Socjologia Kosi�skiego (9)

prceciio ówczesnemu porządkowi społeczno-politycznemu. Najlepiej o tym świadczą poglądy i działalność Saint-Simona, a nawet jej głównego twórcy Comte*a. Obaj myśliciele — dążąc do przeprowadzenia głębokich reform ustrojowo-społecznych — głosili tezę, że specjalna nauka o społeczeństwie, czyli socjologia, będzie pomocna w zreformowaniu państwa i społeczeństwa oraz w doskonaleniu ich późniejszego funkcjonowania.

Od momentu narodzin socjologia była traktowana jako nauka o walorach praktycznych, a nie tylko teoretycznych, jak spokrewniona z nią filozofia. Ta dwuaspektowość nowo powstałej nauki społecznej oraz inne okoliczności tworzyły korzystny grunt dla kształtowania się różnych kierunków i szkół socjologicznych wywodzących się przeważnie z odmiennych orientacji ontologicznych i epistemologicznych.

Kierunki i szkoły socjologiczne zawsze są efektem aktywności naukowej wybitnych badaczy. Na przełomie XIX i XX w. było ich o wiele więcej niż we wcześniejszych dziesięcioleciach. Udział tych badaczy w rozwoju i umacnianiu pozycji socjologii w systemie nauk społecznych, zwłaszcza jako nauki empirycznej, był znaczący, dlatego nie można tu o nich nie wspomnieć.

Jednym z nich był francuski inżynier górnictwa Frćdćric Le Play (czyi 15 plę; 1806—1882), który zapoczątkował i na szerszą skalę prowadził badania nad sytuacją życiową klasy robotniczej. W badaniach tych, mających głównie profil ekonomiczno-socjograficzny, posługiwał się obserwacją i wywiadami. Starał się o nadanie swoim badaniom takiej ścisłości, jaką narzucają rygory metodologiczne obowiązujące w naukach technicznych. Le Play dostrzegał w klasie robotniczej siłę społeczną wielce niebezpieczną dla ówczesnego ustroju. Podobnie jak zwolennicy doktryny katolickiej opowiadał się za determinizmem geograficznym, który w końcu XIX w. był znaczącym kierunkiem socjologicznym. Mimo technicznego wykształcenia, badacz ów wszedł do dziejów nauki jako ekonomista i socjolog, co wówczas było zjawiskiem dość powszechnym. Spotykamy się z tym zjawiskiem ukazując biografie innych badaczy społecznych, zwłaszcza angielskich.

Podobną biografię naukową jak Le Play ma Herbert Spencer (czyt. spenser; 1820—1903), który z wykształcenia był inżynierem kolejnictwa, a zasłynął jako wybitny filozof społeczny i socjolog. Socjologia, przeżywająca po śmierci Comte’a wieloletni regres, jemu przede wszystkim zawdzięcza odrodzenie i spopularyzowanie na gruncie angielskim. Napisał on kilka znaczących dzieł socjologicznych, w tym trzytomowe Zasady socjologii (wyd, 1876—1896), będące pierwszym podręcznikiem socjologicznym. Autor ten nigdy nie pełnił uniwersyteckiej funkcji uczonego, jednak poważnie wzbogacił teorię socjologiczną. Wychodził z założenia, że jej zadaniem jest opis, wyjaśnienie, zrozumienie i zbudowanie teoretycznego obrazu społeczeństwa.

Spencer wielorako zasłużył się socjologii. Stworzył i spopularyzował na jej gruncie interesujący kierunek zwany ewolucjonizmem. Wychodząc z założeń darwinizmu uważał, że całym bytem, a więc i społeczeństwem, rządzi jedno powszechne prawo ewolucji. Dzięki temu bardzo młodemu kiedyś kierunkowi socjologicznemu i upowszechniającym go publikacjom Spencer poważnie wzmocnił zachwianą po śmierci Comte’a pozycję socjologii zarówno w Anglii, jak i w innych krajach, w których uczeni fascynowali się ewolucjonizmem jako kierunkiem socjologicznym oraz innymi pomysłami tego angielskiego filozofa i socjologa.

Podobne badania jak Le Play we Francji prowadził angielski reformator i badacz społeczny Charles Booth (czyt. czarls bud; 1840—1916). Celem tych badań było zdiagnozousanie sytuacji socjalno-bytowej mieszkańców Londynu. Podstawowymi źródłami informacji w wymienionych badaniach były spisy ludności tego miasta i odpowiednio zaprogramowane obserwacje. Ponadto stosował inne sposoby gromadzenia danych troszcząc się, aby zebrane wyniki w tych badaniach mogły stanowić empiryczną podstawę 17-tomowego dzieła Life and Labour of the People in London (Życie i praca mieszkańców Londynu). Obrazuje ono warunki bytowe i pracy ośmiu wyróżnionych w tym dziele klas społeczno-ekonomicznych, które składały się na społeczność Londynu. Zdaniem tego badacza cztery klasy żyły poniżej „granicy ubóstwa”. Bardzo istotna okazała się konstatacja, że sytuację życiową londyńczyków w poważnej mierze —• poza innymi czynnikami — wyznaczały warunki środowiska geograficznego. Tym samym badacz ów zapoczątkował w socjologu kierunek ekologiczny, ukazujący wpływ środowiska przyrodniczego na zjawiska i procesy społeczne.

Kierunek ekologiczny zdobył sobie wielką popularność w socjologu amerykańskiej i w subdyscyplinie socjologicznej zajmującej się społecznościami terytorialnymi, zwłaszcza w socjologu miasta. Największy rozgłos zdobyła sobie w latach dwudziestych „szkoła ekologiczna” powstała w Uniwersytecie Chicagowskim, mającym od roku 1892 pierwszą w święcie katedrą socjologii, której założycielem był Robert E. Park (czyt. pa:rk; 1864—1944), a następcą Ernest W. Burgess (czyt. ba:rdżys; 1886—1966). Obaj badacze wspólnie wydali w roku 1921 podręcznik Introduction to fhe Science of Sociology, a w pięć lat później ukazał się przekład polski: Wprowadzenie do nauki socjologii. Doniosłość tego podręcznika przejawia się między innymi w tym, że ukazuje on silnie zarysowujące się w pierwszym ćwierćwieczu obecnego stulecia tendencje do przekształcenia socjologii w dyscyplinę empiryczną, w której reprezentowane są różne kierunki i orientacje metodologiczno-teoretyczne.

Specyficzny wkład w rozwój socjologii wniósł Vilfredo Pareto (1848— 1923), profesor ekonomii i socjologii Uniwersytetu w Lozannie, z pochodzenia Włoch, z urodzenia paryżanin. Badania i analizy socjologiczne prowadził z matematyczną ścisłością, którą z łatwością mógł stosować będąc

29