Lachur zarys jezykoznawstwa ogolnego8

śmierci i marności życia na ziemi. Taka sytuacja ma miejsce w przypadku emotikonów i ideogramów, nowe sensy przypisuje się odpowiednim kombinacjom znaków graficznych. Treść znaku i symbolu zmienia się w zależności od kodu, według którego można je odczytać.

Za pomocą znaków porozumiewają się nie tylko ludzie. Małpy np. ostrzegają się o niebezpieczeństwie za pomocą kombinacji dziewięciu rodzajów okrzyków (potrafią w ten sposób przekazać, w jakiej odległości znajduje się źródło niebezpieczeństwa i jakie są rozmiary zagrożenia). Również pszczoły potrafią porozumiewać się za pomocą znaków (tzw. taniec pszczół): pszczoła po powrocie do ula informuje towarzyszki

0 miejscu znalezionego w dużej ilości pyłku i nektaru kwiatów. Jednak potrzeby komunikacyjne ludzi wykraczają poza konieczność wskazywania na obecne tu i teraz przedmioty czy sytuacje. Ludzie chcą także mówić o rzeczach bardziej odległych, abstrakcyjnych, możliwych i niemożliwych, chcą dać wyraz swoim potrzebom twórczym. To zaś można osiągnąć jedynie za pomocą symboli. Symbol wywodzi się od pierwotnego znaczenia greckiego wyrazu symbolon ‘znak rozpoznawczy’. Był to przedmiot, np. przełamany na dwie połówki pierścień, który pozwalał parze przyjaciół rozpoznać się nawzajem po długiej nieobecności, jeśli obie części do siebie pasowały. Dwie połówki pierścienia w posiadaniu dwóch osób stanowią całość - podobnie jak forma znaku

1 jego treść dla tych, którzy się zgodzili na daną konwencję.

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Znaki symboliczne (symbole), związane nieodłącznie z procesem myślenia i wszelką twórczością, są wyłączną domeną ludzi. Tylko inteligencja ludzka zdolna jest nadać istniejącym formom wartość symboliczną, więcej nawet: może ustanawiać związki symboliczne między dowolną formą i dowolnym znaczeniem. I wobec tego wyraz róża może symbolizować kwiat, a wtórnie także miłość, cnotę, piękno, przepych, tajemnicę, cykl narodzin i śmierci itd. Przyjrzyjmy się symbolice róży w różnych kręgach historyczno-kulturowych. Róża reprezentuje Zachód, tak jak lotos - Wschód, a chryzantema - Daleki Wschód. Złotą różą jako znakiem doskonałości, absolutnego urzeczywistnienia papież obdarowuje osoby zasłużone dla katolicyzmu (zwyczaj trwa co najmniej od XI wieku i praktykowany jest w czwartą niedzielę postu - w tzw. „niedzielę róż”). Róża jest herbem Anglii z okresu panowania Tudorów. W heraldyce czerwona róża symbolizuje honor rycerski (czerwień - kolor Marsa). Pię-ciopłatkowy kwiat dzikiej róży wyobraża wszechświat złożony z pięciu żywiołów (ogień, woda, ziemia, powietrze i eter) i cykliczny ruch epok w kręgu wieczności. Linia łażąca punkty środkowe co drogiego płatka tej róży utworzy pentagram - figurę spraw tajemnych (stąd łac. sub rosa ‘pod różą’ znaczyło ‘w dyskrecji, w zaufaniu, w tajemnicy’). Za: Milewska i in. (2002).

Klasyfikacja znaków może być jeszcze bardziej szczegółowa niż podana wyżej (zob. np. Achunzjanow 1981: 148-158). Ponadto jej podstawą mogą być inne niż wymienione kryteria. Por. podział znaków ze względu na uczestniczące w ich odbiorze zmysły na znaki wzrokowe (flagi, znaki drogowe, nuty, alfabet Morse’a), słuchowe (hejnał, hymn państwowy, sygnały różnych rozgłośni telewizyjnych i radiowych), węchowe (zapach metanu jako znak ostrzegawczy dla górników, różnego rodzaju zapachy), dotykowe (uścisk dłoni, poklepanie po plecach, pocałunek, alfabet Braille’a) i smakowe (smaki potraw, win).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Istnieją zapachy o charakterze bardziej teoretycznym niż praktycznym. Jako przykład można przytoczyć fakt, że na ukraińskim Polesiu podanie gościom kisielu jest sygnałem do zakończenia gościny (stąd nazwa tego dania - Kucutb-poseamtu). Podobny fakt został zarejestrowany w rejonie Kurska, gdzie z kolei podanie na stół kaszy oznacza zakończenie wesela; kasza ta jest nazywana Kaiua-ptmoHHUi^a, ebizonawto, ebteoMUiKa, pcueOHRu. Tu także należy odnieść mickiewiczowską „czarną polewkę”.

