Zewnętrzne pasożyty skóry u psów i kotów.

Główne motywy konsultacji dermatologicznej:

- przewlekły świąd: pasożyty zewnętrzne (świerzbowiec, demodex, pchły), alergia (AZS, APZS, pokarmowa, kontaktowa), infekcje (folikulitis, RPZS), nowotwory (mastocytoma);

- infekcja;

- wyłysienia;

- łojotok;

- nowotwory skóry.

Główne przyczyny świądu skóry u psów:

• Zewnętrzne.

- bakteryjne (ropne) - ropne zapalenia skóry, np.:

- wyprzenia wielofałdowe,

- liszajec bakteryjny,

- folikulit bakteryjny;

- pasożyty zewnętrzne:

- pchlica,

- wszawica,

- demodekoza,

- świerzb;

- wadliwa dieta:

- nadmiar węglowodanów,

- brak nienasyconych kwasów tłuszczowych,

- nadmiar potasu i wapnia,

- niedobór cynku;

- substancje chemiczne:

- kosmetyki (pH skóry psa 7,5-7,8, kota ok.7),

- leki,

- środki insektobójcze;

- urazy:

- ciała obce,

- zmiany posttraumatyczne.

• Wewnętrzne.

- czynniki neuropsychogenne:

- ziarniniaki z wylizywania (lick granuloma),

- schorzenia wewnętrzne:

- cukrzyca,

- zespół złego trawienia i wchłaniania,

- przewlekłe choroby wątroby (odkładanie barwników w skórze) i nerek,

- schorzenia endokrynologiczne.

• Mieszane.

- alergia:

- AZS,

- APZS,

- AKZS,

- alergia pokarmowa, hormonalna, bakteryjna, pasożytnicza;

- autoagresja:

a) pęcherzyca (Pemphigus)

- p. zwykła (P.vulgaris),

- p. bujająca (P.vegetans),

- p. rumieniowa (P.erythematosus),

- p. liściasta (P.foliaceus);

b) liszaj (toczeń rumieniowaty) - Lupus erythematosus

- układowy toczeń rumieniowaty (L.e.systemicus),

- DLE (Discoid l.e.);

c) nowotwory:

- limfosarkoma,

- mastocytoma,

- granuloma.

Ektoparazytozy psów i kotów:

• Pchła (Cnedocephalides canis, C.felis, Pulex irritans).

• Wesz (Linognathus setosus).

• Wszoła (Trichodectes canis - psy, Felicola subrostrata - koty).

• Chejletiella (Cheyletiella yasguri - psy, Ch.blakei - koty).

• Trombicula (Trombicula automnalis).

• Świerzb uszny (Otodectes cynotis).

• Kleszcze (Ixodes ricinus, Dermacentor reticularis, Rhipicephalus sanguineus).

• Nużeniec (Demodex canis - psy, D.cati - koty).

• Świerzb drążący (Sarcoptes scabiei v. canis - psy, Notoedres cati - koci).

PCHŁY

Cnedocephalides canis Pulex irritans.

C.felis - najczęstsza z psich. Wywołują świąd, drapanie; przenoszą choroby, pasożyty, tasiemce (Diphyllidium caninum); uszkadzają skórę. Duża ilość powoduje anemię. Ich ślina jest haptenem - z świeżym kolagenem skóry tworzy alergen → APZS.

Pchlica - masowe bytowanie pcheł na skórze. Przy ciągłym kontakcie psy się odczulają i nie są alergikami.

C.felis - cykl rozwojowy.

Forma dorosła

7-140 dni 1-10 dni

kokon jajo

3 stadia larw

5-18 dni

Owad musi się nassać krwi w kilka godzin po opuszczeniu kokonu. Może być w nim nawet do kilku miesięcy, aż zbliży się potencjalny żywiciel. Pchła odbiera temperaturę, drgania, zmiany stężenia dwutlenku węgla.

Forma dorosła jest na psie kilka (ok. 3) godzin w ciągu doby, a tak bytują w środowisku.

