terytorium, obejmuje ona obszary gmin graniczących ze sobą albo obszary miasta w granicach powiatu. Powiat posiada osobowość prawną i jest jednostką samodzielną, niezależną. Wykonuje zadania o charakterze ponadgminnym: edukacja publiczna; pomoc społeczna; ochrona konsumenta promocja powiatu; służby, inspekcje. Województwo - realizuje zadania tak, by nie naruszać samodzielności innych (nie może naruszać zadań powiatu ani gminy): zadania publiczne o charakterze regionalnym (ochrona zdrowia, edukacja, zagospodarowanie przestrzenne); prowadzenie polityki rozwoju regionalnego; promocja województwa; polityka rozwoju województwa. Referendum gminy: obligatoryjne (na szczeblu gminy) w sprawie samopodatkowania na cele publiczne; obligatoryjne - odwołanie rady przed upływem kadencji; fakultatywne w każdej innej sprawie. Referendum powiatowe: odwołanie rady - 10% uprawnionych mieszkańców; fakultatywne na wniosek 1/10 liczby wszystkich mieszkańców. Referendum wojewódzkie: fakultatywne - 1/10 liczby mieszkańców; obligatoryjne - odwołanie sejmiku województwa. Organy stanowiące: na szczeblu gminy - rada gminy, która może stanowić we wszystkich sprawach, a przede wszystkim mienia komunalnego i prawa majątkowego: ustala kierunki działania gminy. Organem wykonawczym jest zarząd - wójt, burmistrz, prezydent (w zależności od wielkości). Głównym zadaniem jest wykonanie budżetu; na szczeblu powiatu - rada powiatu - organ stanowiący i koordynujący, wybierany na 4 lata; stanowi prawo miejscowe, powołuje i odwołuje zarząd, ustala kierunki działania dla zarządu powiatu, podejmuje uchwałę w sprawie mienia powiatu i uchwala budżet powiatu, obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego. W skład zarządu wchodzi starosta (przewodniczący), wicestarosta oraz pozostali członkowie (3-5). na szczeblu województwa - sejmik województwa - jest organem stanowiącym i kontrolującym, ustala strategie rozwoju województwa, plany zagospodarowania przestrzennego, podejmuje decyzje w sprawie majątku województwa, określa jego budżet, wybiera i odwołuje zarząd. Sejmik obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego sejmiku. Zarząd: marszałek, wiceprzewodniczący, pozostali członkowie. Organem pomocniczym jest urząd marszałkowski w ramach którego są skupione działania wykonawcze. Akty prawa miejscowego - są powszechnie obowiązującymi aktami na terenie działania organu które je ustaliły. Akty te formy występują w formie uchwał (rada gminy, sejmik), które dotyczą spraw porządkowych. Uchwały (obwieszczenia) rozmieszcza się w formie plakatu, zarządzenia się publikuje. Organami nadzoru nad działalnością samorządu są: wojewoda; prezes rady ministrów; pod kontem rachunkowym - regionalna izba rozrachunkowa. Nadzór odbywa się pod względem zgodności z prawem dotyczy zadań zleconych (celowości i gospodarczości).

Prawo Administracyjne, definicja ogólna: to zespól norm regulujących działalność administracyjną to prawo, które normuje administracją publiczną. Administracja jest działalnością celową, planową i trwałą. Administracja publiczna - jest to służenie, podleganie rozkazom, zarządzanie (administrowanie) - oznacza działalność zmierzającą do osiągnięcia pewnych celów - jest wykonywana przez państwo, a w tym przez związki publiczno-prawne. Ujęcie administracji: aspekt przedmiotowy - to taka działalność państwa w której przedmiotem prawa są sprawy administracyjne, a aspekt podmiotów - to ogół podmiotów administracji publicznej (organy państwa i inne podmioty), aspekt formalny - działalność wykonywana przez podmioty organizacji, bez względu na to jaki ma charakter. Cechy administracji publicznej: jest zjawiskiem społecznym, oznacza to, że jej przedmiotem jest współżycie społeczne, ukierunkowane na interes społeczny i publiczny; opierać się powinna na konstytucji; cechuje ukierunkowanie na przyszłość, aktywność, inicjatywa; podejmuje konkretne środki do realizacji spraw jednostkowych (przydział lokalu, środków pomocniczych). Władztwo administracyjne (imperium) oznacza możliwość użycia przymusu bezpośrednio przez organ administracyjny, dla zrealizowania ich jednostronnych rozstrzygnięć. Postacie administracyjne: władcza - zajmuje się sprawami podatkowymi, ruchu drogowego, wymogi ochrony środowiska itp.; nie władcza - świadcząca - głównym celem działania jest zapewnienie obywatelom korzyści (płace, stypendia, pomoc socjalna, dotacje, ulgi). Działy administracji: (rzeczowe) - budowlana, oświatowa, obrony narodowej, ochrony środowiska; (podmiotowe) - samorządowa, rządowa. Prawo administracyjne to gałąź prawa, która reguluje działanie organów państwowych, podejmowanych w celu ustalonych prawem zadań organizatorskich, wypełnianych w swoistych formach działania. Jest zbiorem norm nieskodyfikowanych, jedynie procedura jest skodyfikowana. Rodzaje norm prawa administracyjnego: ustrojowe - dotyczy bezpośredniej organizacji aparatu administracyjnego; postępowanie administracyjne - dotyczy toku działania administracji; materialne w ramach którego następuje realizacja poszczególnych działów administracji publicznej wg kryterium rzeczowego; zewnętrzne normy - regulujące normy miedzy organami administracyjnymi a innymi podmiotami (w tym obywatelami); wewnętrzne - reguluje stosunki między organami administracyjnymi i instytucjami, a podległymi im organami i instytucjami. Administracja i sądownictwo: Prawo administracji i sędzia są związani ustawami i ich wykonywaniem; istnieje różne ukształtowanie sądów i administracji. Sędziowie są niezawiśli, a każdy pracownik administracji jest zależny i działa w hierarchii (musi kierować się prawem). Stosunek prawa administracyjnego z innymi gałęziami prawa: prawo administracyjne i konstytucyjne - należą do prawa publicznego, obie gałęzie dotyczą ustroju i działalności organów administracyjnych podejmowanych w interesie publicznym; prawo konstytucyjne zajmuje się radą ministrów w systemie jej pozycji w organach państwa; prawo administracyjne zajmuje się pozycją rady ministrów w systemie organów administracji i rolą w procesie administrowania. Nie istnieje żadna nieprzekraczalna granica między prawem konstytucyjnym, a administracyjnym, co powoduje, że każdorazowo trzeba kwalifikować konkretny stosunek prawny i w rezultacie tej analizy ustalić metodę regulacji, która decyduje o tym, jakie normy maja zastosowanie; stosunek administracyjno-prawny, będzie wtedy gdy podmiot administracyjny występuje wobec innego podmiotu (np. obywatele), nakłada na niego obowiązek albo mu na coś zezwala. Podmiotem tego stosunku jest organ albo jednostka lub organ niższego stopnia, przedmiotem są zadania administracji publicznej. Prawne formy działania administracji: czynności prawne - akta prawa cywilnego, wymuszają działanie; inne działania, które nie są czynnościami prawnymi i wydawaniem aktów praw: działanie społeczno-organizatorskie, nie są poparte przymusem (akcje ochrony środowiska); zwykłe poświadczenia dla dowodu; działania faktyczne, nazywane materialno-technicznymi (prowadzenie akt, poczta). Akty administracyjne - są władczym działaniem prawnym organu administracji, skierowanym na wywołanie konkretnych, indywidualnych, oznaczonych skutków prawnych: powstanie aktu administracyjnego reguluje przepis, który decyduje kto i w jakim zakresie może wydać akt prawny; musi być wydany przez organ uprawniony do wydawania aktów; musi mieć firmę zgodną z prawem. Działanie aktów dzielimy: akty generalne zewnętrzne - rozporządzenia skierowane są na zewnątrz i do nieokreślonej liczby osób; akty generalne wewnętrzne - instrukcje, zarządzenia wewnętrzne w układzie zakładowym, skierowane do nieokreślonej liczby osób; akty indywidualne zewnętrzne - polecenia rozkazy w układzie zakładowym. Cecha aktu administracyjnego jest: władczość (jednostronna decyzja); wywołanie skutków prawnych. Akty: deklaratywne - zaistniał pewien stosunek np. podatkowy nakaz płatniczy, konstytutywne - akt ten coś tworzy i zmienia; formalne - orzeczenie, decyzja, nieformalne - np. w urzędzie urzędnika; zewnętrzne, wewnętrzne; jednostronne, dwustronne; nakazujące np. mandat, kształtujące np. nadanie obywatelstwa, nowe możliwości dla osoby, ustalające - ustala prawo do stypendium, renty, wywołujące skutki w sferze prawa cywilnego. Ważność aktu administracyjnego: jest prawidłowy do momentu gdy nie zostanie obalony przez odpowiedni organ; musi być wydany przez odpowiedni organ, zgodnie z prawem; zgodnie z przepisami prawa procesowego; zgodnie z przepisami prawa materialnego. Wadliwość: istotna - stają się podstawą uchylenia lub zmienienia decyzji i nazywamy je wzraszalnymi; nie istotna - nie powoduje sama w sobie nieważności, organ może dokonać sprostowania. Postępowanie administracyjne (art. 35): powinno być załatwiane niezwłocznie, w oparciu o przedstawione dowody załatwiane musi być w ciągu I miesiąca od dnia wszczęcia (zasada kodeksowa).

