ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE

1. Pojęcie zatrudnienia i bezrobocia

1. Zasoby pracy, siła robocza; zawodowo czynni, zatrudnieni, bezrobotni; stopa bezrobocia

2. Rodzaje bezrobocia

1. ekonomiczna interpretacja bezro­bocia;

1. bezrobocie dobrowolne (model klasyczny);

2. bezrobocie przymusowe (model keynesowski),

2. trzy typy bezrobocia: frykcyjne, strukturalne, cykliczne.

3. pojecie i znaczenie naturalnej stopy bezrobocia,

3. Rynek pracy i płace

1. ogólna równowaga na rynku pracy.

2. wybrane problemy płac

1. zróżnicowanie kwalifikacji i umiejętności

2. płatności transferowe i renta ekonomiczna

3. niedoskonałości rynku pracy - rola związków zawodowych.

4. Bezrobocie w Polsce

1. stopa bezro­bocia; przyczyny bezrobocia

2. polityka ograniczania bezrobocia

1. Pojęcie zatrudnienia i bezrobocia

W procesie gospodarowania pojawia się negatywne zjawisko bezrobocia. Stąd też kolejnym ważkim problemem makroekonomicznym są kwestie zatrudnienia i bezrobocia.

Problemem zatrudnienia i bezrobocia wiąże się one z realizacją dwóch celów makroekonomicznych, a mianowicie:

zapewnienia wysokiego zatrudnienia w gospodarce, dążenia do niskiego poziomu bezrobocia.

Zasoby pracy

Problemy to: zagadnienie gospodarowania jej zasobami z punktu widzenia całej gospodarki; potrzeba uwzględnienia jej specyfiki, a więc zastosowania obok kryteriów ekonomicznych, także kryteriów naturalnych (demograficznych, fizjologicznych, biochemicznych i ekologicznych) i społecznych (w tym prawnych, kulturowych i oświatowych). przygotowanie siły roboczej do pracy i jej wykonywaniu; zużycie lub użytkowanie rezultatów siły roboczej, co przejawia się realizacją czterech procesów, a mianowicie: odnowy siły roboczej, przyrostu siły roboczej, alokacji siły roboczej jej wykorzystania.

Bilans zasobów pracy - uwarunkowania demograficzne

Bilans zasobów pracy

Przyjmuje się, że zasoby pracy lub inaczej - liczbę ludności w wieku produkcyjnym wyznaczają w Polsce granice wieku: 18-59 lat kobiety, 18-64 lata mężczyźni.

W ciągu najbliższych kilku lat przewiduje się istotne przyrosty omawianej grupy wieku (ludności w wieku produkcyjnym): w latach 1997- 2005 przyrost z 23,0 mln do 24,8 mln (o 1,8 mln osób, z czego 1,2 mln w miastach i 0,6 mln na wsi), w okresie 2005-2010 - bardzo mały przyrost o 258 tyś., w okresie 2010-2015 - zacznie się gwałtowny spadek liczebności omawia­nej grupy wieku - o 0,8 miliona, (w miastach o 157 tyś. i 642 tyś. na wsi) 2015-2020 - spadek o 1,2 m­ln. (miastach ubytek (o 738 tyś., na wsi o 464 tyś.).

W okresie 2000-2010 wiek 18 lat osiągnie 6,6 mln osób, Wejdą relatywnie liczne roczniki wyżu urodzeń z przełomu lat 70. i 80. (0,5 do 0,7 mln osób rocznie). Należy jednak pamiętać, że system edukacji na poziomie wyższym zatrzyma spore ilości osób osiągających wiek zdolności do pracy.

Zmiany w grupie wieku produkcyjnego to proces starzenia się ludności w wieku produkcyjnym: rosnący udział ludzi starszych (wieku 45 lat i więcej) w ogólnej liczbie zasobów pracy do 2010 r. występować będą niewielkie ubytki w grupie wieku 18-44 lata i duże przyrosty w starszej grupie wieku. po 2010 r. nastąpią istotne ubytki w obu grupach wieku, przy narastającym znaczeniu ubytków w starszej grupie wieku.

Istotę kwestii zatrudnienia wyjaśniają i przybliżają pojęcia: siły roboczej; zatrudnionych, pracujących; bezrobotnych. Są one immanentną częścią każdej gospodarki.

Ogół zasobów ludzi zdolnych do pracy (zasoby siły roboczej), można podzielić na:
czynnych zawodowo		biernych zawodowo.
Czynni zawodowo to ludzie pracujący (zatrudnieni, aktywni zawodowo);		Bierni zawodowo to wszyscy ci (poza czynnymi zawodowo), którzy mogliby pracować, ale nie pracują i nie poszukują pracy. Są nimi matki wychowujące dzieci oraz studenci. Są to ludzie, którzy w każdej chwili mogą wejść na rynek pracy i powiększyć siłę roboczą.

Siła robocza - to grupa ludzi występująca na podażowej stronie rynku pracy, którą tworzą ci, którzy znaleźli zatrudnienie oraz ci, którzy aktywnie poszukują pracy.

Do siły roboczej zaliczani są; pracujący (zatrudnieni). Zatrudnieni to te osoby, które podjęły pracę w oparciu o stosunek do pracodawcy na umowie najmu, mianowaniu lub współużytkowaniu środków produkcji bezrobotni.

Zasoby pracy

Zatrudnienie z ekonomicznego punktu widzenia określa całokształt: wymiernych nakładów materialnych ponoszonych na siłę roboczą, wytworzonych przez nią rezultatów. Z punktu widzenia pełnionych funkcji w gospodarce zatrudnienie stanowi: ważny czynnik produkcji, źródło dochodów pracowniczych w formie płac, czynnik kształtowania równowagi gospodarczej.

