ScanImage269

34 Społeczeństwo jednowymiarowe

Jednakże te przystosowujące pojęcia Rozumu były zawsze zaprzeczane przez wyraźną nędzę i niesprawiedliwość „wielkich ciał publicznych” 'oraz skuteczny, więcej lub mniej świadomy bunt przeciwko nim. Istniały warunki społeczne, które prowokowały i zezwalały na rzeczywiste oddzielenie się od oficjalnego stanu rzeczy; obecny był zarówno prywatny jak i polityczny wymiar, w którym oddzielenie mogło rozwinąć się w skuteczną opozycję, sprawdzającą jego siłę i ważność celów.

\4r

Wraz ze stopniowym zamykaniem tego wymiaru przez społeczeństwo, samoograniczenie myśli nabiera większego znaczenia. Wzajemna relacja między nauko wo-ftlozoficz-nymi i społecznymi procesami, między Rozumem teoretycznym i praktycznym potwierdza siebie „za plecami” naukowców i filozofów. Społeczeństwo blokuje całość opozycyjnych działań i zachowań: w konsekwencji pojęcia odnoszące się do nich stają się iluzoryczne i bez znaczenia. Transcendencja historyczna jawi się jako transcendencja metafizyczna, nie dająca się zaakceptować przez naukę i myśl naukową. Operacjonalny i behawioralny punkt widzenia, szeroko praktykowany jako „nawyk myśli”, staje się spojrzeniem oficjalnego uniwersum dyskursu i działania, potrzeb i aspiracji. „Chytrość Rozumu” działa, jak często przedtem, w interesie władzy, jaką by ona nie była. Uporczywe trzymanie się operacjonalnych i behawioralnych pojęć zwraca się przeciwko wysiłkom uwolnienia myśli i zachowania od danej rzeczywistości i dla stłumionych alternatyw. Teoretyczny i praktyczny Rozum, akademicki i społeczny bchawioryzm spotykają się na wspólnym gruncie — na gruncie rozwiniętego społeczeństwa, które przekształca postęp naukowy i techniczny w instru-i ment panowania.    *

„Postęp” nie jest terminem neutralnym; zmierza on

w kierunku swoistych celów, a cele te są określane przez możliwości polepszenia warunków ludzkiego bytowania.. Rozwinięte społeczeństwo przemysłowe zbliża się do stadium, w którym dalsze trwanie postępu wymagałoby radykalnego obalenia panującego kierunku i organizacji postępu. To stadium byłoby osiągnięte wówczas, gdy materialna produkcja (obejmująca niezbędne usługi) stałaby się zautomatyzowana w takim stopniu, że wszelkie potrzeby życiowe mogłyby być zaspokajane przy jednoczesnym zredukowaniu do minimum niezbędnego czasu pracy. Poczynając od tego momentu, postęp techniczny transccndowałby sferę konieczności, gdzie służył jako instrument panowania i wyzysku, które ograniczały przez to jego racjonalność; technologia zostałaby podporządkowana swobodnej grze zdolności w walce dla uspokojenia przyrody i społeczeństwa.

Stan taki został przewidziany przez Marksowskic pojęcie „zniesienia pracy”. Wydaje się, że termin „uspokajanie istnienia” lepiej nadaje się do określenia historycznej alternatywy dla świata, który — poprzez międzynarodowy konflikt przekształcający i zawieszający sprzeczności wewnątrz oficjalnych społeczeństw — zbliża się do krawędzi wojny globalnej. „Uspokajanie istnienia” oznacza rozwój walki człowieka z człowiekiem i przyrodą w warunkach, gdzie konkurujące potrzeby, pragnienia i aspiracje nie są już organizowane przez grupy realizujące swoje interesy przez 'panowanie i nędzę — przez organizację, która utrwala destrukcyjne formy tej walki.

Dzisiejsza walka przeciwko tej historycznej alternatywie znajduje trwałe, masowe oparcie w szerokich warstwach społeczeństwa, a sw^rą ideologię — w sztywnej orientacji myśli i zachowania na dane uniwersum faktów. Uprawomocniony przez dokonania nauki i technologii,