Prawo Karne jest dziedziną która: określa jakie zachowania człowieka są uznawane przez państwo za czyny karalne; ustanawia kary; jakie inne środki mogą być stosowane wobec sprawców czynów karalnych; jakie są zasady pociągania do odpowiedzialności sprawców czynów karalnych. Jest prawem wewnętrznym, stosowanym przez organy do tego uprawnione, jest sformułowane przez władzę państwową tak samo jak inne normy prawne. Państwo chce odpowiednie zachowania karać, dobra chronić. To prawo regulujące stosowanie kar. Prawo karne obejmuje: prawo karne procesowe zawarte w kodeksie postępowania karnego określa reguły postępowania organów w procesie karnym, jak również obowiązki i uprawnienia stron w procesie; prawo karne wykonawcze uregulowane w kodeksie karnym wykonawczym, które reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych oraz uprawnienia osób skazanych; prawo karne skarbowe, określające reguły odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, czyli te, które naruszają interes państwa, kwestie podatków, ceł, gier losowych; prawo karne wojskowe - reguluje przestępstwa wojskowe; prawo karno-administracyjne - od zeszłego roku stosowane jest przez sądy, obejmujące czyny o mniejszej wadze. Do prawa karnego nie należy regulacja przestępstw nieletnich; która zawarta jest w ustawie z 1982r - postępowanie w sprawie nieletnich (13 - 18 lat). Międzynarodowe prawo karne obejmuje normy prawa karnego o charakterze kolizyjnym (mówią co robić jeżeli do danego czynu można zastosować przepisy jednego i drugiego państwa), o ekstradycji osób podejrzanych i innej współpracy narodowej. Czynny żal - nie podlega karze, jeśli sprawca osoba dobrowolnie zapobiega popełnieniu czynu zabronionego. Jeśli jej się nie uda, to następuje złagodzenie kary. Funkcje prawa karnego: sprawiedliwościowa - zaspakajanie potrzeb poczucia sprawiedliwości osób pokrzywdzonych i ich rodzin; ochronna - prawo karne zawiera określone czyny, za które grozi dana kara, więc istnieje ochrona pewnych dóbr własności, zdrowia, opinii; gwarancyjna - przepisy prawa karnego są ustanowione i określone w jakimś akcie prawnym, daje to osobom popełniającym czyny przestępcze przed arbitralnym postępowaniem organów (nie ma przestępstwa gdy nie ma ustawy). Zasady prawa to normy naczelne w których ustawodawca zawiera normy prawne, mające szczególne znaczenie dla jej wykładni, zastosowania. Zasady prawa karnego: zasada odpowiedzialności za czyny - sprawca odpowiada za czyn, działanie, zaniechanie, a nie odpowiada za myśl, poglądy np. nie udzielenie pomocy przez lekarza; zasada winy - wina jest związana ze stanem psychicznym, sprawca odpowiada za czyny, można mu postawić zarzut; humanitaryzmu - poszanowanie godności człowieka, praw jednostki np. prawo do obrony, zachowania niewinności, dopóki
nie zostanie orzeczona wina; nullum crimen sine lege - nie ma przestępstwa bez ustawy: prawo karne musi być spisane; przepisy muszą określać przestępstwa w sposób maksymalnie precyzyjny; nie można dokonywać wykładni na niekorzyść oskarżonego i nie można stosować analogii; ustawa zaostrzająca odpowiedzialność nie działa wstecz; kara za dane przestępstwo musi być orzeczona wcześniej. Podstawa źródeł prawa karnego jest kodeks karny z 6.04.1997r - zawarte jest w nim prawo karne materialne, a drugie miejsce zajmują akty dodatkowe i te akry występują w dwóch kategoriach: ustawy karne szczegółowe - zawierają tylko przepisy; ustawy typu administracyjnego - regulują pewną dziedzinę życia gospodarczego, w sposób kompleksowy zawierają przepisy cywilne, administracyjne np. prawo bankowe, prawo własności przemysłowej. Obowiązywanie ustawy karnej w czasie i przestrzeni: (ustawa obowiązuje od momentu wejścia w życie, koniec ustawy - następuje poinformowanie do kiedy jest ważna): zasada terytorialności - prawo karne ma określony zasięg działania. W art.5 kodeksu karnego zaznacza się, że ustawę stosuje się do czynów popełnionych na terenie Polski. Wyjątki od tej zasady uregulowane są w umowach międzynarodowych. Terytorium państwa to 90 km w górę, granice lądowe wyznaczone są w traktacie, wodne - szelf kontynentalny (12 mil morskich); zasada narodowości podmiotowej - jeżeli popełniony jest czyn przez obywatela Polskiego zagranicą to wg prawa polskiego jest on przestępcą i stosuje się ustawę polską (art. 106 KK); zasada narodowości przedmiotowej - ograniczonej - gdy cudzoziemiec popełnia przestępstwo zagranicą ale na niekorzyść Polski np. szpiegostwo (art. 110 KK); zasada narodowości przedmiotowej - nieograniczonej - dotyczy fałszywych zeznań przeciwko interesom państwa (art. 111 KK); zasada odpowiedzialności zastępczej - nie jest bezpośrednio uregulowana w żadnym przepisie, cudzoziemca należy wydać jego państwu lub ukarać (czyny od 2 lat pozbawienia - wolności); zasada represji wszechświatowej - (art. 116) wszyscy są ścigani jeżeli popełnią przestępstwo, które jest karane na mocy zobowiązań międzynarodowych np. ludobójstwo, zbrodnie ludzkości, handel narkotykami. Państwo decyduje czy wyda przestępcę czy go ukarze. Konwencja Berlińska - 1978r, dotyczy osoby obwinionej w innym państwie. Konwencja Europejska - 1983r, dotyczy przekazywania skazanych. Immunitet formalny - dotyczy czasowego wyłączenia prowadzenia postępowania karnego np. prezydenta, posła, senatora, prokuratorów, prezesa NIK, dyplomatów. Immunitet materialny - występuje w tych zawodach, w których istnieje obawa o nadużycie słowa (występuje w prokuraturze). Przestępstwo - jest niezdefiniowane przez kodeks jest to czyn zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy. Klasyfikacja przestępstw: wg wagi: zbrodnie, gdzie dolną granicą przewidywaną przez kodeks są 3 lata; występki - kara od 1 m-ca pozbawienia wolności, ograniczenia wolności; z punktu winy: zawinione - zbrodnie popełnia się z winy; niezawinione - występki w rezultacie winy nieumyślnej; wg formy czynu: zdziałanie; zaniechanie; typ podstawowy; typ kwalifikowany - zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem; typ uprzywilejowany; tryb ścigania: ściganie, z oskarżenia publicznego; ściganie z oskarżenia prywatnego np. zniesławienie; przestępstwa wnioskowe - zależą od osoby np. gwałt, kradzież; przestępstwa wojskowe - ściganie na wniosek dowódcy jednostki. Struktura przestępstwa: (przestępstwo może być rozpatrywane z różnego punktu widzenia): podmiot - osoba fizyczna, podmiotowość kształtuje się z uwzględnieniem cech po ukończeniu 17 roku życia. Wobec nieletnich stosuje się przepisy o nieletnich. W zakładzie poprawczym można umieszczać dzieci w wieku 13-17 lat. Za przestępstwo ze szczególną okrutnością może odpowiadać 15-letnie dziecko. Młodociany przestępca jest w wieku 17-21 roku życiu; strona podmiotowa - to przede wszystkim wina, to subiektywna część