ZATRUDNIENIE to: PRACA, ROBOTA, ZAJĘCIE, CZYNNOŚĆ, WYSŁEK TO PRACA OSÓB,KTÓRYCH STOSUNEK DO PRACODAWCY OPARTY JEST NA UMOWIE NAJMU, MIANOWANIU LUB WSPÓŁUŻYT­KOWANIU ŚRODKÓW PRODUKCJI. WYRAŻA W DANEJ GOSPODARCE OKREŚLONĄ LICZBĘ OSÓB WYKONUJĄCYCH PRACĘ NA PODSTAWIE OBOWIĄZUJĄCYH NORM PRAWNYCH I UJMOWANYCH W STATYSTYKACH ZATRUDNIENIA, UBEZPIECZEŃ I ORGANIZACJI ZWIĄZKOWYCH.
UWARUNKOWANIA KSZTAŁTOWANIA SIĘ ZATRUDNIENIA
DEMOGRAFICZNE		SPOŁECZNE		EKONOMICZNE
WPŁYWAJĄ NA WIEL­KOŚĆ I STRUKTURĘ ZASOBÓW SIŁY RO­BOCZEJ OBEJMUJĄZJAWISKA: -RODNOŚĆ -PŁODNOŚĆ -UMIERALNOŚĆ OGÓLNA -UMIERALNOŚĆ NIEMO­WLĄT -PRZYROST NATURAL­NY -EMIGRACJA LUDNOŚCI -IMIGRACJA LUDNOŚCI		WYNIKAJĄ ZE STOSO­WANEJ POLITYKI SPOŁE­CZNEJ ORAZ OSIĄG­NIĘTEGO POZIOMU PO­STĘPU SPOŁECZNEGO OBEJMUJĄ KWESTIE nominalnego wymiaru czasu pracy zakres świadczeń społ. warunki przechodzenia na renty i emeryt dostępność kształcenia skala bezrobocia zasiłki dla bezrobotnych zakres i formy pom. społ. możliwości pracy w niepeł. wymiarze		DETERMINUJĄ PRZYROST DOCHODU NA­RODOWEGO I WZRO­STU GOSPODARCZEGO OKREŚLAJĄ MOŻLIWOŚCI ABSORBCJI SIŁY ROBOCZEJ POWODUJĄ ŻE ZATRUDNIENIE JEST najważniejszym czyn­nikiem produkcji źródłem dochodów pracowniczych w formie płac, wpływa na warunki równowagi gospodarczej, na rela­cje między PKB, I, płacami,

Pożądany poziom zatrudnienia

Pożądanym stanem zatrudnienia jest zatrudnienie pełne.

Zatrudnienie pełne - taki stan, kiedy wszyscy poszukujący pracy mogą ją znaleźć w normalnym czasie. Nie oznacza to, że stopa bezrobocia równa się zeru i na rynku pracy nie ma ludzi poszukujących pracy.

Struktura zatrudnienia jest zależna od wielu uwarunkowań a w tym: demograficznych, społecznych, ekonomicznych, techniczno-technologicznych.

Współczesne główne czynniki zmian w strukturze zatrudnienia: poziom i temp wzrostu gospodarczego, stosowane techniki - technologie, wydajności pracy, poziom płac realnych,

Współczesne prawidłowości zmian w strukturze zatrudnienia: w sytuacji coraz bardziej zaawansowanego rozwoju gospodarczego następuje bezwzględny i względny spadek zatrudnienia w rolnictwie; w sytuacji postępującego uprzemysłowienia gospodarki następuje wzrost bezwzględny i do pewnego momentu względny wzrost zatrudnienia w przemyśle, pod wpływem: przepływu do tego sektora pracowników z rolnictwa, różnic w osiągniętych w tych sektorach wydajności pracy; ograniczenie zatrudnienia w rolnictwie i z czasem ustabilizowanie zatrudnienia w przemyśle - za przyczyną osiągnięć techniki i technologii - wywołuje wzrost zatrudnienia w sektorze usług.

Model struktury zatrudnienia w warunkach stabilizacji gospodarczej: 4-8% - zatrudnienie w rolnictwie, 29-31% - zatrudnienie w przemyśle, około 70% - zatrudnienie w usługach.

Bezrobocie i jego miary

Bezrobocie - jako kategoria makroekonomiczna - to zjawisko gospodarcze charakteryzujące się tym, że większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i poszukujących pracy nie znajduje zatrudnienia.

Bezrobotnym - jest osoba, która nie pracuje obecnie (w danym momencie), chce pracować i aktywnie szuka pracy, ale nie może otrzymać zatrudnienia: przy istniejących stawkach płac, lub też oczekuje na powrót do pracy (została czasowo zwolniona i oczekuje na wezwanie do pracy, albo też ma się zgłosić do pracy w oznaczonym terminie). Bezrobotnymi są więc ludzie w wieku zdolności do pracy i posiadający tę zdolność, ale z różnych powodów nie mogący jej znaleźć.

BEZROBOCIE TO ZJAWISKO GOSPODARCZE POLEGAJĄCE NA TYM, ŻE WIĘKSZA LUB MNIEJSZA LICZBA OSÓB ZDOLNYCH DO PRACY I POSZUKUJĄCYCH PRACY NIE ZNAJDUJE ZATRUDNIENIA

• BEZROBOTNI TO LUDZIE W WIEKU ZDOLNOŚCI DO PRACY I POSIADAJĄCY TĘ ZDOLNOŚĆ, ALE Z RÓŻNYCH POWODÓW NIE MOGĄCY ZNALEŹĆ PRACY

• BEZROBOTNI TO GRUPA LUDZI KTÓRZY NIE SĄ ZATRUDNIENI, ALE AKTYWNIE POSZUKUJĄ PRACY ZAROBKOWEJ LUB TEŻ OCZEKUJĄ NA POWRÓT DO PRACY

BEZROBOTNA JEST OSOBA KTÓRA NIE PRACUJE OBECNIE, ALE:

• podejmuje działania (wysiłki) aby pracę znaleźć;

• została czasowo zwolniona i oczekuje na wezwanie do podjęcia pracy;

• ma się zgłosić do pracy, ...;

Miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia. Oblicza się ją, jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby ludzi stanowiących siłę roboczą i wyraża w procentach.

2. Rodzaje bezrobocia

2.1. ekonomiczna interpretacja bezro­bocia;

Bezrobocie przymusowe (model keynesowski) Bezrobocie wynikające z niedostatku popytu (bezrobocie typu keynesowskiego)

Bezrobocie przymusowe - przeciwieństwo bezrobocia dobrowolnego - zjawisko, gdy określona liczba osób poszukuje pracy, chce pracować przy jakiejkolwiek cenie siły roboczej, ale nie może jej znaleźć. Brak tego typu bezrobocia oznacza istnienie ogólnej równowagi na rynku pracy, przy przewadze popytu nad podażą siły roboczej.