Szuka się odchodów, a nie osobnika. Wyczesanie psa na bibułę i jej zmoczenie - rozpuszczenie krwi i różowe halo.

Nie ma predylekcji rasowych, wiekowych, ani na długość sierści.

WSZY I WSZOŁY

Linognathus setosus Felicola subrostrata Trichodectes canis

U psów wszy nie występują. Wszoły żywią się keratyną, a nie krwią jak wszy. Wszy - długa i wąska głowa, wszoły - krótka i szeroka.

U pcheł na formę dorosłą działa wszystko, na jaja i larwy dużo preparatów, na kokon - nic (nie ma bezpiecznego dla środowiska). U wszy zwalcza się zaś formy dorosłe, bo mało co działa na jaja, dlatego należy stosować środki co 3 tygodnie.

Cykl rozwojowy.

Forma dorosła

3 linienia 2-3 tyg. jajo

nimfa

Jaja L.setosus - białe, układają się pakietami. Są mało ruchliwe. Zajmują okolice ucha, pachy, pod brodą - zwierzę nie może się podrapać. Wywołują anemię, przenoszą choroby.

Wszoły - zniszczenie okrywy włosowej. Widoczne gołym okiem. Psi - okrągła głowa, koci - trójkątna. Jaja pojedyncze.

CHEYLATIELLA

Cheylatiella

Na powierzchni skóry albo w powierzchniowych warstwach zrogowaciałego naskórka. Jaja przykleja do włosów. Bardzo mała - trzeba pobrać zeskrobiny, by ją wykryć. Jaja białe, widoczne, wyglądają jak przyprószenie - łupież wędrujący. Najczęściej inwazja od grzbietu. Głównie problem u kotów długowłosych. Powoduje bardzo znaczny świąd. Zawsze następuje zarażenie właściciela, domownika (liczne, drobne, czerwone, swędzące ukłucia - przedramiona, brzuch, nie leczą się kortykosterydami).

SWĘDZIK JESIENNY (Trombicula autumnalis)

Trombicula autumnalis

Forma dorosła w glebie, ściółce leśnej, a formą inwazyjną jest nimfa sześcionoga. Żywiciel jest potrzebny, by mogła napić się chłonki. Ciepłą jesienią dochodzi do masowego namnażania nimf i zarażania zwierząt leśnych i psów. Widoczne w postaci pakietów w przestrzeniach międzypalcowych - pomarańczowe, łatwo zobaczyć. Też w zewnętrznym przewodzie słuchowym - kieszonce (fałdzie) Henry'ego - po odchyleniu dobrze widoczne pomarańczowe kropki. Bardzo wrażliwy na większość środków.

ŚWIERZB USZNY

Otodectes cynotis

W woszczynie ucha - jest jej dużo, bo drażni. Leki nie działają. W 90% u kotów. Świąd ucha powoduje nerwowość i drapanie, wydzielina jest ciemna i sucha, wysypuje się z ucha. Większość środków nie działa - są zbyt słabe, woszczyna blokuje dostęp, nie są zarejestrowane dla zwierząt. Skuteczny jest Stronghold - na pewno po 2 podaniach.

Charakterystyczne są długie wąsy na tylnych odnóżach. Jest możliwe, ze wyjdzie na zewnątrz i będzie drążyć kanały - strupowate zmiany na głowie, ale występuje to bardzo rzadko.

KLESZCZE

Ixodes ricinus Dermacentor reticularis Rhipicephalus sanguineus

Żywią się krwią - anemia. Przenoszą choroby - Ehrlichia canis, Babesia canis, Borrelia burgdorferi (u ludzi rumień wędrujący, wysoka gorączka, u zwierząt kulawizny, bolesność mięśni, stawów, wysoka temperatura - gorączka trawiąca, nawracająca; działają tylko tetracykliny).