obejmująca zjawiska psychiczne, które towarzyszyć muszą stronie podmiotowej: wina umyślna - wtedy gdy sprawca ma zamiar bezpośredni lub ewentualny (zamiar bezpośredni występuje wtedy gdy sprawca chce popełnić przestępstwo i wykonuje go - jest przemyślany albo podjęty w krótkim czasie); wina nieumyślna - związana jest z naruszeniem zasad ostrożności, lekkomyślność, niedbalstwo. strona przedmiotowa przestępstwa - odnosi się do sposobu popełnienia czynu przestępczego: czynne zachowanie się sprawcy czas i miejsce materialny skutek; sytuacja w jakiej popełniono przestępstwo sposób popełnienia czynu. Formy popełnienia czynu - charakter trwały np. dezercja; forma wieloosobowa np. udział w bójce; forma wieloczynnościowa np. znęcanie się, rozpijanie nieletniego; przedmiot - dobro, które czyn zabroniony godzi, narusza np. życie, wolność, własność. Formy popełnienia przestępstwa: sprawstwo - pojedyncza osoba wykonuje i ponosi odpowiedzialność; współsprawstwo - przy udziale innej osoby, nie mamy do czynienia gdy 2 osoby w tym czasie i w tym samym miejscu, niezależnie od siebie, bez porozumienia popełniają czyn; sprawstwo kierownicze art. 13 osoba wykorzystując zależność z innymi osobami, doprowadza do tego, że dokonany zostanie czyn, bierze się pod uwagę czynny żal, kiedy sprawca żałuje że coś zrobił. Zasada indywidualizacji kary -art. 20KK - każdy odpowiada w granicach umyślności lub nieumyślności. Instytucja podrzegania - mamy do czynienia z sytuacja, że ktoś chce żeby inna osoba popełniła czyn zły, namawia te osobę. Odmianą podrzegania jest prowokacja - można ją stosować na mocy uchwały państwa w celach operacyjnych. Podrzeganie może mieć charakter publiczny np. żeby się pozbyć murzynów, żydów, itd. Pomocnictwo polega na ułatwianiu w czynie np. podwiezienie, oświetlenie - pomocnik odpowiada za udział w popełnieniu przestępstwa. Pomocnictwo psychiczne - osoba świadomie podtrzymuje i pielęgnuje zamiar innej osoby. Uczestnictwo konieczne polega na tym, że w pewnym typie przestępstw np. łapówkarstwie musi być druga strona - wszyscy odpowiadają wg umyślności, czyli stopnia winności. Formy stadialne popełnienia przestępstwa: I etap - zamiar, ktoś zakłada możliwość popełnienia czynu karalnego; II etap - przygotowanie - na ogól nie jest ono karalne, zasadniczo zależy to od woli ustawodawcy; Forma - usiłowanie - ma zamiar sprawca, podejmuje zachowanie zmierzające bezpośrednio do spełnienia czynu, ale brak jest dokonania, usiłowanie udolne i nieudolne: usiłowanie jest traktowane na równi z dokonaniem czynu; Forma - dokonanie. Wyłączenie odpowiedzialności karnej - w pewnych sytuacjach czyn zabroniony jest dokonany ale mimo tego ustawa przewiduje, że czyn ten nie jest karalny; 3 takie sytuacje: wyłączenie bezprawności czynu; wyłączenie winy; znikoma społeczna szkodliwość czynu. W tych 3 grupach następuje wyłączenie odpowiedzialności karnej. Czynniki powodujące wyłączenie bezprawności czynu - czynniki te są to tzw. kontratypy, mimo popełnienia znamion przestępstwa nie traktuje się tego czynu jako przestępstwo ze wzg. na przepis lub praktykę: obrona konieczna - występuje w sytuacji bezprawnego, bezpodstawnego zamachu na jakiekolwiek chronione prawem dobro, przy użyciu koniecznych przedmiotów do odparcia ataku. Można też sprowokować i wykorzystać obronę konieczną; stan wyższej konieczności - kiedy poświęca się jakieś dobro, aby ratować inne (należy brać pod uwagę wartość dóbr); działanie w ramach uprawnień lub obowiązków - mamy tutaj do czynienia z sytuacją, kiedy jakiś przepis daje osobie uprawnienia do zachowania się w określony sposób np. właściciel lokalu, który wie, że zalewa rura, a najemca nie chce go wpuścić; zgoda pokrzywdzonego na dokonanie czynu, nie zawsze jest skuteczna np. zgody udziela właściciel lub inna upoważniona osoba, zgoda jest dobrowolna, dający zgodę jest świadomy i zgoda jest w chwili czynu a nie po nim; czynności lecznicze - chodzi o ryzyko spowodowane wykonywaniem czynności leczniczych, czynności muszą być podjęte w celu leczniczym, muszą być zgodne z zasadami sztuki medycznej, musi być zgoda pacjenta; karcenie nieletnich - prawo karne zezwala na karcenie nieletnich, ale robić co mogą tylko matka i ojciec: kara może być stosowana w celach wychowawczych, nie można przekroczyć granic zwyczajowych; ryzyko sportowe - musi wiązać się z uprawianiem dyscypliny, która jest dozwolona, w celu sportowym - waga ciężka i piórkowa; nie mogą być naruszane reguły danej dyscypliny sportowej; ryzyko nowatorstwa - wprowadzanie nowych eksperymentów medycznych, ekonomicznych itp. Stan wiedzy uzasadnia prowadzenie eksperymentów; człowiek musi być poinformowany dokładnie o skutkach eksperymentu; ostateczna potrzeba - zapewnienie dyscypliny w wojsku, jeżeli rozkaz nie został wykonany, a powinien, to użycie środków niezbędnych, do wykonania rozkazu; zwyczaj - społecznie akceptowany np. prezenty wręczane lekarzom, nauczycielom; musza to być drobne upominki a nie wartościowe. Wyłączenie winy: niepoczytalność - oznacza brak możliwości rozeznania znaczenia swego czynu, czy pokierowania swoim postępowaniem, oznacza że sprawca w chwili poczęcia przestępstwa nie miał czynności poczytania swego czynu np. choroba psychiczna, przemęczenie, menstruacja; poczytalność ograniczona - wpływa na stopień winy i tym samym powoduje nadzwyczajne złagodzenie kary; wprawienie się w stan odurzenia - jeżeli sprawca sam się wprawił w stan odurzenia (upił się, zażył leki) - nie ma wyłączenia winy, to sąd nie będzie ponosił odpowiedzialności, jeżeli udowodni, że był nieświadomy, że na dane leki będzie miał taką reakcję; stan nietrzeźwości - po użyciu 0.2 do 0.5 promila lub w wydychanym powietrzu w 1cm3 0,1 do 0.25 mg - nie jest stan
nietrzeźwości; błąd co do faktu - np. na polowaniu ktoś postrzeli przez pomyłkę innego myśliwego, a nie niedźwiedzia; błąd co do bezprawności czynu, co do prawdy - np. jest przepis którego osoba nie zna, przepis ten nie jest znany jej na tyle, ale nie można powoływać się na nieznajomość prawa; przestępstwa urojone - to takie, że ktoś myśli, ze popełnia przestępstwo, a dany czyn nie jest karany np. przestępstwo prostytucji (czerpanie korzyści z cudzej prostytucji jest karalne); błąd co do kontratypu (przeciwieństwo co do czynu zabronionego), dopuszczenie się typu zabronionego będąc w błędzie co do oceny sytuacji; rozkaz przełożonego - nie można powoływać się na wyłączenie winy w przypadku wykonywania rozkazu, wykonujący musi myśleć wykonując zasadę ograniczonego zaufania. Znikoma szkodliwość czynu - następuje ocena czy dany czyn charakteryzuje się niską szkodliwością, bierze się pod uwagę charakter dobra, rozmiar szkody, w rezultacie wykazuje się że dany czyn ma niską szkodliwość czynu i odstępuje się od postępowania karnego.

