Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 24

Proces formowania sif mml świadków na percepcję wpływa także szereg innych czynników, niezależnych ani od wieku, ani od osobniczych zdolności świadka.

Percepcja i idąca za tym zdolność spostrzegania funkcjonują sprawnie do granicy tzw. zmian starczych, indywidualnych dla każdego osobnika, określanych umownie na wiek 65 lat. Wraz z postępującym wiekiem i pojawianiem się zmian starczych obniża się poziom operacji myślowych, w szczególności zdolność do uogólniania i abstrahowania. Przy klasyfikacji przedmiotów osoby starsze przejawiają skłonność do uszczegółowiania, tworzenia wielu niespecyficznych kategorii, opartych często na zasadzie użyteczności lub powinności, klasyfikacji dokonuj«ą także na podstawie zestawień konkretno-sytuacyjnych. Jednakże różnice w zdolnościach, kondycji psycho-ruchowej nie są związane jedynie z wiekiem danej osoby, lecz zależą od indywidualnego doświadczenia życiowego, rodzaju działalności, wykształcenia i zawodu. Podkreślenia wymaga znaczenie związku między intelektualnym funkcjonowaniem danej osoby, a ogólną aktywnością życiową i umysłową — aktualną i tą z przeszłości. Jak wskazują na to badania, wysoka aktywność i szerokie zainteresowania wpływają pozytywnie na poziom intelektualny ludzi starszych, zwiększając ich możliwości.¹⁷⁸ Oznacza to, że nic można dyskredytować zeznań świadka nawet w najbardziej podeszłym wieku tylko z uwagi na liczbę lat. Oceniając zdolność świadka do zeznawania i treść jego wypowiedzi trzeba brać pod uwagę znacznie szerszy kontekst, w tym także przeszłość świadka, w szczególności jego poziom wykształcenia, zawód, przeszłą i obecną aktywność zawodową i życiową. Wszystkie te element)' mogą bowiem wpływać na jakość spostrzeżeń i odtworzeń.

3.4. Wpływ alkoholu

Elementem istotnym dla kształtowania się zeznań jest stan trzeźwości świadka. Kwestia wpływu alkoholu na zdolności obserwacji i przypominania materiału obrazowego i werbalnego nic została jeszcze dostatecznie zbadana i wyjaśniona. Nie ulega wątpliwości, że

¹⁷¹ M. Susulowska, Psyrfiotojjśa sianem sif i starości, PWN, Warszawa 1989, s. 132-133

Wjjfyw czyumJtóK* ofrfeMyuiNydi i subkkhmiych m pioces formowania sif zeznaj

osoby będące w stanic upojenia alkoholowego połączonego z utratą świadomości czy przytomności, nie mają zdolności do czynienia spostrzeżeń, a zatem nie będą w stanie odtwarzać elementów zdarzenia. Inaczej jednak jest, gdy wpływ alkoholu na organizm nie jest tak radykalny. Analiza akt postępowań karnych wskazuje, że znaczna liczba świadków (w tym pokrzywdzonych) obserwujących zdarzenia — głównie rozboje, kradzieże zuchwałe, zabójstwa — była pod wpływem alkoholu. W wielu wypadkach stan ten uniemożliwiał kontakt werbalny, a tym samym przesłuchanie bezpośrednio po zdarzeniu. Świadkowie tacy, przesłuchiwani w następnych dniach, najczęściej zasłaniali się niepamięcią wydarzeń związaną z nadużyciem alkoholu. Inni zdarzenia pamiętają jedynie fragmentarycznie, badania nad wpływem alkoholu na przypominanie materiału obrazowego i werbalnego prowadził R. Kalin, który ustalił, że istotne pogorszenie pamięci osób będących pod wpływem alkoholu podczas dokonywania obserwacji jest funkcją jego ilości. Im więcej uczestnicy badań wypili alkoholu, tym gorzej przypominali sobie prezentowany materiał.^1,v Podobne eksperymenty przeprowadzał J. Wójci-kiewicz. Odpowiednio dobrana przez niego grupa osób, bardzo niski stopień zawartości alkoholu we krwi (około 0,8-0,9 promila) pozwoliły jedynie na stwierdzenie, że w takich warunkach nie ma istotnego pogorszenia pamięci rozpoznawczej świadka, co nie wyklucza, żc przy większym stężeniu do pogorszenia takiego może doiśó.^

3.5. Nastawienie i motywacja

Wpływ na proces formowania się zeznań mają także: nastawienie, uwaga i motywacja. Dwa pierwsze czynniki — nastawienie (uprzedzenie) i uwaga — omówione zostały we wcześniejszych częściach pracy i nie wymagają powtórzenia. Zasygnalizowania wymaga natomiast problem wpływu motywacji na proces spostrzegania i odtwarzania. Motywacja odgrywa podobną rolę jak uwaga. Jest to proces psychicznej regulacji, od którego zależy kierunek ludzkich

r. Gruza, Okazanie.. . oy. cii., s. 80.

¹ ^ | • Wójcikiewicz, tiktrzcżimif śuKadkn i uplw czasu a nym/M okazania jMŚrftłrijtfjpj osób. AMSiK 1080. nr 3, s. 211-215.

101