Po­wstaje ono, gdy popyt globalny zmniej­szył się, a płace i ceny nie zdążyły dostosować się i przywrócić stanu peł­nego zatrudnienia. Z niedostatkiem globalnego popytu mamy do czynienia wówczas, gdy jest on niższy od pozio­mu zapewniającego pełne zatrudnienie. Do czasu dostosowania się płac i cen i osiągnięcia przez nie poziomu zapew­niającego nową równowagę długo­okresową, spadek łącznego popytu prowadzi do spadku produkcji i za­trudnienia. Niektórzy pracownicy będą skłonni pracować w zamian za dotych­czasową płacę realną, lecz nie będą mogli znaleźć pracy. Dopiero w dłuż­szym okresie płace i ceny obniżą się tak, iż spowoduje to wzrost realnej podaży i spadek stopy procentowej w stopniu niezbędnym do tego, aby łączny popyt powrócił do poziomu umożliwiającego pełne zatrudnienie. Wówczas bezrobocie spowodowane niedostatkiem popytu zostanie zlikwi­dowane.

Bezrobocie dobrowolne (model klasyczny) Bezrobocie klasyczne oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wte­dy, gdy płaca jest rozmyślnie utrzymy­wana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na nią przecinają się.

Bezrobocie dobrowolne to zjawisko niepodejmowania pracy z powodu nieodpowiednich warunków pracy lub z innych względów. Wiąże się ono z brakiem potrzeby podjęcia pracy i zapewnienia lepszych warunków życia.

Ponieważ w mo­delu klasycznym zakłada się, że giętkie płace i ceny utrzymują gospodarkę w stanie pełnego zatrudnienia, ekono­miści będący zwolennikami kierunku klasycznego mieli pewne trudności z wyjaśnieniem przyczyn wysokiego poziomu bezrobocia w latach trzydzie­stych. Zgodnie z ich diagnozą, istotnym źródłem problemu była siła związków zawodowych, zdolnych do utrzymania płac powyżej poziomu równowagi, co uniemożliwiło dokonanie się pożądane­go procesu dostosowawczego.

Bezrobocie klasyczne może to być spowodo­wane: działalnością związków za­wodowych, ustawodawstwem określającym wysokość płac minimalnych, które powoduje, iż płace utrzy­mywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi.

Ze względu na skutki różnych rodzajów bezrobocia dla polityki gospodarczej rządu, pod­kreśla się różnicę pomiędzy bezrobociem dobrowolnym i przymuso­wym.

2.2. Rodzaje i typy bezrobocia

W teorii i praktyce ekonomicznej wyróżnia się wiele rodzajów bezrobocia (schemat).

Rodzaje bezrobocia

Źródło: Z. Stachowiak, Ekonomia cz. II, AON Warszawa 1997, s. 32.

Rodzaje bezrobocia	Treść
Bezrobocie frykcyjne	Jest zjawiskiem spowodowanym nieustannymi przemieszczeniami siły roboczej na rynku pracy w układach: przestrzennych (między regionami gospodarczymi), rzeczowych (między sektorami, działami i przedsiębiorstwami), pionowych (związanych ze zmianą stanowisk pracy w obrębie zawodu, w związku z awansami, degradacją lub stabilizacją zawodową) poziomych (w których dokonywane są przesunięcia między poszczególnymi zawodami i specjalizacjami). Ma ono charakter nieunikniony. Bezrobotnymi stają się zmieniający pracę, wchodzący na rynek pracy lub też powracający na rynek pracy (np. matki po urlopach wychowawczych). Są nimi również ludzie wykazujący brak mobilności - czyli niemożliwość lub niechęć do zmiany miejsca zamieszkania w celu uzyskania pracy, powodowane problemami mieszkaniowymi, względami rodzinnymi.
Bezrobocie strukturalne	To zjawisko zmniejszania zatrudnienia (wskutek ograniczenia danej produkcji) spowodowanej zmianami strukturalnymi w gospodarce. Wiąże się ono z niedostosowaniem popytu do podaży siły roboczej, w wyniku nierównomiernego wzrostu gospodarczego. Powstaje ono na skutek zmian struktury przemysłowej gospodarki, prowadzącej do utraty pracy przez ludzi posiadających zawody wykorzystywane w zanikających gałęziach przemysłu. Spowodowane jest ono przede wszystkim brakiem kapitału lub złymi proporcjami w rozmieszczeniu zasobów produkcyjnych gospodarki.
Bezrobocie cykliczne	Jest ono wynikiem spadku zagregowanego popytu w gospodarce. Związane jest ono z faktem, iż popyt na pracę jest popytem pochodnym i jego wielkość zależy od popytu na produkty wytwarzane dzięki zatrudnieniu.

Bezrobocie strukturalne

Określenie bez­robocie strukturalne dotyczy takiego rodzaju bezrobocia, które powstaje ze względu na rozbieżność ludzkich kwali­fikacji i rodzaju oferowanej pracy w warunkach zmieniającego się popytu i produkcji. Niedopasowanie rozmiarów i struktury podaży pracy do rozmiarów i struktury popytu na pracę.

W dłuższym okresie popyt i produkcja zawsze zmie­niają się. W ostatnich dziesięcioleciach takie gałęzie, jak przemysł tekstylny oraz ciężki zmniej­szyły swoją produkcję. Na przykład: wykwalifiko­wany spawacz może pracować 25 lat w przemyśle stoczniowym, po czym - mając 50 lat - staje się zbędny, gdy przemysł ten ogranicza produkcję ze względu na konkurencję zagraniczną. Robotnik ten może być zmuszony do przekwalifikowania się i zdobycia umiejętności bardziej poszukiwanych w dzisiejszej gospodarce. Przedsiębior­stwa mogą jednak nie chcieć zatrudniać i szkolić starszych pracowników. Stają się oni wówczas ofiarami bezrobocia strukturalnego.

