T S Eliot Rola krytyki4

296

Szkice krytyczne

dzi ową „żartobliwość” z „tkwiących w nas nie-uszlachetnionych pierwiastków germańskich” A jednak odnoszę wrażenie, że zarówno Murry, jak i ten drugi autor są albo zbyt uparci, albo zbyt wyrozumiali. Bo sprawa n i e sprowadza się do tego, co nam przychodzi bez wysiłku, czy też co osiągamy z ł a t w o ś c i ą, ale co jest słuszne. Albo jedno z tych stanowisk jest lepsze od drugiego, albo też obydwa są bez znaczenia. Ale czy podobny wybór może być bez znaczenia? Nie można przecież przyjąć, że powołanie się na różnice etniczne albo gołosłowne twierdzenie, że Francuzi są tacy, a Anglicy owacy, rozstrzygnie zagadnienie, które z tych dwóch sprzecznych sobie stanowisk jest słuszne. Nie mogę też zrozumieć, dlaczego spór między klasycyzmem a romantyzmem miałby być tak poważny w krajach łacińskich (Murry twierdzi, że jest), a u nas miałby nie mieć najmniejszego znaczenia. Bo jeśli Francuzi z natury rzeczy są „klasyczni”, dlaczego mieliby mieć większe „opory” przeciwko klasycyzmowi niż my? Jeżeli zaś klasycyzm nie jest im przyrodzony, ale został nabyty, dlaczegóż i my nie mielibyśmy go sobie przyswoić? I czy Francuzi byli w 1600 r. klasykami, a Anglicy w tym samym czasie romantykami? Wydaje mi się, że dużo istotniejsza różnica leży w tym, że już w 1600 r. Francuzi mieli dużo dojrzalszą prozę.

Mogłoby się wydawać, że cała ta dyskusja odwiodła nas daleko od samego przedmiotu niniejszego szkicu. A jednak nie zmarnowałem czasu zajmując się śledzeniem porównania, jakie przeprowadza Murry pomiędzy autorytetem zewnętrznym a głosem wewnętrznym. Dlatego, że cokolwiek zdołam powiedzieć o krytyce, nie będzie miało najmniejszego znaczenia dla słuchających (być może „słuchających” to nie najlepsze określenie) swego głosu wewnętrznego, ponieważ próba znalezienia wspólnych założeń dla poszukiwań krytycznych nie będzie ich interesowała. Po cóż jakieś zasady, jeżeli ma się głos wewnętrzny? Jeżeli coś mi się podoba, niczego więcej nie pragnę; i jeśli w dostatecznie licznym gronie będziemy wspólnie krzyczeli, że to nam się podoba, tobie (któremu się to nie podoba) powinno to całkowicie wystarczyć. Prawa sztuki, powiedział Clutton Brock, ustalić można jedynie na przykładach. I nie tylko możemy lubić, cokolwiek nam się podoba, ale możemy to lubić z dowolnych powodów. W rzeczywistości nie obchodzi nas wcale literacka doskonałość — dążenie do doskonałości jest dowodem małostkowości, ponieważ wykazuje, że pisarz uznaje istnienie zewnętrznego, niepodważalnego autorytetu duchowego, do którego postanowił się d o-stosować. W gruncie rzeczy sztuka w ogóle nas nie interesuje. Nie będziemy czcili Baala. „Poddanie się zasadom klasycznym sprowadza się do ukłonu złożonego władzy lub tradycji, nigdy człowiekowi. ’ My zaś potrzebujemy nie zasad, lecz ludzi.

Tako rzecze Głos Wewnętrzny. Jest to głos, któremu dla wygody moglibyśmy nadać imię; a imię, które sam proponuje, to liberalizm.

Zostawmyż więc pewnych swego powołania i wybrania i wróćmy do tych, co ku swemu zawstydzeniu opierają się na tradycji i mądrości nagromadzonej przez wieki. Ograniczając dyskuje do grona ludzi, którzy nie mają sobie tej słabości za złe,