Socjologia Kosi�skiego (32)

)) małżonkami jako rodzicami; 2) między nimi a ich dziećmi i 3) stosunki 1 układające się wśród rodzeństwa.

Stosunki miądzy małżonkami w ostatnich dziesięcioleciach uległy zapewne największym przemianom. Określa się je mianem małżeństwa partnerskiego bądź demokratyzacją stosunków wewnątrzrodzinnych. Tak ukierunkowanym przemianom stosunków małżeńskich sprzyjają ogólne tendencje we współczesnym świecie do demokratyzacji życia społecznego i politycznego.

Obserwuje się przede wszystkim stały wzrost pozycji kobiety w społeczeństwie. Wzrost pozycji jednego członka rodziny obniża pozycję innych jej członków. W naszym przypadku dotyczy to najbardziej pozycji męża Rozwój aktywizacji zawodowej kobiet prowadzi do zaniku typu rodziny, w której kobieta pełniąc rolę żony i matki była zorientowana wyłącznie I na rodzinę i dom. Pracująca zawodowo kobieta nabiera pewności siebie i staje się prawie równą partnerką męża niemal we wszystkich sferach życia małżeńsko-rodzinnego.

Dzięki oddzieleniu seksualnej funkcji rodziny od prokreacyjnej i pod tym względem sytuacja żony przybliżyła się do sytuacji męża. Kobiecie otwarła się szansa pełnej emancypacji seksualnej, która poważnie warunkuje demokratyzację wewnątrzrodzinnych stosunków społecznych, zwłaszcza zaś analizowanych stosunków małżeńskich.

Przemiany te „wyzwalając” żonę spod społecznej, ekonomicznej i innych form zależności od męża umacniają rangę miłości i duchowego partnerstwa w małżeństwie. Dawniej niejednokrotnie traktowano je jako dopełnienie, a nie podstawę jego zawarcia. Wzrost znaczenia miłości w małżeństwie i społecznej pozycji kobiety odformalizowuje stosunki między małżonkami. Więź uczuciowa w rodzinie, a nie zależność ekonomiczna żony od męża i prawno-religijne aspekty małżeństwa decydują współcześnie o jego trwałości. W przemianach stosunków małżeńskich dostrzega się zachodzenie dwóch komplementarnych procesów: 1) maskulinizacji kobiety, wyrażającej się w podejmowaniu w rodzinie i poza nią tradycyjnie męskich ról społecznych; 2) feminizacji mężczyzny, który staje się coraz mniej „męski”, bo w życiu rodzinnym wypełnia wiele typowo „bab- | skich” ról i prac dzieląc się ponadto z żoną wewnątrzrodzinną władzą.

Oba te komplementarne procesy w życiu pozarodzinnym przejawiają się w rozmywaniu się sztywnych dawniej podziałów na zawody męskie i kobiece, jeśli nie ma uzasadnienia demograficzno-zdrowotnego. Demokratyzacja życia rodzinnego i partnerstwo małżeńskie mają co najmniej trzy wymiary odpowiadające podstawowym aspektom struktury rodziny: psychologiczny, społeczno-ekonomiczny i kulturowy. Charakteryzując stosunki wewnątrzrodzinne musimy pamiętać, że stosunki małżeńskie są wprawdzie ich fundamentem, ale nie wyczerpują tej bogatej i tak trudno dostępnej dla badacza problematyki. Dlatego dalszej analizie, zgodnie z wcześniejszą informacją, poddamy jeszcze postawy rodziców wobec

dzieci i sytuację dziecka we współczesnej rodzinie oraz stosunki układające się wśród samego rodzeństwa. Te trzy zagadnienia pozostaję ze sobą w zależnościach komplementarnych, a nawet stanowię wspólną wiązkę problemową.

Drugim rodzajem wewnątrzrodzinnych stosunków społecznych są stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi, najlepiej dostrzegalne w postawach rodziców wobec dzieci i w pozycji dziecka w rodzinie. Pozycja ta, podobnie jak i pozycja żony, we współczesnej rodzinie wyraźnie wzrasta. Przejawem tego procesu — jak podkreśla F. Adamski — są: nowe role domo-wo-rodzinne dzieci, modyfikowane relacje rodzice — dzieci, a przede wszystkim inne niż dawniej miejsce dziecka w hierarchii wartości rodzinnych. Dziecko przestało być głównie wartością instrumentalną i utylitarną, jak to było wówczas, kiedy od najmłodszych lat powiększało zasoby siły roboczej w gospodarstwie rolnym, manufakturze, zakładzie rzemieślniczym, przedsiębiorstwie przemysłowym. Obecnie dziecko nie tylko nie wzbogaca potencjału produkcyjnego rodziny, ale przeciwnie, obciąża ję materialnie świadczeniami związanymi z kształceniem i zapewnieniem mu materialnych podstaw do założenia własnej rodziny. Z tego widzimy zasadność tezy głoszącej, „... że dziś rodzina jest dla dziecka, że staje się ono celem i sensem rodzicielskiego życia” [2, s. 244].

Pozamaterialna zależność dziecka od rodziny ulega zmniejszeniu, bowiem o jego socjalizacji i perspektywach życiowych współdecyduje nie tylko rodzina, ale wiele wyspecjalizowanych instytucji opiekuńczych, oświatowych, kulturalnych i innych. Dla zaspokajania potrzeb i interesów dziecka pracuje wiele najrozmaitszych instytucji, z przemysłem zabaw-karskim na czele. We współczesnym społeczeństwie dziecko zajmuje w rodzinie centralną pozycję, którą kiedyś zajmował główny żywiciel, a w czasach najdawniejszych najstarszy członek rodziny.

W ostatnich dziesięcioleciach nastąpił awans dziecka w rodzinie, a młodego pokolenia w społeczeństwie globalnym, pokolenie to jest bowiem przyszłością każdego społeczeństwa.

Trzecim rodzajem wewnątrzrodzinnych stosunków społecznych, są stosunki między rodzeństwem. Integralnie łączą się one z problematyką poprzednio rozpatrywaną, a zwłaszcza z pozycją dziecka w rodzinie. Pozycja ta wpływa znacząco na osobowość dziecka, nawet w okresie pełnej dojrzałości psychospołecznej.

We współczesnych rodzinach stosunkowo często spotyka się pozycję ulubieńca, którym bywa przeważnie jedynak lub najmłodsze dziecko. Społeczne skutki popularności lub niepopularności dziecka w rodzinie i grupie rówieśniczej są uchwytne dla badaczy. Jedynacy i ulubieńcy, faworyzowani przez rodziców i inne osoby z kręgu familijno-sąsiedzkiego, są zazwyczaj śmielsi od innych dzieci oraz częściej wykazują życzliwy stosunek do otoczenia, przejawiają więcej inicjatywy i pewności siebie. Dzieci mające status ulubieńca i faworyta, oprócz tych pozytywnych

173