Najważniejsze dla ludzi znaki słuchowe (akustyczne) i wzrokowe (optyczne) w zależności od sposobu ich powstawania (tworzenia) dzielą się na cztery podgrupy (subko-dy): 1. wzrokowe ulotne, „szybko przemijające” (np. mowa głuchoniemych); 2, wzrokowe trwałe (pismo); 3. wokalno-słuchowe (mowa ustna); 4. instrumentalno-słuchowe (np. mowa bębniona rozpowszechniona wśród niektórych plemion afrykańskich). Są to odmiany tego samego kodu - języka (mowy).

UZUPEŁNIENIA I KOMENTARZE. Dlaczego, mając do dyspozycji cztery subkody, ludzie zatrzymali się na wokalno-słuchowym? Na to pytanie niezwykle trafnie odpowiada jedna ze staroskandynawskich sag stanowiąca przekaz „uczonej” dysputy między mędrcem-teologiem i jednookim wikingiem. Dysputa ta odbywała się na gesty i przebiegała następująco. Mędrzec pokazał jeden palec, na co jednooki wiking odpowiedział pokazaniem dwóch palców. Mędrzec pokazał z kolei trzy palce, w odpowiedzi wiking pokazał całą pięść. Wtedy mędrzec zjadł wiśnię wypluwając pestkę. Wiking znalazł w swej kieszeni agrest i również go zjadł. Po tym mędrzec uznał się za pokonanego. - Dlaczego? - zdziwili się członkowie „jury”. - A dlatego - odpowiedział mędrzec - że ten jednooki wiking jest prawdziwą krynicą mądrości. - O czym dyskutowaliście? - pytali dalej członkowie .jury”. - Pokazałem mu jeden palec, wskazują: tym, że Bóg na świecie jest jeden. On jednak zaprzeczył dwoma palcami, że oprócz Boga-ojca jest jeszcze Bóg-syn. Wtedy pokazałem trzy palce mając na uwadze, że jeżeli chce się być dokładnym, to jest jeszcze Duch Święty, lecz on i w tym wypadku stanął na wysokości zadania, pokazawszy pięść odpowiedział zgodnie z prawdą, że mimo wszystko trójca jest jedyna. Przekonałem się, że pokonać go w teologii nie jestem w stanie i zmieniłem temat dysputy. Zjadając wiśnię chciałem powiedzieć, że życie jest słodkie. Lecz i wtedy on odpowiedział mi bardzo trafnie', zjadając agrest stwierdził, że żyć trzeba nawet wtedy, gdy życie jest kwaśne. - Czy o tym dyskutowaliście? - zapytali z kolei członkowie ,jury” jednookiego wikinga. - Nie zamierzałem z nim dyskutować na tematy teologiczne. Ten zuchwalec pokazał, że mam jedno oko. Odpowiedziałem mu, że moje jedno oko warte jest jego dwóch. A on dalej swoje: moje jedno oko i jego dwa - to razem troje oczu. Nie wytrzymałem i powiedziałem, że takie bezczelne typy jak on uczyć trzeba nie poprzez dyskusje naukowe a pięścią (Koczergan 1999: 25-26; przekład mój - Cz.L.).

Jak widzimy, subkod wzrokowy ulotny (jak go nazwaliśmy) dopuszcza niejednoznaczność interpretacji komunikatu. Wyłącznie dźwiękowy język ludzki daje możliwość maksymalnie precyzyjnego wyartykułowania myśli i dokładnego, adekwatnego jego odbioru.

Najbardziej interesująca jest binarna klasyfikacja znaków, oparta na ich funkcji i strukturze, zaproponowana przez Tadeusza Milewskiego. Według niego wszystko przemawia za tym, że kolejność, w jakiej znaki zostały wymienione, jest równocześnie kolejnością chronologiczną, w jakiej wymienione typy znaków wchodziły w użycie w ramach ogólnej ewolucji świata organicznego (Milewski 1976: 20). [Klasyfikacje znaków spotykane w różnych opracowaniach nie zawsze są konsekwentne i przejrzyste.

I mimo iż zazwyczaj są dokonywane na zasadzie podziału dychotomicznego, zdarza się, że ten sam rodzaj znaków jest umieszczany na różnych poziomach podziału. Bierze się to zapewne stąd, że różne aspekty tych samych rodzajów znaków stanowią podstawę do ich różnej klasyfikacji].

1.3. Język jako system znaków

Szczególnym rodzajem dwustronnych znaków konwencjonalnych są znaki językowe. Formę stanowi w nich dźwięk (czasem zapis), a treścią jest określone znaczenie. Na