NUŻENIEC

Demodex canis

Nimfy mają 3 pary odnóży, formy dorosłe - 4 pary, jaja w kształcie cytryny. Gatunki swoiste dla psów, kotów, ludzi, nie mieszają się. Jest możliwa forma drążąca, ale głównie występują w mieszkach włosowych i z chłonką mogą przechodzić do naczyń. Dużo pasożytów powoduje wypadanie włosów. Mieszek się zasklepia masami keratynowymi, łojem (zaskórnik) - czarna kropka. Często wikłane wtórnie przez bakterie (gronkowce).

Każdy pies ma swojego nużeńca. Defekt immunologiczny skóry powoduje namnażanie i chorobę. Jeżeli w preparacie jest jeden, nie znaczy to, że jest choroba. Przy objawach klinicznych jest ich mnóstwo.

Forma:

- umiejscowiona - głowa (naturalne otwory - oczy, pysk) - wyłysienia; łapy, koncówki palców - pododermatitis;

- uogólniona - cała powierzchnia ciała.

Też:

- sucha - niepowikłana;

- powikłana bakteryjna - pododermatitis purulenta (ropne zapalenie przestrzeni międzypalcowych) - zawsze należy podejrzewać nużeńca i pobrać zeskrobiny.

Forma uogólniona jest przeważnie powikłana, rzadko sucha. Jest też forma strupiasta sucha - powikłana.

ŚWIERZBOWCE DRĄŻĄCE

U kotów gł. N.cati, rzadziej S.scabiei v.cati - ale ma to tylko znaczenie diagnostyczne. U psów - S.scabiei v.canis.

Zmiany, wysięk zespala się, powstają strupy. Najpierw głowa, później tułów. U psów wysięk, który może zasychać w strupy - najczęściej wokół oczu, krawędź ucha, łokieć, mostek, przedpiersie.

Najbardziej świądowa choroba drążąca. Bardzo szybko przenosi się na właściciela. Butony świerzbowe - stożki (gdy wychodzi na zewnątrz).

U psów 3-5 dorosłych osobników może wywołać postać z objawami klinicznymi. Leczenie zaczyna się bez znalezienia pasożyta! Efekt jest potwierdzeniem diagnozy. Jaja w zeskrobinach dają 100% potwierdzenia diagnozy.

U kotów długowłosych widać płaty łuszczącego się naskórka.

Notoedres cati Sarcoptes scabiei

Środki przeciw ektopasożytom:

1. Chlorowane węglowodory (antagoniści GABA); heksachlorocykloheksan (Lindan); Orisal, Penochron; można stosować Jacutin (dla ludzi) do pędzlowania uszu, ale później należy je wytrzeć.

2. Związki fosfoorganiczne (inhibitory acetylocholinesterazy - porażenie pasożyta; ostrożnie u kotów - odtrutką jest atropina): chlorofos (Neguvon), fention (Tiguvon), diampilat (Biocyd), cytotiat (Cyfle).

3. Karbaminiany (inhibitory cholinesterazy): sevin (Pularyl), karbaryl.

4. Formamidyny (inhibitor monoaminooksydazy): amitraza - lek z wyboru przy leczeniu nużycy; zewnętrznie roztwór 0,03-0,06% / tydzień (Tactic, Preventic - obroża). Po kąpieli wysuszyć.

5. Pyretroidy syntetyczne (zaburzenia przewodnictwa nerwowego): permetryna (Pultox C, EXPOT) - nie wolno u kotów (pobudza układ parasympatyczny), cypermetryna (Pultox P).

6. Avermektyny (antagoniści GABA): ivermektyna - przy nużycy 0,4 mg/kg/tydzień s.c. (Ivomec, Ivermectin) - nie stosuje się u owczarków angielskich, mieszanców tych ras, owczarków nowozelandzkich, chartów afgańskich, chichuachua, u psów z różnokolorowymi tęczówkami (brak pewnego enzymu i lek przechodzi do CUN); selamektyna (Stronghold) - 6 mg/kg - dla wszystkich zwierzat, ale nie zwalcza nużeńca.