Innymi rodzajami bezrobocia są:
Bezrobocie chroniczne	to zjawisko na konkurencyjnym rynku pracy spowodowane utratą lub niemożliwością otrzymania pracy przez osoby, z powodów od nich niezależnych (jak: podeszły wiek, zły stan zdrowia, przeszłość polityczna).
Bezrobocie nieefektywnego popytu	to zjawisko na rynku pracy spowodowane niedostatecznym popytem na dobra, które mogą być wytwarzane przy pełnym wykorzystaniu siły roboczej. Stanowi ono różnicę między liczbą osób poszukujących pracy i liczbą stanowisk pracy. Wyjaśnia się je zmianami struktury produkcji, powodującymi przesunięcia popytu z jednych do drugich rodzajów prac. Widzi się w nim cenę, jaką trzeba płacić za obniżanie inflacji.
Bezrobocie płacowe (zwane także klasycznym)	to zjawisko na rynku pracy spowodowane ograniczaniem zatrudnienia na skutek zbyt wysokich płac realnych. Spowodowane jest ono wymuszaniem przez związki zawodowe wysokiego poziomu płac w skali krajowej, bez brania pod uwagę różnic, jakie występują w układach regionalnych i gałęziowych.
Bezrobocie jawne	to ten rodzaj bezrobocia, którego poziom jest określany na podstawie prawnych regulacji tej kwestii w danym kraju.
Bezrobocie ukryte	to zjawisko związane z taką sytuacją zatrudnienia, gdy ludzie pozostają w stosunku pracy, mimo braku ekonomicznego uzasadnienia takiej sytuacji.

2. 3. Pojecie i znaczenie naturalnej stopy bezrobocia

Naturalna stopa bezrobocia

Naturalna stopa (poziom) bezrobocia - jest to stopa (poziom) bezrobocia wy­stępująca wówczas, gdy rynek pracy jest w równowadze. Ten rodzaj bezrobocia ma charakter całkowicie dobrowolny.

Do bezrobocia naturalnego zalicza się: w cało­ści bezrobocie frykcyjne, bezrobocie strukturalne.

Naturalna stopa bezrobocia oznacza tę część bezrobo­cia, która nie może zostać zlikwidowa­na jedynie przez zwiększenie popytu globalnego do poziomu zapewniające­go pełne zatrudnienie. Naturalna stopa bezrobocia to poziom odpowiadający stanowi „pełnego zatrudnienia”. Ob­niżenie naturalnego poziomu bezrobo­cia wymagałoby takich działań na ryn­ku pracy, które są zalecane przez zwo­lenników ekonomii podażowej.

Zamieszczony na schemacie odpowiadający mu poziom zatrudnienia N* oznacza poziom równowagi (poziom pełnego zatrudnienia). Odległość EF na­zywana jest naturalną stopą bezrobocia. Gdy stawka płacy realnej wynosi w*, co odpowiada poziomowi równowagi, N1 osób decy­duje się wejść do zasobu siły roboczej; jednakże jedynie N* osób spośród nich jest gotowych zaakceptować oferty pra­cy. Pozostali nie chcą pracować za płacę realną odpowiadającą poziomowi równowagi.

Je­żeli pracownicy nie zaakceptowali spadku swej płacy do poziomu zapewniającego równowa­gę na rynku pracy i nie chcieli praco­wać za płacę niższą niż ta, do której przywykli, to musimy uznać ten rodzaj bezrobocia za dobrowolne i zaliczyć je do kategorii naturalnej stopy bezrobo­cia.

Rynek pracy i naturalna stopa bezrobocia.

1. Krzywa LD obrazuje popyt na pracę.

2. Linia LF ilustruje, jak wielu ludzi chce należeć do zasobu siły roboczej w zależności od zmienia­jącego się poziomu płac realnych. Za­kładamy, że wzrost płacy realnej powo­duje wzrost liczby osób chcących pra­cować.

3. Z kolei krzywa AJ pokazuje, jak wielu ludzi jest skłonnych przyjąć ofertę pracy w zależności od zmieniają­cego się poziomu płacy realnej. Krzywa ta przebiega na lewo od linii LF z dwóch przyczyn:

• Po pierwsze — w dowolnym momencie istnieje pe­wna grupa ludzi zmieniających właśnie miejsce pracy.

• Po drugie — określony poziom płacy realnej może sprawić, że pewni ludzie wejdą do zasobu siły ro­boczej, mimo że zaakceptują konkretną ofertę zatrudnienia tylko wtedy, gdy związana z nią płaca realna będzie wyższa od przeciętnej.

4. Równowaga na rynku pracy występuje w punkcie E.

Naturalna stopa bezrobocia

N₂ N^* N₁

liczba pracowników

Linie LD, LF i A J pokazują, odpowiednio: popyt na pracę, wielkość zasobu siły roboczej i liczbę pracowników skłonnych przyjąć ofertę pracy przy różnych stawkach płacy realnej. A J przebie­ga na lewo od LF, ponieważ: niektórzy spośród wchodzących do zasobu siły roboczej zmieniają właśnie pracę; optymiści polują na jeszcze lepsze oferty pracy. Kiedy rynek pracy zostaje zrównoważony (punkt E), odcinek EF oznacza naturalny poziom bezrobocia, tzn. liczbę osób należących do zasobu siły roboczej, lecz nie chcących podjąć pracy za płacę równowagi w*. Jeśli siła związków zawodowych będzie wystar­czająca dla utrzymania stawki płac w2, w długim okresie rynek pracy znajdzie się w punkcie A i miara naturalnego poziomu bezrobocia A C wskaże wielkość bezrobocia wybranego kolek­tywnie przez siłę roboczą forsującą płacę w2.

3. Rynek pracy i płace

1. ogólna równowaga na rynku pracy.

DWA KLASYCZNE POGLĄDY

Klasycy ekonomii, przeciwnie, często formułowali twierdzenia bardzo ogólne. Dwie ważne, klasyczne teorie dotyczące pracy i płac przedstawiamy niżej.

Spiżowe prawo płac: Malthus i Marks

Maltuzjańska teoria ludnościowa głosi, że: gdy tylko płace przekroczą poziom minimum egzystencji (płac, na poziomie minimum egzystencji zapewnia jedynie możliwość utrzymania się przy życiu), liczba ludności będzie rosła bardzo szybko. zgodnie z tym podejściem krzywa podaży pracy powinna przebiegać poziomo na wysokości płacy gwarantującej minimum egzystencji.

Karol Marks przedstawił - położył szczególny nacisk na występowanie „rezer­wowej armii pracy”. Każdy pracodawca mógł pokazać zatrudnionym robotnikom tłum bezrobotnych czekających przed bramą, goto­wych podjąć pracę za grosze. Marks uważał (a w każdym razie tak bywa jego pogląd interpretowany), że utrzymywałoby to płace na poziomie minimum egzystencji.