Prawo cywilne - odnosi się do sfery prywatnej: jest to gałąź prawa, która reguluje pewną kategorie stosunków społecznych, odnoszących się do stosunków majątkowych i niemajątkowych zachodzących między równorzędnymi podmiotami posługując się metodą cywilistyczną. Prawo cywilne - jest to gałąź odmienna od dotychczas poznanych, bo ma charakter odnoszący się w sfery prywatne. Reguluje stosunki cywilno-prawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi Art. 1. Jest praniem dnia codziennego. Z KC wynika, że prawo cywilne obejmuje swą regulacją stosunki majątkowe i niemajątkowe, (prawa rzeczowe, zobowiązań, spadkowe), na dobrach niematerialnych (prawa autorskie twórcy do dzielą, wynalazku). Cechy prawa cywilnego: liberalizm jest pewną kategorią, którą uregulował ustawodawca (art. 353 in 1) pod hasłem „wolność umów" oznacza, że strony (podmioty prawa cywilnego) mogą własnymi działaniami, samodzielnie kształtować swoje stosunki społeczne w granicach, które określa obowiązujące prawo; autonomizm jest konsekwencją liberalizmu, żaden podmiot prawa cywilnego nie może w sposób jednostronny kształtować sytuacji prawnej innych podmiotów, jedynie na żądanie jednego z podmiotów. Sąd nie ma prawa ingerowania w stosunki obu podmiotów, chyba, że jeden z podmiotów tego chce, lub gdy podmiot ingeruje w otoczenie np. agencja towarzyska; odszkodowawczość polega na tym, że typowym sposobem ochrony interesów stron jest odpowiednia odszkodowawczość gospodarcza np. jeżeli sprzedający nie dostarczył rzeczy kupującemu (wierzycielowi), to wówczas dłużnik (sprzedający) jest zobowiązany zapłacić odszkodowanie nawet jeżeli wierzyciel nie poniósł szkody, służy do osiągania autonomiczności. Skodyfikowanie prawa cywilnego polega na tym, ze istnieje kodeks (akt prawny), gdzie została zawarta ogólna regulacja prawa cywilnego pełniąca szczególną rolę, która ma charakter usystematyzowany. Stosunki majątkowe to ta cześć prawa majątkowego, która kształtuje się w stosunku do dóbr materialnych, które przynależą do osób fizycznych lub prawnych, mogą również dotyczyć spraw niematerialnych, które dają korzyści majątkowe np. autor sprzedaje swoją książkę, dobro niematerialne daje dobro materialne. Stosunki niemajątkowe dotyczą więzi prawnych, które kształtują się w związku z przynależnością do osób fizycznych lub prawnych dóbr niematerialnych, w zakresie odnoszącym się do ich zachowania i nienaruszalności. Dobra materialne KC art. 23 określa przez przykłady jakie są dobra niematerialne (osobiste): zdrowie, dobre imię, cześć, tajemnica korespondencji, nietykalność osobista, twórczość artystyczna, literatura. Dobra osobiste - art. 24 reguluje sposoby ochrony (odszkodowania): stosunki materialne o charakterze niematerialnym; więzi osobiste powstające miedzy rodzicami a dziećmi (powstające w związku z kuratelą); więzi osobiste między współmałżonkami, rodzicami. Prawo cywilne towarzyszy nam od urodzenia aż do śmierci. Zakres prawa cywilnego. Związki prawa cywilnego z innymi gałęziami, dziedzinami: wzajemne relacje pomiędzy prawem cywilnym a prawem pracy - prawo pracy wyodrębniło się z prawa cywilnego co spowodowało, że prawo pracy nie ma swojej części ogólnej, art. 3OO mówi, że w kwestiach nie uregulowanych w kodeksie pracy stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. Prawo pracy i prawo cywilne to dwie odrębne gałęzie, ale mające ścisły związek ze sobą; kodeks rodzinny i kodeks cywilny (wydany w 1964) - prawo rodzinne nie ma części ogólnej, nie ma żadnych wskazówek ustawodawcy co stosujemy z prawa cywilnego do prawa rodzinnego: zaliczany jest do prawa cywilnego; prawo handlowe zaczęło się rozwijać w drugiej połowie XIX w - pierwszy Kodeks Handlowy w Polsce powstał w 1934 r a w 2001 wszedł Kodeks Spółek Handlowych jest odrębnym przedmiotem badań i dydaktyki; należy się również posilać prawem cywilnym. Struktura prawa cywilnego - jest taka jak podział ksiąg w Kodeksie Cywilnym (co składa się na prawa Cywilne). Księgi: cześć ogólna prawa cywilnego, która ustala wspólne zasady dla całego prawa cywilnego, konstytucje; prawo rzeczowe obejmuje regulację prawa własności innych praw rzeczowych (normy bezwzględnie obowiązujące), określa szczegółowo korzystanie z mienia (rzecz i właściciel); prawo zobowiązań które regulują zasady względnych praw podmiotowych czyli stosunki, wymiany, odpowiedzialność za szkody; prawo spadkowe reguluje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, obejmuje zagadnienia związane z nabywaniem rzeczy, mienia osób zmarłych, zachowku; prawo rodzinne reguluje stosunki rodzinne oparte na więzach krwi i prawa. Kolejną częścią ale nie zawarta w kodeksie jest: regulacje dotyczące własności intelektu: znaków towaru, wzorów zastrzeżonych, praw autorskich; kompleksowe działy prawa - są to regulacje prawne, które dot. uregulowań jakiejś jednej dziedziny, ważnej dla praktyki np. prawo górnicze gdzie uregulowano kwestie pr. cywilnego, finansowego w jednym akcie prawnym (bankowe, ubezpieczeń, lokalowe, wodne, transportowe, lotnicze). Prawo handlowe - traktujemy jako odrębną dziedzinę ponieważ jest zbyt szeroka i reguluje prawną postać spółek osób oraz spółek kapitałowych. Zasady prawa cywilnego (nadrzędne formy): zasada jednolitości prawa cywilnego zawarta jest w KC art. 1 - reguluje stosunki między osobami cywilnymi (fizycznymi), a osobami prawnymi; zasady ochrony i nienaruszalności prawa własności zawarta - w Konstytucji, która mówi że państwo nie narusza własności i chroni pracę; zasada swobody umów (art. 353) - zasada ochrony mienia; zasada kształtowania praw podmiotowych z uwzględnieniem społeczno-prawnym ich przeznaczenia oraz zasad współżycia społecznego. Ta zasada jest zawarta w (art. 5, 56, 58 po 2 KC) to inaczej normy moralne; zasada ochrony dobrej wiary uczestników obrotu - art. 7 - polega na ocenie regulacji prawnych, ufność; zasada ochrony dóbr osobistych - art. 23, 24; zasada nieretroakcji - nie działanie prawa wstecz i ochrona nienaruszalności praw nabytych art. 3 KC. Źródła prawa cywilnego: prawo stanowione - prawo cywilne jest prawem stanowiącym, jego przepisy zawarte są w aktach normatywnych. Zakres źródeł określa konstytucja. Najważniejszym aktem prawnym w prawie Cywilnym jest Kodeks Cywilny - jest regulacją ogólną pełniącą szczególną rolę usystematyzowaną. Każdy akt nie może być sprzeczny z Konstytucją; zwyczaj - w prawie cywilnym - sposób postępowania w dłuższym okresie czasu, w rezultacie którego przyjmuje się dany sposób postępowania np. proces ustalenia ojcostwa. Przepisy prawa cywilnego powołują się na różne rodzaje zwyczajów np. ustalone zwyczaje, przyjęte zwyczaje (art. 69), miejscowe zwyczaje (art. 287), strony kierują się zwyczajami powszechnie przyjętymi. Aby dany zwyczaj był obowiązujący, stał się dla prawa ważny, musi być ustalony w danych stosunkach społecznych, majątkowych, niemajątkowych, na danym obszarze i na danym regionie, kręgu osób, osoby będące uczestnikami obrotu gospodarczego nie muszą tych zwyczajów znać, ale w grupie do której należą powinny być dobrze znane; zasady współżycia społecznego- art. 5, 56 , 331 normy moralne - są to powszechnie akceptowane, pozaprawne normy społeczne regulujące stosunki międzyludzkie w społeczeństwie, którymi kierują się (powinni) ludzie stosujący prawo. Są to zasady współżycia społecznego (kodeks 1964) opierają się one na aksjologicznych nakazach, powszechnie uznawanych w kulturze - które są nam znane np. sprawiedliwość, otwartość, elokwencja. Rola