7. Milbemycyny (antagoniści GABA): milbemycyna - przy nużycy 0,5-3 mg/kg/dzień; można stosować u wrażliwych na ivermektynę.

8. Pirazole fenolowe (blokery kanałów chlorowych regulowanych przez GABA): fipronil (Frontline).

9. Środki działające mechanicznie (oleje zatykają aparat gębowy, przetchlinki, tchawki) - olej kokosowy i derywaty, olej słonecznikowy, sole kwasów tłuszczowych (Bio Insect Control).

10. Regulatory wzrostu owadów (inhibitory syntezy chityny): lufenuron (Program).

11. Chloronikotynyle (blokery receptorów nikotynowych): imidacloprid (Advantage).

Alergie u psów.

Próg świądowy - próg percepcji, powyżej którego czynniki działające wywołują świąd, wywołują odruch drapania, lizania, gryzienia. Większość pojedynczych czynników nie wywołuje reakcji. Najczęstsze czynniki to:

- atopia,

- alergia na jad pchli,

- bakteryjne zapalenie skóry,

- grzybicze zapalenie skóry,

- inne.

Mikst chorobowy - kilka współistniejących świądotwórczych dermatoz.

Grupy chorób skóry:

1. W reakcji biorą udział przeciwciała:

- pokrzywka,

- obrzęk naczyniowo-ruchowy,

- AZS.

2. W reakcji biorą udział limfocyty:

- AKZS.

3. W reakcji biorą udział przeciwciała i limfocyty:

- alergia pasożytnicza,

- choroby zakaźne, grzybicze - toksyny lub drobnoustroje wywołujące alergię,

- alergia polekowa.

4. Choroby autoagresyjne skóry:

- toczeń,

- pęcherzyca.

Głównym mediatorem jest histamina. U psów są punkty, w których jest większa ilość komórek tucznych - tam głównie umiejscawia się świąd. Może być w jednym punkcie, w kilku, nigdy wszędzie.

APZS

Alergiczne pchle zapalenie skóry. Uczulenie na jad pchli. Najczęstsza alergia (50% dermatoz to alergie, z czego APZS stanowi ok. 60-70%).

Sporadyczny kontakt ze śliną pasożyta (jest ona haptenem i z młodym kolagenem skóry daje alergen) powoduje reakcję. Każdy pies może się uczulić na jad pchli, ale są to głównie psy regularnie odpchlane, które miały kontakt z pasożytami po długiej przerwie - dochodzi do reakcji alergicznej.

Brak predylekcji rasowej, wiekowej, przy czym układ immunologiczny musi być dojrzały, żeby zareagował - najwcześniej 6-12 miesięcy; częstotliwość w porze ciepłej jest większa.

Objawy: świąd umiejscowiony (nasada ogona, okolica lędźwiowo-krzyżowa - tu zaczyna się świąd). Zwierzę się drapie i powoduje powiększenie zmian. Najpierw stadium rumienia - zaczerwieniona skóra, zmierzwione włosy - jest ona rzadko wyłapywana. Ubytki włosów w okolicy lędźwiowo-krzyżowej i nasady ogona. Później zmiany się rozszerzają. Dochodzi łojotok i zwierzę może utracić większą część owłosienia. Wysięk zasycha, tworzą się strupy i może dochodzić do wtórnego ropnego powierzchownego zapalenia skóry, ropowicy skóry, a z czasem do zapaleń głębokich.

Po jednym ugryzieniu reakcja trwa 2 tygodnie, dlatego możemy już nie znaleźć pasożyta. Należy rozpoznać wszystkie współistniejące czynniki:

- świąd - krótkodziałające glikokortykosterydy,

- Malassezia - środki przeciwgrzybicze,

- ropne zapalenie skóry - antybiotyk,

- uświadomienie właściciela o konieczności odpchlania zwierzęcia przez cały rok, że reakcja następuje po każdorazowym kontakcie z antygenem.

