Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego'8

Języki kaukaskie - baskijski (na pograniczu Hiszpanii i Francji) oraz buruszaski -traktowane są jako współczesne relikty tej grupy. Pod względem położenia geograficznego najbardziej od Europy odległy jest język buruszaski - posługuje się nim kilkadziesiąt tysięcy ludzi w Pamirze i Hindukuszu, na pograniczu Tadżykistanu, Afganistanu, Indii i Pakistanu.

Języki kaukaskie

Na granicy Europy i Azji leży Kaukaz ze swymi licznymi, zróżnicowanymi grupami etnicznymi. Do rodziny kaukaskiej należy 37 języków. Tylko 12 ma rozwinięte odmiany pisane. Spośród nich największy jest gruziński, nazywany też kartwelskim (3,5 miliona użytkowników). Gruziński ma własny alfabet i długą tradycję literacką. Do kaukaskich należą także: abazański, abchaski, awarski, czeczeński, inguski, lakijski, lez-giński, tabasarański, adygejski, dargiński i in.

Języki ałtajskie

Praojczyzną trzech rodzin ałtajskich (tureckiej, czyli turko-tatarskiej, mongolskiej i mandżu-tunguskiej) jest obszar od gór Ałtaj po pasmo Qinhai na pograniczu dzisiejszych Chin i Tybetu. Obecnie obszar zdominowany przez języki ałtajskie ma kształt pasa ciągnącego się od pogranicza Korei na wschodzie po Turcję i Bałkany na zachodzie, od Bosforu po Tien-szan. Blisko 70 językami ałtajskimi mówią 142 miliony ludzi. Największa pod względem liczby języków i liczebności mówiących jest grupa turecka (powyżej 133 milionów). Najważniejszy z języków tej rodziny - turecki (ok. 55-60 milionów) ma najdawniejszą historię poświadczoną zabytkami runicznymi z terenów dzisiejszej Mongolii, z których najstarsze datowane są na VIII wiek n.e. Na przeciwnym biegunie znajdują się wymierające lub zagrożone wymarciem języki nielicznych ludów syberyjskich. Po rozpadzie Związku Radzieckiego zwiększyła się rola języków, które uzyskały status oficjalny w nowo powstałych państwach: uzbeckiego, kazachskiego, turkmeńskiego, kirgiskiego, azerbejdżańskiego. Współczesne pisane języki uzbecki i nowoujgurski uważane są za kontynuanty języka czatagajskiego (średniotureckiego). Językami mongolskimi mówi obecnie nieco ponad 8,5 miliona ludzi, z czego niemal 7 milionów to Mongołowie, a większość z pozostałych stanowią Buriaci i Kałmucy. Poza tym do ałtajskich należy jeszcze kilka języków mniejszości chińskich, a wśród nich ok. 1000 osób mówiących językiem mandżurskim, językiem władców Chin przedrewolucyjnych.

Wielu badaczy sądzi, że języki ałtajskie są spokrewnione z językami uralskimi. Języki afroazjatyckie

Afroazjatycka rodzina językowa określana jest także jako rodzina chamitosemicka. W jej skład, oprócz języków semickich, wchodzą jeszcze cztery gałęzie tzw. chamickie: egipska, berberyjska, kuszycka i czadyjska. Obszar języków affoazjatyckich należy do dwóch kontynentów, lecz za praojczyznę uważana jest północna Afryka. Stamtąd w V tysiącleciu p.n.e. rozpoczęła się ekspansja w kilku kierunkach. Ludy mówiące językami chamickimi opanowały część obszarów subsaharyjskich. Ludy semickie zajmują swoje stare siedziby w tzw. Azji Przedniej. Na największym obszarze panuje język arabski, który w swych różnych odmianach używany jest w całej Afryce Północnej, na Malcie, na Półwyspie Arabskim, w Izraelu, Jordanii, Libanie, Syrii, Iraku, a także w częściach Turcji, Iranu i Rosji. Najmniej użytkowników mają języki nowoaramejskie - syryjski lub asyryjski i nowozachodnioaramejski. Są one używane w diasporze. Zbyt mało wiadomo o odkrytym w ostatnich latach języku eblaickim.

Lista języków zaliczanych do tej rodziny obejmuje ponad 250 nazw; samych tylko języków czadyjskich wymienia się ponad 150. Najważniejszymi z afroazjatyckich są trzy języki semickie: arabski, hebrajski i amharski oraz, spośród chamickich - język hausa. Liczba użytkowników pod koniec lat 1990 szacowana była na ok. 250 milionów, z czego językiem arabskim posługuje się blisko 160 milionów, hebrajskim - powyżej 2,6 miliona, amharskim - 10 milionów, a hausa - powyżej 80 milionów.

Języki afrykańskie

W zależności od przyjętej metody klasyfikacji liczba języków afrykańskich wynosi od 570 do 2000. Afiyka subsaharyjska dzieli się na dwie części: strefę języków chamitosemic-kich i bardzo rozległą strefę języków zindż, wśród których na południu rozsiane są niewielkie enklawy języków khoisan (khoiń). Terminem „zindż” (po arabsku zing oznacza mieszkańca Aftyki Wschodniej i Sudanu) zwykle obejmuje się dwie rodziny: niger-kor-dofańską i nilo-saharyjską. Rodziny te są nierównej wielkości, ponieważ najliczniejszą grupę stanowiąjęzyki bantu, zaliczane do klasy niger-kordofańskiej. Języków bantu wymienia się ok. 500 i dominująone na ogromnej przestrzeni rozciągającej się od Oceanu Indyjskiego do pogranicza Kamerunu i Nigerii na północy po południowe krańce kontynentu. Ponad 480 milionów łudzi mówi tysiącem języków superfyli zindż, w tym najwięcej posługuje się (ok. 440 milionów) językami bantu. Południe kontynentu (Republika Południowej Afryki, Namibia) stanowi strefę nakładania się dawnych języków i kultur afrykańskich z indoeuropejskim afrikaans. Mieszkańcy Madagaskaru - Malgaszowie - są ludem austronezyjskim, a ich język, malgassi, należy do grupy indonezyjskiej.

W komunikacji ponadetnicznej ważną rolę pełniązarówno języki o pochodzeniu rodzimym, jak suahili w Afryce Wschodniej i hausa na Zachodzie, jak również języki dawnych mocarstw kolonialnych. Na całym kontynencie dominuje język angielski i francuski, ale w Gwinei Równikowej oraz Zatoce Gwinejskiej używany jest szeroko język hiszpański, natomiast w Angoli, Gwinei Bissau, Mozambiku - portugalski. Do języków o wyjątkowo silnej pozycji należą: fang (w Gabonie i Gwinei Równikowej), hausa (w Nigerii i Nigrze), ibo i joruba (Nigeria), kikongo (Kongo), mbundu (Angola), rundi (Burundi), ruanda (w Ruandzie i Ugandzie), sango (w Republice Środkowej Afryki), sesuto (inaczej: sotho, soto - w Lesotho), somali (w Somalii), swazi (Swaziland), tswana (Botswana), a także szona i ndebele (w Zimbabwe), herero (w Namibii) czy żulu (w RPA).

Do języków nilo-saharyjskich, a zwłaszcza szari-niłowych należy wiele etnolektów o cechach bliższych językom chamickim niż językom bantu. Najważniejszym z języków bantu (bantu oznacza ‘ludzi’) jest suahili (suahili to język Kalego z Pustyni i puszczy Henryka Sienkiewicza, który umieścił w powieści kilka wyrazów w tym języku).

279