zasad współżycia społecznego: (klauzula generalna czyli podstawa kształtowania treści w warunkach gospodarki rynkowej): są czynnikiem kształtowania treści stosunków prawnych art. 5; powodują one nie ważność czynników prawnych zasad współżycia społecznego; są czynnikiem do precyzujący m instytucje Prawa Cywilnego; wyznaczają negatywny skutek zachowania podmiotu, powodują, że umowa jest nieważna; tworzą one podstawę do wykładni (art. 65 p 1); są one oceną odnośnie pozostawania lub zmiany stosunków cywilno-prawnych. Orzecznictwo nie jest źródłem prawa, jest prawną formą wykładni przepisów prawa, przy prawie cywilnym, spełnia ono określoną rolę poprzez orzecznictwo następuje wyjaśnianie reguł, określonych przepisów np. spółka cywilna - każdy ze wspólników może rozwiązać umowę bez wypowiedzenia z ważnych powodów, które orzeka sąd (wyjazd, nieobecność wspólnika). Ciężar dowodu - stosowanie prawa cywilnego ma na celu stosowanie interesów podmiotów prawa cywilnego. W trakcie postępowania strony zobowiązane są ujawnić wszelkie stosowne dowody dotyczące sprawy, do jej wyjaśnienia: przedmiotem tych informacji są fakty znaczące dla danej sprawy. Ogólną zasadą w zakresie dochodzenia jest art.6, który mówi, że: - ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne (dowody sprzedaży, zaświadcz. z policji aby dowieść że jest właścicielem rzeczy); dowodzi ta osoba, która wiąże dla siebie pozytywne skutki prawne (jeżeli nie minęło 3 lata to jest prawo zasiedzenia). Pozwany zobowiązany jest udowodnić tylko fakt nabycia tej rzeczy i nic innego. Domniemanie - nie zawsze możliwe jest bezpośrednie zaprezentowanie dowodu; zawsze możliwe jest ustalenie stanu faktycznego. Stanowi sposób wnioskowania o zaistnieniu faktów spornych, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Jest to sposób pośredni i polega on na tym, że jeden fakt inny niż sporny, pozwala na uprawdopodobnienie faktu spornego, np. jeżeli mamy spór przyjęcia oferty up. na roboty budowlane, to uprawdopodobnić może ten fakt potwierdzenie wysłania dokumentów. Mamy domniemania: faktyczne - charakteryzują się tym, że wiedze o danym fakcie wyprowadza się w oparciu o wiedze logiczną i doświadczenia życiowe. Te czynniki pozwalają dostrzec związki między tymi zajściami, (sąd może wprowadzić nowe fakty w celu rozstrzygnięcia sprawy). Np. A i B nocowali w tym samym hotelu, wystarczy udowodnić, że byli razem w tym samym czasie i miejscu; prawne - ustanowione przez prawo wiążące są przez sąd; ustawa nakazuje sądowi, aby jeżeli uzna jakiś jeden fakt, to żeby wyciągnął stąd wniosek i aby stało się to podstawą do uznania domniemania np. przy handlowaniu nieruchomościami, zasiedzenie nieruchomości. Domniemania prawne zwykłe mogą być obalone, ilekroć ustawa tego nie „wytacza" (domniemanie dobrej wiary art. 7 KC, domniemanie ojcostwa - ojcem dziecka jest ten który obcował nie dawniej niż 560 dni i nie mniej niż 183, domniemanie zgodności ze stanem faktycznym). Domniemanie prawne kwalifikowane - nie mogą być obalone np. sprawa uznania za zmarłego. Domniemanie dobrej wiary (art. 7 KC) Jeżeli ustawa uzależnia skutki dobrej lub złej, dobrej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Dobra wiara oznacza w subiektywnym znaczeniu stan psychiczny osoby, w ramach którego błąd tej osoby odnośnie preria lub stosunku prawnego jest ustabilizowany. Ciężar dowodu spada na osobę, która musi coś udowodnić. Zarzuty jako środki obrony - w trakcie postępowania mogą powstać sytuacje, że podniesienie pewnych zarzutów przez strony pozwanego będą nierozpoznawalne przez sąd np. przedawnienie, niemożność wykonania świadczenia. Zarzuty - to taki środek, kiedy rozstrzygniecie sądu zależy od zachowania się oskarżonego, zarzuty są to stwierdzenia stron, które zmierzają do rozstrzygnięcia danej sprawy. Podmioty prawa cywilnego osoby fizyczne i osoby prawne. Osoby fizyczne - prawo cywilne uznaje każdą osobę za podmiot prawa, ale różnią się one uprawnieniami jakie posiadają. Atrybuty podmiotowości prawnej: zdolność prawna (art. 8) - nie limitowana wiekiem, mają każdy od urodzenia do śmierci, oznacza to ze może być podmiotem prawa - może otrzymywać, ale nie może rozporządzać; zdolność do czynności prawnych - zdolność prawna jest pełna - osiągana jest z wiekiem (18 lat) może ta osoba nabywać,
rozporządzać prawami i ponosić odpowiedzialność; ograniczona zdolność do czynności prawnych posiadają osoby po ukończeniu 13 lat lub osoby częściowo ubezwłasnowolnione. W części tej można samodzielnie dysponować rzeczami otrzymanym do swobodnego użytku, może swobodnie rozporządzać swoim zarobkiem; osoby całkowicie ubezwłasnowolnione lub do 13 lat mają tylko osobowość prawna i mogą tylko dokonywać czynności dnia codziennego. Osoba prawna jest sztucznym tworem powstałym na mocy prawa. Musi być przepis, który nadaje osobowość prawną.

Prawo Podmiotowe - Treść stosunków prawa, która obejmuje prawa i obowiązki stron, zobowiązania do wykonania czynności. Przedmiot stosunku cywilno-prawnego (elementy stosowanego prawa): podmioty stosunku prawnego - podmiotowość cywilno-prawna jest uzależniona od woli ustawodawcy, podstawowym wymogiem jest posiadanie zdolności prawnej; treść stosunków cywilno-prawnych, która obejmuje prawa i obowiązki stron, mogą mieć charakter wzajemny lub niewzajemny, dwustronny lub jednostronny (darowizna, spadek); przedmiotem stosunku cywilno-prawnego może być zachowanie podmiotów tego stosunku albo przedmioty materialne lub niematerialne, którego to zachowanie dotyczy. Prawo podmiotowe - wywodzimy z treści stosunków prawa, jest konstrukcją służącą do opisu prawnej sytuacji podmiotu względem innego. Prawo podmiotowe wyznacza norma prawna (zwyczaj, zasada współżycia społecznego); norma zabezpiecza to prawo podmiotowe chroniąc prawne uznane interesy stosunku prawnego; określa ono sferę możliwości postępowania w określony sposób; upoważnia do żądania interwencji ze strony kompetentnego organu w celu doprowadzenia do zrealizowania obowiązków wynikających z prawa podmiotowego (roszczenia). Rodzaje praw podmiotowych Występujące w nim prawa są kształtowane w różny sposób: Kryterium skuteczności praw wobec innych podmiotów: względne - to prawa wynikające ze stosunków prawnych czyli umów - prawo wynikające z umowy mają właściciele (wł. ma uprawnienia do egzekwowania od najemcy), prawa podmiotowe realizuje druga strona, najemna wypełnia swoje obowiązki, zapewnia prawo najemcy: bezwzględne - służy przeciwko wszystkim (np. prawo własności) - właściciel ma prawo daną rzecz użytkować, sprzedać, zniszczyć i inne osoby nie mogą mu tego zabronić. Inny podział prawa podmiotowego: prawa majątkowe (dobra majątkowe); prawa niemajątkowe (dobra osobiste); prawa samoistne - działają w obrocie samodzielnie, niezależnie od innych; akcesoryjne - których treść i byt jest uzależniony od innego prawa (np. zastany, poręczenie, które są uzależnione od prawa samoistnego, zastaw zabezpiecza umowę kredytu bankowego); prawo samodzielne; związane - wyznaczone przez konkretne prawo samodzielne (służebne) wiązane z nieruchomością - kupując daną nieruchomość kupujemy również służebność. Kryterium tym jest zmiana podmiotu prawa i o tym decyduje przepis prawa: prawo przenoszone (zbywalne) - prawa majątkowe; prawo nie przenoszone - charakteryzuje się istnieniem ścisłego, związku - z osobą np. prawo dożywocia, służebność osobista. Nabycie i zmiana praw podmiotowych odbywa się na drodze nabycia pierwotnego, które