tn DSC02888

ROZPRAWY

Mienysław Dąbrowski

Różewicz i Mann: paralela komparatystyczna

Śmierć w starych dekoracjach napisał Tadeusz Różewicz w roku 1969.

Jest to opowieść o wyprawie przeciętnego człowieka, jak mówi o sobie bohater, do Rzymu, czyli według jego wyobrażeń — do centrum kultury katolickiej i cywilizacji zachodniej¹. Jest to zarazem, patrząc na tę sprawę z innej perspektyw)', wyprawa skolonizowanego mentalnie człowieka prowincji do Metropolii, do Centrum. „Oni lecieli, żeby załatwić sprawy służbowe albo kupić płaszcz i spodnie, a ja, żeby odmienić swoje życie” — wyznaje na początku (323). Z jednej strony jest to tekst o destrukcji mitu owej Metropolii, Centrum, Zachodu, z drugiej — tekst o umieraniu, a dokładniej

0    związku Erosa z Tanatosem. Ta ostatnia perspektywa pozwala mi wiązać Śmierć w starych dekoracjach ze Śmiercią w Wenecji Tomasza Manna. Obaj, pisząc te teksty, mieli za sobą bardzo ważne dokonania literackie: Mann w 1912 roku liczył sobie lat trzydzieści siedem, był znanym twórcą Buddenbrooków i wielu opowiadań modernistycznych (np. Tonio Kroger)

1    powoli wkraczał w „smugę cienia”, Różewicz, mając czterdzieści osiem lat, tkwił w niej głęboko. Nie ma w tekście Różewicza bezpośredniego odwołania do tekstu Manna (poza tytułową „Śmiercią” i nazwą własną Lido, a także porą roku — i tu, i tu jest maj), a jednak jestem przekonany, że jego nowela została zainspirowana tekstem Manna, że jest tajemną odpowiedzią na ten utwór i że prowadzi z nim subtelną grę intertekstualną.

1. Bohater

Jak powiedziałem, bohater Różewicza określa siebie kilkakrotnie jako człowieka przeciętnego, niewiele znaczącego zjadacza chleba (kultury),

¹ Por.: „Ponieważ nie jestem uczonym, więc mogę to tylko wyjaśnić i opowiedzieć własnymi słowami, człowieka - wiem o tym - przeciętnego (..s. 320; por. także 325,326. Wszystkie cytaty według Tadeusz Różewicz,    Ossolineum 1973, lokalizacja w tekście po odnośnej informacji lub cytacie.

przegląd filozoficzno-litcracki — nr 3 (24) — 2009 s. 43—54