6 (308)

282 11. Wykluczenie społeczne

ków wynika, żc taką formę zastraszania przeżyło 19% badanych. Jednak najczęstszym sposobem uprawiania mobbingu w naszym kraju jest stwarzanie złej atmosfery w pracy przez docinki, obrażanie i uszczypliwe, przykre uwagi - 21%. Inną, niemal równie często wymienianą formą złego traktowania pracownika są różnego typu kary. ograniczenia i represje, np. zmuszanie do pozostawania po godzinach bez zapłaty, ograniczanie możliwości brania urlopu lub wybrania dogodnego terminu, zmuszenie do łamania przepisów oraz narzucanie pracownikom wygórowanych zadań bez odpowiedniej oceny szans na ich wykonanie. Na taką formę mobbowania wskazało 20% badanych. 17% doznało nieuzasadnionej krytyki, fałszowania danych na temat wyników pracy i obniżania wartości pracownika, także w obecności klienta, 7% pracowników stało się ofiarami donosicielstwa bądź pomówień.

11.1.2. Typy relacji ofiar i sprawców

Kiedy mowa o mobbingu niemal automatycznie nasuwa się relacja między pracodawcą a pracownikiem, tymczasem mogą one występować w każdym typie relacji interpersonalnych zarówno w układzie przełożony - podwładny, jak i kontaktach mię-dzygrupowych czy wreszcie w relacjach jednostki z grupą i co ważne, każdy z uczestników wymienionych układów może być ofiarą mobbingu, tzn. pracownik, pracodawca, jednostka czy wreszcie grupa. Warto podkreślić, że przewaga osoby mob-bingującej nie zawsze opiera się na władzy czy sile fizycznej, może ona wynikać np. z posiadania o ofierze wstydliwej informacji, którą można szantażować, dotarcia do jej głębokich tajemnic. Zwrócił na to uwagę Hans von Hcntig (1948), autor jednej z pierwszych typologii ofiar przestępstw. Użył on określenia ofiara bez wyjścia, odnosząc ten typ ofiar do ludzi, którzy znaleźli się w potrzasku z powodu własnych wstydliwych słabości (uzależnienia, ekscesy seksualne, naruszenie prawa itp.).

Analizując przypadki mobbingu pracowniczego, Hirigoyen (2003) podaje następujące typy relacji mobbingowych najczęściej spotykanych:

•    58% - dręczenie podwładnych przez przełożonych (wertykalne lub zstępujące),

•    29% - zgeneralizowanc dręczenie zarówno przez przełożonych, jak i kolegów (mieszane),

•    12% - nękanie przez kolegów (horyzontalne),

•    1% - dreczenie przełożonego przez podwładnego (wstępujące).

W większości badań podaje się, że kobiety dręczone są nieco częściej ok. 55'. niż mężczyźni - ok. 45%, ale różnice nie są duże i najczęściej zależą od udziału pici w określonych typach relacji. W krajach UE mobbing dotyka lp% kobiet i 7% mężczyzn pracujących zawodowo (Matuszyński, 2004). Pracownicy małych firm są c/ę ściuj narażeni na zle (taktowanie ze sliony przełożonego, natomiast w dużych korporacjach częściej spotykano się z szykanowaniem przez współpracowników.

W badaniach polskich proporcje są nieco niższe. Wynika z nich, że 16% ankietowanych było źle traktowanych przez przełożonego, 4% respondentów przyznało, iż byli źle traktowani przez współpracowników (CBOS, 2002).