powstaje na mocy ustawy, tzn. konkretny przepis reguluje kiedy co się nabywa, na podstawie wywłaszczenia, zasiedzenia, nacjonalizacji, w drodze tworzenia prawa, które wcześniej nie istniało np. znalezienie rzeczy niczyjej: jest związane z ustawą ustawodawcy, albo mieści się w granicach prawa; jeżeli wartość dzieła jest wyższa od wartości materiału to należy do twórcy dzieła (artysty). Nabycie pochodne - najczęstsza forma nabycia, wg następstwa prawnego poprzednika, charakteryzuje się ono, że nie można przekazać więcej praw innej osobie aniżeli się samemu posiada - zgodnie z tym co mógł ktoś przekazać (sytuacja nabywcy jest uzależniona od poprzednika np. pełnomocnik). Utrata prawa podmiotowego - istnieje w określonym czasie: osobistego (dożywocie, służebność) wygasa z chwili śmierci; zjednoczenie - występuje np. w momencie przekazania domu w spadku przez właściciela , komuś kto w nim służył. Ochrona praw podmiotowych - jest ochroną sądową, udziela pomocy w zakresie prawa podmiotowego. Realizuje się też tę ochronę poprzez samoobronę lub samopomoc (jest to forma na gruncie prawa cywilnego obrony koniecznej). Samoobrona - polega na tym co jest stanem koniecznym - polega na aktach prawnych, które można przymusić do stosowania prawa podmiotowego, aby osoby działały zgodnie z prawem to taki podmiot może przyjąć działania zabezpieczające. Samopomoc polega na aktach, które mają wymusić na osobie trzeciej respektowanie ochrony prawa podmiotowego, taki podmiot może podjąć działania zabezpieczające to prawo. Umowa najmu to akt samopomocy (np. właściciel chce wymienić instalacją, może wejść do domu za zgodą najemcy). Ochrona prawa podmiotowego następuje na podstawie art. 6 KC. Przedmioty praw, Prawo cywilne przedmiotowe zainteresowane jest prawem majątkowym i niemajątkowym. Rodzaje przedmiotów stosunków cywilno-prawnych: Rzeczy ruchome i nieruchome - są tu materialne przedmioty wyodrębnione z przyrody na tyle samodzielne aby mogły występować w obrocie. Rzeczy dzielimy na oznaczone indywidualnie (co do tożsamości) i gatunkowo (przechodzą, one na własność w obrocie w momencie wręczenia rzeczy). Przedmioty materialne nie będące rzeczami - ciecze, gazy, kopaliny, zwierzęta w stanie - wolnym - korzystanie z tych rzeczy jest szczegółowo opisane w przepisach szczegółowych poza prawem cywilnym np. prawo łowieckie, górnicze. Przedmioty niematerialne - różne postacie energii, własność intelektualna, różnego rodzaju wzory, znaki towarowe, dobra osobiste, twórczość. Pieniądze- nie są rzeczą, są szczególnym rodzajem stosunku cywilno-prawnego ze wzglądu na funkcję jaką pełnią w obrocie (materialna - monety, banknoty). Rola pieniądza w prawie cywilnym - pieniądz posiada zdolność umarzania zobowiązań. Papiery wartościowe - są dokumentem w którym inkorporowano prawo majątkowe i jego wartość, znaczy to, że papier wartościowy wyraża prawo podmiotowe - prawo idzie za dokumentem (akcje, obligacje, czeki, bony skarbowe), reguły dotyczące obrotu papierami wartościowymi regulują odpowiednio inne prawa (czekowe, wekslowe); organizowane kompleksy majątkowe - są one całością grupy rzeczy (kolekcja, zbiór) szczególne znaczenie w obrocie mają przedsiębiorstwa, gospodarstwa. Ruinę przedsiębiorstwa KC art. 55 ustawa przedsiębiorstwa obejmuje ogół czynników materialnych i niematerialnych do określonych zadań gospod. (księgi handlowe, nieruchomości, ruchomości, patenty, wzory zdobnicza, prawa najmu, dzierżawa); znaki legitymacyjne - to takie dokumenty, które ucieleśniają sobą dowód na spełnienie świadczenia np. bilet autobusowy, znaczek pocztowy. Czynności prawne w powstawaniu praw i obowiązków (opiera się na KC): czynność prawna jest działaniem osób fizycznych; ma na celu wywołanie skutków prawnych; towarzyszą jej oświadczenia woli, a przynajmniej jedno; wywołuje skutki prawne nie tylko te które wyraża ale także wynikające z ustawy zasad współżycia społecznego, ustalonych zwyczajów art. 56. Rezultat czynności prawnej zależy ud ustaleń, zamiaru stron. W czynności prawnej szczególnie ważne jest oświadczenie woli składane i wkładane. W nauce przyjmuje się że oświadczeniem woli osoby jest tylko przejaw woli tej osoby, który wyraża jej wolę w sposób dostateczny (jeżeli np. kupujemy gazetę i kładziemy pieniądze to jest nasze oświadczenie. Oświadczenie woli to jest każdy przejaw woli wyrażany w sposób dostateczny, chęć woli powinna być zgodna z prawem. Oświadczenie woli musi być zrozumiałe na tyle aby można było w ramach wykładu ustalić jego sens; to oświadczenie woli musi być swobodne to znaczy nikt nie może zmusić (wola powinna być rzeczywista a nie zabawowa). Zasady reguły wykładni - art. 65 KC - jego regulacja jest podzielona na II paragrafy: I - dokonujące wykładni bierze się pod uwagę okoliczności w których zostało dokonane oświadczenie woli (np. brak sprzeciwu, ustalenie przed transakcja, okoliczności, zasady życia społecznego, zwyczaje) bierze się pod uwagę zamiar stron i cel umowy (intencje stron, korzystanie z cudzych własności; Cel umowy jest to realny efekt do którego ma doprowadzić umowa (umowa powinna zawierać dużo elementów określających warunki osiągnięcia celu). Rodzaje czynności prawnych: jednostronnie zobowiązujące (darowizna); dwustronnie zobowiązujące; dwustronnie; wielostronnie; charakter swobodnie negocjowany; athezyjny - w banku mamy wzory umów, albo nam odpowiadają albo nie. Czynności prawne mogą być w postaci umów: nazwane - które ustawodawca uregulował; nienazwane - są nieuregulowane, tworzy się sieci danej firmy i ona daje przepisy, receptury, znaki firmowe. Forma czynności prawnej - w prawie cywilnym nie ma z góry określonego wymogu co do regulacji czynności, strony maja swobodę, ale w niektórych sytuacjach ustawodawca ustala zawarcie formy w danym, formacie: zwykła forma pisemna charakteryzuje się tym, że osoba dokonująca czynności składa własnoręczny podpis na dokumencie sporządzanym przez inną osobę (jeżeli ktoś nie umie czytać i pisać to w formie aktu notarialnego lub odcisk palca); forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu wymagana jest notarialna forma lub może dokonać bank jeżeli dotyczy banku lub inny organ urzędu gminy; urzędowe poświadczenie tzw. data pewna, dokonuje notariusz lub organ administracji publicznej uczyni
jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie (np. skasowanie znaczka skarbowego); forma aktu notarialnego - oryginał zostaje u notariusza, a kopie mają strony. Zastrzeżenie formy szczególnej pod rygorem nieważności - zastrzega się w przepisach: pełnomocnictwo ogólne; pełnomocnictwo rodzajowe - właściciel sklepu upoważnia do sprzedaży daną osobę, ale nie może np. zamawiać towaru; umowa o przejęciu długu - forma pisemna pod rygorem nieważności, musi być zgoda wierzyciela. Zachowanie formy szczególnej dla celów dowodowych, zastrzega się formę najczęściej pisemną po to, aby mieć dowód, ze dana czynność została podjęta -jeżeli strony zawierają umowę, a me zachowaj ą formy, to czynność prawna będzie ważna, ale nie będzie dowodu na to wymagana jest we wszystkich transakcjach, które przekraczają 2 tyś. zł - w formie pisemnej powinno być dla dowodu. Zachowanie formy szczególnej w celach specjalnych - forma pisemna będzie powodowała skutki, natomiast nie zawarcie umowy w formie pisemnej spowoduje, że nie wszystkie skutki w praktyce wystąpią. W umowie najmu - jak nie jest zwarta pisemnie, nie potwierdzona w urzędzie, to zbicie najmu powoduje, że następca może te umowę