Hypertrofia skóry, hyperpigmentacja, zliszajowacenie - pies ma mniej warstw naskórka niż człowiek (o ⅓), dlatego regeneracja co 2 tygodnie. U ludzi jest tzw. poletkowanie, którego nie ma u psów i kotów. Gdy się je zauważy mamy do czynienia z zliszajowaceniem, struktura naskórka i mieszki włosowe są zniszczone i włosy już nie odrosną.

AZS

Atopowe zapalenie skóry. 20-30% alergii. U ludzi jest to alergia wziewna. Reakcja alergiczna w organizmie spowodowana przez pneumoalergeny (pyłki, roztocza, włosy; mogą też przez skórę); reakcja uogólniona. Nadprodukcja IgE spowodowana działaniem czynników zewnętrznych.

Może istnieć sezonowość (pyłki), lub istnieje cały czas (roztocza kurzu, naskórki). Dziedziczy się predyspozycję, skłonność. Predyspozycje rasowe: Westhighland White Terier, bokser, owczarek niemiecki, cocker spaniel, labrador, ale każdy pies może być atopikiem.

Reakcja powinna się ujawnić między 1-3 rokiem życia.

Świąd obejmuje końcówki łap (przestrzenie międzypalcowe), głowę (kufa, okolica oczu, pysk). Często występuje z APZS i wzajemnie się wikłają. Na głowie są uszkodzenia z drapania, na łapach z wylizywania (włosy brązowe, różowawe). Wtórne nadkażenia bakteryjne. Występuje na 2 lub 4 łapach, nigdy na jednej.

Należy wykluczyć nużycę (często wikłająca). Skóra zawsze jest zapalnie zmieniona (rumień). Nadkażenia wtórne zaciemniają obraz.

Kryteria rozpoznawania atopii (3 główne i 3 dodatkowe świadczą o atopii):

I Kryteria główne:

1. Świąd.

2. Wygląd i umiejscowienie zmian:

- zajęcie pyska i/lub łap,

- zliszajowacenie fałdów podkolanowych i/lub powierzchni grzbietowej nadgarstka.

3. Zapalenie skóry o charakterze przewlekłym i nawracającym.

4. Predyspozycje rasowe lub charakter rodzinny choroby.

II Kryteria dodatkowe (poboczne):

1. Początek zmian między 1 a 3 rokiem życia.

2. Rumień części twarzowej.

3. Obustronne zapalenie spojówek.

4. Powierzchowne ropne zapalenie skóry.

5. Nadpotliwość + łojotok.

6. Dodatnie testy skórne.

7. Dodatni test degranulacji bazofilów.

8. Wysoki poziom specyficznych IgG.

9. Wysoki poziom specyficznych IgE.

Odczulanie - podawanie minimalnych dawek antygenu, by przyzwyczaić organizm. Trwa minimum 6-9 miesięcy u psów, a efektywność wynosi 20%. W Polsce nie ma odczulaczy, w tym czasie nie można podać glikokortykosterydów, testy są specyficzne przy 2-3 antygenach, a jak wyjdzie ich np. 6, to dochodzi do reakcji krzyżowych, niespecyficznych, dlatego rzadko się przeprowadza.

Psa trzeba znieczulić, wygolić na klatce piersiowej (10x15 cm) - stosuje się do potwierdzenia diagnozy.

Działamy objawowo - sterydowe leki przeciwzapalne:

LEK	PIES	KOT
prednisolon (Encorton, Encortonol)	0,5-2 mg/kg co 24h p.o.	1-3 mg/kg co 24h p.o.
dexametazon	0,25-1,25 i.m. co 5 dni	0,25-0,5 i.m. co 5 dni
flumetazon (Vecort)	0,25-0,5 ml	tak samo
triamcinolon (Polcortonol)	0,5-1 mg/kg co 2-3 tyg. i.m.	tak samo
Opticortenol (dexametazon, prednisolon)	0,4-0,6 ml i.m. co 3 dni	0,2-0,3 ml i.m. co 2 dni
Dexa-tomanol (dexametazon, fenylobutazon)	0,1 ml/kg co 2 dni	nie stosować

