Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 23

Proces formowania się zeznań świadków i mężczyzn, zaś oboje autorzy postulują dalsze, kompleksowe badania na ten temat.¹⁷⁴

■ Inaczej do omawianych kwestii ustosunkowuje się A. Rożnowska. Na podstawie prowadzonych przez siebie badań dotyczących zależności spostrzegania osób od płci ustaliła następujące prawidłowości: kobiety tworzą bardziej rozbudowane treściowo charakterystyki osób płci żeńskiej i męskiej, zawierające większą liczbę różnorodnych kategorii opisowych i przypisują częściej cechy charakteru związane ze stosunkiem do innych osób, temperamentu i kontroli emocjonalnej, zaś mężczyźni najczęściej cechy intelektualne; kobiety podają więcej cech związanych z ubiorem, mężczyźni ze wzrostem, wiekiem i sposobem przekazywania informacji; kobiety są bardziej podatne na sugestię, częściej niż mężczyźni dostosowują swoje oceny do usłyszanej treści autoprezentacji, a prawidłowość ta była wyraźniejsza, gdy obiektem percepcji był mężczyzna; mężczyźni silnie zidentyfikowani z rolą własnej płci tworzą charakterystyki najkrótsze, najuboższe, zawierające najmniejszą liczbę atrybutów psychicznych i fizycznych. Reasumując autorka stwierdza, że płeć przedmiotu spostrzegania oraz płeć i stopień identyfikacji z rolą własnej płci podmiotu spostrzegania odgrywają obok innych czynników istotną rolę w procesie percepcji osób. Różnice między kobietami i mężczyznami, wynikające z pici i stopnia identyfikacji z jej rolą osób spostrzegających, przejawiają się w złożoności charakterystyk spostrzeganych osób tej samej i odmiennej płci, stopniu natężenia ocen przypisywanych spostrzeganym osobom, trafności ocen wzrostu i wieku oraz uzależnieniu ocen spostrzeganych osób od treści informacji, jakie te osoby przekazywały. Ustalone prawidłowości sprowadzają się do stwierdzenia, że kobiety charakteryzuje większe bogactwo treściowe tworzonych charakterystyk, większa liczba atrybutów psychicznych niż fizycznych oraz większa trafność w ocenie wzrostu i wieku spostrzeganych osób.'⁰ Zaprezentowane pokrótce wyniki badań wskazują na pewne cechy zeznań osób o odmiennej ^{1 2}

lypfyw czynników obidttyuniych i subiektywnych m p/occs fotmowania się zeznań

pici. Zależności te oczywiście nie upoważniają do wyciągania dalej idących wniosków, kio jest lepszym świadkiem i czyje zeznania są bardziej wiarygodne. Jedno, co można stwierdzić, to fakt, że spostrzeżenia poczynione przez osoby odmiennej pici nieco różnią się od siebie, co w efekcie pozwala na ich wzajemne uzupełnianie się ; otrzymywanie pełniejszej relacji z miejsca zdarzenia.

3.3. Wiek

Kolejnym czynnikiem wpływającym na zdolność czynienia spostrzeżeń jest wiek osoby. Problem wpływu wieku, jako czynnika wspomagającego lub dezorganizującego zeznania, był przedmiotem wielu badań i został bogato opisany w literaturze przedmiotu.³W tym miejscu zostaną jedynie zasygnalizowane najważniejsze kwestie dotyczące wpływu wieku osoby dorosłej na kształtowanie się spostrzeżeń.

Zasadniczym czynnikiem odgrywającym rolę w tym procesie jest tzw. dojrzałość poznawcza. Czym starsza osoba, posiadająca więcej doświadczenia, wyższy poziom inteligencji, tym większa zdolność do czynienia pełnych spostrzeżeń i odtwarzania zeznań. Prowadzone badania pozwoliły na sformułowanie ogólnych praw' rozwojowych dotyczących spostrzegania interpersonalnego uzależnionych od wieku obserwatora. I tak rozwój spostrzegania osób przejawia się we wzroście liczby, zróżnicowania i precyzji kategorii opisowych; odpowiednim obniżeniu roli kategorii emocjonalnych i egocentrycznych; wzroście wybiórczości, centralności, wewnętrznej zgodności i różnorodności elementów poznawczych, składających się na ogólną charakterystykę; wzroście umiejętności posługiwania się określeniami strukturującymi charakterystykę, a tym samym umiejętność dokonywania abstrakcyjnej analizy i interpretacji ludzkich zachowań.⁴ Oznacza to, że sprawność w spostrzeganiu i późniejsza zdolność do rozpoznawania jest wprost proporcjonalna do wieku. Jednak tezy tej nie należy przyjmować bezkrytycznie, gdyż

^l7‘ Patrz J. Wójcikicwicz, Krymmalislycuta problematyka okazania csifr, Departament Szkolenia i Doskonalenia Zawodowego MSW, Warszawa 1983, s. 18; E. Gruza, Okazanie. ,.,op. cit., i. 69.

A- Rożnowska, Zakinośi spostrzegania osób (\i pici przedmiotu oraz f.w/wrio(a spostrzeżeń. Słupsk 1987, s. 183 i n.

1’atr/, np.C.K. Bartol, A.M. Bartol, Psycholog/..., op. ot. i 1SC-J31.

B Holy-st. Psyc/iofotftaitf..., op. di., s. &3.