Marksiści przeceniają znaczenie „rezerwowej armii pracy" w utrzymywaniu niskiego poziomu płac „Rezerwowa armia pracy” (odcinek AB) nie jest w stanie obniżyć płac do poziomu minimum egzystencji mm. Nie może ona spowodować spadku płac poniżej poziomu równowagi E. Gdyby podaż pracy była tak obfita, że krzywa SS przecinała­by DD na poziomie mm, wtedy, rzeczywiście, płace osiągnęłyby ów poziom mini­mum, co można zaobserwować w wielu regionach słabo rozwiniętych.

Dopóki pracodawców jest wielu i nie działają w porozumieniu, popyt na pracę podnosić będzie płace do poziomu równowagi, przy którym cała podaż pracy jest absorbowana. Zatrudnieni mogą domagać się wyższych płac, ale mechanizm rynkowy uniemożliwi spełnienie zbyt wygórowanych żądań: dopóki nie będą oni działać w zmowie ograniczającej wielkości podaży, ich życzenia nie spowodują wzrostu płac powyżej poziomu konkurencyjnej równowagi .

Iluzja stałego zapotrzebowania

Pogląd, zgodnie z którym ilość pracy do wykonania jest w krótkim okresie niezmienna, bywa nazywany „złudzeniem stałego zapotrzebowania" na pracę (lump-of-labor fallacy).

W okresach wysokiego bezrobocia wielu ludzi uważa, że rozwiązaniem problemu jest bardziej równomierny podział dostępnej pracy. Obecnie, na przykład, polskie związki zawodowe niejednokrotnie postulują skrócenie tygodnia roboczego tak, by więcej osób znalazło zatrudnienie w mniejszym wymiarze godzin.

Bliższe prawdy byłoby twierdzenie, że gospodarka może dostosować liczbę miejsc do liczby poszukujących pracy. W długim okresie, gdy ceny i płace odpowiadają na zmiany techniki i upodobań, a także popytu i podaży, praca znajdzie w końcu chętnych lub też chętni znajdą pracę. W krótkim natomiast okresie wspomniane procesy dostosowawcze mogą być wspomaga­ne narzędziami polityki makroekonomicznej (o których mowa w części drugiej i trzeciej). Jeżeli sięgnie się do danych historycznych lub międzynarodowych, to łatwo stwierdzić, że nie było i nie ma ustalonego poziomu zapotrzebowania na pracę. Nie stajemy więc przed koniecznością rozdysponowania między bezrobotnych ograniczonej ilości pracy.

1. wybrane problemy płac

1. zróżnicowanie kwalifikacji i umiejętności

Znaczne rozpiętości płac występują nawet na rynku konkurencji doskonałej. Są one nieuniknione, odzwierciedlają bowiem różnice:

Istnieje wiele przyczyn zróżnicowania płac: różnice w uciążliwości pracy, rozmaity zasób kapitału ludzkiego (w kosztach kształcenia), różnice w kwalifikacjach bądź też szczególnych uzdolnieniach, segmentacja rynku na rynki wzajemnie niekonkurencyjne.

Badania dotyczące płac wskazują, że zróżnicowania są trwałe - relacje płac z roku na rok prawie się nie zmieniają; różnice między płacami mężczyzn i kobiet, pracowników fizycznych i umysłowych, zróżnicowania międzygałęziowe (np. budownictwo a przemysł samochodowy),

Wraz z przechodze­niem ludzi z niżej do wyżej opłacanych grup zawodowych oraz stopniowym usuwaniem barier mobilności społecznej zróżnicowanie płac powoli się zmniejsza.

różnice powstają w działaniu popytu i podaży. Mechanizm rynkowy prowadzi do punktu równowagi, w któ­rym istniejące zróżnicowania płac zapewnia zrównanie popytu na każdy dowolny rodzaj pracy z jej podażą. Tylko w takim przypadku ustali się globalna równowaga na rynku pracy i nie będzie się pojawiać tendencja ani do zmniejszania, ani też do zwiększania rozpiętości płac

WYZNACZANIE PŁAC NA RYNKU KONKURENCYJNYM
Sytuacja		Wynik
Ludzie są identyczni - wykonywane prace są również identyczne Ludzie są identyczni - niektóre prace różnią się stopniem przykrości Ludzie się różnią, ale tworzą grupy wzajemnie niekonkurencyjne (o rozłą­cznej podaży) Ludzie się różnią, ale są stosunkowo mobilni (tworzą grupy częściowo konku­rencyjne)		Brak zróżnicowania płac Kompensacyjne zróżnicowanie płac Płace w poszczególnych grupach mają charakter ,,czysto ekonomicznej renty" Globalny popyt i podaż wyznaczają ogól­ne zróżnicowanie płac w równowadze (1-3 to przypadki szczególne)
Istnieje wiele możliwych wzorów zróżnicowania płac na rynku konkurencyj­nym, zależnie od konkretnych warunków

Pozostałe różnice płac wyjaśnia występowanie na rynku pracy tzw. wzajemnie niekonkurencyjnych grup pracowników.

W wielu przypadkach zróżnicowanie płac wynika z braku konkurencji między poszczególnymi grupami pracowników.

Praca nie jest jednorodnym czynnikiem produkcji, ale składa się na nią wiele rozmaitych grup zawodowych, stanowiących różne czynniki; tyle będzie odmiennych stawek płac, ile istnieje nawzajem niekonkurencyjnych grup.

Grupy wzajemnie niekonkurencyjne występują przy bardzo silnym zróżnicowaniu popytu i podaży, co umożliwia utrzymywanie się znacznych rozpiętości płac. Jest tak dlatego, ponieważ dla członków danej grupy zmiana zawodu i wejście na nowy rynek byłoby trudne i niezmiernie kosztowne. Lekarze i matematy­cy, należą do dwóch odrębnych, wzajemnie niekonkurencyjnych grup.