Można wywołać jatrogenny zespół Cushinga. Bardziej niebezpieczne są formy iniekcyjne - Polcortolon jest w organizmie do 5-6 tygodni. Raczej stosować leki krótkodziałające i doustne. Leczenie do końca życia. Lekiem z wyboru jest prednisolon (Encortonol) - stężenie w organizmie do 8h, a efekt przez 24h. Stosuje się do ustąpienia objawów świądowych (do 2 tygodni), po czym podajemy co drugi dzień. Dawki zmniejszamy tylko przed odstawieniem leku! Jeżeli pies się drapie to przedłużamy stosowanie codzienne o tydzień. Dzień przerwy stymuluje nadnercza do produkcji. Próbujemy robić coraz dłuższe odstępy.

Terapia weekendowa - podajemy przez 2 dni i robimy 5 dni przerwy - w tym czasie pies się nie drapie (pojedyncze przypadki). Około 50% psów wytrzymuje przerwę dwudniową, każdy - jednodniową.

Przy alergiach sezonowych podajemy leki tylko podczas sezonu, po czym zmniejszamy dawkę i odstawiamy.

Encorton powoduje wielomocz (powiadomić właściciela) - można podawać potas doustnie.

Stosuje się preparaty mineralno-witaminowe.

NSAID - u psów mają 50% skuteczności, u kotów działa tylko jeden lek. Lepiej działają środki niespecyficzne receptorowo. Stosuje się je, aby obniżyć dawkę kortykosterydów, ale żeby była ona nadal skuteczna. Leczenie wspomagają wielonienasycone kwasy tłuszczowe.

ALERGIA POKARMOWA

Kortykooporna. 7-8% alergii. Praktycznie stanowi dość duży problem. Brak efektu przy leczeniu kortykosterydami moze wskazywać, że jest to alergia kortykooporna. Wywoływana przez trofoalergeny powodujące reakcje immunologiczne w organizmie (białka powyżej 30 kD, węglowodany; tłuszcze nie wywołują). Nierozróżnialna klinicznie z nietolerancją pokarmową, ale nietolerancja jest na barwniki, konserwanty i nie ma pełnej reakcji alergicznej.

Świąd nie ma mapy dermatologicznej; występuje wszędzie gdzie są komórki tuczne. Statystycznie 70% psów ma objawy woszczynowo-rumieniowego zapalenia uszu (bez wydzieliny ropnej, grzybów; zwiększona ilość woszczyny, zaczerwienienie; przy długotrwałym działaniu proliferacja, rozrost błony śluzowej).

Dieta eliminacyjna - nowy rodzaj pokarmu (karma domowa), np. ziemniaki i ryba - po tygodniu świąd ustępuje. Podajemy 4 tygodnie by świąd minął, a zmiany się wygoiły. W 99% jest to monoalergia.

Test prowokacji - co 3-5 dni dodajemy kolejne składniki z tego co jadł. Następnego dnia ostry świąd - po odstawieniu po 2 dniach znika. Dieta hypoalergiczna.

ALERGIA KONTAKTOWA - AKZS

Kortykooporna. Silnym alergenem jest chrom. Świąd zmniejsza się, ale też ciągle odnawia. Reakcja IV typu. Zachodzi w organizmie w miejscu wniknięcia alergenu przez skórę. Mocny rumień, ostro odgraniczony. Najczęściej części ciała dotykające podłoża - alergia na świeży cement, pył.

Próba prowokacyjna - cząstkę podejrzanego alergenu przykleić plastrem, bandażem na skórze (wewnętrzna strona uda) - reakcja, zaczerwienienie po 3-4h.

Dermatozy kotów o podłożu alergicznym.

Powstają zmiany zapalne lub niezapalne. Zmianami takimi są prosówkowe zapalenie skóry i zespół ziarniniaka eozynofilowego.

8

---