Ocena wiarygodnosci zeznan swiadkow w procesie karnym 23

Proces farmomtm się zeznań świadków

pominą się świadkowi także podczas trwania czynności, świadek zakłada także, że w danej sprawie będzie przesłuchiwany przynajmniej jeszcze raz, w bliżej nieokreślonej, niekiedy dość odległej przyszłości, bo wynika to i z przepisów prawnych i praktyki popartej doświadczeniami własnymi lub innych. Dlatego nie można wykluczyć, żc stara się on zapamiętać przede wszystkim to, o czym zeznawał podczas pierwszego przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym, aby w kolejnych niepotrzebnie nie narażać się na zarzut mówienia nieprawdy w przypadku zaistnienia rozbieżności. Z własnych obserwacji autorki wynika, że nieodosobnione są przypadki, szczególnie podczas przesłuchań przed sądem, gdy na rozbieżności występujące pomiędzy treścią zeznań z postępowania przygotowawczego a składanych na sali, sąd reaguje ostrym przypominaniem o obowiązku mówienia prawdy lub też odczytuje wcześniejsze zeznania, oczekując ich potwierdzenia.

• Problematyka zmiany zeznań przez świadków w procesie karnym ma znacznie szerszy aspekt, wykraczający znacznie poza ramy niniejszego opracowania. Kompleksowe badania prowadzono w latach; 70. i 80., obecnie problematykę tę podjęła M. Piekarska-Drą-żek. We wszystkich tych badaniach za istotne przyczyny zmiany zeznań uznaje się m.in. rzeczywistą niepamięć, będącą wynikiem zapominania o szczegółach zdarzenia, obawę przed odpowiedzialnością kamą oraz obawę przed zemstą. Charakterystyczne jest to, że coraz częściej przyczyną zmiany zeznań, przyznawania się do rzekomych błędów popełnionych w zeznaniach pierwotnych, jest strach przed oskarżonym lub zawarcie z nim pozaprocesowego porozumienia.²¹*

Wpływ na to, co świadek mówi, ma takż.e miejsce składania zeznań. W postępowaniu przygotowawczym są to przede wszystkim pomieszczenia biurowe komisariatów policji lub prokuratury. Pomieszczenia te powinny być odpowiednio przygotowane, wyposażone w niezbędne środki techniczne, nieprzeładowane szczegółami rozpraszającymi świadka. W postępowaniu jurysdykcyjnym ze-

²⁰⁴ Problematykę tę poruszali: K. Gustowska, J. Szwaja, Z. Lachman,). Staóda. Fałszywe zeznania i ich przyczyny, Kraków 1971, s. *38-52; Z. Rybarczyk, Najczęstsze przyczyny zmiany zeznań, Służba MO 1986, nr 1, s. 56; M. Piekarska-Dr^żck, Przyczyny zmiany zeznań przez świadków w procesie karnym w świetle badań aktowych, t. VI, Warszawa 2003.

znania składane są na sali sądowej, na której usytuowanie świadka względem uczestników postępowania i publiczności trudno jest uznać za najbardziej fortunne. Świadek stoi do publiczności tyłem, niekiedy — z powodu ciasnoty sal sądowych — także do części uczestników postępowania. To w jego plecy utkwiony jest wzrok obserwatorów procesu, często znajomych, sąsiadów. Każdy szum, szmer, odgłos dochodzący z tyłu, którego źródła pochodzenia i przyczyn zeznający nie zna, ma prawo go rozpraszać, powodować zaniepokojenie, dekoncentrację. Ludzie czują się mało pewnie nie wiedząc co dzieje się za ich plecami. Jeżeli dodamy do tego specyficzną atmosferę sali sądowej, to trudno jest wykluczyć, że świadek może bardziej koncentrować się na tym, jak wygląda z tyłu i co tam się dzieje, niż na treści składanych zeznań, a silny stres prowadzi do zaburzeń przypominania i odtwarzania. Taka atmosfera nie sprzyja więc składaniu wiarygodnych zeznań.

Przyczyną błędów może być także nieodpowiednio dobrany czas przesłuchania i sposób jego poprowadzenia. Jak to już zaznaczono, raczej niekorzystne jest odbieranie zeznań bezpośrednio po zdarzeniu, nie należy tego także robić w sytuacji, gdy świadek jest pod wpływem alkoholu. Istotne znaczenie może mieć także czas zarówno zbyt krótki, kiedy przesłuchujący bardzo się spieszy, jak i nadmiernie przedłużane przesłuchanie, powodujące zmęczenie, zniecierpliwienie i rozdrażnienie. Zniekształcaniu treści zeznań sprzyja także niewłaściwy sposób formułowania pytań, używanie pojęć nieznanych i błędy w protokołowaniu. Świadek może mieć również problemy z werbalizacją zapamiętanego materiału, umiejętnością sprawnego wypowiadania się, potęgowaną lękiem czy stresem. W praktyce zbyt często pomijane są istotne fragment)'’ zeznań, które w ocenie przesłuchującego nie są istotne dla sprawy. Takie pominięcia i transformacja wypowiedzi osoby na język charakterystyczny dla sporządzającego protokół, połączona z tłumaczeniem określeń gwarowych, żargonowych, wypaczają często sens wypowiedzi świadka.' '■

^{i ?} Z. Itybarczyk, Przyczyny wadliwego przesłuchania lub zaprotokołowania zeznań w postęj>oux\-niu przy^olomwcztjm. Służba MO 198S, nr 2,s. 166-167.

119