Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 29

Proces formowanie, sif zeznań świadków

słuchania (43,2% odpowiedzi). W literaturze przedmiotu i we wcześniejszych badaniach jako przyczynę zmiany zeznań podawano często obawę przed ich składaniem. W prezentowanych badaniach ankietowych okoliczność tę przedstawiono jako przyczynę błędów. Ankietowani w 31,3% uznali ją za jedną z najczęściej występujących w praktyce, przy czym bardziej akcentowali ją prokuratorzy niż sędziowie. Taką samą liczbę wskazań otrzymały celowe kłamstwa (31,3%), ale okoliczność ta jako możliwa przyczyna powstawania błędów, bardziej zauważana była przez sędziów niż prokuratorów.

Kolejna grupa przyczyn uzyskała ponad 20% liczbę odpowiedzi. Respondenci zaliczyli tu udawany przez świadka brak pamięci (26,8% badanych), faktyczne zapominanie przebiegu zdarzenia (25,3%) oraz niewiedzę o zdarzeniu (22,4%). Interesujące jest to, że ankietowani prawie w jednakowym stopniu za przyczynę błędów uznają symulowaną, jak i faktyczną niepamięć. Obie te przyczyny są bardziej istotne dla sędziów niż prokuratorów. Wynikać to może z faktu, że na etapie postępowania przygotowawczego świadek odtwarza przebieg czynu, udziela informacji w stosunkowo krótkim czasie po zdarzeniu, kiedy mniejszy wpływ mają czynniki destrukcyjne, w tym także wpływ otoczenia, sugestia, zapominanie. Prokuratorzy nie spotykają się więc w takim wymiarze jak sędziowie z problemem zapominania, z procesami pamięci. Na wczesnym etapie postępowania świadkowi trudniej jest także symulować niepamięć tak, aby okoliczność ta była prawdopodobna.

Niewiele niższy wskaźnik odpowiedzi, bo 19,4%, uzyskał pośpiech, jako przyczyna błędów w zeznaniach. Świadkowie chcą mieć możliwie najszybciej za sobą udział w czynności przesłuchania. Śpieszą się zeznając, często są także ponaglani przez prowadzących czynność. Postępowanie karne, i to toczące się na etapie postępowania przygotowawczego i na etapie sądowym, szczególnie w ostatnich latach prowadzone jest według rytmu wyznaczanego czynnościami procesowymi, na które niestety poświęca się coraz mniej czasu. Wystarczy popatrzeć na tzw. wokandę (spis spraw przewidzianych do rozpatrzenia przez sąd w danym dniu), aby zauważyć, że bardzo często wezwania kolejnych świadków rozpisywane są co 15-20 minut. Przypuszczać więc można, że sąd przeznacza im tylko taki czas na złożenie zeznań, w tym część formalną, spontaniczną oraz

pytania stron, uznając, że będzie to wystarczające. Skutkiem takiego postępowania najczęściej są opóźnienia, świadkowie oczekują coraz dłużej na wejście na salę sądową, wzrasta irytacja, rozdrażnienie, poczucie straconego czasu i świadek przystępując do składania zeznań zaczyna się śpieszyć, śpieszy się także organ procesowy, by nic zwiększać opóźnienia. Taki obustronny pośpiech wpływa na powstawanie błędów w zeznaniach.

Kolejną przyczyną błędów jest niepewność własnych sądów. Okoliczność tę wskazało 16,4% uczestników badań. Natomiast obiektywnie złe warunki czynienia spostrzeżeń przez świadków, jako najważniejszą przyczynę błędów', zakreśliło w ankiecie niespełna 15% badanych i w przeważającej liczbie byli to sędziowie. Wśród przyczyn wskazanych przez samych respondentów pojawiały się przede wszystkim dwie: napięcie atmosfery na sali sądowej, co bardzo niekorzystnie wpływa na możliwość skupienia się i na zdolność przypominania wydarzeń będących przedmiotem przesłuchania oraz koloryzowanie zeznań, aby w ten sposób pomóc stronie.

Prezentowane wyniki badań wskazują, że praktycy zauważają i uświadamiają sobie zarówno fakt występowania błędów w zeznaniach świadków, jak i ich przyczyny. Wskazania psychologii sądowej i kryminalistyki znajdują w pewnej części zastosowanie w praktycznych działaniach przedstawicieli organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości. Pocieszający jest fakt, że dostrzegają oni np. destrukcyjny wpływ sugestii na treść zeznań świadka, ale niepokojące jest to, że do takiego oddziaływania w ogóle dochodzi. Podobnie ambiwalentne uczucia budzi najczęściej zaznaczana odpowiedź, że błędy w zeznaniach świadków są wynikiem nieprawidłowo poprowadzonego przesłuchania. Oznacza to dokładnie tyle, że niejako kreatorami tych błędów są sami przesłuchujący, a zatem prokuratorzy i sędziowie! Z jednej strony to dobrze, że uświadamiają to sobie, z drugiej przypuszczać można, że niewiele się dzieje, by to zmienić. Zła metoda przesłuchania to błąd leżący poza czynnikami, na które może mieć wpływ świadek, obciąża więc on w całości prowadzącego czynność. Przyczyną tego może być zbyt mała wiedza przesłuchujących z zakresu psychologii zeznań, niedostatki wiedzy kryminalistycznej, a może rutyna i brak indywidualnego podejścia do każ-

131