Pani Bovary G Flauberta 5

za bohatera Scotta jakiegoś pana — żeby to był choć wiejski szlachcic? odzianego w myśliwskie kamizelki i żywe kolory; ,i lo kocha się w u r zędni czynie notarialnym, który dla swojej ko dumki nie umie nawet narazić się na niebezpieczeństwo, a w koń cii biedna, wyczerpana, ta dziwaczna Pazyfae ^1:1, osadzona w ciasnocie wiejskiej, ściga swój ideał po knajpach i balach powiatowych; cóż z Lego? Powiedzmy sobie, przyznajmy, że to Ce/ai w Carpentras ^H; ona ściga ideał!

7. pewnością nie powiem tak, jak rewolucyjnej pamięci Wilku lak ^ir>, len rewolucjonista, który abdykował: Wobec tych wszysl kich głupstw i małości dzisiejszych czasów, cóż nam pozosta j< poza bibułkami do papierosów i zdradą małżeńską? Ale potwiei dzę, że, koniec końców, wszystko wziąwszy pod uwagę, wszysl ko starannie zważywszy, nasz świat jest zbyt nieczuły, aby mógł być zrodzony przez Chrystusa, i że nie ma żadnych na to danych, aby kamieniem ciskać na małżeńską zdradę; że parę mino tan m idów nie przyspieszy obrotu ciał niebieskich i ani o jedną sekun dę nie przyspieszy ostatecznej katastrofy wszechświata. Czas już skończyć z coraz bardziej zaraźliwą hipokryzją, aby kobiety i mężczyźni zepsuci aż do granic przyzwoitości zrozumieli, że. śmiesznie jest krzyczeć; „Hola!!" na nieszczęsnego autora, co się odważył z niewinnością nauczyciela wymowy okryć sławą sy pialniane przygody, które są odstręczające i groteskowe, póki ich poezja nie otoczy swą światłością, podobną do blasku opalowej lampki nocnej.

Gdybym zapuścił się na manowce analizy, nigdy bym nie skończy] z. panią Bovary_; ta książka, tak sugestywna, może podsunąć tom obserwacji. Ograniczę się na razie do uwagi, że wiele epizodów wielkiej wagi zostało pominiętych lub zganionych przez krytykę. Przykład: epizod z nieudaną operacją kulawego albo ten tak ważny, tak przejmujący, tak naprawdę nowoczesny epizod, kiedy to przyszła zdrajczyni idzie do kościoła, do Bożej Matki, prosić o pomoc tę, która nie może się tłumaczyć, że nie jest zawsze gotowa, do tej. Apteki, w której nikt nie ma prawa drzemać! Poczciwy proboszcz, ksiądz Bournisien, zajęty wyłącznie brzdącami ze szkółki katechetycznej, którzy uprawiają gimnastykę w stallach i na krzesłach kościoła, odpowiada niewinnie: „Skc-ro pani jest chora i skoro pan Bovary jest lekarzem, dlaczego nie zwróci się pani do męża?"

Gdzie jest kobieta, która wobec tej niekompetencji proboszcza nie pójdzie, amnestionowana wariatka, zanurzyć głowy w wirujące wody zdrady? — I gdzie jest ten pośród nas, który w wieku naiwności i w burzliwych okolicznościach nie zetknął się z nie-kompeten tnym księdzem?

VI

Mając pod ręką dwie książki Lego samego autora „Panią Bo-vury" i „Kuszenie świętego Antoniego"¹⁰ (którego fragmenty nie /.ostały jeszcze zolnano w książki;), chciałem początkowo przeprowadzić pewnego rodzaju paralelę między nimi. Chciałem użyć równania i ustalić podobieństwa. Byłoby mi łatwo znaleźć pod diobiazgową materią „Pani Bovary" wielkie cechy ironii i liryzmu, które zdobią aż do przesady „Kuszenie świętego Antoniego”. Tułaj poeta nie występowa! w przebraniu, a jego Bovary, kuszona przez wszystkie demony złudzenia, herezji, przez wszystkie nieczystości otaczającej ją materii — jego święty Antoni, dręczony przez wszystkie szaleństwa, jakie są dokoła nas, byłby lepszą apo-logią niż ta jego mała fikcja mieszczańska. W tym utworze, którego autor dał nam niestety tylko fragmenty, są miejsca olśniewające; nie mówię tylko o wspanialej uczcie Nabuchodonozora ¹⁷, o tym wspaniałym objawieniu się małej wariatki, królowej Saby,

0    tej miniaturze tańczącej w tęczówce ascety, o szarlatańskiej

1    emfatycznej scenie z Apoloniuszem z Tyany ¹⁸ i jego kornakiem, a raczej protektorem, milionerem idiotą, którego wlecze poprzez świat — chciałbym przede wszystkim zwrócić uwagę czytelnika na to usposobienie skryte, cierpiące i zbuntowane, które przenika cały utwór, na tę nić czarną, która oświetla (Anglicy nazywają to subcuTTent) i która służy za przewodnika poprzez to pandemonium samotności.

Było mi łatwo dowieść, że — jak już powiedziałem — pan Gustaw Flaubert świadomie zamaskował w „Pani Bovary" swe właściwości liryczne i ironiczne, otwarcie objawione w „Kusze-

135