zerwać. Jeżeli umowę najmu zawiera się na okres dłuższy niż rok to powinna być w formie pisemnej, bo inaczej jest nieważna i w każdej chwili można ją wypowiedzieć. Składniki treści czynności prawnej: art. 58 - ustawodawca stwierdził, że czynność prawna sprzeczna z ustawą lub zasadami współżycia społecznego albo obejście ustawy jest nieważna. Czasami jest tak, że nieważnością dotknięta jest część postanowień np. w prawie pracy jest minimum socjalne dla pracowników, sama umowa jest ważna, ale elementy są sprzeczne z prawem. Wśród składników treści czynności prawnej wyróżniamy 2 rodzaje: treści istotne - indywidualizują daną czynność prawną jak również umożliwiają dojście do skutku tej czynności np. w umowie sprzedaży przedmiot sprzedaży oraz cena przy zleceniach - określenie usługi, bez nich umowa nie mogłaby dojść do skutku; elementy nieistotne przedmiotowo ale istotne podmiotowo, chodzi o takie elementy, które mają szczególne znaczenie dla kontrahentów, chodzi o zindywidualizowanie tych elementów; elementy o znaczeniu podmiotowym: warunek, termin, zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne; warunek - jest to zdarzenie przyszłe i niepewne, od którego spełnienia dokonująca czynności prawnej uzależnia wystąpienie skutków prawnych, warunek może mieć znaczenie zawierzające lub rozwiązujące np. żeby zawrzeć umową o współpracy, konieczne jest załatwienie przez partnera budowy magazynu w ciągu l miesiąca, zawierają strony umowę, że przez miesiąc coś zrobi, to będzie warunek zawierzający lub rozwiązujący, jeśli nie uda się tego załatwić; termin - zdarzenie przyszłe i pewne, od którego spełnienia uzależnia się wystąpienie skutków prawnych w czasie, art. 110 i 116 regulacja prawna co do terminów: termin oznaczony w dniach - rozpoczyna się l a kończy ostatniego o godz. 24.00; termin oznaczony w tygodniach, miesiącach i latach - wpływ dnia lub miesiąca liczy się od wpływu tego okresu z początkiem pierwszej daty (1/2 miesiąca to 15 dni, 2 tygodnie - 14 dni); zadatek - suma pieniężna, która daje jeden drugiemu przed świadczeniem, ma on charakter zastrzeżenia umownego, mającego na celu wzmocnienie zobowiązania stron, jak również pełni on rolą zabezpieczenia odszkodowawczego; zgodnie z art. 394 osoba, która dała zadatek, a kontrahent nie wykonał zobowiązania, to może chcieć odszkodowania w wysokości podwójnej tego zadatku; zaliczka - jest ona wpłatą kwoty na konto przyszłego zobowiązania, a potem daje się resztę, nie pełni roli odszkodowawczej, jest ona na poczet świadczenia; umowne prawo odstąpienia - przy zawieraniu umowy strony mogą postanowić, ze jedna lub niektóre będą mogły w określonym czasie odstąpić od wykonania umowy przez jednostronne oświadczenie woli, złożone drugiej stronie, jeśli zostanie złożone takie oświadczenie, to traktuje się tak, że nie było tej umowy, w takim przypadku strony musza sobie zwrócić wszystko co wzajemnie sobie świadczyły, tak, że by między nimi nie było żadnych zobowiązań; odstępne - jest formą zastrzeżenia umownego, powodującego osłabienie więzi zobowiązującej między stronami, przez to, że zastrzega się iż można się uwolnić od umowy w przypadku zapłacenia umówionej kwoty np. strony mogą odstąpić od umowy za zapłatą 30% wartości określonej towarów, należy wszystkie zobowiązania pokryć. Zawarcie umowy - w czynności prawnej szczególną rolę odgrywają umowy, polegające na zgodnym oświadczeniu woli stron odwołujących się do dokonania czynności prawnej; zgoda co do formy, treści i składników. Podstawowy tryb zawierania umów to: oferta sposób adhezyjny polegający na tym, te jedne strona formuje warunki umowy, a druga może ją zaakceptować albo odrzucić np. umowy o zawarcie energii. Sposób zawierania umów: przetarg, aukcja; negocjowanie. Oferta - najczęściej spotykana forma zawierania umów, jeden kontrahent składa propozycją zawarcia umowy drugiemu, jest oświadczeniem woli zawarcia kontraktu, która zawiera istotne postanowienia, które pozwalają kontrahentowi zainteresować się tą ofertą. Oferta może być skierowana do indywidualnej osoby ale także do ogółu. Oferta dochodzi do skutku, kiedy osoba do której skierowana jest oferta (oblat) w wymaganym terminie złoży oświadczenie woli o przyjęciu. Oferta powinna: określać rzeczy będące jej przedmiotem, określać cenę - w praktyce będzie zależeć od charakteru kontrahenta, z treścią oferty związany jest oferent, oblat może żądać wypełnienia. Nie są ofertą ale zaproszeniem do rokowań: ogłoszenia, reklama, cenniki czy inne informacje skierowane do ogółu czy indywidualnych osób, muszą być one zredagowane odpowiednio - cena, przedmiot, oraz miejsce, gdzie można zawrzeć umowę. Wystawienie rzeczy na widok publiczny z ceną stanowi ofertę. Termin przyjęcia ofert oznacza oferent, jeżeli nie oznaczy on tego terminu to art. 61 KC, który wskazuj e, że jest to moment, kiedy mógł zapoznać się z treścią - niejako niezwłocznie. Art. 61 ma znaczenie w prawie pracy np. pracodawca wysyła pocztą wypowiedzenie, to pracownik nie musi tego odebrać. Jeżeli oblat potwierdza ofertę, składa oświadczenie woli, że ofertę otrzymał, miejsce świadczenia, traktuje się tak, te miejscem jest w którym albo otrzymano oświadczenie przez oferenta ale najczęściej jest to jego siedziba. Negocjowanie - jest dialogiem; chodzi o to, aby strony dobrze się przygotowały do zawarcia umowy, wynika to z autonomiczności prawa cywilnego. Trzeba brać pod uwagę przesiania, od których uzależnione będzie dojście do skutku kontraktu: terminy, dokumenty i ryzyko związane z podejmowaniem zobowiązań niezbędnych do zawarcia umowy; trzeba brać pod uwagę kwalifikację prawną, typ umowy, skutki prawne, strony mają tutaj do wyboru różnego typu kontrakty; możliwości badania sytuacji finansowej kontrahenta - jeżeli kontrahent zawierający umowę jest w złej sytuacji materialnej; zalecenie co do informowania się o istotnych sprawach w umowie, lojalność wobec kontrahenta - umowa zostaje zawarta w momencie, kiedy wszystkie kwestie ważne zostają uznane, wszystko zostało uzgodnione. Dialog służy wzajemnemu poszanowaniu równości stron. Przetargi aukcja - ustawa o zamówieniach publicznych, ogólnie w kodeksie cywilnym. Przetarg charakteryzuje się szczegółową procedurą wyróżniamy 2 rodzaje: pisemny i ustny. Przetarg pisemny - tryb oferowany, przetarg ustny - podobny do aukcji, osobiście składa się oferty ustnie, z podaniem ceny, po trzykrotnym wezwaniu najkorzystniejsza cena wygrywa. Wadliwość czynności prawnej: art.56 - czynność prawna wywołuje skutki nie tylko w niej wyrażone, ale wywołuje skutki z zasad współżycia społecznego. Art. 58 - czynność prawna nie może zmierzać do pominięcia prawa. Niespełnienie przesłanek wymaganych przez ustawodawcę, które dotyczy jej poszczególnych elementów, sposobów dokonywania jego formy, wadliwości oświadczenia woli, dokonana przez osobę nieuprawnioną powoduje taki skutek, ta czynność prawna jest wadliwa czy ułomna. Rodzaje wadliwości: wadliwość bezwzględna - skutkuje nieważnością z mocy prawa, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności działanie podmiotów prawa jest nieważne, ze względu na uchybienia stosunku do działań ustawodawcy. Charakteryzuje się tym, że każdy może się na nią powołać. Taką wadliwość sąd uwzględnia z urzędu, nie trzeba przeprowadzać dochodzeń, strony muszą sobie wszystko zwrócić; nieważność względna - w przeciwieństwie do wyżej wymienionej nie powoduje nieważności z mocy prawa, ale osoba upoważniona (czyli kontrahent) może podważyć ważność, zgodność z prawem tej czynności prawnej. Jeżeli osoba upoważniona podważy tę czynność prawną to staje się ona nieważna od samego początku; niezupełność czynności - mamy do czynienia wtedy, kiedy prawo wymaga zgody osoby trzeciej, która może nastąpić przez potwierdzenie np. wierzyciel musi zgodzić się na przejęcie długu przez osobę trzecią małżonek musi zgodzić się na