Zastrzeżenia

tzw. niekonkurencyjne grupy nie znikają na rynku doskonałym. Różne kategorie pracow­ników istnieją i tak - podobnie jak dzieje się to w przypadku pszenicy, stali czy ciężarówek. wyodrębnione grupy w jakiś sposób ze sobą konkurują. W końcu podejmowanie decyzji czy zatrudnić lepiej wykwalifiko­wanego, wydajniej pracującego pracownika i płacić mu więcej czy też robot­nika bez żadnego przygotowania zawodowego, ale taniej, niewiele różni się od sytuacji, gdy decyduje się, co wynająć: traktor czy konia. Najbardziej istotny jest tu fakt następujący: poszczególne kategorie pra­cowników co prawda konkurują ze sobą, ale nie są one całkowicie identyczne. Są raczej częściowymi niż doskonałymi substytutami.

Granice między grupami nie są szczelne - wysoka płaca skłania do zmiany zawodu jeśli uznać, że stawki płac zróżnicowane są wedle grup zawodowych, wielkość różnic podlega prawu popytu i podaży.

Dyskryminacja w znacznym stopniu wynika z przynależności do odrębnych, wzajemnie niekonkurencyjnych grup; inaczej mówiąc, pojawia się ona wtedy, gdy identyczne pod każdym innym względem osoby trafiają do różnych grup pracowniczych, z których „lepsza” zarabia więcej, zaś „gorsza” - o wiele mniej.

1. płatności transferowe i renta ekonomiczna

Analizy rynków czynników produkcji dokonuje się również w oparciu o kategorie: płatności transferowych renty ekonomicznej. Obie one wiążą się z określoną korzyścią ( zarobkiem, wynagrodzeniem) jaką przynosi każdy z czynników produkcji jego właścicielowi.

Płatnością (albo zarobkiem) transferowym - nazywa się sumę, którą czynnik musi zarabiać (otrzymywać) w danym zastosowaniu, aby zapobiec przeniesieniu go (czyli transferowi) do innego zastosowania. Rentą ekonomiczną - nazywamy każdą nadwyżkę, którą czynnik produkcji zarabia ponad sumę będącą płatnością transferową. Jest ona rentą producenta interpretowaną jako renta właściciela danego czynnika produkcji.

O tym, czy zarobek osiągnięty z zastosowania danego czynnika okaże się płatnością transferową, czy rentą ekonomiczną decyduje: z jednej strony charakter podaży danego czynnika, a więc to czy jest ona doskonale elastyczna, czy też doskonale nieelastyczna, czy też alokacyjna (to jest stopniowo rosnąca); z drugiej strony charakter popytu na ten czynnik (co obrazuje krzywa popytu na czynnik).




1. niedoskonałości rynku pracy - rola związków zawodowych.

Rynek pracy - jest rynkiem niedoskonałym, ponieważ płace są „lepkie”, a ponadto:
pracodawcy nie stanowią jednolitej zbiorowości - są nimi:	siła robocza jest niejednolita - obejmuje:	infrastruktura rynku pracy nie zapewnia pełnej informacji:
prywatni przedsiębiorcy gospodarki narodowej, przedsiębiorcy sektora drobnotowarowego, przedsiębiorcy monopoliści krajowi i ponadnarodowi przedsiębiorcy państwowi;	robotników niewykwalifikowanych, robotników wykwalifikowanych, pracowników umysłowych, specjalistów i ekspertów kadrę kierowniczą;	administracja państwowych służb zatrudnienia, dysponująca danymi o: wielkości, strukturze i dynamice popytu podaży siły roboczej, nie eliminuje zatorów w przepływach informacji utrudniających spotkanie popytu i podaży siły roboczej.

Rola związków zawodowych

Pracownik jest przymusowo bezrobotny, jeśli jest gotów zaakceptować przedłożo­ną mu ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę, a mimo to nie może znaleźć zatrudnienia.

Wielu pra­cowników, jako jednostki, pod­jęłoby pracę za płacę niższą, jednak nie są oni w stanie jej znaleźć, bo przedsiębiorstwa chcą płacić wg. ceny równowagi rynkowej a na przeszkodzie stoją wyższe płace wywalczone przez związki zawodowe. W tej sytuacji pracownicy ci są przymusowo (wbrew swej woli) bez­robotni.

4. Bezrobocie w Polsce

1. stopa bezro­bocia; przyczyny bezrobocia

Bezrobocie powstało w wyniku zmian politycznych w 1989 r. Rządy nie zdawały sobie sprawy z kosztów indywidualnych i społecznych bezrobocia, nie były do tego zjawiska przygotowane.

• Stąd nie wiadomo czy rozmiary tego bezrobocia i związanych z nim kosztów były w takiej skali konieczne.

Bezrobocie rejestrowane

Lata	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000
Stopa bezrobocia (w %)	6,5	12,2	14,3	16,4	16,0	14,9	13,2	10,3	10,4	13,0	15,0
Liczba bezrobotnych (w mln)	1,1	2,1	2,5	2,9	2,8	2,6	2,4	1,8	1,8	2,3	2,7

Źródło: Informacja o sytuacji społeczno - gospodarczej kraju. Rok 1999, GUS, 28.01.2000, s. 4.

4.2. Cechy bezrobocia w Polsce (osobliwości Polskiego bezrobocia).

Najważniejsze:

• Równoległe brak pracowników i bezrobocie;

• Bezrobocie i brak poszukiwania zatrudnienia;

Szczegółowe:

1. Tempo przyrostu i liczba bezrobotnych;

• Bezrobocie wzrastało lawinowo, w krótki czasie i nierównomiernie w całej Polsce.

• Często płace nie były wiele wyższe niż zasiłki.

2. Łagodzenie skali i skutków przez chłopo - robotników;

3. Bezrobocie ukryte w emeryturach;

4. W pierwszych latach transformacji bezrobocie strukturalne jest strukturalne tylko częściowo, bo dotyczy wszystkich sektorów gospodarki (przem, roln, turyst.) i było także bezrobociem koniunkturalnym wynikającym z braku dostatecznej siły nabywczej;

5. Zróżnicowanie lokalne i regionalne;

6. Znikome - prawie nieuchwytne - bezrobocie sezonowe (zatrudnieni sezonowo nie wyrejestrowują się;

7. Nie odnotowuje się bezrobocia technologicznego;

8. „Bezrobocie emerytalne” wywołane przechodzeniem na wcześniejsze emerytury. Jest to skutek wyboru pomiędzy bezrobociem a emeryturą (a nie pracą a emeryturą);

9. Część ludzi wykształconych nie może znaleźć zgodnego z kwalifikacjami;

10. „Bezrobocie sztuczne” wywołane wprowadzeniem zasiłków.

