16 (97)

292

11. Wykluczenie społeczne

nej (por. DSM-1V; Horowitz, 1985). Mogą nimi być zarówno przeżycia gwałtowne, ekstremalne, bezpośrednio zagrażające życiu, jak i te o niezbyt dużym bezpośrednim zagrożeniu, ale długotrwale, wymagające pełnej mobilizacji jednostki przez dłuższy, często nieokreślony czas. Ten ostatni warunek całkowicie spełnia doświadczenie mob-bingu. O dezadaptacyjnym znaczeniu stresu pourazowego niech świadczy to. iż zna-lazfsię w cenionych przez specjalistów kluczach diagnostycznych chorób, zaburzeń i urazów ICD oraz DSM.

Najogólniej rzecz ujmując, istnieje kilka podstawowych objawów syndromu stresu pourazowego:

•    Nadmierne pobudzenie - przejawiające się w utrzymującym się napięciu psychicznym, poczuciu zagrożenia, wzmożonej czujności, szczególnym wyczuleniem na wszelkie zakłócenia codziennego rytmu, przewidywaniem nieszczęścia i stałym oczekiwaniem na nie, nocne koszmary itp.

•    Wtargnięcia - są to wspomnienia przykrych doświadczeń pojawiające się w najmniej oczekiwanych sytuacjach. Powstają w wyniku skojarzenia jakiegoś elementu bieżącej sytuacji z doświadczeniem urazowym, jednak nie mają one bezpośredniego związku z aktualną sytuacją. Ich cechą jest brak dynamiki w czasie, co prawda pojawiają się jako strzępy obrazów, wrażeń, ale statycznie, zawsze takie same. Mogą być bardziej lub mniej dokładne, ale doświadczenie nie ulega przetworzeniu przez wyobraźnię czy świadomość. Są natomiast niezwykle absorbujące emocjonalnie.

•    Zawężęnie - jest ograniczeniem własnej aktywności, ekspansywności i spontaniczności w życiu, powoduje pewne odrętwienie, znieczulenie na doświadczenia trudne do zasymilowania. Zawężenie to stworzenie wokół siebie pewnego kokona, który oddzieli jednostkę od wszystkiego, co bolesne. (Dokładny opis reakcji pourazowych zob. I. Pospiszyl, 2000, 2003).

Depresja jest jednym z najczęściej wymienianych skutków doświadczenia długotrwałego dręczenia. Hirigoyen (2003) podaje, że 69% ofiar mobbingu przejawiała głębokie stany depresyjne, 66% prosiło o poradę medyczną w związku z tym, a 55% o poradę psychiatryczną. Specjaliści od medycyny pracy szacują, że 3-5% samobójstw wśród ludzi dorosłych spowodowanych jest doświadczeniem mobbingu.

Ryzyko samobójstw dzieci z powodu długotrwałego dręczenia jest podobne. Dzieci (do 16 roku życia) stanowią ok. 2% samobójców. Jednak wśród przyczyn samobójstw dzieci czołowe miejsca zajmują niepowodzenia szkolne, izolacja i konflikty w rodzinie.

Zaburzenia dysocjacyjne (konwersyjne) są również często wymieniane jako konsekwencja psychologicznego molestowania. Polegają one na przekształceniu nierozwiązanych problemów psychicznych w objaw somatyczny, rozerwaniu spójności psychoor-ganicznej człowieka. Mogą objawiać się niedowładami, tikami, symptomami przewlekłej choroby lub jakąś formą niepełnosprawności fizycznej. Stwierdzenie zamrzeć dysocjacyjnych jest możliwe dopiero po wykluczeniu przyczyn organicznych.

żytuzja tożsamości może się pojawić jako reakcja na konieczność zmierzenia się z sytuacją tak trudną, że jednostka czuje się wobec niej całkowicie bezradna. Długotrwale doświadczenie bezradności w połączeniu z konsekwentną próbą degradacji jod-i stanowi wyzwanie nie tylko dla jej umiejętności adaptacyjnych, ale właśnie dla