ScanImage261

20 Społeczeństwo jednowymiarowe

Dzisiaj władza polityczna potwierdza siebie przez swe panowanie nad procesem maszynowym i nad techniczną organizacją aparatu. Rządy rozwiniętych i rozwijających się społeczeństw przemysłowych mogą utrzymać się i zabezpieczyć tylko wtedy, kiedy odnoszą sukcesy w mobilizowaniu, organizowaniu i eksploatowaniu technicznej, naukowej i mechanicznej, wydajnej produkcji, jaką dysponuje cywilizacja przemysłowa. A owa wydajna produkcja mobilizuje społeczeństwo jako całość, niezależnie od jakiegokolwiek partykularnego, indywidualnego lub grupowego, interesu. Ten nagi fakt, że fizyczna siła maszyny (czy tylko fizyczna?) przewyższa siłę jednostki ludzkiej i każdej poszczególnej grupy jednostek, czyni z maszyny najbardziej skuteczny instrument polityczny w każdym społeczeństwie, którego podstawą organizacji jest proces maszynowym Lecz ów trend polityczny może zostać odwrócony {w swej istocie siła maszyny jest tylko skumulowaną i projektowaną silą człowieka^ W stopniu, w jakim świat pracy jest pojmowany jako maszyna, oraz jest odpowiednio zmechanizowany, staje się on potencjalną bazą nowej wolności człowieka.

Współczesna cywilizacja przemysłowa wykazuje, że osiągnęła stadium, w którym „wolne społeczeństwo” nie może już być adekwatnie określone w tradycyjnych pojęciach    ekonomicznych, politycznych i intelektu

alnych ime dlatego, że swobody te stały się nieznaczące, lecz dlatego, iż są zbvt znaczące, ażeby dać się wcisnąć w tradycyjne formy. Potrzebne są nowe sposoby ich realizacji, odpowiadające nowym możliwościom społeczeństwa.    f

Takie nowe sposoby można wskazać jedynie w terminach negatywnych, ponieważ byłyby one równoznaczne z negacją sposobów dominujących obecnie. Tak więc wól-

Intensywność, zaspokojenie, a nawet charakter ludzkich potrzeb poza poziomem biologicznym zawsze były wcześniej uwarunkowane. To, czy możliwość działania lub porzucenia aktywności, używania lub niszczenia, posiadania lub odrzucenia czegoś jest uchwycona jako potrzeba, > czy też nie — zależy od tego, czy może być ona postrzegana (albo nie) jako pożądana i konieczna dla panujących instytucji i grup społecznych. W tym sensie ludzkie potrzeby są potrzebami historycznymi,, a w stopniu, w jakim społeczeństwo wymaga represywnego rozwoju jednostki, same jej potrzeby i ich roszczenie do zaspokojenia podlegają wszechogarniającym krytycznym wzorcom.

ność ekonomiczna oznaczałaby wolność od ekonomii —• od bycia kontrolowanym przez ekonomiczne siły i stosunki; wolność od,codziennej walki o byt, od zdobywania środków do życia. Wolność polityczna oznaczałaby wyzwolenie jednostek od polityki, nad którą nie mają żadnej skutecznej kontroli. Podobnie wolność intelektualna oznaczałaby odrodzenie się myśli indywidualnej, pochłoniętej dzisiaj przez masową komunikację i indoktrynację, oraz zniesienie „opinii publicznej⁵’ wraz z jej twórcami. Nierealne brzmienie tych propozycji wyraża nic ich utopijny charakter, ale potęgę sił, które hamują ich realizację.

■4 Najbardziej skuteczna i tr\\:alą_.forroą walki przeciw wy-Zwoleniu jest zaszczepienie materialnych i intelektualnych y potrzeb, które utrwalają przestarzałe formy walki o byk)

Możemy wyróżnić zarówno prawdziwe jak i fałszywe potrzeby. „.Falsz-WA^-^To--tahie, które są narzucone jednostce wyprecesic-jej repa^opowania, przez partykularne interesy społeczne: potrzeby, które utrwalają znój, agre-sywjjość^ckrpicmęJmic^pmMędliwość. Ich zaspokojenie mogłoby' być czymś najbardziej przyjemnym dla jednostki, jednak takie szczęście nie jest stanem, który powinien

$r%i GrO'