11. Brak chętnych do podjęcia zatrudnienia (brak rąk do pracy) pomimo podaży ofert pracy;

12. Duża skala pracy na czarno zarejestrowanych bezrobotnych (szacunki 1/3);

• Żebranina, handel i handel przygraniczny, zatrudnienie dorywcze,

Sposoby ukrywania bezrobocia

• przedłużanie czasu nauki młodych;

• przekwalifikowanie;

• wcześniejsze emerytury;

4.3. polityka ograniczania bezrobocia

Niezbędne do przezwyciężenia problemu bezrobocia w polity­ce rządu.

W długim okresie gospodarka będzie w stanie stopniowo powrócić do stanu pełnego zatrudnie­nia dzięki powolnemu procesowi do­stosowania się cen i płac, bezrobocie keynesowskie zniknie ostatecznie sa­moczynnie. W krótkim okresie jednak­że bezrobocie to jest częścią ogólnego bezrobocia, a rząd może pomóc w jego likwidacji, stosując środki polityki fis­kalnej i pieniężnej w celu zwiększenia globalnego popytu. Wydaje się to bar­dziej sensowne niż czekanie na spadek płac i cen, który spowoduje wzrost realnej podaży pieniądza i spadek sto­py procentowej.

Działalność państwa na rynku pracy obejmuje: kształtowanie pożądanego zatrudnienia (poziomu i struktury), przeciwdziałanie bezrobociu. Ten rodzaj działalności państwa określa się jako politykę zatrudnienia.

Przez politykę państwa na rynku pracy rozumieć należy: oddziaływanie państwa na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki, godzenie interesów pracodawców i robotników.

Zadania polityki państwa na rynku pracy
zapewnienie pożądanego stanu zatrudnienia,	redukcja bezrobocia,	likwidacja ubóstwa,	wypełniania luki zatrudnieniowej,	oddziaływania na decyzje w sprawie wyboru między bezrobociem a inflacją.

Pasywna polityka państwa na rynku pracy
wynika ze stosowania liberalnych doktryn konkurencji doskonałej do rynku pracy, w której zakłada się że: wielkość zatrudnienia jest funkcją płac, mechanizm rynkowy zapewnia automatycznie pełne zatrudnienie, a bezrobocie ma charakter frykcyjny lub dobrowolny.
Pasywność państwowej polityki zatrudnienia	Pasywność polityki przeciwdziałania bezrobociu
Taki model regulacji rynku pracy zakłada występowanie doskonałej konkurencji, w której: brak przeszkód w dostępie do niego; oferowana praca jest homogeniczna - to znaczy przedstawia jednakową produktywność; jest pełna informacja o obecnej i przyszłej sytuacji na rynku, pełną giętkość płac, Zakłada się klasyczny model rynku pracy w którym: podaż zawsze tworzy odpowiedni popyt; krańcowa użyteczność określa podaż siły roboczej, krańcowa produktywność determinuje popyt na siłę roboczą.	Sprowadza się do przedsięwzięć zmierzających do łagodzenia ekonomicznych skutków bezrobocia dla osób które go doświadczają. Stanowią je różne formy pomocy: zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki z funduszu pomocy socjalnej; jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, niekiedy prywatne ubezpieczenia na wypadek bezrobocia. Przepisy normujące zasady uruchamiania tych form pomocy są zróżnicowane w poszczególnych krajach.

Aktywna polityka państwa na rynku pracy

Obejmuje działania zmierzające do: kształtowania jak najpełniejszego zatrudnienia, ograniczania bezrobocia, W tych działaniach wykorzystywane są ekonomiczne instrumenty do oddziaływania na: wzrost popytu siły roboczej, obniżenia rozmiarów podaży siły roboczej, poprawę funkcjonowania rynku pracy. Instrumenty te można podzielić na: instrumenty polityki makroekonomicznej - oddziaływania państwa z użyciem narzędzi fiskalno - podatkowych i pieniężnych na rozmiary globalnego popytu na dobra i usługi, które mają spowodować wzrost popytu na siłę roboczą, specjalne instrumenty polityki zatrudnienia.

INSTRUMENTY POLITYKI ZATRUDNIENIA
publiczne programy zatrudnienia	Polegają na tworzeniu dodatkowych miejsc pracy: tworzenia przez państwo popytu na pracę (prace interwencyjne, prace publiczne, pożyczki na podjęcie własnej działalności gospodarczej). mają charakter selektywny, bowiem polegają na tworzeniu miejsc pracy dla ściśle określonych grup ludności (ze względu na płeć, wiek, stan zdrowia, zawód, kwalifikacje, segment gospodarki, czy też region) i to przede wszystkim w tych obszarach gospodarki w której dominuje własność publiczna. Ich uruchamianie skutkuje przede wszystkim w warunkach recesji gospodarczej: ograniczaniem bezrobocia strukturalnego, bezrobocia cyklicznego.
subsydiowanie płac	Polega na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom prywatnym, dzięki czemu zgłaszają one większy popyt na siłę roboczą. pomoc finansowa jest rekompensatą za rezygnację z redukcji zatrudnienia lub wsparciem tworzenia nowych miejsc pracy. przeznaczane są one na częściowe pokrycie kosztów płacowych ogółu lub tylko części zatrudnionych. Subsydia mogą mieć charakter: powszechny - dla wszystkich kategorii siły roboczej, selektywny - dla określonych kategorii siły roboczej. Subsydiowanie może być niekorzystne, kiedy podtrzymuje funkcjonowanie przedsiębiorstw nieefektywnych.
szkolenie zawodowe	Organizowane jest ono przez państwo dla realizacji dwóch celów: umożliwienia bezrobotnym zdobycia kwalifikacji zawodowych i ich doskonalenia lub niezbędnego przekwalifikowania; ograniczenia liczby bezrobotnych poprzez zmianę ich zaszeregowania do grupy szkolących się, co skutkuje również zmianą formy zasiłku z zasiłku dla bezrobotnych na zasiłki ze środków programów szkoleń zawodowych. Jest instrumentem ograniczania bezrobocia strukturalnego.
rozwój pośrednictwa pracy	Polega na gromadzeniu i przekazywaniu przez urzędy zatrudnienia informacji: wolnych miejscach pracy; rejestracji bezrobotnych poszukujących pracy. Pośrednictwo pracy sprzyja ograniczaniu zwłaszcza bezrobocia frykcyjnego.
ograniczenia podaży siły roboczej	Polega na tworzeniu przez państwo zachęt do wcześniejszego przejścia na emeryturę w celu przekazania zwalnianych stanowisk pracy bezrobotnym w młodym wieku. Zachęty te przybierają zazwyczaj formę finansowania przez państwo dopłat do emerytury.
redukcja czasu pracy	Polega ona na zmniejszaniu przeciętnego czasu pracy. Jej celem jest zwiększenie zatrudnienia w gospodarce w warunkach określonego poziomu popytu na siłę roboczą. Dokonuje się jej za pośrednictwem: redukcji tygodniowego wymiaru czasu pracy, zwiększenia wymiaru urlopu, redukcji godzin nadliczbowych, dzielenia całego etatu między pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin.