rozdzielenie majątku wspólnego; względna bezskuteczność - oznacza, ze czynność prawna nie wywołuje skutków prawnych względem konkretnych osób, chodzi o to, że pewne osoby chroni się, względna skuteczność następuje w przypadku przedsiębiorcy, któremu toczy się postępowanie upadłościowe, dokonuje czynności prawnych z pokrzywdzeniem wierzycieli. Przyczyny bezwzględnej nieważności: dokonanie czynności prawnej przez osobę pozbawiona (ograniczona) zdolności do czynności prawnych. Pełna podmiotowość prawna jest związana ze zdolnością do czynności prawnej; dokonanie czynności prawnej z niezachowaniem formy prawnej pod rygorem nieważności - niezachowanie formy szczególnej; dokonanie czynności prawnej w sprzecznej z prawem w art. 58 KC, jeżeli są sprzeczne z prawem, zasadą współżycia społecznego lub mają obejść prawo; umowa o świadczenie niemożliwe - art. 387, to taka umowa, która dotyczy świadczenia niemożliwego do wypełnienia, ale ta niemożliwość musi być obiektywna, musi być przedmiotowa - nikt tego świadczenia nie może wykonać (np. maszyny perpetum mobile); brak świadomości lub swobody - sytuacja ta dotyczy zawierania umów w warunkach odurzenia alkoholowego, narkotykowego, które istnieje obiektywnie po stronie składającego oświadczenie woli np. testament jest nieważny, darowizna jest nieważna; brak swobody dotyczy fizycznego ograniczenia swobody; pozorność - dokonuje się czynności prawnych w taki sposób, aby ukryć ich rzeczywisty charakter np. ukryć umowę sprzedaży, by nie płacić VAT, stosunek prawny ocenia się pod kątem tej czynności która została „przykryta"; nieważność czynności ze względu na polityki monopolistyczne, określa rodzaj praktyk, które są monopolistyczne np. odsprzedaż towaru z zastrzeżeniem danej ceny odsprzedaży, monopolistą jest ten, kto kontroluje 40% rynku i stosuje praktyki monopolistyczne. Urząd ochrony konkurencji i konsumentów - jeżeli stwierdzą, że działania danego podmiotu mają charakter praktyk monopolistycznych, to działania są nieważne. Nieważność bezwzględna dotyczy błędu, podstępu, groźby i wyzysku: błąd oznacza mylne przekonanie o treści kontraktu, musi mieć charakter istotny czyli gdyby kontrahent wiedział, to by umowy nie zawarł; osoba działająca w błędzie może sama taki błąd wywołać np. kupując obraz osoba zakłada, że to oryginał, a druga osoba nie może tego potwierdzić; błąd dotyczy przede wszystkim czynności odpłatnych; wystarczy złożyć oświadczenie woli kontrahentowi w ciągu roku od wykrycia błędu, pisemnie, listem, osobiście i w ten sposób czynność prawna staje się nieważna od samego początku; podstęp - polega na celowym wywołaniu błędu, nie ważne czy ten błąd jest istotny, czy dotyczy treści; polega na celowym, świadomym doprowadzeniu w umyśle kontrahenta o rzeczywistej sytuacji umowy np. upłynął termin ważności produktu, a sprzedający zakleił to inną datą. Podstęp łatwo jest podważyć np. często stosowane działanie przez urzędników samorządowych; groźba - charakteryzuje się istnieniem nie dowolnej treści, jest przymusem psychicznym, bezprawnym i poważnym. W przypadku groźby musi istnieć związek przyczynowy między złożeniem oświadczenia woli a groźbą. Groźba jest niezgodna z prawem, zasadami współżycia społecznego. wyzysk - charakteryzuje się wykorzystywaniem pozycji kontrahenta, czy też takich cech jak przymusowe położenie niedoświadczenie. Wykorzystując te elementy zastrzega sobie korzyści. Rola wpływu czasu w prawie cywilnym: Art. 110 do 116 reguluje sposoby obliczania czasu: zasiedzenie powoduje, że w skutek długotrwałego posiadania można nabyć rzecz na własność ruchomą - po upływie 3 lat od daty przejęcia pod własną piecze i tylko w dobrej wierze. Prawo to funkcjonuje do 3 lat, kiedy pojawi się właściciel danej rzeczy to musi udowodnić prawo do danej rzeczy. Po upływie 3 lat prawowity właściciel nie może jej odzyskać; termin zawiły (prekruzyjny) - nadaje ustawodawca; przedawnienie - ma inny charakter aniżeli instytucja terminów zawiłych, wpływ czasu powoduje niezaskarżalność roszczenia, oznacza to, że samo uprawnienie istnieje nadal, mimo terminu przedawnienia, ale to roszczenie staje się roszczeniem pozbawionym sankcji. Osoba uprawniona z tytułu wpływu czasu może podnieść zarzut przedawnienia, wtedy sąd nie będzie rozpatrywał tej sprawy. Jeżeli dłużnik wykona przedawnione świadczenie to będzie to świadczenie należne. Przedawnienie dotyczy tylko roszczeń majątkowych, roszczenia niemajątkowe nie przedawniają się. Wyróżniamy następujące grupy terminów przedawnienia: 3-letni termin przedawnienia roszczeń dla świadczeń okresowych np. alimenty, czynsze, renty oraz roszczenia dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej; 10 lat - inne roszczenia orzeczone pełnomocnym wyrokiem sądu, przedawniają się z upływem 10 lat. Szczegółowe terminy roszczeń określa ustawodawca: 1/2 roku przedawnienie roszczeń z tytułu usług hotelarskich; 2 lata umowy zlecenia, sprzedaży. Zawieszenie przedawnienia - powodują go okoliczności ze względu na istnienie okoliczności, które utrudniają dochodzenie roszczeń np. choroba zakaźna, odosobnienie, małżeństwo, brak pełnoletności ze strony uprawnionej. Przerwanie biegu przedawnienia polega na tym że w przeciwieństwie do poprzedniego następuje przerwanie tego przedawnienia; przerwanie odejmuje wszystkie możliwości związane z podjęciem czynności, rozstrzygnięcie sporu, zajęcie rzeczy itp. Uwarunkowanie czynności prawnej - w ramach obowiązującej swobody kontrahentów, strony zawierające umowę mogą obwarować swoje świadczenia terminami, mogą ustalić, że dana czynność prawna ustanie z nadejściem danego terminu. Istotę zobowiązań kontraktowych - charakteryzuje to, że obie strony, wierzyciel i dłużnik obowiązany jest spełniać świadczenie wg umowy. Oznacza to spełnienie celu kontraktu, a więc osiągniecie pewnego efektu, po jego spełnieniu następuje koniec - zobowiązania wygasają. Przepisy dotyczące wykonywania zobowiązań można regulować: przepisami ogólnymi o zobowiązaniach - art. 450 i następne; przepisy wynikające z umów KC art. 487 i następne; przepisy dotyczące wyodrębnionych typów zobowiązań - tzw. szczegółowa część zobowiązań dział 11 -sprzedaż, dział 15 - umowa o dzieło, 17 - umowa najmu. Dłużnik zobowiązany jest wykonywać zobowiązanie: zgodnie z treścią zawartego kontraktu; z celem społeczno-gospodarczym, któremu to prawo służy; w zgodny sposób z zasadą współżycia społecznego; zwyczajowo. Dłużnik zobowiązany jest do pełnego zaspokojenia interesów wierzyciela. Kontrahent będący wierzycielem winien współdziałać z dłużnikiem, tak aby mógł on wykonać zobowiązania, oznacza to, że powinien on powstrzymać się od zachowań utrudniających dokonanie zobowiązań np. jeśli dłużnik chce spełnić zobowiązanie partiami to wierzyciel nie może mu odmówić. Dłużnik wykonujący zobowiązanie powinien czynić to w sposób staranny - wymagana jest należyta staranność, oznacza to, że jeżeli wykonujący jest profesjonalistą - prowadzi działalność w danym zakresie, to powinien być wysoki stopień działalności; jeśli osoba nie jest profesjonalistą to dopuszcza się średnią jakość.

---