Pani Bovary G Flauberta 6

niu", i że to ostatnie dzieło, jakby tajemna komnata w jego duszy, pozostaje oczywiście najciekawsze dla poetów i filozofów. Być może kiedy indziej będę mógł wykonać to zadanie.

¹    Artykuł drukowany w ,,L'Arf.isf.e", lii październik,i 1 857. „Madame Bovary" (Pani Bovary, tłum. Aniela Micińskn) pierwszy opublikowany w książce utwór Flauberta. W 1856 roku ogłoszony w „Ileviio de P.iris", w uaslępnym roku w formie książkowej.

W trakcie druku dyrektor „Revue de Paris" doui.ig.il su; skiólów i poprawek. Proces o obrazę moralności publicznej został wszczęły 34 •.Iy< y.ni.i 1857. Flaubert został uniewinniony, choć stwierdzono, że nie /.dawał sobie sprawy, iż ,,literatura, nawet najlepsza, ma swoje granice..." Skandaliczny lozglos wokół powieści w tym stopniu zniechęcił Flauberta do literał my, iż nie chciał on zezwolić na ogłoszenie „Pani Bovary" w książce. Spośród kiylyków lylko Barbey d'Aurevilly i Baudelaire podkreślił oryginalność książki; S.tiule lhuive ją chwalił, ale porównywał z dramatami A. Dumasa-syna i powieściami Iblizaka, co z kolei tak obraziło Flauberta, że go skierowało na drogę powieści historycznej.

²    Markiz Astolphe de Custine (1790—.1857) — zamiłowany podróżnik, opublikował opisy swych podróży, z których najsłynniejszy pl. „Voyuge cii Russie" (1839). Powieść pt. „Aloys ou łe moine de Sainl-Bornanl” (Alojzy albo mnich z zakonu Sw. B., 1827) ogłosił anonimowo „I.c Monde roninie il est" (Świat taki, jakim jest, 1835); „Romuald ou la Vocalion" (Rommdd czyli Powołanie, 1848), powieść teologiczna. Napisał także tragedię pl. ,,Uealrix Cenci".

³    Mercadet — bohater sztuki Balzaka pl. „Aferzysta", 1851.

⁴    Jules-Amadćc Barbey d'Aurcvilly (1808-—1889). Wkroczył do lileralury powieścią ,,L'Amour impossible" (Niemożliwa miłość, 1841); znany liyl wtedy ze swego snobizmu arystokratycznego i dandyzmu programowego (ogłosił slu-dium o G. Brununelu p. przyp. do „Serca obnażonego"); byl także narkomanem, już dobrze zniszczonym przez opium, co również było cechą ciekawą dla Baudelaire'a. Po przejściowym okresie liberalizmu nawrócił się na katolicyzm i sial się zawziętym ultramonlanem. Tym większym skandalem obyczajowym była chwalona przez Baudelairehi powieść „Une vieille Mai-Iresse" (Stara kochanka, 1851);'„L'Ensorcellee" (Zaczarowana, 1854) nawiązuje do bliskich Barbeyowi tradycji normandzkich.

O pozycji Barbeya w literaturze decydują późniejsze, nie znane Baude-laire'owi utwory, zwłaszcza „Diaboligues" (1874).

⁵ Ajaks, gwałciciel Kassandry, wracając spod Troi, zaskoczony burzą schronił się na skałę i stamtąd jeszcze urągał bogom, póki go nie dosięgną! trójząb Posejdona.

⁰ Champfłeury — p. przyp, na str. 49.

⁷ f^fóvt») p. pi ryp. nu nii. 45.

h Fródćiii Smili«* powieśi iopis.ii/. i dramaturg francuski (1800—184?). Uprawia) unią powieść" w i omanlycznym stylu: ,_rLes deux cadavres" (Dwu li upy, 18.12). Wydal unii; liisloiyc/.nych powieści z historii Langwedocji. Sukcesem jego była powieść pl. „I.os Memoires du Diable" (Pamiętniki diabła, 18315) oraz s/.lulca „La ciosano des geiióls" (Ogrodzenie z janowców, 1846).

¹¹ Sir Lytlon Bulwer (1803    1873) znany i płodny pisarz angielski, autor

słynnych „Ostatnich dni Pompei".

¹⁰ Paul de Kock (1793—1871)    powieściopisarz francuski holenderskiego pochodzenia; napisał ponad 200 powieści obyczajowych i awanturniczych, które pobiły wszystkie rekordy poczytności: „Monsieur Dupont ou la jeune filie el sa bonne" (Pan Duponl czyli młoda dziewczyna i jej piastunka, 1824), „La Ftjceile de Hnllovi11e" (Dziewczyna /. Uelleville, 1834) i inne.

¹¹    Androgyne (inaczej lici mulnulylu) w mitologii greckiej postać złożona z ciała kobiecego i męskiego, symbolizująca przyciąganie się płci, łub — jak u Platona wcielenie miłości idealnej.

¹²    Histeria badanie bisioru, czyli choroby macicy powodującej zaburzenia umysłowo i psychiczno n Kobiet, rozpoczęło się z początkiem XIX wieku we Francji; prowadzili je Philippe 1’inel (1745 -1826) i Jean Etienne Esguirol (1772— 1840).

¹³    Pazyfae — legendarna królowa Krely, która zakochała się w byku; z tej miłości urodzi! się Minotaur byk-człowiok.

¹⁴    (Jarpenlras miasto w południowej Francji, jedno z najstarszych, o tradycjach jeszcze gallickich, zyskało w mowie potocznej reputację taką, jak grecka Abdoi u lub polski Grójec -— czyli ojczyzny głupców.

¹⁵    Wilkołak pseudonim Petrusa Borela, p. przyp. na str. 20.

^!ft „Kuszenie św. Antoniego" („Tentalion de Saint-Antoine”)—pierwsze fragmenty Flaubert opublikował podczas procesu o „Panią Bovary" (1856/7) w piśmie „L/Arliste". Wydanie książkowe w pełnej, ostatecznej wersji ukazało się w 1874. Spolszczył je Antoni Lange.

¹⁷    Nabuchodonozgr — biblijny król Babilonu, słynny z zamiłowania do przepychu; występuje w jednym z epizodów „Kuszenia".

¹⁸    Apoloniusz z Tyany — filozof, neopitagorejczyk z Azji Mniejszej; żył w pierwszym wieku n.e.