P1050339

m

O statystycznym określaniu spójności tekstu

171

Przejdźmy obecnie do prezentacji właściwego materiału. Stanowią go dwa późnostnroźytne łacińskie utwory poetyckie: Psalmus contra partem DonatI św. Augustyna z Hippony^{1 2} i Psalmus abecedarius św. Fulgencjusza z Ruspe’.

Pierwszy z nich powstał w latach 393— 396 i miał na celu zwalczanie schizmy donatystów w najniższych warstwach ludności rzymskiej Afryki. O tym i o niektórych konsekwencjach takiego adresu nie czytelniczego właściwie, bo w grę wchodził odbiorca w dużej mierze niepiśmienny, tak pisze sam autor w swych Re-tractationes:

„Chcąc też zapoznać ze sprawą donatystów najniższe warstwy ludu i w ogóle niedoświadczonych i niepiśmiennych, aby zapamiętali, o ile możliwe, nasze jej przedstawienie, ułożyłem psalm, który miał być im śpiewany, w porządku łacińskich liter, ale tylko do litery V. Utwory takie noszą nazwę abecedariuszy. Trzy ostatnie litery zupełnie opuściłem, dając zamiast nich jakby zamykający epilog — przemowę Matki-Kościoła. Refren i wstęp, również śpiewane, stoją poza alfabetem, który rozpoczyna się po wstępie.

Nie chciałem ułożyć tego żadnym rodzajem wiersza, aby konieczność metryczna nie zmuszała mnie do użycia jakichś słów mało przez lud używanych. Psalm ten zaczyna się od «Omnes qui gaudetis de pace, modo verum iudicate», co jest jego refrenem”³.

Musimy tu dodać do wypowiedzi św. Augustyna pewien komentarz: Pisząc

0    wierszu ma on na myśli wiersz iloczasowy. W rzeczywistości utwór jest napisany wierszem, ale sylabicznym: 16-zgłoskowcem 8+8 z paroksytoniczną średniówką

1    klauzulą oraz rymem -e wiążącym wszystkie wersy. Najprawdopodobniej była to wówczas w rzymskiej Afryce forma poezji popularnej, semickiego lub berberyj-skiego pochodzenia. Psalm Augustyna jest najstarszym zachowanym jej dokumentem. Konstrukcja zdań jest niezmiernie prosta, sposób wykładu aż łopatologiczny. Trzeba też zaznaczyć, że przy liczeniu sylab wiersza wszystkie samogłoski nie przedzielone spółgłoskami liczy się za jedną sylabę, przy czym „h” i końcowe „m” są, zgodnie z ówczesną wymową potoczną, traktowane jako litery nieme. Wszystkie te cechy pozwalają stwierdzić, ża autor dobrze wywiązał się z postawionego przed sobą zadania stworzenia poetyckiego utworu publicystycznego w stylu ludowym.

Psalmus abecedarius św. Fulgencjusza z Ruspe powstał około 120 lat po utworze Augustyna, w latach 508—523. Autor, wysoko wykształcony Afrykańczyk, podobnie jak Augustyn, napisał go na Sardynii, dokąd został wraz z ponad 60 innymi biskupami zesłany na kilkanaście lat przez wandalskiego króla Trazymunda. Celem utworu jest zwalczanie herezji ariańskiej, narzucanej romańskiej ludności Afryki przez zdobywców — Wandalów. Formę wierszową przejął Fulgencjusz od św. Augustyna, ale kształt składniowo-stylistyczny jest mniej prosty, a sposób liczenia sylab oscyluje między wymową potoczną a szkolną. Z tą ostatnią jest np. zgodne częste traktowanie „h" i końcowego „m” jako pełnoprawnych spółgłosek, czy też utrzy-

1

Wyd. C. Lambol, „Rcvue Binćdictine”, 47 (1935), s. 312—330.

2

^s Wyd. C. Lambol, tamże, 48 (1936), s. 221-234.

3

⁴ Aurclius Augustinus, Retraetatlones, I 20, [w:] Mignę, Patrologia Latlna, i. 32, >. 617.