SKUTKI POLITYKI PAŃSTWA NA RYNKU PRACY















































SKUTKI ZMNIEJSZENIA CZASU PRACY






















































W polskiej rzeczywistości gospodarczej walkę z bezrobociem państwo podejmowało przede wszystkim w oparciu o instrumenty aktywnej polityki rynku pracy:

• zwłaszcza tych które dążyły do poprawy rynku pracy (pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe) i

• zwiększenia dopasowań strukturalnych popytu i podaży pracy (szkolenia zawodowe) oraz

• w mniejszym stopniu metody tworzenia przez państwo popytu na pracę (prace interwencyjne, prace publiczne, pożyczki na podjęcie własnej działalności gospodarczej).

W niewielkim zakresie odwoływano się natomiast do instrumentów ograniczających podaż pracy (jak np. wcześniejsze emerytury).

Nie odwołano się natomiast do wykorzystania pośrednich metod oddziaływania na bezrobocie, a mianowicie metody zwiększania popytu na pracę poprzez stymulowanie ożywienia gospodarczego.

Metoda ta, w sytuacji kiedy spadek zatrudnienia nie jest tylko związany ze spadkiem popytu ale również skutkami liberalizacji życia gospodarczego, to jest z jednej strony małej konkurencyjności krajowych towarów i z drugiej napływem ich z zagranicy, jest tą która może poprawić skuteczność likwidacji i ograniczania zjawiska bezrobocia.

Krzywa A.W. Philipsa

W kraju gdzie występuje bezrobocie, obserwuje się nadwyżkę osób, które chcą i mogą podjąć pracę, nad liczbą oferowanych miejsc pracy przez pracodawców. Poziom zatrudnienia i bezrobocia zależy od aktywności gospodarczej. Aktywność w gospodarkach ustabilizowanych ma związek z poziomem inflacji. Pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji zachodzą pewne zależności, które zostały udowodnione przez ekonomistę A.W. Philipsa Przeprowadzone przez niego badania wykazały wysoki stopień zależności między tymi wielkościami, bowiem im wyższa stopa inflacji (11% ) tym niższa stopa bezrobocia (3%), im wyższa stopa bezrobocia (10%) tym niższa inflacja (2%). Zależność tę można przedstawić w sposób graficzny, która uzyskała ostateczną nazwę w ekonomii jako krzywa Philipsa ( Rysunek ).

Krzywa A.W. Philipsa wyrażająca zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia







Stopa inflacji( %)

X



11

Y



2



C

0 3 10

Stopa bezrobocia (%)

Źródło: M. Nasiłowski: System rynkowy Warszawa 1996 s.300.

Kształt krzywej Philipsa sugeruje, że w polityce makroekonomicznej można wybierać między wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub też odwrotnie. Ta prawidłowość zyskała nazwę wymienności (trade off) - czyli „coś za coś”. Okazuje się zatem, że każde państwo staje przed dylematem wyboru ekonomicznego, który nie może w pełni zadowolić każdego obywatela.

Tego rodzaju zależności między stopą inflacji a stopą bezrobocia można było zaobserwować na świecie mniej więcej do końca lat sześćdziesiątych. Lata siedemdziesiąte zapoczątkowały nowe, niekorzystne zmiany które zaprzeczały założeniom Philipsa co do występowania zjawiska wymienności. Okazało się, że może nastąpić sytuacja, gdzie stopa inflacji może rosnąć wraz ze stopą bezrobocia.

M. Nasiłowski; System rynkowy. Podstawy makro i mikroekonomii, wyd. Key Text, Warszawa 1996, s. 300

1

19

CZYNNI ZAWODOWO

SPADEK ZATRUDNIENIA

Zwolnienia pracujących

WZROST BEZROBOCIA

Zgłoszenie zamiaru podjęcia pracy przez nieaktywnych zawodowo

BEZROBOTNI

ZATRUDNIENI

NIE PRACUJĄCY ALE AKTYWNIE POSZUKUJĄCY PRACY

PRACUJĄCY

WZROST ZATRUDNIENIA

przyjęcie do pracy dotychczas bezrobotnych

ZWIĘKSZENIE ZATRUDNIENIA

Podjęcie pracy przez osoby dotychczas nieaktywne

ZMNIEJSZENIE

BEZROBOCIA

Porzucenie zamiaru poszukiwania pracy

ZMNIEJSZENIE ZATRUDNIENIA

MOGĄCY PRACOWAĆ - ALE NIE PRACUJĄCY, NIE MUSZA PRACOWAĆ I NIE POSZUKUJĄ PRACY

Całkowite (emeryci, renciści) lub czasowe zaprzestanie pracy

BIERNI (NIEAKTYWNI) ZAWODOWO

JAWNE

PŁYNNE

TECHNOLOGICZNE

UKRYTE

SEZONOWE

CHRONICZNE

NIEEFEKTYWNEGO POPYTU

DOBROWOLNE

PRZYMUSOWE

KLASYCZNE

N

O

R

M

A

L

N

E

CYKLICZNE

STRUKTURALNE

FRYKCYJNE

NATURALNE




Renta ekonomiczna

Praca L

Cena jedn. czasu pracy

Przesunięcie krzywej popytu na pracowników

Ilość zatrudnionych L

Czas pracy

Substytucja czasu pracy i ilości zatrudnienia

Praca L

Praca L

subsydia

płaca

PROGRAMY PUBLICZNE

SUBSYDIA DO PŁAC

Płatności transferowe

Podaż pracy

Popyt na pracę

Płace

Ilość zatrudnionych

---